Yaşar Bilge Blogger

RUHSAL DEĞER SİSTEMİNDE

SEÇİM ZAMANI

Kitap Gençlik ilacı olan

Yunus Can; Elif; Anıl; Olcay; Sercan; Arda’ya ve Ölümsüzlüğü arayan Köksal’a;

kendini arayan Gençlere ithaf olunur.

PROF. DR. YAŞAR BİLGE

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

(Time for a Choice in the System of Psychological Values)

Birinci Baskı, Eylül 2014 ANKARA

Türkiye Cumhuriyeti’ nde Basılmıştır. 5846 ve 2936 sayılı Fikri

ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince kaynak

gösterilmeden alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz,

resim, şekil, grafi kler kopya edilemez. Kitabın içerdiği bilgilerden,

yazılı ve görsel materyallerden Prof. Dr. Yaşar BİLGE’ nin yazılı

izni olmadan herhangi bir şekilde kısmi veya tamamen alıntı

yapılamaz. Aksi davrananlar hakkında Prof. Dr. Yaşar BİLGE’ nin

korunmaktadır.

ISBN: 978-605-89639-4-8

DAĞITIM: PELİKAN KİTABEVLERİ

Ataç Sokak 3/A Sıhhıye - ANKARA • Tel: 0312. 434 07 44-45 • Fax: 434 07 46

Şube: Olgunlar Sokak 4/4 Kızılay - ANKARA • Tel: 0312.417 17 27 - 419 42 41

Şube: Bayındır Sk. Adilhan Kitapçılar Çarşısı 6/65 • Tel: 0312.434 42 41- 434 41 33

Şube: Karanfi l Sokak Birlik İş Merkezi 5/6-28 Tel: 0312.418 69 17

Baskı: Öncü Basımevi

Kazım Karabekir Cad. Ali Kabakçı İşhanı 85/2

Tel: 0312. 435 06 12 - İskitler - ANKARA

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM I. ...................................................................................................................... 9

ÖNSÖZ ......................................................................................................................... 9

BÖLÜM I. ...................................................................................................................... 10

TARİHÇE ...................................................................................................................... 11

SAĞLIKLI BİREY .......................................................................................................... 11

AKADEMİK YETERLİK ALANININ OLMAZSA OLMAZLARI ........................................ 13

KENDİ KENDİNE ANALİZ ............................................................................................ 14

DEĞER .......................................................................................................................... 15

BAĞLANMA KURAMI ................................................................................................... 16

İNANÇ PSİKOLOJİSİ .................................................................................................... 17

BİLİŞSEL PSİKOLOJİ .................................................................................................. 18

DUYGU ........................................................................................................................ 21

BEYİN ARAŞTIRMALARI ............................................................................................ 22

DAVRANIŞ .................................................................................................................... 25

HAREKET BOZUKLUKLARI ........................................................................................ 26

İLETİŞİM ....................................................................................................................... 29

İŞBİRLİĞİ .................................................................................................................... 30

KÜLTÜR ....................................................................................................................... 32

ERGENLİK ................................................................................................................... 34

ÜREME SAĞLIĞI ......................................................................................................... 36

CİNSEL KİMLİK ............................................................................................................ 36

SOSYAL SORUNLAR ................................................................................................... 37

ŞİDDET UYGULAMA AMAÇLARI ................................................................................. 37

ÇALIŞMA HAYATI .......................................................................................................... 38

SPOR PSİKOLOJİSİ .................................................................................................... 40

REKLAMIN İNSAN ÜZERİNE ETKİLERİ ..................................................................... 40

NADİR HASTALIKLAR ................................................................................................. 42

HASTA YETERLİĞİNİ DEĞERLENDİRMEK İÇİN ......................................................... 44

BEKLENEN YAŞAM SÜRESİ ....................................................................................... 45

PSİKİYATRİK DEĞERLENDİRME ............................................................................... 47

PSİKOLOJİK TESTLER ............................................................................................... 53

GERÇEKCİ KARAR MEKANİZMASI ............................................................................ 55

KİŞİ ............................................................................................................................... 55

KABUL KOŞULLARI ..................................................................................................... 57

İNCELEME YAPMAMA KARARI .................................................................................. 57

BÖLÜM II. ..................................................................................................................... 58

KAYGI DEĞERLENDİRME TEORİLERİ ...................................................................... 58

YALAN ........................................................................................................................... 59

UTANÇ .......................................................................................................................... 60

ALDATMA ...................................................................................................................... 62

İSTİHBARAT .................................................................................................................. 63

FOBİK DURUMLAR ..................................................................................................... 65

PANİK ATAK .................................................................................................................. 65

DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI .............................................................................. 66

DEPRESYON-BİPOLAR BOZUKLUK ........................................................................... 66

UYKU BOZUKLUKLARI ............................................................................................... 67

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK ............................................................................ 68

PSİKOZ ........................................................................................................................ 69

ŞİZOFRENİ .................................................................................................................. 69

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI ............................................................................................. 70

DİSOSİYATİF BOZUKLUKLAR .................................................................................... 73

DİSOSİYATİF AMNEZİ ................................................................................................. 73

YEME BOZUKLUKLARI ............................................................................................... 75

KRONİK HASTALIKLAR ............................................................................................... 76

İŞ YERİNDE YILDIRI .................................................................................................... 79

İNTİHAR ....................................................................................................................... 80

PSİKOTERAPİ .............................................................................................................. 81

GÖZLEM ALTINA ALMA .............................................................................................. 82

YALITIM ........................................................................................................................ 82

ZORUNLU TEDAVİ ...................................................................................................... 83

SAĞLIK ÇALIŞANIN UYGULAMA HATALARI ............................................................. 85

SIR KAVRAMI-İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜ ....................................................................... 88

TIPTA UYGULAMA ........................................................................................................ 94

BÖLÜM III ..................................................................................................................... 95

MEDENİ HAKLARDA PSİKİYATRİ ............................................................................... 95

MEDENİ KANUNA GÖRE KİŞİ .................................................................................... 95

EVLENME-BOŞANMA ................................................................................................. 95

DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUKLARI .......................................................................... 96

DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUĞUNUN VESAYET MUAYENELERİNDE

DEĞERLENDİRİLMESİNİN GEREKLİLİĞİ ................................................................. 97

SAVURGANLIK ............................................................................................................ 97

KÖTÜ YAŞAM TARZI ................................................................................................... 98

MALVARLIĞINI KÖTÜ YÖNETME ............................................................................... 98

BAŞKALARININ GÜVENLİĞİNİ TEHDİT ETME .......................................................... 98

PİROMANİ .................................................................................................................... 99

PATOLOJİK KUMAR ALIŞKANLIĞI .............................................................................. 99

SİBER SUÇLAR ............................................................................................................ 100

RİSK GELİŞİMİ.............................................................................................................. 101

MAL EDİNİMİNDE RİSK YÖNETİMİ ............................................................................ 103

OLGU SUNUMU ........................................................................................................... 104

ORGANİK BEYİN SENDROMU ................................................................................... 105

SİMULASYON ............................................................................................................... 107

KONVULSİV BOZUKLUK.............................................................................................. 108

MİRASTAN YOKSUN BIRAKMA .................................................................................. 110

BÖLÜM IV. .................................................................................................................... 111

MAĞDUR BİLİMİ-VİKTİMOLOJİ .................................................................................... 111

CEZA HUKUKUNDA PSİKİYATRİ ................................................................................ 111

MAĞDURİYET PSİKOLOJİSİ ...................................................................................... 111

TRAVMA ....................................................................................................................... 112

SEÇİLMİŞ TRAVMA .................................................................................................... 112

TRAVMA ANI ................................................................................................................ 112

TRAVMA SONRASI DURUMLAR ................................................................................ 112

AKUT STRES BOZUKLUĞU ....................................................................................... 112

POSTTRAVMATİK STRES BOZUKLUĞU ................................................................... 112

ÖLÜMÜN NASIL OLDUĞUNUN ARAŞTIRILMASI-ÖLÜM HALİ .................................. 116

TAKSİR ......................................................................................................................... 116

BİLİNÇLİ TAKSİR ......................................................................................................... 117

OLASI KAST ................................................................................................................. 117

İNTİHAR ...................................................................................................................... 117

CİNAYET ...................................................................................................................... 117

ORGAN VE DOKU NAKLİ ........................................................................................... 117

KRİZE MÜDAHALE ....................................................................................................... 118

SUÇ TESPİT YÖNTEMLERİ ........................................................................................ 119

SEÇİM ÜZERİNE .......................................................................................................... 120

DELİL ........................................................................................................................... 120

RİSK ALMA DAVRANIŞLARI ........................................................................................ 123

ÖLÇÜM ........................................................................................................................ 125

USUL YÖNTEM ............................................................................................................ 125

RİSK ANALİZİNDE KUSUR TEŞHİSİ ........................................................................... 126

OLGU SUNUMU ........................................................................................................... 127

SUÇ İŞLEME ÖZGÜRLÜĞÜ ........................................................................................ 129

TEMSİLCİ OLMA YETKİNLİKLERİ ............................................................................... 133

HÜKÜMLÜ RUHSAL DURUMU ................................................................................... 135

MADDE KULLANIMI .................................................................................................... 136

KİŞİSEL ÖZELLİKLER ................................................................................................. 136

AİLEVİ ÖZELLİKLER .................................................................................................... 136

ORGANİZE SUÇLAR ................................................................................................... 137

MADDE KULLANIMI ..................................................................................................... 138

ÇÖZÜM ....................................................................................................................... 138

ALKOL TESİRİ ALTINDA OLMAK ................................................................................ 139

OLGU SUNUMU ........................................................................................................... 141

ŞİDDET ........................................................................................................................ 143

ÖFKE ............................................................................................................................ 143

SUÇ İŞLEME MEKANİZMALARI ................................................................................ 145

NEFRET ....................................................................................................................... 146

SUÇLULARLA İLİŞKİLİ YASAL DÜZENLEMELER ...................................................... 146

DAMGALAMA ................................................................................................................ 149

ÇOCUĞUN SUÇA İTİLMESİ ........................................................................................ 149

DAVRANIŞ MODELİ ...................................................................................................... 150

ÖĞRENCİ VE İŞ HAYATI HAKKINDA ........................................................................... 159

SUÇ İŞLEME SEBEPLERİ ........................................................................................... 160

CEZA SORUMLUĞU ................................................................................................... 163

KİŞİYE YÖNELİK FİİLLER ........................................................................................... 164

İNSAN ÖLDÜRME ........................................................................................................ 169

TOPLU CİNAYETLERİN NEDENLERİ SINIFLANDIRILMASI ÖNLENMESİ ................. 170

OLGU SUNUMU YÜZLEŞME ÜZERİNE ...................................................................... 171

İNSAN KAÇAKÇILIĞI ................................................................................................... 173

ÇOCUK İSTİSMARI ...................................................................................................... 173

ENSEST ....................................................................................................................... 175

RAPOR ......................................................................................................................... 176

CİNSEL SALDIRI .......................................................................................................... 176

MALA YÖNELİK SUÇLAR ............................................................................................ 179

KUNDAKLAMA ............................................................................................................. 181

VANDALİZM ................................................................................................................. 181

ÖZET ............................................................................................................................. 189

OKUYUCU DÜŞÜNCELERİ .......................................................................................... 192

BOŞ

SAYFA

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

GÜZEL SÖZLER

Yurtta sulh, cihanda sulh. Atatürk. Aşka uçarsan kanatların yanar. Sadi Şirazi. Aşka uçmazsan

kanat neye yarar. Mevlana. Aşka varınca kanadı kim arar. Yunus Emre. Duyarsam unuturum,

görürsem hatırlarım ve yaparsam öğrenirim. Hayat okunmaz, yazılır. Karl Jaspers. Tanrı zar atarak

yönetmez. Einstein Yaşamak için nedeni olan hemen her duruma dayanabilir. Nietsche. Tekrarlı

duygular bağlantılıktır. Özgürlük zorunluluğun farkında olmaktır. Marx. Ruh karanlık içindeyse

yolunu bulmak için aklın aydınlığına ihtiyaç duyar, fakat ruh aydınlanmış ise kimse aklın kandilini

aramaz! Mevlana. Terapi, hayatın giysili bir provasıdır. Yalom Bir dosdun gülü yareler beni. Pir

Sultan Abdal. Oluşum halindeki kişi özgürdür. Özgür değilim diyen kişi özgür değildir. Arzusunu

uygun yer ve zamanda yönlendiren kontrol eden kişi özgürdür. Teknoloji yararlığı ile vazgeçilmez

özelliği yanı sıra geri dönüştürülmeyen zararlı etkileri ile de değerlendirilir. Sevgi varlık ve yoksunluk

üzerinedir. Tanrım, bana değiştiremeyeceğim şeyleri kabul etme gücü, değiştirebileceğim şeyleri

değiştirme cesareti ve bu ikisi arasında ki farkı anlayabilme sağduyusu ver. Marlo Morgan.

Her zaman doğruyu söyleyin, ne dediğinizi hatırlamak zorunda kalmazsınız. Mark Twain.

Kişi ileride eziyet çekeceği için korkuyorsa, şu anda korkusundan eziyet çekmeye başlamış

demektir. Montaigne.

En kusursuz cinayet birinin yaşam sevincini öldürmektir. Paulo Coelho

Amacınız zarar vermek ise güce ihtiyacınız vardır. Diğer her şey için sevgi yeterlidir. Charlie Chaplin

Kişi ileride eziyet çekeceği için korkuyorsa, şu anda korkusundan eziyet çekmeye başlamış

demektir. Montaigne.

Eğer bir gün yolunuzu kaybederseniz, bir çocuğun gözlerinin içine bakın. Çünkü bir çocuğun

bir yetişkine her zaman öğretebileceği üç şey vardır: 1. Nedensiz yere mutlu olmak, 2. Her zaman

meşgul olabilecek bir şey bulmak, 3. Elde etmek istediği şey için var gücüyle dayatmak… Paulo

Coelho.

Korku batıl inançların temel kaynağıdır. Korkuyu fark etmek bilgeliğin başlangıcıdır. Bertrand

Russel. Öfke gelince akıl gider, tamah gelince utanma gider, haset gelince bilgi gider. Hacı Bektaşı

Veli.

Hız tarihsel değişim, teknik değişim, iletişim, aktarım alanında fazla olduğunda insanın

anlamasını güçleştirir, insanı tutarsız hale getirir. İnsan haklarına göre kişi sorumluluk alma koşulu

ile öfkelenir, hırçınlaşır, acımasızlaşır, haksızlık yapar, gücenir, kin tutar, böler, ayrıştırır. Yönetici

yetkileri sınırlıdır, yükümlülükleri ve görevleri vardır. Bu sebeplerle yönetici uysal, hoşgörülü,

acıları paylaşıcı, bağışlayıcı, adil, sabırlı, katlanıcı, kucaklayıcı, yapıcı ve birleştiricidir. Bilgi

kaynağı deneyimdir. Korku olmasaydı cesaret tanımlanamazdı. Modeller yanlış olduğundan değil

yararından dolayı uygulanır. Kararsız olan kaybeder. Hiçsizlik, belirsizlik, boşluk ortadan kaldırılması

aşka ulaşmakla mümkündür. İnsanlar genellikle birbirlerinden nefret ederler çünkü birbirlerinden

korkarlar; birbirlerinden korkarlar çünkü birbirlerini tanımazlar; birbirlerini tanımazlar çünkü iletişim

kurmazlar; iletişim kurmazlar çünkü sınıfl ara ayrılmışlardır. Martin Luther King

Eğer sizden sokakları süpürmeniz istenirse Micheangelo’nun resim yaptığı Beethoven’ın beste

yaptığı veya Shakespeare’in şiir yaptığı gibi süpürün. O kadar güzel süpürülsün ki gökteki ve

yerdeki herkes durup “Burada dünyanın en iyi çöpçüsü yaşıyormuş” desin. Martin Luther King.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

ÖZSÖZ

Prof. Dr. İbrahim Tunalı hocam Prof. Dr. Fuat Aziz Göksel ile adli psikiyatri kitabını yazacaklardı.

Ben raportör olacaktım. Kime niyet, kime kısmet olduğundan kitabı yazmak ve içeriğini geliştirmek

için uzun çalışma gerekti. Kitabın yeniden geliştirilme gereğini de unutmadan çalıştım.

Hayatın sırrı araştırırken saklanan, kestirilemeyen, gizemli, mistik bir dünya ile karşılaştırılır.

Omnipotent olma arzusu, araçını arama öteki kişi için merak ve üretme yanı sıra sorumluluk,

tüketme anlamındadır. Kutsal, tutarlık gerektiren akıl kendisine ve başkasına merhamet ve

hoşgörü duygusu geliştirir. Bu mutluluk aracıdır. Tümden gelerek, tüme vararak analoji yapar.

Ölenle ölünmez. Olana, ölene çare yok. Kişi yaşantısını düzenlerken çoklu rasyonel düşünce ile

ikili düşünce yapısı üzerinden karar vererek uygular. Buna ait endişe, korku duyar. Yüzleşmesini

yapamadığından farklı yönlere sapar. Dünya kendisini anlamamaktadır. Korku, kaygı takıntısı

içe yönelerek içgörü kazanmakta ve samimiyet uğraşısına girer. Bunlara ait pek çok cümle

okuyacaksınız. Bu cümleler konun anlaşılması, ona göre değerlendirme yapılması içindir. Yanlış,

kötü durum örnek teşkil etmez. Bu nedenle kitap erişkin, sağlıklı insanların yararlanması için

hazırlanmıştır. Kötü uyum sonucu sistem kuramaz. Kurumlaşmanın sağlanması için kültürel

çeşitlilik, derinlik anlamında kitap yararlı olacaktır. Kitabın aradığınız soruya yanıt vereceğine,

ulaşabileceğiniz rehber olacağına umudum tamdır. Bunun için kişinin kendisine gösterdiği

önyargıyı, engelleme, bastırma durumunu engellemesi gerekir. Sorun çözmede liderlik, meşruyet,

yetki, yeterlik çerçevesinde en son görenden ilk görene; yakın zamandan geçmişe; basitten zora

doğru izafi yet analizi yaparsak başarı şansı yüksek olur. Bunu sağlamaya yönelik bilgiler içeren

kitabımızın hayırlı olmasını dilerim. Bunu sağlamaya yönelik bilgiler içeren kitabımızın gençlere

kılavuz, rehber olmasını dilerim. Eleştiri ve katkılarınızdan yararlanacağım için lütfen geri bildirimde

bulununuz. Kitabın yayına hazırlanmasında ve basımında emeği geçen Öncü Basımevine,

dağıtımını sağlayan Pelikan Kitapevine teşekkür ederim.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

BÖLÜM I

BEYNİMDEKİ YÖNETİCİ SİSTEMİME SÖYLEMİM

Bilginle çevreni tanıdığında

Tahahhütlerin çerçevesinde

İtiraf becerinle uygun koşullar altında

Tutum geliştirdiğinde

Geleceğin planlanmasında

Geçmişle yüzleşince

Görev, yetki yeterlikle sorumluluk çerçevesinde

Yakın, gerçek, tehlike, kast çerçevesinde

Ölçülen kusurun oranında

İkincisinde cezalandırılacaksın

Yalanla işgörmediğinde

Nefret, öfke duygunu sınırladığında

Suçlamaktan vazgeçtiğinde

Kaotik ortamda tecrübenle utanmaktan kurtulacaksın

Yenilgiyi kriz, tükenmişlik, yokluk, iyi-kötü metoduyla

Açıklamaktan vazgeçtiğinde

Rekabet alanına

Varlığınla göründüğünde

Aldığın yanıta şaşırmayacaksın.

Güvenilmez, inanılmaz olarak ilan edildiğinde

Kendine güvenen bilirkişi olarak

Aidiyet duygunla

Sabırla gerçeğin açıklamasını sağladığında

Çeşitlilikler içerisinde farklı olacaksın.

Yücelttiğin olayda kaybettiğin anda da

Baştan başlayabiliyorsan

Hücreden dokuya

Şimdi burada

Dokudan organa ve sisteme uyum sağlayacaksın.

Sihirli dünyada

Dokunulmaz, şüpheci özelliğinle

Algı kusurunu

Damgalama, dışlama diyerek

İnkardan vazgeçtiğinde

Korkunla yüzleşeceksin.

Kralla konuşup haktanlığını yitirmezsen

Kalabalıkta erdemini koruyabiliyorsan

Ne dostun, ne düşmanın seni incitemez.

Ayrımsız insanları sevdiğinde

Dilediğince yaşayan kişilerle karşılaştıkça

Toplam kalite gereği insan evladı olarak

Kendilik değerini bulacak

Kendini gerçekleştireceksin.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Dürüst, paylaşılır, ölçülür, denetlenir samimiyetinle

Sebep olduğun için suçlandığında

Geri dönüşüm, kontrol ve denetiminle

Amaç ve araç uygunsuzluğunda

Kanıt olmadığında

İzafi ve nesnel kopuşla

Özneyi tanımladığında savunduğunun yanlışlanabilir olmadığını anlayacaksın.

Sana büyüksün denildiğinde güleceksin.

Spor etkinliklerinle

Yeterli ve dengeli beslenmenle

Zorlamalı koşul yönetiminle

Süreç geliştireceksin.

İşte bunlar gerçekleştiğinde

Kabul edilen riski kendi izafi yetinde kabul ettiğinde

Eşitlik istediğinde özgür olacaksın.

Yetersiz, eksik biri olarak eğitim ve öğretimle

Yetkilendirildiğinde

Bulanık mantık kriteriyle

Hayalinin esiri olmadan

Çalıştığında

Öznel eserinle sanatcı

Üretimle teknokrat

Bilginle akademisyen

Olduğunu gösterdiğinde

Kopyacılar övgü ile seni çoğaltacak

Ama sen hep gerçeklerin ışığı olarak kalacaksın…

TARİHÇE: Paulo Zacchia ceza sorumluluğundan bahsetmiştir. Dr. Bahaddin Şakir ve Dr.Mustafa

Hayrullah Diker bu alanın ilklerindendir. Dr. Mustafa Hayrullah Diker 1915 yılında “Tababet-i Adliye-i

Mecanin” adlı akıl hastalıkları, ceza ve hukuk sorumluluğu, bilirkişilik kitabını yazmıştır(1). Dr. Kriton

Dinçmen, Dr. İbrahim Tunalı, Dr. Fuat Aziz Göksel, Dr. Gökhan Oral bu alanda çalışmıştır(2,3,5). Bu

alandaki çalışmalar çok artmıştır(6).

KAYNAK

1.Biçer Ü, Tırtıl L, Kurtaş Ö, Aker T. Adli psikiyatri. http://www.klinikgelisim.org.tr/eskisayi/klinik_2009_22/20.pdf (ET

18.07.2013).

2.Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3.Soysal Z. Adli Tıp. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, İstanbul, 1988.

4. Özen C., Adli Psikiyatrinin İlkeleri, Nöropsikiyatri Arşivi 12 (3-4): 25-32, 1975.

5.Dinçmen K, Adli Psikiyatri, Birlik Yayınları, İstanbul, 1984.

6.Çamsarı UM. Nöropsikiyatride yeni perspektifl er. Yeni Symposium 51/2:667-669, 2013.

SAĞLIKLI BİREY Ruh aklın ve özgür iradenin bedensiz canlı varlığıdır. İlkeleri şunlardır:

1.Özerklik ilkesi: Yasalara eşdeğer düzenleme yeterliğine göre davranış geliştirme. Özdeş kavram

kabulüne göre süreç geliştirilir.

2.Doğrudan uygulanabilirlik ilkesi:

3. Üstünlük ilkesi: İhtiyaç, inanç, dürtü, beklenti gibi durumlarla ilke oluşturma gerekçesi. Özgürlük

sabırla öğrenen, değişen, hak edenin aidiyet ilkesi ile kazanımıdır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Güdü: Akıl ve düşünceyi uyaran hallerdir. Ödev, gelenek, görenek, sorumluluklar güdülerdir.

Dürtü: Akıl ve düşünceyi etkileyip duygusal uyarıcı etkinlikleridir. Sevgi, öfke, korku uyarılarıdır.

İçgüdü: Yaşam için zorunlu davranışı gerçekleştiren iç güçlerdir. Annelik, beslenme, korunma,

cinsellik kuvvetli içgüdülerdir. Alışma duyum ve davranışın aynı koşullar altında tekrarlanmasıyla

işlev ve davranışlarda kolaylık, yatkınlık ve tutum kazanmaktır. Öğrenme, ana-baba olma içgüdüleri

vardır(4).

4. Barış: Kendini tehdit eden tehlikelerle aynı oranda fırsatların gerçekleştirme çabası ile elde

edilen durumdur. Durum karşılaştırırken basit olanı seçer.

5. Zorlamalı durum: Çareyi oluşum halindeki nesne için gerçeği umutla, mutlulukla, nadiren

üzüntüyle geliştirir. Yeniden çalışma ortamına geçerken “ufak rahatsızlığım geçti” denir.

Sağlıklı kişi iç huzur açısından bireyselleşme ve risk alma yeteneğini geliştirmesi ile bulur. Kendi

kendini denetler, bireysel davranış normu geliştirir. Bağımsızdır. Bunun için çocukluk döneminde

kabul görme, onaylama ve sevilme davranışı ile destek görmesi gerekir. Özerklik arayışı, özseverlik

etkinlikleri önemlidir. İlgilinin desteklenmesi ve danışmanlarının uygun etkili ve yeterli destek

vermesi uygun olacaktır. İstismar edilmeme açısından korunmanın sınırları doğru belirlenmesinde

yarar vardır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine göre kişisel ve siyasal hakları şunlardır:

Madde 2: Yaşama Hakkı

Madde 3: İşkence Yasağı

Madde 4: Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı

Madde 5: Hürriyet ve Güvenlik Hakkı

Madde 6: Adli Yargılanma Hakkı

Madde 7: Cezaların Kanuniliği

Madde 8: Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması

Madde 9: Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü

Madde 10: İfade Özgürlüğü

Madde 11: Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü

Madde 12: Evlenme Hakkı

Madde 13: Etkili Başvuru Hakkı

Madde 14: Ayrımcılık Yasağı

Anayasamızın 17 nci maddesine göre herkes yaşama maddi ve manevi varlığını koruma ve

geliştirme hakkına sahiptir. 56. maddesi de Devlete, herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde

sürdürmesini sağlama görevi vermiştir. Yakalama, Gözaltına Alma Ve İfade Alma Yönetmeliği

(Resmi Gazete tarihi: 01 Haziran 2005, sayı 25832) göre yakalanan kişinin gözaltına alınacak

olması veya zor kullanılarak yakalanması hallerinde hekim kontrolünden geçirilir(m 9). Çocuklar fi ili

işlediği zaman oniki yaşını doldurmaış olanlar ile onbeş yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler suç

nedeni ile yakalanamaz ve hiçbir suretle suç tespitinde kullanılamaz( m 19).

Sivil itaatsizlik yasal tüm yolları denedikten sonra eylemin politik yönünü ve hukuki sorumluluğunu

kabullenme koşulu ile şiddet red ederek ortak adalet arayışıdır. Herkesin tamamiyle eşit olduğu

ortamda seçimle meşruyet kazanmakla olur. Meşruyetin verimlik, içsel uyum, kurumların uyumu,

eşbiçimlilik içeriği denetlenir. Gizleme stratejisi görünürlük derecesi ile ilgilidir. Toplumsal ve

ekonomik eşitsizlikler adil, fırsat eşitliğine bağlı olarak dezavantajı en çok olanın en çok yararına

geliştirilmiştir.

Etkin, tutumlu ve verimli yönetimde geliştirilmesi gereken kurallar şunlardır(5,7):

- Sonuç odaklı yönetim: Yazılı, kesin, ölçülebilir, zamanı belli, ulaşılabilir, esnek, meydan okuyucu,

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

yatay ve dikey ilişkiye uygun, yetkiye uyumludur.

- Esnek hiyerarşi/örgüt yapısı, dar merkez

- Ekonomik hizmet sunumu

- Minimal devlet anlayışıyla girişimci ruh

- Katılımcı yönetim

- Piyasa mekanizması

- Yurttaş odaklılık olmayı önermektedir.

- Performans odaklı değerlendirme

- Açık yönetimde açıklık

- Azalan bürokrasi

- Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaştırılması

- Stratejik planlama, performans yönetimi, toplam kalite yönetimi gibi özel sektör yönetim teknikleri

- Hizmetiçi eğitim

- Ücret dengesi

- Liyakat (yeterlik)

- İnsan kaynakları planlaması

AKADEMİK YETERLİK ALANININ OLMAZSA OLMAZLARI

I. BİLİMSEL:

I.1.Makale, olgu sunumu, derleme

I.2. Bilimsel toplantı

I.3. Kitap

I.4. Atıf

I.5. Ödüller

II. TEKNOLOJİ

II.1. Uygulama alanının kullanılabilirliği

II.2. Erişilebilirliği

II.3. Çevreye uyumu

II.4. Maliyet etkinlik değeri

II.5. Değiştirilebilirliği

III. ÇALIŞMA ALANI

III.1. Çalışma sahaları ve akreditasyon etkinliği

III.2. Denetim ve kontrol etkinliği

III.3. Süreç geliştirme

III.4. Hata düzeltme etkinlikleri

III.5. Kişisel gelişim: Malpraktis ve Tükenmeden korunma

IV. EĞİTİM VE ÖĞRETİM

IV.1. Alınan eğitim ve öğretim: Yeniden sertifi kasyon gereğidir.

IV.2. Verilen eğitim ve öğretim: Çekirdek eğitim olmazsa olmazlardır.

IV.3. Proje: İş geliştirme araçlarındandır.

IV.4. Amaç ve Hedefl er, yeterlik, düzeltme ve geliştirme çalışmaları kişiyi hedefe yaklaştırır.

IV.5. Plan çalışmaları: Sürekli eğitim gereğidir.

V. ETİK DEĞERLENDİRME

V.1. Öncelik ve sıralama kriterleri geliştirilir.

V.2. Değer kriterleri bulunur.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

V.3. Yarar kriterleri vardır.

V.4. Etik uygulamaları yeterlidir.

V.5. Hukuki ve etik sorunlar ve çözümleri oluşturur.

KENDİ KENDİNE ANALİZ

İngilizce; Üstünlükler (Strengths), Zayıfl ıklar (Weaknesses), Fırsatlar (Opportunities), Tehditler

(Threats) kelimelerinin baş harfl erinden meydana gelen kendi kendini analiz etme tekniğidir.

Davranış odaklı stratejiye göre amaçların belirlenmesi, işaretlerin yönetimi, prova etmek, kendini

gözlemek, kendini ödüllendirmek veya cezalandırmak yapılır. Bilişsel odaklı stratejiye göre göreve

doğal ödüller eklemek, düşüncelerin odağını yönetmek, olumlu düşünce kalıpları geliştirmek

(hayal, inanç) yapılır (1).

Geribildirim alma öğrenme, gözlem veya kontrol sonucu kişinin yaptıkları ile ilgili başkasının

aktardıklarıdır. Geribildirim alma amaçları şunlardır(6):

1.Belirsizliği azaltarak, hedefl ere ulaşımı kolaylaştırmak,

2.Kişisel yetkinlikleri gözden geçirmek,

3. Öz saygıyı koruyacak desteği bulmaya çalışmak,

4. İçinde bulunulan sosyal çevrede olumlu bir izlenim yaratmak,

5. Yeni beceriler kazanmak,

6. Yeni ve farklı bir çevreye uyum sağlamak,

7. Bireysel ve mesleki gelişim alanlarını sağlayacak önemli ipuçlarına ulaşmaktır. Dezavantajları

şunlardır: Çaba riskine bağlı öğrenilmiş çaresizlik ve iş yapamamaktır. Kullanım riskine bağlı uygun

amaç için kullanamamaktır. İmaj kaybına bağlı yalnızlık gelişir. Yöntem riskine bağlı güvenilirlik

azalır. Özsaygı kaybına bağlı sorunlar gözlenir.

Bilim sistematik, düzenli, birikimli, kanıtlanmış, denetlenmiş, nesnel, açıklayıcı, göreli, seçici,

yöntemli, kuşkuyu gideren bilmektir. Bilen kişinin yer ve zamana uygun önermesi çelişmezlik içerir

ve üçüncü durumu dışlar. Öngörü ve genele ulaşmayı amaçlarken araç sınırlar, erek ve uygulama

farklılaştırır. Çelişki dengeler. Kesiklilik sürekliliğin anlaşılmasını sağlar(8-10). Psikoloji deneyleri ile

ilgili sorunlu raporlar mevcuttur. Stanford deneyinde gardiyan rolü verilenler acımasız olmuşlar.

Yetim çocuklara canavar hikayesi anlatılmış, gelişim geriliği gözlenmiştir. LSD verilen kişiler intihar

etmiş. LSD uygulanan fi l ölmüş. Milgram deneyi ile paylaşılan sorumluluk içerisinde kişiler öldürücü

dozda elektrik vermekten çekinmemiş. Çaresizlik deneyi olan anne yoksunluğunda maymunların

yaşam kalitesi bozulmuş. Eşcinsellikten soğutma deneyi tükenme ile sonlanmış. Sünnet sonucu

penisini kaybeden çocuk gizli transseksüel işlemi uygulanınca sonucta intihar etmiştir(11).

“Varlık modeline göre güvensizlik içindeki kişi kendini tatmin etmekten çok korumakla uğraşır. Onun

güvenlik eşiği sıradan yaşam koşulları tarafından tehdit edilir.” Georg Northoff (12).

KAYNAK

1.Özen Y. Kişisel sorumluluk bağlamında kendi kendine analiz. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Arastırmaları

Dergisi 1/1: 121-134, 2010.

2.Bilge Y. Kaygılı insanların sağlıklarıyla ilgili eğitim-öğretim alanındaki sorunları ve çözümleri. Ümit Ofset Matbaacılık,

Ankara 208.

3. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

4. Karakuşcu MN. Genel psikoloji ve normal davranışlar. Pelin Ofset, Ankara, 1998.

5. Eroğlu HT. Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Türk Kamu Personeli Yönetimine Etkisi.

ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi 6/12: 225–233, 2010.

6. Kaymaz K. Davranış boyutuyla performans geribildirim olgusu ve süreçi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 62-4: 142-178,

2005.

7. Can H. Organizasyon ve yönetim. Siyasal Kitapevi, Ankara, 1999.

8. Hayes N. Psikolojiyi anlamak. Çev Şar F, Hekimoğlu A. Optimist, İstanbul, 2013.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

9. Knapp SJ, Vandeecreek LD. Psikologlar için pratik etik. Çev Yılmaz M, Çelik SB, Karahan TF, Sardoğan ME. Mantis

Yayıncılık, Ankara, 2010.

10. Butcher JN, Mineka J, Hooley JM. Anormal psikoloji, Kaknüs Yayıncılık, İstanbul, 2013.

11. Sonu Korkunç Biten 10 Psikoloji Deneyi

http://onedio.com/haber/sonu-korkunc-biten-10-psikoloji-deneyi-223567 (ET 05.05.2014).

12. Spitzer M, Maher BA, Felsefe ve psikopatoloji. Çev. Karaçam Ö. Gendaş AŞ, İstanbul, 1998.

AKIL HASTALIĞI: Yeterliği olmayan kişinin geçerli ve güvenilir olmayan ölçekle oluşturduğu

sorunsalın incelendiği alan.

DEĞER: Akıl duruma uygun değer üretmektir. Sevgi, umut, gerçek sarmalıyla ilgili süreç koşulsuz

ortamda geliştirilir. Akıl ile nesnenin orantılı ve yakın olanla kıyaslanarak üstünlük derecesinin

ölçülmesidir. Anımsama, atfedilen nesne kavramının değerde amorf etkisi vardır. Ölçütleri

vazgeçilmez, ölçülemez, ekonomik değerli, değersiz, yok edilebilir, yok edilmeli. Varlığın çokluk

manası yanı sıra biricik, değiştirilemeyen, ölçülemeyen özelliği de vardır.

Bağımlı değişkenleri: İhtiyaç, güvenlik, istek ile oluşturulan davranış bağımlı değişken olan estetik,

erdem, adalet ile anlam kazanır. Otorite olarak düşünülen duygusal alan taklitle, kıyaslayarak

farklılaşır. Duygusal alanda sorunu inanç, aşk, sevgi, aidiyet, hırs, tutku, özlem, hasret, başarma

duygusu, cinsellik, üstünlük, öfke, hüzün, keder, kıskançlık, acizlik, angarya hissi, aşağılık, tiksinme,

kölelik, intikam, diğerlerini ihmal ederek değerlendirmekle kişisel farklı davranışlar gözlenir. Gurur,

kibir, cimrilik, bonkörlük, bencillik, diğergamlık, yalnızlık, fakirlik, statü, korku, panik, kıskanma, vefa,

ihanet, haset, sadakat tabloya eklenince karmaşıklık gözlenir. Soyut kavram olan inanç, belirsizlik,

boşluk eklenince sorun farklı değerlendirilir(2). Beklenti tedavi gerektirir. Tedavi amacı semptom

kaldırma (anksiyete), tutum değişimi (doğru fi kirlilik), davranış değişimi (zorla el yıkama azatlımı),

anlayış (üzüntü kaynağı), iletişim geliştirme (komşuluk), kişisel etkinlik gelişimi (sorumluluk alanı),

sosyal yeteneklerin geliştirimi, önlemek ve eğitim(benimseme)dir. Ödüllendirme (armağan vererek),

cezalandırma (tiksindirerek), duyarlılığın azaltılması (köpek korkusu olana köpekli oyun oynatarak),

olumsuz uygulama (sudan korkanı havuza atarak) ile davranış tedavileri yapılır(3). Psikosomatik

hastalıklarda organik temel öncelikli değerlendirilir.

İnsanı anlama yollarından biri de sanat etkinlikleridir. Sanat eseri istekleri, hayalleri, bastırılmak

istenen duyguları yansıtır. Özgündür. Gözlemcide algı farklılığı oluşturur. Sinema, müzik,

edebiyat, heykel, resim, tiyatro, dans, halk oyunları yaratma, estetik duygu ve davranış gelişim

kaynaklarındandır. Alıcı esere anlam yükler. Yaratma amacı yaşamı oyun gibi algılamak, şakalaşmak,

yaşamsal çelişkileri dengelemek, uzlaşmak, anlamlı kılmak, ilgi çekmek, önemsemektir(4). İnsanın

sanat ile çevreye spontan, anlık uyumu, oluşumu, değişimi kabul ediş ve sunuş beceri ve tutumunu

gözlemleriz.

Sorumluluk sağlık çalışanının yetki alanına giren davranışlarını belirleyen kurallara uymaması

halinde yükümlülük altına girmeyi kabul eden tahaahhütünün çalıştığı sürece yürürlüğünün

uygulanmasıdır. Sağlık çalışanı standartlarını mesleki, idari, hukuki, ceza alanında sorumluluk

çerçevesinde geliştirir. Belirsizlik, olasılık, boşluk olan adli psikiyatri alanında model oluşturarak

bilinen, anlaşılan değerlerimizi oluşturmayı amaçladık. Nesnesini, gerçekliğine en yakın

açıklayabilen biyopsikososyal model için yazdık. Bu sistem alt sistemlerden oluşur. Alt sistemler

kısmen anlaşılır. Risk ile prognoz uyumu değerlendirilerek değişim planlanır. Bu kitap tanımlama

araçı olduğundan tedavilerin değeri tartışılmamıştır. Değerleri rehber olan kişilerin seçimde geçerli

ve güvenilir davranış göstermesi beklenir. Bunların gerçek veya sahte olması yatırılan duyguyla

değil; öngörülen gelecek ile ilintilidir. Bunları herkesin kabul ettiği değerlerle değil, günümüz sorun

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

alanlarını çözerek anlayacağız.

Değer: Bir şeyin istenilen, arzu edilebilirlik inancıdır. Amaç değerleri pragmatik olup eşitlik, aile

güvenliği, kendine saygı, sosyal itibardır. Araç değerleri ideal olup saygı, nezaket, sorumluluktur.

Güç, başarı, hazcılık, uyarım, özyönetim, evrenselcilik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik,

estetik, iktisadi, siyasi, sosyal, dini değerler tanımlanmıştır. Bu değerler paylaşılır, ciddiye alınır,

çoşkuya yol açar, soyutlanır, toplumsal ve sosyal değer olarak süreklik kazanır, dil ve sembollere

aktarılır, değişime açıklık özellikleri vardır. Değerler rehberdir, dayanışma araçlarını, toplumsallığı,

sosyal rolleri, kültür nesneleri gündeme getirir. İnsanları ve olayları nitelendirecek eylemlerin

seçilmesine ve meşrulaşmasına yol açar. Soyuttan çıkıp yargılama yoluna geçer. Değer dışlama

normlarının anlaşılmasını sağlar. Kurumsallaşma aracıdır. İnsan eylemlerinin açıklanmasını

sağlar(5).

Suç: Yeterliği olmayan kişinin geçerli ve güvenilir olmayan ölçeğini seçerek fi ilen uygulaması

sonrasında oluşan sorun alanının incelenmesidir.

Suçlanma durumunda kişi damgalama durum değerlendirmesi şöyledir: Suç işleyerek kişi başarılı

olma, sonuca ulaşma, duygularını tatmin hale gelir. Sonra olay yerinden uzaklaşır, kalabalığa

karışır. Spontan gelişen izolasyon gözlenir. Selye’nin adaptasyon modeline göre stres hormonları

artar, ihtiyacını giderir. Bu süre en çok yirmi dakika olup doğaldır. Neler düşünülür, hissedilir ile

yüksek duygu dışa vurumu gözlenir. Olay tekrar gözlenir, alevlendirilir. Ellerini tekrarlayan yıkaması,

temiz olduğunu söylemesi izlenir. Kişi isterse yüzleşir. Açıklayamamanın verdiği gerginliği yaşar.

Damgalama, deneme-yanılma (yap boz) kültürünü sık kullananların genel bilgi öğrenmesi bozuk,

sözcük dağarcığı zayıf bulunmuştur. Şikayet yoğundur. Sahte hastalık üretilmiştir. Sorumluluk red

edilmiştir. Hastalık tehlikeli, bulaşıcı, zayıfl ık işareti, suçluluk durum gereği olarak yorumlanır.

Suçlunun toplumda ayrıştırıcı, düzen bozucu, karıştırıcı, örnek olucu, düzeltici, önleyici, kontrol

edici etkisi vardır.

Suç gizli işlenen, söylenti-ima nedenlerinden dolayı delil toplanması güçtür. Toplumdan

dışlanmışlık, düşük itibar damgalamada önceliklidir. Kişilerin grup kuralları katılığı ve bağlılık

durumu tanımlamayı güçleştirir. Muhbir, tanık güvenilirliğinde korumada gereklilik sorunsalı

öncelikli incelenir. Soruşturma gizliliği esastır. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi kişinin itirafını

engeller. Tehdit, vaad sorunsalı anlaşılmazlığı artırır. Cezaevi idarecileri toptancı ve uzlaşmaz

tutumla suçlanır. Bu durumlarda suçlunun tehlikelilik özellikleri artar. Cezadan amaç etkisiz

hale getirme, caydırma ve normalleştirme olup gerçekleştirilmesi zorlaşır. Direnç umutsuzluk,

sivil itaatsizlikle yaygınlaşır. Haberin yayılması sansasyonu artırır. Konu meşrulaştırılır. Kişi suç

işlemede yetkili kılınır. Bunları engellemek için caydırıcı ceza ve topluma örnek uygulamaların yanı

sıra alınacak tedbirlerin mağdur korunma öncelikli olunması gerekir. Fail açısından amaç iyileştirici

(öfke kontrolü, geri bildirimi kabul etmek), düzenleyici(tedavi, teknolojiden yararlanmak), önleyici (eve

yaklaştırmama, tecrit, zora dayalı tedavi)tir(6).

BAĞLANMA KURAMI: Kişi yaşantısını sürdürürken olası durumlar nedeniyle farklı durumları

yönetmede ve karar vermede sıkıntı çeker. Bunun çözümünde bağlantı nesneleri bularak güven

sorununu çözer, süreç geliştirir(1). İnançın doğru veya yanlış olması değil; eylemin inanç kaynağında

anlamlılık kazanması önceliklidir(2). Ebeveyn bebek için vazgeçilmez, nesnel önemli, değerli iken

zamanla bağımlık azaldıkça, güvenli ilişki geliştikçe erişkinin önemi azalır, atfedilen olur ancak

değeri kaybetmeden devam eder. Hava ekonomik değersiz iken yaşam için vazgeçilmez nesnel

önemliliktir. Toplumsal önemli varlık vatandır.

Aşk beklentisiz ve saf tutkularına sahiplenme arzusu, ilgi, bunu gösterme becerisi, paylaşarak

yüceltme yönelim, sorumluluk sürecidir. İhtiras, arzu yoğunluğu onaylanmadığında ızdıraplıdır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Teslimiyet, koşulsuzluk hiçlik yelpazesi geniştir. Atıf, adanmışlık, identifi kasyon, bağımlılık, haz,

açılım, kendilik değer genişlemesi aşk ile ilgilidir. Aşk var edenden veya varlıktan kaynaklanan

çıkarsız bağlanmadır. Sevgi bağlantılıdır. Nefretle kıyaslanır. Çifte değer vererek hastalıklı durum

gözlenebilir. Tıpta ve aşkda ne daima ne asla kuralı vardır.

GELİŞİMDEKİ KİŞİ İÇİN EBEVEYN DEĞER SİSTEMİNE GÖRE KİŞİ

Çocuk için ebeveyn identifi kasyon fi gürüdür, bağlantı nesnesidir değişmez.

Ergen için ebeveyn farklı, eksiktir. Rakiptir.

Ebeveyn utanç kaynağıdır.

Ebeveyn bazı konuları bilir, becerir, tutum geliştirir.

Ebeveyn ayrı kişidir. Ebeveyn davranışından genç sorumlu tutulamaz.

Erişkin kişi için ebeveyn iletişim kurulan bireydir. Ondan daha çok yararlanılması için uğraşılması

gerekir. Aynı grup üyesi olduğundan çatışma olduğunda direk görüşülerek çözülür. Ötekiler aracılığı

ile sorun çözülmez. Sisteme dahil olmak isteyen öteki ancak uzlaşı arıyorsa, uygunluk ölçüsünde

önceden belirlenmiş kurallara uyma ölçütüne göre dahil olur. Ayrımcılık açısından adaletli ölçüt hak

ölçüsünde yakın, gerçekliğe göre değerlendirme yapılır. Kişinin çoklu gruba ait olma isteği gevşek

bağ ölçüsünde bağımsız, uzlaştırıcı rolde yerine getirilebilir. Kişinin grup dışı olması halinde öteki

aracılığı ile iletişim düzeyi belirlenir. Seçim zamanında seçilmek için kişiler örnek olma stratejisi

geliştirir. Özgür kişi otonom ve özerk yapısına göre uygun yer ve zamanda gerekeni bağımsız

yapandır. Seçimde aidiyete göre çoğunluk grubunda olunması olumludur. Azınlık grup aidiyet

kuralları azınlık haklarına uyulur. Çoğunluğun kuralları geçerlidir. Haksızlıkta mahkeme kurallarına

göre işlem yapılır. Çoğunluğun etkinliğinin eksik ve aksayan yönü topluma aktarılarak yönetimde

yetkin ve etkin kişi olan meşruyetin azınlığa geçme yolları için kurallı sistematikle çalışılır. Ortam

eşitlikçi fırsat yaratır. Meşru makam yetki ve yeterliğine göre akradetasyon ve performansa

göre liyakat üzerinden seçim yapar. Yeniden seçim yapma yeteneği akılda tutularak karar alan

sorumluluk alan, kaygısızdır. Hiyerarşinin yapısal eşitliğe uygunluğu mahkeme yolu ile sağlanır.

Kişi sevgi ve bilgi paylaşımı benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nicelik, ölçütlük, nitelik derecesi,

karşıtlık, neden-sonuç ilişki kıstaslarıyla ölçüt geliştirilirse olay anındaki girişim için kişide cesaret

gelişir. Buna isteme cesareti denir. Artık eksik olan değil tecrübesi olan deneyen sevgili huzurdadır.

KAYNAKLAR

1. Tüzün O, Sayar K. Bağlanma kuramı. Düşünen Adam 19(1): 24-39, 2006.

2. Başer S. Toplumsal aklı anlamak. Çev. Pınar R. Ataç Yayınları, İstanbul 2006.

3. Torrey EF. Psikiyatrinin ölümü. Öteki Matbaası, Ankara, 1999.

4. Ezici AK. Sanatçının kişiliği ve yaratma psikolojisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 6:122-127, 2005.

5. Yazıcı M. Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24/1: 209-223,

2014.

6. Doğuç S. Riskli grupların yönetimi ve supermax hapishaneler: Psikiyatrinin dönüşümünden yeni ceza bilime riskin idari

bir araç olarak kullanımı. Toplum ve Bilim 129:51-80, 2014.

İNANÇ PSİKOLOJİSİ: İnanç tutumların duygusal yönünde bulunan kuvvetli anlatımlardır.

Göstergesi tapınmadır. Var oluşsal inanç üzerinden bilişşel yetidir(1). Uyaranların dengelenmesi,

anlamlandırılması imgelemedir. İmgeleme olayı birleştirir, katar, ayırarak atar, büyültme ve küçültme

yapar, benzetir veya nitelikleri değiştirir. Algılanan duyarlılık, ciddiyet, yarar, engel inanç sistemini

etkiler(2). Kişi dua ederek daha güçlü ve yetkili, sınırsızlığı ile güvenli özelliği olan yaratana ulaşır.

Kişi korunur, esirgenir, bağışlanır. Kişi saygısını, şükranını da sunar. Ona karşı gelmekten sakınır.

Yaşamda kaygı duyduğu güçlüklere karşı direnme güçü kazanır. Hayret, sürpriz, mucize ile olasılığı

çok düşük koşullarda bile süreç geliştirir. Büyü ve batıl inanışta ise tekillik, tümden gelişlik vardır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Bireyin istek ve davranışlarını güdüleyerek tamamlayıcı, bütünleyici unsur olarak işlev görür(3-6). Aşk

kutsallaşır. İçselleştirilmiş inanç Allaha direkt yönelim, şükür ibadet ile kişiselleştirmenin toplumsal

yönü keşfedilir. Çıkar gözeterek sosyal etkinlik için yapılan davranış göstermeliktir. Merhamet,

önyargı alanında sorunsallık vardır. Allah tarafından gözetlenme duygusunun olduğu ibadette

anlayış, hoşgörü, yardımseverlik alanında sosyal uyum yüksektir. Dindarlığın ideolojik/inanç,

entelektüel/bilgi, ritüel/ibadet veya dinsel davranış, deneyim/duygu, etki/diğer boyutları vardır.

“Yasak olanı bazen yaptığım olur. Allahtan af dileyerek her insanı niyetine göre değerlendireceğini

düşünürüm. Sosyal yararına inanırım.” Tarzında değerlendirmeler de vardır(7).

KAYNAKLAR

1.Ok Ü. İnanç Psikolojisi: Yaşamı Anlamlandırma Biçiminin Hayat Boyu Gelişimi. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi

10/1, 301-307, 2010

2. Çam O, Bilge A. Ruh hastalığına yönelik inanç ve tutumlar. Anadolu Psikiyatri Dergisi 8:215-223, 2007.

3. Yenen İ. Din Psikolojisi Alanında Türkiye’de Yapılan Bilimsel

Faaliyetler Hakkında Bir Değerlendirme. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2(1): 315-332, 2009.

4. Çetin Ö. İmgelem Yetisi ve Bazı Dinî Olgularla İlişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1: 157-190, 2011.

5. Pazarlı O. Din psikolojisi. Remzi Kitabevi, Ankara, 1983.

6. Necati Ö. Kur’an ve psikoloji. Kalkan Matbaacılık, 2011.

7. Ok Ü. Dini tutum ölçeği: ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslar arası İnsan bilimleri Dergisi (7/2: 528-549, 2011.

8. Doğan HZ. İnsan davranışları insan ilişkileri. Uğur Ofset, 1987.

DİRENİŞ

Çağdaş psikolojik kültürü üretmek için gündelik yaşamda nasıl işlediğinin keşfedilmesidir. Tanıklık

edinilen durumun analizidir. Gündelik yaşam pratiği biçimlerini araştırmayı ve elde etmeyi içerir.

Alternatif psikolojilerin tarihsel olarak nasıl oluştuklarını, böylelikle de ilişkilerin ideolojik temsillerini

nasıl onayladıklarını ya da altüst ettiklerini inceler(1). İdeoloji Maddi gerçek işareti ile birlikte anılır,

ayrıştırılamaz. Toplumsal etkileşimde etkilidir. Meşrulaştırma, gizleme, birleştirme, parçalama,

edilgenleştirme, şeyleştirme ve sonuçlama içeriği vardır. Psikolojinin artık parçalanmışlığa,

hiperuzmanlığa, alt alanlarının

birleşme sorunu önemlidir(2). Eşitsizlikler, sahte bilim üretiminde öncelikli etken olduğundan

epistemiyolojik, psikososyal inceleme gerekir(2). Popüler kültür halka ait olan, geniş kesimin

konuştuğu kültürel etkinliktir. Ucuz, kolay elde edilir, anlaşılması için analiz az gerektirir(3). Çözüm

stratejileri oluşturulan model ile ilgilidir.

KAYNAKLAR

1. Parker I. Psikoloji o kadar eletirel ki, bizi ancak Marksizm koruyabilir... Eleştirel Psikoloji Bülteni 2: 61-75, 2009.

2. Aslıtürk E. Psikolojinin Bilimselliği ve Depolitizasyon Egzersizleri:

“Terör Psikolojisi“ Neye Yarar? Eleştirel Psikoloji Bülteni 3-4: 12-33, 61-75, 2009.

3. Özdemirci A. Popüler kültür, tüketim psikolojisi ve imaj yönetimi. http://www.ttf.org.tr/wp-content/uploads/2011/07/TEZ.

pdf (ET 28.03.2014).

BİLİŞSEL PSİKOLOJİ: Bebek kelimeyi öncelikle öğrenir. Yaş ilerledikce kümeler, sıralar, çözer,

gözden geçirir, sınar. Bilişsel psikoloji, günümüzde, duyum, algılama (görsel, işitsel, lisan ve

nesne algılama), dikkat (aktif, pasif, odaklanmış ve bölünmüş dikkat), lisan (lisanın öğrenilmesi ve

kavranması), bellek (belleğin türleri, özümseme, depolama, hatırda tutma, geri çağırma), irdeleme

ve problem çözme gibi konularla ilişkilidir. Bilişsel sistem, uyarıcıların sadece duyumsanıp,

algılanmasını, öğrenip belleğe yerleştirerek gerektiğinde hatırlanmasını sağlayan bir sistem

değildir. Etkili bir bilişsel sistem şemaları, kurulumları koruyabilmeli, gerektiğinde değiştirip

düzenleyebilmeli, onları yeniden oluşturabilmeli, bozucu etkilere karşı koyabilmeli, zaman ve mekan

üzerinde olayları bütünleştirebilmeli, belleği tarayabilmeli, bellek izlerinin üstünde (ketleme ve

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

çalışma belleği) çalışabilmeli, stratejiler kurup değiştirebilmeli, planlar yapabilmelidir(1) .Blişsel olay

benzetilir, seçici algılanır, yorumlanır, seçici unutulur, bölmelere ayırılır. Yetilerin koruma, özümleme

ve uyum sağlama ilkesine dikkat edilir(4). Bilişsel özümleme işlevsel, tanımsal, genelleştirici olarak

duyusal açıdan geliştirilir. Ben merkezci nesne, mekan devamlılığı ve ilişkisi gelişir. Duyularını

eşgüdümleştirir, simgeleyerek ilerletir. İçerik düzenlemesini somuttan soyuta, basitten karmaşığa,

kolaydan zora, bütünden parçaya, yakından uzağa, olayı kavramadan genele doğru yapılır.

Bilişselin bilme, kavrama, uygulama, analiz, birleştirme, değerlendirme basamakları bulunur.

Becerinin uyarılma, uzman denetiminde yapma, beceri haline getirme, duruma uyarlama, yaratma

basamakları bulunur. Tutumun alma, tepkide bulunma, değer verme, düzenleme basamakları

bulunur. Olumsuz düşünce depresyonda, anksiyetede kriterdir.

BİLİŞSEL GELİŞİM: Soyut işlemler, Bilimsel yöntemle problem çözme, Değer ve inanç sistemini

yapılandırma, Düşünce dünyasıyla aktif olarak ilgilenme, Düşüncesini etkinliklerine yansıtma

olarak gelişir.

Düşünme amacı kendimizi değerlendirmek, başkasını anlamak, uyum ve adaptasyon yeteneğimizi

tanımak, korumak, geliştirmektir. Çıkar denge sistemini anlayarak değer oluşturmak gerekir. Risk

analizi yaparak değer oluşumuna göre karar ve uygulama yaptığında planlamayı öğrenir.

İnsan anne karnında: Bağımlı, sorunsuz. Tür, cins, familya, takım, sınıf, şube, alem değişimi

yaşamaktadır. Bu sırada ruh primitif. Kişi narsistir. Otistik dünyada yaşar.

Doğumla: Tehdit parçalanma, yok olma tehlikelidir. Önlem paranoid, şizoid durum almaktır. Sonra

depresif mod a geçilir.

Düşünce gelişimi:

Bebek: Varsanısal idealize dünyada kendi merkezdir. Anne uzantısıdır.

Tehdite persekütif anksiyete ile aşırı tepki verir. Uzantı iyi veya kötüdür. Kötü anne temizlemez,

develuedir. İyi anne idealizedir. Dürtüsü yerine gelmezse (doyurulmazsa, altı temizlenmezse) sorun

sebep annedir. Bağlanmayı etkileyen olumlu faktörler şunlardır: Planlanmış gebelik, bebeğin hayale

yakın olması, istenilen cinsiyet, doğuma hazırlık, kolay doğum, iyi beslenme, sağlık personeli

desteği, aile ve sosyal çevre kabulüdür. Bağlanmayı etkileyen olumsuz faktörler şunlardır: Katı

prosedür ve rutinler, istenmeyen gebelik, sezeryan, zorlu doğum, gebeblik sürecinde stres, anomalili

bebek, anestezi, bebeğin anne harici başka ortamda kalması, destek sistem yokluğu, maternal

komplikasyonlar, bebekten ayrılmadır(7). Ayna aktarımı yapar. Güçlü ve megaloman ben mama

ve temizlik ister. İyi anne olumlu pekiştireçle düzenleme yapar. İdealleştirme gerçekleşir. Sonra

bunun uzantı tarafından yapıldığını fark eden çocuk benzerliğin farkına varır. İkiz aktarımı öğrenir.

Burada aktarıma bağlı utanma, suçlamayı kendine yöneltir. Utanma yeterli ve iyi bilinmek için

karşılaştırarak ve benzeterek aşırı çaba, devamlı uyumlu olma ve direk saldırı ve küçümsem sonrası

geliştirilir. Kışkırtma, damgalanma, marjinalleşme, utanç, tiksinti, korku, dışlanma, öfke, çaresizlik

ile karmaşık duygularla uğraş artar. Duygusal işleme bozukluğu gelişir. Yansıtmalı özdeşime göre

olumsuz durumlar şunlardır: Gerileme, survival anksiyetesi, iletişim eksiklikleri, haset, bireyselliğe

karşı grup, saldırganlık ve kindir(6). Artık kendini yorumlama becerisi gelişmektedir. Suçluluk

sorumluluk duygusu ile artar. Pişmanlık içerir. Tanıklık duygusu ile belirginleşir. Utanç depresyon,

anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk ve yeme bozuklukları ile silikleşir. Belirsizlik durumunu

yönetme geliştikçe risk analizinde ve rölativite kabulünde başarı artar. Kimlik seçtiklerimizdir. Eşitlik

ve çeşitlik içerisinde aidiyet geliştirme, meşruyet tanımlaması yaşam süreçlerinin geliştirilmesinde

yararlıdır. Kimliğin işlevleri olarak tanımlanmakta ve bireye yapı, uyum, gelecek yönelimi, amaç

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ve bireysel kontrol duygusu sağlamaktadır. Kimliğin ilk işlevi olan yapı sağlamlığı; yüksek benlik

saygısı, kendini kabul, olumlu benlik ve beden algısı ile ilişkilidir. Kimliğin ikinci işlevi olan amaç

sağlama özelliği; bağlanma, öz yönetim ve hedef yönelimi ile açıklanabilmektedir. Kimliğin üçüncü

işlevi olan kontrol duygusu sağlama, güçlü bir özgür irade ve genele uyma konusundaki baskılara

direnme ile ilişkilendirilmektedir. Kimliğin dördüncü işlevi olan uyum duygusu sağlama; sosyal

ve akademik alanlara uyum ile bağdaştırılmaktadır. Akademik çalışma toplumun egemenliğini

sağlar. Refah aracıdır. Özgürlük ve eşitlik artırır. Son olarak kimliğin beşinci işlevi gelecek yönelimi

sağlama ise akademik başarı, gelecek kariyer hedefl eri, geleceğe yönelik kararlılık ve azimli olma

ile ilişkilendirilebilmektedir(9).

Düşünce deneylerinden bazısı Stevin’in Zinciri (Termodinamik yasalarına göre, sürekli hareket

olanaksıztır. Üçgen üzerinde bilyeler dengededir, kaymaz), Galileo’nun Gemisi (eylemsizlik kuralına

göre bir düzlemden diğerine geçen cismin yer ve zamanda konumu bilinir. Yerçekimi etkisinde

eylemli sistemde düşülmez, yörüngede kalınır), Maxwell’in Cini (büyük molekül diğer kaba geçme

izni verilebilirse kinetik eneji artar), Newton’un Kovası (kova dolusu su dönen masada dönmekle

durur, yüzeyi düzleşir, sürtünme nedeniyle konkavlaşır), Schrödinger’in Kedisi (kuantum teorisine

göre kutadaki kedi hem canlı, hem cansız), Galileo’nun Serbest Düşmesi (ağırlıkları farklı gülleler

Pisa kulesinden aşağı atılırsa aynı sürede ve aynı anda düşer)

dir. Aynı hızla serbest düşen cisimlerin özgül ağırlıkları benze rdir. Laplace’ın Şeytanı (evrendeki her

atomun yerini ve hareketini bilen kişi evrenin bütün geçmiş ve geleceğini bilendir). Kemancı deneyi

komadaki kemancının eserlerini siz dinletirseniz yaşama hakkını siz mi tanımaktasınız?). Sonsuz

maymun teoremine göre maymuna yeterli süre verilirse tüm yazıları yazar). Simüle gerçeklik

izafi dir. Mahkum açmazı yanlışlanabilir(16,17).

Stratejik düşünme döngüsel olmayan, amaç-araç uygunluğu, şekil-tablo-liste oluşumu, analitik,

benzer, ani ortaya çıkan durumun doğrulaması, deneme yanılma, olası çözüm üretme ve

doğruluğunu test etme, ayrıştırma ve sadeleştirme iledir. Arabulucu, uzlaştırıcı, yol gösterici,

varsayımsal olumlu düşünce iken yıkıcı bozucu sistemde vardır.

Yansıtıcı düşünce Öğrenmede, iknada kullanılan süreçleri şunlardır: Konu içeriği öğrenilmiştir.

Başkasının düşüncesi öngörülür. Tekrarlamalar düşünülmeden yapılmayı sağlar. Öğretilecek

kavramlar anlamak içindir. Bazen diğerlerinin bir şeyi yapış yöntemi görerek bakış tarzı değişir.

Çeşitlemelere açıktır. Düşünülen fi kir değişir, sorgulanır. Kontrol etme düşüncesine gerek

duyulmayabilir. Uygulamalı öğretim tekniğidir. Kişi normalde yaptığından farklı yapar. Söylenenleri

takip ederek düşünmeye az ihtiyaç duyar. Deneyim odaklıdır. İnançlar etkilidir.

Eleştirel düşünme: Açık fi kirlilik, meraklılık, sistematiklik, alçak gönüllülük, başkalarının görüşlerini

dikkate alma, kendine güvenme, sürekli araştırarak nedenleri, seçenekleri, doğruları arama, durumu

bütünüyle göz önüne alma, ana noktaya bağlı kalma, kanıtların ve nedenlerin yeterli olmadığı

durumlarda kararı erteleyebilme/duruşdeğiştirebilme, diğer insanların duygu ve düşüncelerine

duyarlı olma, ölçüt seçiminde mantıklı olma gibi eleştirel düşünme eğilimlerinin ve alışkanlıklarının

göz ardı edilmemesi gerekir. Önyargılı düşünüşün, katılığın, ussal olana, açık fi kirliliğe, hakçalığa

uzaklığın yarattığı sınırlılıkların üstesinden gelmek de gerekir(8).

Yenilik kabulünde esas alınan kriterleri bulmak için sorulan sorular şunlardır:

Yeniliğin yayılımında çevresel koşulların etkisi nedir? Fikir üretmek, girişim yapmak, proje yönetmek,

altyapı geçidini denetlemek, sponsorluk veya koçlukla ilişki düzeyi ne olacaktır?

Yeniliğin yayılım hızı hangi koşullara bağlı olarak değişmektedir?

Yeniliğin kabulü ile birlikte bir sistem içerisinde reddedilmesinin yayılım hızına etkileri nelerdir?

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Girişimcilikle elde edilecek fırsatların tanımlanması, işle ilgili kavramların geliştirilmesi, kaynakların

sınıfl andırılması ve uygulanması, yeni örgütün kurulması değerlendirilir.

Sosyal sistemler içinde bulunan aktörlerin yayılım hızına olan katkıları nelerdir? Mesleki tanıtım,

iş durumu, gelir, övme-onurlandırma, iyileştirilmiş çalışma koşulları, kişisel gelişim, faydalar

değerlendirilir.

Multidisipliner yaklaşımlarla yeniliklerin yayılımı modellenebilir mi?

Yeniliklerin yayılımında öne çıkan unsurlar, özellikler nelerdir?

Bu alanda yapılacak tartışmaların yayılıma olan etkileri nelerdir?

Yeniliğin korunması ve yayılımın sağlanması için gerçekleştirilecek çalışmalar neler olabilir?

Yasal haklar olan gizlilik, patent, marka, tasarım, entegre devre topografyaları, çoğrafi işaretler,

telif hakları nasıl sağlanacaktır? Karmaşık tasarım, zaman avantajı, uzun süreli işbirliği alanındaki

stratejik mekanizmalar nelerdir?(2,3)

İntihal için FSEK m 66-70 e göre hukuk davası açılır. FSEK m 71-75 e göre cumhuriyet savcılığına

suç duyurusunda bulunulur. İdari açıdan da Rektör dava açar. Yüksek Öğretim Kurumları Yönetici,

Öğretim elemanı ve memurları Disiplin Yönetmeliği 11. maddesine göre meslekten men cezası

verilebilir(5).

DUYGU: Belli yer ve zamanda bir olaya verilen tepkidir. Olay anında anlık tepki sonrası duygu

seçimine kişinin duygu durumu denilir.

Fizyolojik belirtiler karşısında susamış, acıkmış, arzulanmış, uyarılmış duyguları yaşanır. Haz veya

acı veren hallerdir. Haz alma hoşa gitme, sevinç, neşe, mutluluk, hoşnutluk, övgü, hayranlık tepkisi

vermektir. Sabır, ihsan, merhamet, şükran, nimet, şefkat, vefa, dostluk, muhabbet, kerem, bereket,

vasi, lütuf, bağışlayan duygusallıkla bağlantılı kişisel ve toplumsal önemlilikle tanımlanır. Eğlenerek

davranışa yansıtır. Olayı mizah ile kabul edecek düzeyde görür. Kişi hakları insan onuru ile

toplumsal gelişime açılır. Acı hoşa gitmeyen uyarıya verilen şaşkınlık, donakalma, kızgınlık, hayret,

korku, öfke, nefret, üzülme, sıkılmış, bıkkınlık, başka yerde olma, iletişimi durdurma, hınç, intikam

tepkisi verilir. Dargın, hor görme, alay etme, artniyetli, fesat, bozguncu ile ayrımcılık alanının niteliği

kavranılır. İsyan, gurur, kibir, gafl et, bela, şer, şirk kelimeleri olumsuz duygulanımla tanımlanır. Öfke

organizmanın korunma, fi zyolojik, psikolojik denge sağlama sürecidir. Saldırganlık öfkenin eyleme

dönüşmüş davranış tarzıdır.

Belirsiz, boşluk durumlarında heyecan, sürpriz, endişe, aklı karışmışlık, anlaşılmazlık (aptal

görünüm) tepkisi verilir. Katarsis duygusal boşalımdır. Bitirilmemiş işler duygusal yüklenmeyi

gerektirir.

Korku nesnesi belli tehdit edici uyarana karşı savunmadır. Açık alanda korunmasız olduğumuzda

aslan görünce korkarak kaçarız. Kaygı nesnesi belirsiz endişedir. Bazısı bastırır, fobik davranır.

Durakalır. Akrofobi (yüksek yerlerden), agorafobi (açık yerlerden), astrafobi(gök gürültüsünden),

eritrofobi(yüz kızarmasından), hematofobi(kandan), klostrofobi (kapalı yerlerden), monofobi (yalnız

kalmaktan), niktofobi (karanlıktan), patofobi(hastalıktan), zoofobi(hayvandan) tipleri vardır. Kaygı

tedirginlik, varlığına yönelik tehlike algısıdır. Nesne yoktur. Sevgi yakınlık, gönüllülük, isteklilik,

kavuşma duygusudur. Kıskançlık kendinde olmayan eksik şeye özenme duygusudur. Estetik

duygular hoşa gider(4). Adalet duygusu eşitlik, hakkaniyetten tatmin olmaktır. Duygular birbirine

geçiş gösterebilir. Böylelikle itaat alanında kişi katlanır, tahammül eder, tahahhütte bulunur, haddini

bilir. Karşıt gelme alanında sorumluluk, tercih, seçim, korunma, iktidar, zarureti tutum alanında

kullanır. Kişi somuttan, soyut gelişime, gruptan gruplararası geçişe yönelir. Ara formlar, davranışlar

geliştirilir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

BEYİN ARAŞTIRMALARI:

Sinir sisteminde nöronlar tek yönlü sinyal oluşturur. Kapılı veya dinlenim kanalları bulunur. Kanallar

iyon geçişi ile membran potansiyeli ve aksiyon potansiyeli oluşturur. Sinyalin etkisi bölgesine,

boyutuna, sinapsın şekline, sinerjistik veya antagonistik sinapslara olan komşuluğuna göre değişir.

Transmitter kontrollü kanallar 1-Nikotinik Ach reseptörleri ,GABA ve glisin reseptörleri, 5-HT3;

Glutamat reseptörleri ve ATP Reseptörleri içerir. Asosiasyon alanları istasyon dizini düzeninde

çalışır. Posterior paryetal ve posterior temporal bölge aktif istasyon alanı zengin olup frontal bölge

ile asosiye çalışır. Paralel ve seri bağlantılar bulunur.

Epikritik Duyular: Hassas dokunma duyusu ve lokalize edebilme (topognozis); vibrasyonu frekans

ve amplitüd analizidir. Dokunmanın uzaysal çözümlemesini, yüzey tekstürünü tanımlayabilir, iki

nokta ayrımı gelişkin, elinde objelerin şeklini tanıyabilir (stereognozis).

Protopatik Duyular: Ağrı (kaşınma ve gıdıklanma) ve ısı değişikliğini algılamaktır. Nosiseptör ağrısı

termal, mekanik, polimodal (kimyasal, ısı)dır. Nöropatik ağrı refl eks sempatik distrofi , postherpetik

nöralji, fantom ağrısı olup yanıcı, künt, belirsiz vasıftadır. Dokunarak (Stereognozi) Boyut, şekil,

tekstür, kitle, ısı değerlendirmesi yapılır. Basiller loş ışığı, koniler renkliyi tanımlamada etkindir.

Görüntü: Parlak, mesafe, boyut, şekil, yerleşim, yön, renk, netlik, hareket, hız, içselleştirilmiş/

dışsallaştırılmış olarak değerlendirilir. Görsel hayaldeki kontrastın ve hızlı değişikliklerin

saptanması ganliyon hücrelerinin özelleşmesindendir. Hareket ve uzaysal birlikteliklerle özellikle

ilgili olan magnosellüler yol ve posterior parietal yol da görsel işlemleme, hareketin kontrolü için

temeldir. Görsel agnoziler nesne, çizim, yüz ayırt etme, renk, derinlik ve harekettir. Hareket hızı,

yön, derinlik, seçicilik, ışık hareketi ile değerlendirilir. Görme alanı defekti, çift görme gibi diğer

sorunlar kaydedilir. İşitme, kulağın ses enerjisini tanımlamasıdır. Sesin şiddeti, sıklığı, yoğunluğu,

titreşim, ritm, mesafe, yerleşim, yön, aralık, otoakustik yayılım, uyum ile değerlendirilir. Dokunma

içsel, dışsal; mesafe, boyut, basınç, frekans, sıcaklık, vücuda yayılım, nem, ağırlık olarak

değerlendirilir. Koku: Mis, pis, acı; yoğun, mesafe olarak algılanır. Tad: Acı, tuzlu, baharatlı,

kuru, yoğunluk, aroma, mesafe, yerleşim ile tanımlanır. Denge vestibuler sistemle ilgilidir. Postür

statik ve dinamik sürdürülür. Hareket motor program (ritmik, refl eks), dinamiği, kinematiği ile

değerlendirilir. Serebellum hipotoni, ataksi, tremor oluşumunda etkilidir. Dikkat aktif, pasif; volanter,

involanter(spontan) olarak sınıfl andırılabilir. Dikkatin odaklanması, seçiciliği, bölünmesi, süzgeç

olarak (ya hep ya hiç, zayıfl atma), rolü, duyu-motor-güdü bağlantısı değerlendirilir. Tek tarafl ı ihmal,

tepki değişme, tepkilerin bozucu etkisi ve araya girme özelliği (atıf, aşerme) kişinin odaklanmasını,

konsantrasyonunu ve dikkatini sürdürmesini etkiler(13). Prefrontal korteks ve kortikobazal gangliyatalamokortikal

devrelerin işlev bozuklukları, duyu algısından çok hareketi azaltır veya artırır. Biyojen

aminlerden 5-Hidroksitriptamin ve dopamin etkilidir. Lisan uygulama, aracı ve kavramsal sistem

çalışması uygunluğu gerektirir. Dil konuşma, yazma, anlama, anlatma, iletişim açısından önemlidir.

Prosody dilin ritmi, zamanlaması, vurgulama (tonasyon) iken; Pragmatik dil kullanımı sırasında

yaratıcılıktır. Plastisite önemlidir. Afazi motor ve duyusal tiptedir. Aleksi, disleksi okuma sorunudur.

Okuma harf ve ses bilgisi, kelime tanıma, depolama, kod çözme gerektirir. Logografi k evre,

şifreleme ve ortografi k evre değerlendirilmesi gerekir. Bunun için bilişsel kapasitede dikkat, çalışma

belleği, uzun süreli bellek, kritik analiz becerisi, sonuç çıkarabilme, görsel beceri ve temel okuma

becerisi yeterli olmalı. Motivasyon amaca uygun, konuya duyulan ilgi ve bilgi düzeyi ile ilintilidir.

Okuma güçlüğü okunan metinin cümle zorluğu, kelime güçlüğü, gramer karmaşıklığı, içerik ile artar.

Toplumsal ilgi ile tartışılır. Öğrenme ile entelektüel kapasite arasında uyum olmalı. Heterojenite

dengesi anlaşılırlıkta kalmalı. Duyusal, duygusal, davranışsal, sosyokültürel, ekonomik dışlama

kriterleri azaltılmalıdır. Görsel uzamsal gelişim uygunluğu çerçevesinde yazı ile okuma güçlendirilir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Diskalkuli rakam sıralanışı, çokluğu, işlemi ve sonuç çıkarımı sorunudur. Cinsiyet farklılaşmasına

dair sistem bütünseldir. Ödül merkezi, haz veren durum, sezgisel olaylar, madde bağımlılığı limbik

sistemle ilişkilidir. Sinir hücreleri arasındaki bağlantıların paterni bulunur. Farklı bağlantı biçimleri ile

farklı davranışlara yol açar. Nöronlar ve bağlantılarının deneyim ile modifi ye edilir. Yüksek mental

yeteneklere sahip akrabalara sahip insanların benzer yeteneklere sahip olma şansı bu yeteneklere

tesadüfen sahip olanlarınkinden daha yüksektir. Yeni doğanın en değerli mülkü ve uzantısı annedir.

1-2 yaşından itibaren benim kelimesinin vurgunluğu ve anlaşılma bağlantıları geliştirildiği fark edilir.

Cazibe merkezi “benim” olana ait olup, değer yatırımı diğerlerinden fazladır. Bu durumda nesne

bağlılığının kökeninin 3-6 yaşından itibaren belirginleştiği, biriktirme ve istifl eme alışkanlığının

kökenini buradan alındığı düşünülebilir. Akrabalar arasındaki benzerliklerin oluşmasında onların

benzer sosyal, eğitim ve ekonomik şartlara maruz kalmaları da önemlidir. Davranış bozuklukları

yüksek sıklıkla çok genlidir(10). Bağımlılığın ödül eksikliği sendromu olduğu vurgulanmıştır(12).

Flushback ve otobiyografi k anıların yer, etkinlik ve haber kaynağında bile hatalar bulunduğundan

(20) kanıt tespiti ile uygunluk ölçütü geliştirmede fayda vardır.

YAPAY ZEKA: Hesaplanabilir, eğitilebilir, adaptif, kendiliğinden organize olabilen fonksiyon sinir

ağları ile mantık kuralları ile düşünce benzeri bilgisayar modeli üretilmesidir. Turing test bilgisayara

soru sorarak onun insan olmadığının anlaşılmamasıdır. Çin odası testine göre Çince bilmeyen

kişiye simgesel kullanım kılavuzu vererek o odaya başka nesne verilerek onun ne olduğunun

tahminine dayanır. Yapay Sinir Ağları, bulanık Mantık, sezgisel algoritmalar (genetik algoritmalar,

tabu arama, tavlama benzetimi, karınca algoritması gibi), uzman sistemler ile yapay zeka konuları

araştırılır. Öğrenme, ilişkilendirme, sınıfl andırma, genelleme, tahmin, özellik belirleme, optimizasyon

yapılabilir. Zincirleme kıyas ile tüme varılır. Tümden gelim ile analoji belirgindir. Hebb öğrenme

kuralına göre birbirine bağlı iki nöron, aynı anda aynı işarete sahipse, bu nöronlar arasındaki ağırlık

değeri artar, öğrenme niteliksel ve niceliksel açıdan kolaylaşır.

Hebb kuralına göre A hücresinin aksonu B hücresine yakınsa ve onu etkiliyorsa etki birleşimi

oluşarak metabolizma değişikliği gözlenir(14). Çocuklukta hücre kümeleri, ardışık safha öğrenilirken;

erişkinlikte içgörüsel, yaratıcı öğrenme esastır.

Delta Kuralı: Nöronun gerçek çıkışı ile istenilen çıkış değerleri arasındaki farkı azaltan, giriş

bağlantılarını güçlendiren ve sürekli olarak değiştiren bir düşünce sistemidir. Ortalama karesel

hatayı, bağlantı ağırlık değerlerinin değiştirilmesi ile düşürme prensibine dayanır (en küçük kareler

kuralı). Hata aynı anda bir katmandan bir önceki katmanlara geri yayılarak azaltılır. Ağın hatalarının

düşürülmesi işlemi, çıkış katmanından giriş katmanına ulaşıncaya kadar devam eder.

Kohonen Kuralı: Nöronlar öğrenmek için yarışırlar. Kazanan nöronun

ağırlıkları güncellenerek ödülün tamamını alır. Bu nöron komşularını uyarma ve yasaklama

kapasitesine sahiptir. Hedef çıkışa gereksinim duymadığından danışmansız bir öğrenme metodudur.

Hopfi eld Kuralı: Öğrenme katsayı ve orantısı 0-1 arası olasılığa göre giriş ve çıkışın aktif veya

pasif; kesikli veya sürekli özelliği belirlenir(15).

Pattern analizi: Veri toplama öznitelik seçimi, sınıfl ama, ölçüm ve karar ile değerlendirilir. Cosin

benzerliği ortam, algoritma, iç çarpım, korelasyon, boyut düşürme ile yapılır. Sözcükler, bağlaçlar

veya ekleri ayırt edilerek cümle analizi yapılır.

Beyin paralel işlemcidir. Çoklu bağlantıları bulunur. Anlam arayışı doğuştan olup katkı gerektirir.

Duygu, örüntüleme, ruhsal aygıt içeriği odaklaşma ile analitik değerlendirir(19).

Koşut dağıtık sistem, çağrışımsal bellek modeli vardır. Dikkat yoğunlaşma ve seçme süreçinde

tutar, kaydırır, bırakır(14). Görme sistemimiz bitiştirici süreçle çalışır. Belirsilikler içerir. Aldatılabilir(14).

Suç işleme ikili düşünce sistemi ve çıktı odaklı karar gerektirir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Çalışma belleği Baddeley’in modeline göre üç süreç vardır: Yürütme ilgi, eylem kontrolü ve problem

çözme gibi düzenleyici fonksiyonlardan sorumludur. İkincisi fonolojik döngü, özellikle bilgi etki

malzeme manipülasyon ve tutma uzmanlaşmıştır.Üçüncüsü görsel-uzamsal sketchpad malzemeyi

saklar(18). Çalışma belleği üç bileşenleri arasındaki ilişkilerin gücü değişir. 4 yaşından ergenliğe

kadar çalışan bellek performansı doğrusal artar(20).

Mantık: Deterministik, 0-1 dir. Kararlıdır. Doğrusaldır. Lineerdir. Çan eğrisidir.

Bulanık Mantık: İnsanın düşünme tarzına çok yakın olması, yazılımının basit olması sebebiyle

ucuza mal olması, uygulamasının oldukça kolay olması, eksik tanımlı problemlerin çözümünde

bile kullanılabilmesi, uygulama sırasında çok fazla matematiksel modele ihtiyaç duyulmaması

avantajlarıdır. Dezavantajları:

Kullanılacak kuralların deneyime bağlı olması, üyelik fonksiyonunu belirlemede belli bir kural

olmaması ve deneme yanılma yolu ile üyelik fonksiyonunun bulunması, kararlılık analizi yapılamaz

ve sonucun ne olacağı önceden kestirilemez. Yapılabilecek tek şey benzetme çalışmasıdır.

Analitik hiyerarşik proses kriterleri şunlardır:

1.Aksiyom (Ters karşılaştırma): Bu aksiyoma göre, A kriteri B kriterine göre m kat önemli ise, B

kriteri A kriterine göre 1/m kat önemlidir. Yani A kriteri B kriterinden 3 kat önemli ise B kriteri de A

kriterinden 1/3 kat önemli olmalıdır.

2.Aksiyom (Homojenlik): Karşılaştırılacak olan elemanlar arasında çok fazla farklılığın bulunmaması

gerekir. Burada tercihler arasında çok ciddi bir fark bulunmaması esastır.

3.Aksiyom (Beklentiler): Beklentilere cevap verebilmesi için hiyerarşide tüm kriterler ve alternatifl erin

yer alması gerekir. Yani alınacak kriterler amaca yönelik olmalıdır.

4.Aksiyom (Bağımsızlık): Karşılaştırılan seçenekler ve kriterlerin birbirinden bağımsız olduğu

varsayılır. Problem ortaya konur, hiyerarşide en üstte yer alacak hedef belirlenir.

-Daha sonra hiyerarşi oluşturulur. Oluşturulan hiyerarşide; en üstte amaç

olmak üzere kriterler, alt kriterler ve alternatifl er belirlenir. -İkili karşılaştırma matrisi oluşturulur.

Oluşturulan ikili karşılaştırma matrisinden yararlanarak göreli önem vektörü (ağırlık vektörü)

bulunur. Tutarlılık oranı hesaplanır. Tutarlılık durumunda karar verilir. Tutarlı olmama durumunda

ikili karşılaştırmalar tekrar gözden geçirilerek işlemler tekrarlanır.

KAYNAK

1. Karakaş S, Karakaş HM. Yönetici İşlevlerin Ayrıştırılmasında Multidisipliner Yaklaşım: Bilişsel Psikolojiden Nöroradyolojiye.

Klinik Psikiyatri 3:215-227, 2000.

2. Yeloğlu HO. Yeniliklerin yayılımı. Siyasal Kitabevi, Ankara, 2011.

3. Savcı İ. Yenilik, yönetim ve insan kaynakları. Siyasal Kitabevi, Ankara, 2011.

4. Topses G. Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Bobel Yayın, Ankara, 2006.

5. http://www.anayasa.gen.tr/uas-s-1-58.pdf (ET 10.12.2013).

6. Göka E. İnsan kısım kısım. Aşina Kitaplar, Ankara, 2006.

7. Köse D, Nursan Ç, Altınkaynak S. Yenidoğanın anne ve baba ile bağlanma süreci. STED 22/6:238-244, 2013.

8. Şahin SA, Gözütok FD. Eleştirel Düşünmeyi Destekleyen Öğretmen Davranışları Envanteri (EDDÖDE): Geliştirilmesi ve

Uygulanması. Uluslar arası E Dergisi 3/2: 1-32, 2013.

9. Kocak C, Ulusoy M, Önen AS. Öğretmen Adaylarının Kimlik İşlevlerinin Ve Eğitim İnançlarının İncelenmesi. http://kongre.

nigde.edu.tr/xufbmek/dosyalar/tam_metin/pdf/2428-30_05_2012-18_24_47.pdf (ET 11.02.2014).

10. Beyin araştırmaları. http://www.eubam.ege.edu.tr/kandel/Kandel_03.htm (ET 08.03.2014).

11. http://beyin.ankara.edu.tr/ (ET 08.03.2014).

12.Tarhan N, Nurmedov S. Bağımlılık. http://www.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=Gz7-AgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT3&dq

=aldatma+psikofi zyoloj (ET 14.03.2014).

13. Dinçer ED, Karakaş S. Nöropsikolojik dikkat testleri arasındaki ilişkilerin modellenmesi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni

18:31-40, 2008.

14. Crick F. Şaşırtan varsayım. Çev.Say S. TÜBİTAK 2005, Ankara.

15. http://bm.bilecik.edu.tr/Dosya/Icerik/107/DosyaEki/nsg_ders_notu.pdf (ET 20.02.2014).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

16. Karakuyu Y, Tortop HS. Düşünce Deneyleriyle İlgili Problem Çözme Etkinliğinin Öğrencilerin Mantıksal Düşünme

Becerileri ve Kavramsal Anlama Düzeylerine Etkisinin Araştırılması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi 2/19: 42-58, 2009.

17. Düşünce deneyi. http://tr.wikipedia.org/ (ET 28.03.2014).

18. Çalışma bellek. http://tr.wikipedia.org/ (ET 10.04.2014).

19. Carlson NR, Fizyolojik psikoloji. Çev. Şahin M. Nobel Yayınları, İstanbul, 2013.

20. Kantowitz BH, Roediger HL, Elmes DG. Deneysel Psikoloji. Çev Er N, Duyan YA. Nobel Tıp, İstanbul, 2014.

DAVRANIŞ: Bir olay karşısında hareket etme, gözlemlenen tepki, tutum takınmadır.

Aktif davranış: Beslemek, yürütmek, koşmak gibi davranışlardır. Gülmek bulaşıcıdır. Ağlamak

istenmeyen, paylaşımı zor kurallı davranıştır. İş birliği hareketleri (avuçlar göğüs hizasında açık),

karşısındakini duygusal destekler durumla beraber hareket etmektir. Hataya bağlı davranış

anlaşıldığında kolay değiştirilir. Klasik koşullanma gereği bitişiklik, habercilik, pekiştirme, sönme,

genelleme, ayırt etme, birden fazla koşullanma, gölgeleme, engelleme, öğrenilmiş çaresizlik,

alışkanlık davranışları gelişir. Edimsel koşullanma ile tepkisel davranışlar içerisinde batıl inanç,

cezalandırma, ikna davranışları geliştirilir. Sosyal davranışlar gözlemle pekiştirerek tekrar ile gelişir(1).

Pasif davranış: İhmal suretiyle aktivitede (duraksamak, beklemek) bulunmamaktır. Davranışa gizli

veya açık katılım söz konusudur. Etkili eylem: Bir kişinin isteyerek başkasını etkilemesidir. Etkisiz

eylem: Başkası üzerine tesiri olmayan harekettir. Tembellik kavramı çalışmamak, hareket azlığı,

üşenme, yoksunlukla, hastalıkla karışma ile sınırlandırılarak tanımlanır. Hareketsizlik ölümdür.

Sıcak iklimin, ekonomik yeterlik hissinin, sosyodemografi k özelliklerin tembellik üzerine etkisi

açıklanmış, tartışmalı bir konudur.

İstemsiz davranış: Kişinin doğal, öğrenilmemiş, kendiliğinden davranışlarıdır. Refl eks, tik, epilepsi

nöbeti, stereotipik davranışlar istenilmeden olur. İçgüdüsel davranış fi zyolojiktir. Özürlü insanın

pozisyonel durum davranışı değiştirilmesi zordur. Madde tesiri altında olma; hipnoz, hastalık

etkisiyle olan davranışlar istemsizdir.

İstemli (gönüllü) davranış: Kişinin istemli, planlı davranışıdır. Aidiyet duygusu ile davranan kişinin

özellikleri şunlardır: Diğerleriyle birlikte çalışma, grubu koruma, yapıcı fi kirlere gönüllülük, kendini

geliştirme, gruba karşı uygun tavır takınmakdır. Davranış süreklilik gösterir.

Zorunlu davranış: Kişi duygusal açıdan davranışa uyumsuzdur. Tepki süresi çok uzamış veya

kısalmıştır. Davranış ergonomik değildir. Davranış kesintilidir.

Suç davranışı: Kanunda yazılı yasak bir fi ili isteyerek yapmaktır. Korkutma hareketleri, tehdit

davranışı (el kol hareketi), suçlu davranışı (yırtma, vurma, yaralama, hırsızlık)dır. Utanmak,

suçluluk duygusu hissetmektir.

Sahte davranışları: Kitap okur pozisyonunda durmak, ihtiyaç dışı giysi-takı taşımak, bilmediği

konularla ilgili açıklamalarda bulunmak, yüksek sesle konuşmak, başkasının sözlerini kendi sözü

gibi sunmaktır.

Duygu davranışları: Yer ve zamanına göre anlamlandırmak uygun olur. Ancak bir görüş edinmek

için önemli bazı duygu davranışları hakkında bilgi verilmiştir. İletişimde kaynak, alıcı, mesaj,

ortam, geri bildirim, araç etkinliğine göre duygu değerlendirilir. İkinci kişinin değerlendirmesi

farklı olduğundan ve özgür ve otonomi gereği duygu davranışına karışılmaz. Göz kapakları yarı

kapalı olursa olumsuz planlama ve küçümseme işareti olabilir. Göz kapaklarını indirerek saygı,

utanma anlatılır. Heyecanda göz kapakları kapanıp açılır, baş hafi f sallanır, sık solunur. Gözlerin

ve dudakların fazla açılması, şaşkınlık, hiddet, hayret, korku belirtisi olabilir. Kaşların çatılması

gerginliği gösterebilir. Dudakların büzülmesi duygusal boşalma yakınlık işareti olabilir. Kolların veya

ayakların hareket artışı tedirginlik bulgularındandır. Kolların ve ayakların gevşek, rahat, anatomik

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

pozisyona uyumlu, açık olması tercih edilir. Beyinle uyumlu (samimi ve içselleştirilmiş) duygu

davranışa uyumludur, tezat içermez.

DAVRANIŞ MEKANİZMASI: Zaman iç duyarlığın önceliği, sıraya konuşu, bağıl değerdir. Bu bir

gelişimin, yetinin ürünüdür. Yer dış duyarlığın önceliği, yan yana sıraya konulmuş halidir. Tarihsiz olan

talihsizdir. Tarihli olanın tarihdışılığı, tarihöteliği, tarihinin çökmesi, gözlenmez, erdemliği vardır. Arzu,

irade, akıl değerine bağlılık davranış sınırlığı, belirliği, bekleneni, öngörüleni, sorumluğu, zamanı

geldiğini, hedef ve amaca uygunluğunu gösterir. Mekan varlığı kapsayan, içine alan kümedir. Yakınlık,

uzaklık mesafesidir. Ötekinin, oluşumun, döngünün, hareketin anlaşılmasıdır. Kültürün yerleşmesi,

mirasın paylaşılmasıdır. Buna göre uygun yer ve zaman; kişinin tanımladığı sınırlı olayı, varlığı

toplumun kabul ettiği tarzda yerel sıralamasıdır. Kişi buna uygun tanımlamalarla olayı değerlendirir.

Davranış kesikli, dalga fonksiyonlu, ikili yapı, tünel olayı, karşılıklı etkileşimle açıklayan kuantum

terorisyenleri vardır. Olasılık, belirsizlik, boşluk sorunsalı bu tarzda açıklanmaktadır(2). Sibernetik

açıklanan bilginin anlamını, geri dönüşüm tanımlaması ile anlaşılması esasına dayanır. Dissipatif

yapı, katastrof kuramı, sinerjetik kuram, sicim kuramı ve Feyman şemaları düşüncenin anlaşılması

için kullanılmaktadır. İçgüdü: Ekonomi ile ilgili mekanizmaları ortaya çıkaran, yeni yollar bulmaya

(ustalık içgüdü), insanların karşılık beklemeden gelecek kuşakların iyiliğini düşünmesine yol açan

ebeveynlik içgüdüsü; insanların somut ödüller beklemeksizin bilgiye ulaşma eğilimlerini temsil

eden aylak merak içgüdüsü de davranışı etkiler. Güdü duruma veya sürekliliğe özgüdür. Güdüyü

seçme, bekleme, yoğunluk, kararlılık, duygu etkiler. Subliminal bellek kişinin ikna olmasında

davranış geliştirmesinde etkilidir. Kadın veya çocuk görüntüleri ataerkil toplumda cinsellik veya

ticari ürün anlamı taşıyabileceğinden sık kullanılır. “Şok iddia, iddia ediyoruz, gülmekten kırıldım,

sonuna kadar izleyin, şu rezilliği izlesene” tarzı cümleler dikkat çeker. Ekonomide yeni tüketim

maddeleri, yeni üretim metotları, yeni pazarlar, yeni hammadde kaynakları, yeni endüstriel

örgütlenmeler davranışı anlamlaştırır(3). Kapalı sistemde enerji dengede olup entropisi düşmez.

Davranışın politik, bilgi, fonksiyonel, kültürel, sosyal yönü bulunur. Model oluştururken belirlilik,

olasılık, belirsizlikten yararlanılır. Model zamana göre statik veya dinamiktir. Temsil şekline göre

şematik veya sözeldir. Yapısına göre uyuşum, benzeşim, sembolikdir. Fonksiyonuna göre tanımsal,

öngörülü, kuramsaldır(4). Teknolojik bir ürünle insan ilk karşılaştığında meraklanır, Tehlikesinden

dolayı yararlanmasak da olur diye düşünür. Merakla nadir kişilerin kontrolünde yararlanılır. Çeşitli

yararlık durumuyla davranış çeşitlenir ve ürün kabullenilir. Ürünün zararlı kullanımı ile ilgili sorun

alanı yetkili kişinin zamanla, etkilediği alanı kastla ilgilidir(5). Davranış sade, sorun çözmeye yönelik

görev sırasında kaynakları tüketecek tarzda uygun genişleme gösteren, yoruma açık, eğlendirici,

basit görünen, simetriden yararlanan, doğaya benzeyen, yeniden tasarıma uygun tekrarlanabilir,

tehlikeyi önleyen kontrol noktalarına göre esnek, açıklanabilir, değiştirilmiş, cesur ve yasaya uygun

özgür ise geçerli, güvenilir ve doğrudur(1). Reklamlar subliminal bellekle yakından ilgisi olduğundan

bu konuyla bağlantı açısından reklam kısmı okunabilir.

HAREKET BOZUKLUKLARI: Akatizi nesnel olarak oturamama, hareketsiz kalamama, öznel iç

huzursuzlukla karekterize ekstrapiramidal hareket bozukluğudur. Mezokortikal alanda dopamin 2

reseptör blokajı sıktır. İlaça bağlı olan ilaç kesilince durur(6). Bilinçli, içgüdüsel, refl eksiv, spastik

hareketlerin nitelikleri saptanır. Hal ve dönüşüm durumlarının belirlenmesine dikkat edilir. Özne ve

nesne ilişkileri ayrımcılık yönünden incelenir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

DAVRANIŞ BELİRLEME ETKENLERİ

Tutum tutulan davranış tarzıdır.

1. Övünme, utanç

2. Saygı, aşağılanma

3. Cesaret, korkaklık

4. Neşe, korku

5. Sevgi, nefret

6. Cazibe, tiksinti

7. Sevinç, üzüntü

8. Şefkat, hınç

9. Merak, sıkıntı

10. Ümit, ümitsizlik

Kamu sistemi: Hukuki yapılanma ile yapısal dağılmayı önleyen ve süreç öneren yapıdır. Kişiler bu

sistemlere yönelik ruhsal yapılarını düzenler. Devlet politik ve jeopolitik bir varlık iken ulus sosyo

kültürel etnik bir varlıktır. Ulus kaderini tayin etmiş ve otonomisini seçimle geliştirmiştir. Devlet

özgürlük sağlar. Bireyin mahrem alanına girmez. Demokrasi inançların, kökenlerin, düşüncelerin ve

tasarıların çeşitliği, çoğulculuğu ve farklılığı bir arada paylaşılarak yaşandığı bir düzendir. Milliyetcilik

ulusunu severek korur, geliştirir. Ulus milliyetcilik sonucudur. Diğer ulusları ayırt etmez, nefret

kültürü üretmez. Asimile, etnomilliyetci olunmaz. Tarih somut olgularla oluşur. Acılar yarıştırılmaz,

kıyaslanmaz. Kişiler kamu ve özel mahrem hayatı içselleştirerek paylaşır. Acılar paylaşılarak

azaltılır. Barışcı yollarla sosyokültürel, ekonomik birliktelik ve paylaşım üzerien kuruludur. Egemenlik

kayıtsız koşulsuz milletindir. Seçimden vazgeçilemez. Katı anayasa gereği kuvvetlerin birlikteliği

güçtür. Küreselleşme ile küçülen devlet liberal ekonomi gereğini yapar. Azınlık hakları vazgeçilmez

insan hakları iledir. Çoğunluk pozitif ayrımcılık gereği katlanma sorumluluğunu ifade özgürlüğü

alanında verir. Amaç, özgürlüğü ve çoğulculuğu insan haklarına saygı ve demokrasinin korunması

ile uzlaştırmaktır. İfadenin inceleme kabul edilirlik özellikleri meşru ve karar vermeyi gerektiren amaç

varlığı, demokratik toplum için gerekliliği, yasal sınırı, öngörülür sonuçları, gereklilik (dayatmanın

yanlışlanabilir yönü (yakın ve gerçek tehlikenin gerçekleştirilir kabül görme ilişkisi), sınırlama,

önleme, el koyma, toplatma, engelleme) sorgulanır. Devletin bütün müdahalelerden sakınma

konusunda negatif yükümlüğü vardır(12). Siyasi partiler etkinliklerini demokratik ilkelerde ve insan

haklarında ifade edilen anayasal değerlere saygı göstererek özgürce gerçekleştirirler. Anayasa

gereğince atfedilen işlevleri demokratik bir şekilde ve çoğulculuğa tam olarak riayet ederek yerine

getirirler. Görev ve sorumluluklar da yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, yasayla öngörülen ve

demokratik bir toplumda ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu güvenliğinin korunması,

kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının

şöhret ve haklarının korunması, gizli bilgilerin yayılmasının önlenmesi veya yargı erkinin yetki ve

tarafsızlığının güvence altına alınması için gerekli olan bazı formaliteler, koşullar, sınırlamalar veya

yaptırımlara tabi tutulabilir. Devlet emrederek değil paylaşarak, özgürlüğü yayarak vardır. Piyasa

rekabete açıktır. Küçük Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) değişen şartlara ve davranışa uyumu

daha kolaydır. Motivasyonu, düzenlemesi, kontrolü hızlı yapılır. Gönüllülük esası yaygındır. Kamu

yönetiminde yasalar ademi merkeziyetten hazırlanır, uygulanır. Yolsuzlukla mücadele esaslı ve

standartizedir. Kamu denetcisi görevdedir. Eş değerli sistem kıyaslaması uyumludur. Hizmet şeffaf

ve saydamdır. Şiddet önlenmiştir(10).

Kamu Sistemleriyle ilgili örneklerin özellikleri şunlardır:

Üniter, bölgeli, karma yapı bulunur. Monarşi, oligarşi, meşruyet, demokrasi sistemlidir. Hukuk

kaynağına göre laik, teokratiktir. Suçsuz iken cezalandırılanlar için devlet ciddi tazminat öder.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Yargılama hızlıdır. Hak alma engelleri kaldırılmıştır. Demokratik toplumda çoğulcu, hoşgörü, açık

fi kirlilik düşünce özgürlüğü olarak bilinir. İfade özgürlüğü demokrasinin olmazsa olmazıdır. Basın

tanıklıktan çekilebilir. Haberle ilgili bulgu, belge ve verileri teslime zorlanamaz. Sorumlu tutulamaz.

Temsil krizi seçim barajı en çok % 5 yaparak çözülür(11).

Kapitalizm: Piyasa ekonomisinin özel mülkiyetin, üretim araçlarının büyük bölümüne sahip olduğu

ve işlettiği; yatırım, gelir dağılımı, üretim, mal ve hizmet fi yatlarının arz ve talebin buluştuğu sosyal

ve ekonomik sistemdir. Feodal yapıda güçlü kişilere ve onlara biatı olan kişilere ihtiyaç bulunur.

İşaret bekleme, icazet, medet umma, ordu güvencesi, vesayet, kurtar bizi, imparator, gidenağamgelen

paşam, bizim reis, kör ölünce badem gözlü olur, kel ölünce sırma saçlı olur tarzı kelimeler biat

kültür gereğini çağrıştırır. Feodal yapıya tepki ile parlemento sistemi getirilmiştir.

Weberci politik ekonomi: Karşılaştırmalı üstünlük, hiyerarşi, rekabet verimlilik ve üretkenlik üzerinedir.

Kapitalizmin rasyonelleşmiş eğilimlerinin, kültürel değerler ve kurumlar için potansiyel bir tehditdir.

İnsan özgürlüğü sınırlandırılmıştır.

Komünizm: Üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine kurulu sınıfsız, parasız ve devletsiz bir toplumsal

düzen yönünde davranışı savunan toplumsal, siyasi ve ekonomik bir ideoloji ve harekettir. Sanayileşme

ve kamulaştırma yaygınlaştırılması savunulmuştur. İnsan hayatını kısıtlayan devlet sistemidir.

Marksist politik ekonomi: Metanın kullanım değeri ve piyasa içindeki değişim değeri üretim ilişkilerine

göre değişir. Emek gücü yönlendiricidir. İnsan kapitalist sistemde yabancılaşmıştır. Devletin etkinliği

tartışmalıdır.

Ütopya: Sanal ideal toplum tasarımıdır. İdea kopya, benzetilen, görünen, subjektiv olandır.

Materyalizm kendinde varolan, özüne göre nesnel olandır. Yoksunluğunda gerçekçilik, ihtiyaç,

değer sorunu yaşanan alandır. Tamamlayanı idealizmdir. Ütopik yöneticinin özellikleri şunlardır:

Sağlıklı beden, sözü anlama yeteneği yüksek, güçlü bellek, kanıtı değerlendiren entelektüel yeti,

düşündüklerini açıklayabilecek kıvraklıkta dilli, Öğretmeyi ve öğrenmeyi seven, yeterli ve dengeli

beslenen ve cinselliği olan, dürüst ve samimi doğruluğa düşkün, erdemli, adil, adil olmayana kayıtsız

hukuk kuralları uygulayan, doğruları korkmadan cesaretle hayata geçirebilecek bir azim ve iradeli,

bilge kişidir. Hukuk kuralları emredici (yasak ve yaptırımı olan), yedek (tamamlayıcı, yorumlayıcı)

ve tanımlayıcıdır. Kişilik hakları mutlaktır, manevidir, devredilemez.

Anarşizm: Ortak özellikleri bütünsellikten yoksunluk, çelişki ve tutarsızlığı tutarlı kabullenme

savunur. Alışılagelenin değiştirilmesi, sistemsizleştirilmesidir. Hiyerarşi, zorlama yoktur. Özel

mülkiyet, ekonomik yapılanma yerine özyönetim, gönüllü etkileşim kuralları geçerlidir(7). Sistemsizlik

sorunsalı çözülememiştir. Abartılı durum, sistem tanımlanmasını ölçmede yararlanılabilir.

İstihbarat: Bilgi toplanması ve analizidir. İstihbaratın bilgi, süreç, görev, örgüt olarak çalışılması

gerekir. Hızlı, kesin, doğru ve amaça uygun bilgi toplanmalıdır. Ekip adanmışlıkla, öngörüye uygun

esnek, nesnel bilgiyi toplar. Hangi sistem olursa olsun yöneticiyi kanıt ve istihbarat ile edinilen bilgi

yeterliği karar almaya iter. Keşifte, başarıda, öngörüde istihbarat etkilidir. İtirafcılar yer göstermede

yararlıdır. İstihabaratın zor ve yararlığı, bilginin geçiciliği sorun alanlarında öncelikle incelenmesi

gerekir. Fırsat ve tehditi değerlendirmede istihbarat öncelikle ele alınır(8). Olayı değerlendirirken

armoni, birlik ve sirayet, cazibe, sempatiklik, sürpriz, netlik, sadelik, tekrar etme, tek hasım,

dezenformasyon, bütünlük, şakacı, provokasyon, propoganda, aldatma, yanıltma, öfkelendirme

durumlarına dikkat edilir. Katı hiyerarşik yapı iletişim modelini bozar. İktidarda kalmak için derin

yapıları anlayarak hukuki uygulama (denetlenebilir, hesap verebilir) yapmak gerekir. Meşru

olmayan iç istihbarat devlete karşıdır. Anayasanın 22. maddesine göre haberleşme özgürlüğü,

özel haberleşme gizliliği teminat altındadır. TCK 195-196-197’ye göre sırrın masuniyet aleyhine

suçlar cezalandırılmıştır. 4422 sayılı çıkar amaçlı suç örgütleri ile mücadele çerçevesinde de durum

değerlendirilir. TCK m 525 de siber suçlar tanımlanmıştır(9).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

KAYNAKLAR

1. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

2. Tuncel CO. Heterodoks Bir Mikro İktisat Teorisine Doğru: Evrimci İktisadın Teknolojik Gelişme Yaklaşımı Ve Firmanın

Doğası. Ekonomik Yaklaşım 19/69: 1-32, 2009.

3. Modern Yönetim ve Örgüt Teorisi

http://scholar.google.com.tr/scholar?start=20&q=sibernetik+d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce&hl=tr&as_sdt=0,5 (ET

17.02.2014).

4. Başar E, Güntekin B. Beyin-Beden-Zihin Etkileşiminde “Nebulöz Kartezyen Sıstem”İstanbul Kültür Üniversitesi Dergisi

4:1-26, 2006.

5.Uygur N. Çağdaş ortamda teknik. YKY, İstanbul, 2002.

6. Berksun OE, Sayar GH. Duyusal gelişim kuramı ve bir olgu örneği. Journal of Mood Disorders 3(2):82-5, 2013.

7. http://tr.wikipedia.org/wiki/ (ET 03.04.2014).

8. Özdağ Ü. Devlet ve istihbarat. Stratejik Araştırmalar Dergisi 1 (3): 33-50, 2009.

9.https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Gueltekin_Avc_305_304_stihbarat_teknikleri.pdf (ET 04.04.2014).

10. Akdoğan AA. Türk kamu yönetimi ve Avrupa Birliği. Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 2008.

11. Sivil Toplum Örgütleri. Hukukun üstünlüğü demokrasi insan hakları. Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1999.

12.http://www.ifadeozgurlugu.adalet.gov.tr/faaliyetler/26_29_mart/aihm/ahmetyildirim.pdf(ET 07.05.2014).

İLETİŞİM: Etkileşim, hakimiyet, egemenlik sağlama arzusunun öngörmeye uyumluluğudur. Ortam

karşılıklı saygı ve anlama isteği, paylaşım, meşruyet ilanı gerektirir. İletişim güçün, ulaşılabilirliğini

göstermede sırrın anlaşılma yöntemini belirtme arzusudur. İletişim kurma belirsizliği giderme, bunun

oluşturduğu anksiyeteyi azaltma, hipotezin anlamlılığını değerlendirme, istekliliği amaca uygun hale

getirmek içindir. Detaylı deneyim kalıcı özelliği itibari ile iletişimsizlik riskini doğurur. Kişi iletişime açıkkapalı;

açık-gizlilik, birincil-ikincil anlamlılık, oluşuna muhataplığa, ihtiyaca, ideolojiye, ilgililiğe, inanca,

göre karar vererek uygular. Suçlu, zorlayıcı, utandırıcı tanımlamaya göre de tehdit, şiddet, iletişimsizlik

oluşturulur. Kibir, gurur, tevazu, açgözlü, hoşgörü, nezaket, gafl et, beddua, argo, mizah, fıkra, anektot,

benzetme, telkine açık olma, irade zayıfl ığı, özenti, taklit başlıklarında tanımlamaların güvenilirliği

kişisel olduğundan geçici sebepler bulunduğundan tartışmalıdır.

Standartların yayınlanması ve uygulayarak yaşanabilir olmasını sağlamak gerekir. Sosyal sorumluluk

ilkelerine göre hesap verilebilirlik, şeffafl ık, etik davranış, paydaş haklarına saygı, hukukun üstünlüğüne

saygı, uluslar arası davranış normlarına saygı ve insan haklarına saygı gerekir. Hata bularak sistemin

düzeltme ve kontrolünü sağlayan kişi ödüllendirilir. Kalıcı, sürekli, sürdürülebilir, ulaşılabilir değerler

oluşturmak gerekir. Memmuniyet, sonuç odaklılık, topluma ve devlete katkı, katılımcı, her çalışanın

lider olduğu, yenilikçi, mükemmeli hedefl eyen sistem oluşturmak gerekir. Af işlemi ceza infazını ve

buna ait gerekeni engellememelidir. Hizmette fark yaratmak, kurumsal uyum sağlamak, dönüşüme

hazır olmak, ilişki düzeyi yüksek ve güvenlikli olmak gerekir.

Kriz sorunsalı: Bir veya birden fazla temel değer ve önceliklere yönelik tehditin ciddiyeti ve önemi

değerlendirilir. Bu tehdit ile tehlikenin oluşması arasında kısıtlı zaman olması sorunu artırır. Algı kusuru

belirsizlik ve karmaşaya yol açar. Gösterilecek tepki için zaman çok kısıtlıdır. Çözüm olmayacağına

dair endişe yüksektir. Belirsizlikler sıkıntı kaynağıdır. Şantaj, sınırlı tersine çevrilebilir baskı, kontrollü

baskı, oldu bittiye getirme ve yıpratma sorunsalı belirgindir. Kontrol ve denetim sistemi önlemeye

yöneliktir. Çıkar, değer, öncelik, önem değerlendirmesine göre güdümlü, tecrübeye dayalı, işbirlikçi,

yasal, amaçlı eşdeğerli düzenleme planlanır.

Sorun çözümü:

1- Uyarı tepkisini fark etmek

2-Sorunları önem sırasına sokmak (Öncelikle: Haklar-Güçlü yönler belirlenir. Kendini gerçekleştirme

yönündeki süreçlerin kanıt değerliği önceliklidir. Zayıf olan durumlar saptanır. Onaylanma ve fark

edilme hissinin giderilme ihtiyaçının fazla olma sorunsalı gözlenir. Fırsat durumlar değerlendirilir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Özlük haklarının düzenlenmesi hakkındaki uygulamalar değerlidir. Tehditler tehlikeyi önleme,

ortadan kaldırmaya yöneliktir. Kritik kontrol noktaları uygun zaman ve yerde incelenir).

1- Başkalarının yardımına gerek olup olmadığı saptanır.

2- Olumlu ve olumsuz fırsat ve tehditlerin farkına varılır.

3- Gereken yapılır. Denelenerek, düzenleme yapılır.

Tehlikelerin niteleği sınıfl andırılarak çözüm üretilir.

Uyuşmazlıkların çözümünde arabulucu, uzlaştırmacıdan yararlanabiliriz:

İçerik kuralları şunlardır:

1. İşbirliği, cesaret, şevk verici olunur.

2. Sistemin aktif denetimi ve sorumluluğu gruptadır.

3. Sadece en iyi ve anahtar işlevli araçlar sunulur.

4. Pragmatik, ilkeli, esnek, müzakereye istekliler vardır.

5. Özenle yapılandırılmış olan ve hukuki olmayan bir usuldür.

6. Birlikte oturumlu ve ayrı ayrı toplantılıdır.

7. Ortak çıkar ve amaçlara bakar.

8. Çözüm önerisi tavsiye niteliğindedir.

9. Aracı tarafl ara paylaşımları artırıcı, karşılıklı yararları gözeten çözüme yoğunlaşır.

10. Sonuç odaklı, kazan/kazan paradigmalı süreçtir(1,2).

KAYNAKLAR

1.Bilge Y, Geçim E. Medikolegal düzlem Tıpta uygulama hataları. Ofset Digital, İstanbul, 2012.

2.Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

İŞBİRLİĞİ

İnsan başkası ile ilişki kurması için güven, yeterlilik, bütünlük, sorumluluk, memnuniyet, yararlılık,

kalite, yenilikçilik, çözüm odaklılık, etik, yönetişim, kararlılık, üretkenlik, profesyonellik, uzlaşım ve

kişisel konumdur. Kişiler gerçekliğin yerini alan bir imgeler dünyasında yaşamaya başladıklarında,

o imajları korumaya yönelik olarak büyük baskılar ortaya çıkabilmektedir. Bir imajı dayatan, nesnel

gerçek üzerine kurulu mantık değil, gerçek üzerine kurulu umutlar ve korkular biçimde ortaya

çıkmaktadır(5). Dolayısı ile iletişim boyutunu anlamak güçleşmektedir. Amaç toplumda asayiş ve

düzenin korunması; önemli olaylarda danışman halka danışılması, fi yat artışı ile mücadele ve vergi

yükünün adil dağılımı, ifade ve düşünce özgürlüğünün korunmasıdır(6).

Anlatısal durumun okuyucu için anlamının anlaşılmasını isteme yanı sıra, yazan kişiye hak verilmesi

ile paylaşımın olması için de çabalamaktayız. Tabi kontrol mekanizması bu olunca da yazan kişi

tereddüte düşmekte. Bu aynı zamanda kendini geliştirme çabasını da sağlıyor. Ancak kişi bunu

beni anlamıyorlar diye önyargıya düşmektedir. Anlatan kişinin her zaman yanlış anlaşılması, farklı

anlaşılması mümkündür. Bu gibi durumlar açısından bunu hissettiğimizde düzelterek sistemimizi eş

değerli olmasına çaba harcamamız gerekebilir.

Metafor öteye taşınandır. Eşya tabiatına göre eşya kavramı yeni kavramla tanımlamak eksiklik,

yoksunluk, anlamı genişletmektir. Aktarım anlatısallığı anlama eşikleri oluşturur.

Anlatılan durumun başkası tarafından değerlendirilme amacımızın gerçekleşmesi için;

1. Bilgi amaçlı;

2. Beceri amaçlı;

3. Tutum amaçlı; yazılar yazmaya, konuşma yapmaya ihtiyacımız bulunmaktadır(2).

Tümden gelimle genelleyerek konuşan birini nasıl dinleyeceğiz? Kişinin anlatı sebepleri şunlardır:

Bilgilendirmektir. Sorumluluğumuzu öğretmek, gerekeni yapmamızı sağlamaktır. Ahlaki iyi

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

olan eylemi oluşturmak, bu yönde eylem yapmaktır. Değerlere ait duyarlılığızı artırmak, algı

oluşturmaktır. Grup oluşturmaktır. İyi insan olduğumuzu çevreye göstermek, onay almaktır(3).

Kapsayıcılık ve tarafsızlık ilkelerini özellikle yargılama sürecinde nasıl uygularız? Bunun için

anlatan kişi ile arkadaşlık, yakınlık, sevgi, kayıp, korku, gereksinim, toplumsallık gibi duygusal

süreçlerle ilgilenmemek gerekir. Sadece olgunun yapılandırılmış hukuki kısmı ile ilgilenilir. Diğer

kısmını sosyolog, sosyal hizmet uzmanı, sağlık çalışanı ile geliştirebiliriz.

Anlamın tek anlamlığı, açıklama savı, eşanlamlığı, örtük tanımı, çeviri (Gözlem tümceleri uyarıcı

anlamlarını kapsamı içerisinde korur. Biçim koşulunu yansıtır. Eş anlamlığı korunur. Doğruluk işlevli

bağlaçların çevirisi uyarıcı anlamlıdır), uygulayıcıya ait çeşitleri vardır. Açıklama temeldir. Kullanım

niteliği anlam bilimsel değildir. İç olgularla sınırlı, görecelidir(9).

Bu yönde ikili düşünmenin getirdiği sorunsalı uygun metot, araç ve tekniklerle aşabileceğimiz;

bazılarını ise basamaklandırarak çalışma gereğimiz; bazısında ise tecrübemizin arttığı yönünde

düşünce geliştirebiliriz. İş birliğinde ilkeler şunlardır(1,4):

1. Bireylerin ilgisine dayalı yapılanmak

2.İkilemlerden kaçınmak

3.Yanlılığı en aza indirmek

4. Güncelliği korumak

5. Uygunluk için çabalamak

6. Erişimi desteklemek

7. Kaliteyi garanti etmek

8. Sürekliliği sağlamak

9. Geniş katılımcılığı mümkün kılmak

İyi klinik uygulama ilkeleri ise şunlardır: Sonuç odaklılık, iç geçerlilik, güvenilirlik, çok bilimli olmak,

eksternal geçerlilik, esneklik, açıklık, düzenli incelenen ve güncellenen içerik hazırlamak, uygun

dağıtım ve yaygınlaştırma sağlamak, maliyeti etkili kılmak ve azaltmak, ölçmektir. Güvenilirlik iç

tutarlılık, istikrarlılık, temsil edicilik, eş değerlik ve nesnellikle ölçülür. Geçerlik içerik, gerçeklik,

yapısal, genellenebilirlik, dış faktör ve sonraki verilerle uyum ile değerlendirilir. Hata kaynakları

ölçüm araçlarına (alan, madde, yanlış kelime, dereceleme, etiketleme, çift fi kir ve çift olumsuz);

uygulama hatalarına (yetersiz bilgi, anketör farklı, yetersiz uygulama, koşul uygunsuz, kopya, farklı

uygulama); cevaplayıcı hatalarına (anlamaması, bazı sorulara yanıt vermemesi, kendini gizlemesi,

isteksiz oluşu, yorgun olması, duygusal davranması, test kaygısı, hastalık veya ilaç etkisi); kodlama

hatası (birden fazla, eksik yanıt, yanlış kodlama); negatif maddeleri ters çevirmeme, cevapsıza da

puan vermektir(7).

Anlatısallığın cinsel alanla ilgili olması kişinin kendini beğendirme cabalarından olduğu gibi, bundan

yararlanma, çıkar sağlamakda vardır. Aşağılanma duygusunun giderilme çabası da olabilir. Özel

yaşamın gizliliği içerisinde bu tür bilgilerin paylaşımı suçtur. Populer kültürde yayınlanması alalede

yaygınlığın benzeme davranışından da kaynaklanır. Hızlıdır, alışkanlıkları hızla değiştirir, geçicidir.

Tercih istenen davranıştır. Ticari amaç önceliklidir. Reklamlarda sık kullanılır.

Öğretim planlı, öğrenci merkezli gerekliliği ihtiyaça göre belirlenen bir süreçtir. Benlik kazanmada

fi ziksel, toplumsal ve akademik unsurlar için eğitim ve öğretim yapılandırılmış olmalıdır. Öğrenme

biçimi somut (doğrusal, dağınık) veya soyut (doğrusal, dağınık)tur. Öğrenme biçim profi lleri bilişsel

tepkiler, algısal tepkiler, çalışma ve öğretim tercihleridir. Etkili iletişim kişisel amaçı belli, planlanmış,

yapılandırılmış, çoşkulu sunumlu, ayrıntıya girmeden, endişesiz görünümlü, rahat, somut ve sınırlı,

rehber, model olandır. Öğrenme gereksinimlerini etkileyen unsurlar şunlardır: Aşağılanma, başarı,

hoşlanma, saldırganlık, özerklik, karşı hareket, savunma, itaat, egemenlik, sergileme, zarardan

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

kaçınma, aşağılanmadan kaçınma, bakım, düzen, oyun, reddetme, duyusallık, seks, destek alma ve

anlamadır. Maslow’un gereksinim sınıfl amasına göre; Fizyolojik, güvenlik, ait olma ve sevme,

saygınlık, kendini gerçekleştirmedir. Bilişsel temel gereksinimler bilmek, anlamak, estetik

değerlendirmektir. Biricik varlık inanç ve kültürü ile arayış içindedir. Kendini gerçekleştirme

için gerçekliğin algılanması, kendilerini ve başkalarını olduğu gibi kabul etme, doğallık, problem

merkezlilik, yalnızlık, özerklik, hoşlanma duygularının canlılığını koruması, doruk yaşantıları, insan

sevgisi, horlama ve saygı, kişilerarası ilişki, ahlak, araç ve amaçlar, mizah, yaratıcılık, hataları,

kültürlenmeye direnmesi, değerleri, ikilemlerin çözümü gerekir. Öğrenme beklenti-değer, sonuç

alma, sosyal öğrenme, özyeterlik kuramları ile açıklanmaktadır(8).

KAYNAKLAR

1.Aslan D. Kanıta dayalı laboratuar tıbbı. Çeviri: Price CP, Christenson RH. Evidence based Laboratory Medicine, Palme

Yayıncılık. S 247, 295, 2010, Ankara.

2. Faulk F, Basic Forensic Psychiatry, Blackwell Scientifi c Publications, Cambridge, 1994.

3.Kavas MV. Anlatısallık ve tıp etiği eğitimindeki yeri. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 64 (2): 59-73, 2011.

4.Aşıcıoğlu F. Adli tıp ve adli bilimler alanında toplam kalite yönetimi üzerine denemeler Adli Tıp Bülteni 2000; 5(1): 18-24.

5. Söylet Y, Mengü SC. Doktorlara Yönelık İzlenım ve Tutum Oluşumunun; Yazılı Basında Doktorlara Yönelik Oluşturulan

Söylem Bağlamında İrdelenmesi. İletişim Fakültesi Dergisi 101-122, 2011.

6. TÜBA. Türkiye’de bunalım ve demokratik çıkış yolları. Ankara, 1998.

7. Şencan H. Güvenilirlik ve geçerlik. Seçkin Kitapcılık, 2005, Ankara.

8. Açıkgöz KÜ. Etkili öğrenme ve öğretme. Eğitim Dünyası yayınları, İzmir, 2013.

9. Richard M. Anlam. Çev: Kayıkcı H. Ayyıldız Matbaası, Ankara, 2012.

KÜLTÜR: Toplumun yaşama biçimi; bireyin düşünme, hissetme ve inanma biçimi; egemenlik ve

meşruiyet aracı olarak tanımlanan ekonomi ve teknoloji, sosyal yapı ve ideoloji; bilişsel, davranışsal,

maddi ve teknik ögeler bütünüdür. Bilişsel açıdan ötekinin düşünce, bilgi, inanç ve davranışının

referans çerçevesinde öğrenilmiş standartlar, kurallar sistemi ve öğretilmiş bilgi sistemidir. İnsanın

sosyalleşmesinde mitolojinin de etkisi vardır(2). Mitoloji, inanç, şaka, fal, etnisite, akrabalık, eğitim

insanın ikna olmasında, öngörüsünde tutum geliştirmeye etkili iken; şüphecilik, belirsizlik, boşluk

tutumda olumsuzdur.

Yapısalcı açıdan kültür kişinin bilinçaltı süreçleri ve birikiminin ürünler sistemidir. Semboller ortak

anlamın paylaşılmasıdır. Sosyokültürel açıdan kültür eşzamanlı, tarihsel ve çevresel’dir. İşlevsel

açıdan problemleri çözmede araçtır. Tarihsel açıdan kültürün yayılmacılığı sağlanır. Kuşaktan

kuşağa aktarılır. Normatif değerler ve kurallar dinamik olup zamanla değişip öğrenilir. Örgütsel

açıdan kültür belli amacın gerçekleştirilmesi içindir. Örgütün yapısı amaç, strateji, çevre, teknoloji

ve insan ögeleriyle uyumludur. Bireysel uzmanlaşma ve performans önemlidir. Örgütte kontrol ve

koordinasyon bulunmaktadır. Örgütte olaylar, anlamlar, semboller iç içe olup belirsizlikler içerir.

Nitelik ve niceliksel olarak değerlendirmede çalışanın demografi k özellikleri, sosyal özellikleri,

özel yaşama müdahale alanları, çatışma tanımlamaları ve grupla bütünleşme etkinliklerinden

yararlanılır. Risk almaktan kaçınarak belirsizlik, çatışma ve rekabet ortamı esnek yapılanmadan

uzaklaşma söz konusudur. Belirsizlik küçültülür, yakınlaştırılır, koşut değişikliği yapılır. Grafi kte limit,

türev, integralden yararlanılır. Standart sapma yararlanılacak önemli ölçütlerdendir. Bu eşitsizlik

durumları bağımlılıkla farkındalıkla farklı gruplaşmalara yol açar. Paylaşılan temel değerler ve

normlar değişir. Beklenti ve tutumların farklılaşması, inanç ve varsayımların paylaşılması sorunsalı

ön plana çıkarak ideoloji antitezle olan çatışması öncelikli hale gelir. Bu sebeple personel seçme

süreçleri, sosyalleşme süreçleri, rol modelliği, hizmet içi eğitim çalışmaları, karar süreci ve ölçütleri,

örgütsel politika ve süreçlerdeki değişiklikler, performans değerlendirme ölçütleri, ödül ceza

sistemleri, kontrol sistemleri, çevresel değişiklikler, semboller, kriz anındaki tutumlar ve çatışma

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

yönetimi, zaman yönetimi ve iş rotasyonu ile ölçülebilir sistem üretmek gerekir. İnsancıl hümanist

olma, bütünleştirici olma, hoşgörücü ve onaylayıcı olma, geleneksel olma ve bağımlı olma özellikleri

önceliklidir. Belirsizlikten kaçınılır. Hiyerarşik yapılanmada görev tanımlanması yazılı yapılarak

yükümlülük gereği bildirilir. Statü kazandırmada yarışmacı olma özelliği, yeterlilik, meşruyet, ve

kendini gerçekleştirme durumuna göre işlem yapılır(1). Film kurgusal olarak izleyiciyi cezbeden

niteliği itibari ile hayatın doğal akışına uygunluğunu test ederek değerlendirmek hukuka aykırıdır.

30 Mart 2005 tarih ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu, m.36 göre gürültü yapmak yasak olduğu

halde kültürel nedenlerden dolayı polis ve zabıta sokak düğünlerine müdahale etmemektedir(3).

Değerlerin sınıfl andırılması şöyledir:

1. Kurumsal Değerler: Kritik ve rasyonel yaklaşımlar yoluyla elde edilen değerlerdir.

2. Ekonomik Değerler: Yarar ve pratiklik temel alınarak elde edilen değerlerdir.

3. Estetik Değerler: Biçim ve uyumun önemine yöneliktirler.

4. Sosyal Değerler: İnsan sevgisi ve ilişkilerine dair taşınan değerlerdir.

5. Politik Değerler: Güç kazanımına ve etki alanının genişletilmesine önem

veren değerlerdir.

6. Kutsal Değerler: İdeler dünyasındaki oluşumları anlamaya ve açıklamaya

Yöneliktirler(4).

Popüler kültür gündelik halk kültürüdür. Popüler kültür, konuşulan ve basılan sözler, sesler, resimler,

nesneler ve belgelerdir. Halkın kültürü, davranışı, değerleri, eğlence biçimleridir(4). Üst kültür sahibi

bilinen, estetik ölçütleri olan, sanat veya zanaat özelliği olan eserlerdir. Ekonomik değeri vardır.

Seyirlik, kutlama, şenlik, eğlence, estetik açıdan kültürün anlamı yaşam biçim ve şekli açısından

farklıdır. Kültürün yerel tarihsel, kalıtsal, işlevsel, dinamik, kapsayıcı özelliği vardır. Nazar değmesi,

al basması, kırk basması, Müslüman mahallesinde salyangoz satılmaz kavramları kabullenme ile

yakın ilişkisi vardır(5). Ön yargı sorunları belirgindir(6). Somatik yakınmalar ön plandadır(7,8). Doğayı

taklit zanaatsal özellik iken; kopuş teknikleri ile üretim postmodern süreçleri akla getirir. Modernlik

kavramı ile yenileşen, parçalı, çeşitli kültür kavramı gündeme gelir. Kültüre bağlı hastalıklar cinsel

organ kesilme kaygısı, semen kayıp kaygısı, amok cinayeti, ruh kaybı gibi özellikler olup tedavisi

uzun süreli disiplinlerarası çalışma gerektirir(9).

KAYNAKLAR

1.Şişman M. Örgütler ve Kültürler, Başak Matbaacılık, Ankara 2002.

2.Gürel E, Muter C. Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması. Sosyal Bilimler Dergisi 1:537-

569, 2007.

3. Gözler K. Sokak düğünleri ve hukuk. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Zabunoğlu Armağanı 316: s 379-394, 2011.

4. Özdemirci A. Popüler Kültür, Tüketim Psikolojisi Ve İmaj Yönetimi: Türkiye (1950-1980). http://www.ttf.org.tr/wp-content/

uploads/2011/07/TEZ.pdf (ET 21.01.2014).

5. Anadolu Halk Kültürü. 2006.

http://hbogm.meb.gov.tr / modulerprogramlar / kursprogramlari / konaklama / moduller Anadolu Halk Kulturu.pdf (ET

07.05.2014).

6. Ægisdóttir, Stefania, Lawrence H. Gerstein’in ve Deniz Canel Çinarbaş.Metodolojik Kültürlerarası Rehberlik Araştırma

Denklik, Bias Sorunlar ve Çeviriler. Danışmanlık Psikolog 36.2: 188-219, 2008.

7. Canel-Çınarbaş, Deniz, and Stefanía Ægisdóttir. “Somatic, Affective and Behavioral Distress Reactions Across

Cultures.” International Journal for the Advancement of Counselling 32.2: 129-143,2010.

8. Canel-Çınarbaş, D, and Sophie Y. Cindy Horst, Transnational Nomads: How Somalis Cope with Refugee Life in the

Dabaad Camp of Kenya. Journal of International Migration and Integration 11.1 (2010): 123-124.

9. Gelder MG, Andreasen NC, Lopez-Ibor JJ, Geddes JR. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford University Pres, 2009,

England.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ERGENLİK: Hızlı büyüme, seks karakterlerinde gelişme, vücut kompozisyonunda ve bedeninde

değişmelerle karakterizedir. İğdiş edilme, yalnızlık, çalışma isteksizliği, can sıkıntısı, huzursuzluk,

toplumsal zıtlık belirginleşir. Şaka ile karşı cinsi tanıma çabaları artar. Çekingendir. Hayalleri

belirginleşir. Ebeveynden bağımsız durum geliştirme düzeyi artar. Şiddetli ve değişken duygusallık

gözlenir. Değer yargıları değişir. Hoşa gitme, kendini gösterme, çekingenlik gözlenir. Fiziki ani

değişkenlik kişinin kendini değersiz hissetmesini kolaylaştırabilir. Duyguları inişli, çıkışlıdır.

Kararsız, sabırsız, bencil, hayalci, otoriteye karşı gelme halleri kişinin terör örgütlerine geçişini

kolaylaştırabilir. Arkadaş ilişkisi, akraba bağlantısı, hemşericilik, sosyokültürel aktiviteler ve dini

değerler kullanılarak kişi örgüte sempatizan ettirilir. Fizyolojik güdüleri temel ihtiyaç olduğundan

karşılanır. Psikolojik güdüler kendini gösterme, bağımsız olma arzusu, iktidar hırsı olarak aidiyet

çereçesinde sağlanmıştır. Sosyal güdüler pekiştireçlerle öğrenme yoluyla grup üyeliğine adaptasyon

sağlanır. Kişi davranış normu ile grup üyeliği sağlanır. Ayrılma önlenmesi suç işletme, sosyal

bağlarının grupla artırılması yolu iledir. Kişi için örgüt her şeydir(5,6). Öğrencinin okul reddi okul

kaynaklı uyaranların negatif duyguları artırması (depresyon, anksiyete); okulun sosyal caydırıcı

durumlarından kaçmak (arkadaş edinme sorunu);belirli kişilerin dikkatini çekmek (ana-baba); okul

dışı pekiştireclerin fazlalığı (internet kafe, alışveriş, sinema) olduğundan analitik süreç geliştirilmesi

önemlidir(7). İnternet ortamında yapılan ve içeriği aşağıdaki suçları oluşturduğu hususunda yeterli

şüphe sebebi bulunan yayınlarla ilgili olarak erişimin engellenmesine karar verilebilir.

1) İntihara yönlendirme (TCK madde 84),

2) Çocukların cinsel istismarı (TCK madde 103, birinci fıkra),

3) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma (TCK madde 190),

4) Sağlık için tehlikeli madde temini (TCK madde 194),

5) Müstehcenlik (TCK madde 226),

6) Fuhuş (TCK madde 227),

7) Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (TCK madde 228),

8) Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar

9) Kişi haklarına aykırı açılan mahkeme dava kararları

Kişinin biyopsikososyal açıdan değişiklikle süregelen bir zaman dilimdir. 10-13 yaş arası başlar, 17-

21 yaşta tamamlanır. Bağımlılıktan kurtulma, cinsel kimliğini kabullenme, toplumsal yerini araştırma

ve bulma, meslek sahibi olarak işe başlama gibi yeniliklerin başladığı sosyal bir süreçtir. Kendilik

değer yargı oluşturma süreçleri inişli çıkışlıdır. İçe ve dışa dönüklük (introvert, ekstrovert) ile çeşitlik

ve derinlik kavramı ile içgörü geliştirilir. Merak ile sorun arasında değer üretme sıkıntısı sıktır.

Yalnızlık isteği, çalışma isteksizliği, uyumsuzluk, can sıkıntısı, huzursuzluk, duygusal davranışlar,

güvensizlik, çekingenlik, toplumsal zıtlık gibi geçici sorunsal alan oluşturabilirler. Yoğun gündüz

hayalleri kurarlar. Sabırla olumlu yaşantılarla süreç desteklenir.

Ergen şiddeti şunlar olabilir:

1. Okul arkadaşları ile benim ilişkilerde kaba kuvvet başvurmaktadır.

2. Ben mahalle arkadaşlarımla ilişkilerde kaba kuvvet başvurmak.

3.Ben bilerek arkadaşımın eşyalarını zarar ve kasıtlı.

4.Benim arkadaş (lar) isteyerek benim eşyalarını zarar ve kasıtlı vardır

5. kendimi duygusal olarak zayıf hissediyorum, o zaman 1 ekran böylece yakın başkalarına benim

gerçek psikolojik durumu ifşa etmemeyi davranışları zorbalık.

6.Arkadaşım beğenmezseniz, onu / ona karşı kaba kuvvet kullanın.

7.Benim sevmediğim Arkadaşlarım bana karşı kaba kuvvet kullanıyor

8.Ben arkadaşlarım için mücadele edebilirsiniz.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

9.Benim kız arkadaşım için mücadele edebilirsiniz

10.Kimin görünüyor bana iğrenç biriyle mücadele edebilirsiniz.

11.Ben bana yemin herkesle mücadele edebilirsiniz

12.Kimin görüşler 1 sevmediğim arkadaşlarımla mücadele edebilirsiniz.

13.Ben güç ve otorite kazanmak için bir toplumda kavga.

14.Ailem beni agresif bir kişi olmak istiyor.

15.Televizyon programları da olumsuz arkadaşlar arasında saldırgan davranışlar katkıda

bulunmuştur.

16.Sustalı bıçaklar ve bıçak taşıyan bireyler arasında saldırgan davranışlar tetikleyen provokatif

bir faktördür

17. şiddet saldırıları korkuyorum çünkü, sustalı bıçaklar gibi araçlar, ve benimle bıçak kesme ve

bıçaklama taşımak

18.Ben kesme ve sustalı bıçaklar gibi araçlar bıçaklama ve bana saldırı başkalarına ile bıçak

taşımak.

19.Arkadaşlarım sustalı bıçaklar gibi araçlar, ve onlarla bıçak kesme ve bıçaklama taşır.

20.Arkadaşlarım bana alay.

21.Arkadaşlarımın dalga.

22.Arkadaşlarım konuşurken ben herhangi bir neden olmadan küfürlü dil kullanabilirsiniz

23.Herhangi bir neden olmadan benimle konuşurken bir arkadaşım (bazı arkadaşlar) sürekli faul

dil kullanıyorsunuz.

24.Ben saldırgan tarafından benim arkadaş aramak, ve hoş olmayan isimler

25.Arkadaşlarım uygunsuz ve kötü niyetli isimler beni ara.

26.Ben arkadaşımın akademik başarı alay

27.Ben derslerde başarılı çünkü Arkadaşlarım, bana alay.

28.Bazı insanlar sosyal döngüsünde beni dahil etmek istemiyorum.

29.Bazı arkadaşlar benim hakkımda asılsız söylentiler imalatı bana dışarı atmak istiyorum.

30.Bir keresinde bu tür eylemlere kurbanı oldu çünkü diğerlerine karşı şiddet davranışları gösteren

duyuyorum.

31.1 başkalarına şiddet kullanmıyorsanız, daha sonra 1 zorbalık maruz kalacağı.

32.Alay ediliyordu Arkadaşlar aralarında yalnız kalmak istiyorum.

33.Ben aralarında arkadaşlarım bana alaycı konuşmak istemiyorum

34.Genç akademik başarı düşüşe alay ediliyor.

35.Alay öğrenci / onun benlik saygısı kaybeder.

36.Arkadaşlarım bana alay, ben hocam ya da aileme şikayet edecek.

37.Arkadaşlarım onlara karşı benim alay davranışları hakkında hocam ya da aileleri için şikayet

ediyorlar(4).

KAYNAKLAR

1. Madran HAD. Buss-Perry Saldırganlık ölçeğinin Türkçe formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi

24/2:124-129, 2013.

2.Daffern M, Howells K, Ogloff J. What’s the point? Towards a methodology for assessing the function of psychiatric inpatient

aggression. Behaviour Research andTherapy 45: 101-111, 2007.

3.Atamer A, Oral G. Psikolojik kuramlar ve agresyon üzerine bir derleme. Adli Psikiyatri Dergisi 1/1:43-57, 2004.

4. Yıldırım A, Bilge Y, Karataş M, Çetin İ, Özer E. Üniversite I.sınıf öğrencileri arasında akran zorbalığı ve madde kullanımı.

Cumhuriyet Tıp Derg 34: 146-157, 2012.149.

5. Alkan N. Gençlik ve terörizm. EGM, Ankara, 2002.

6. Tezer Ö. Sınırı aşmak. Öncü Basımevi, 2012, Ankara.

7. Gümüştaş F, Yulaf Y, Gökçe S. Çocuk ve ergenlerde okul reddi davranışının nedenlerinin incelenmesi. Marmara Medical

Journal 27:27-31, 2014.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ÜREME SAĞLIĞI: Nüfus Planlaması Hakkındaki Kanun md. 5’e göre, gebelik süresi on haftadan

fazla ise rahim ancak gebelik, annenin hayatını tehdit ettiği veya edeceği veya doğacak çocuk ile

onu takip edecek nesiller için ağır maluliyete neden olacağı hallerde doğum ve kadın hastalıkları

uzmanı ve ilgili daldan bir uzmanın objektif bulgulara dayanan gerekçeli raporları ile tahliye

edilebilir. Anayasa’nın 17. ve 90. maddesi gereğince iç hukukun parçası olan İnsan Hakları

Avrupa Sözleşmesi’nin 2. maddesinde düzenlenen yaşam hakkının korunmasının devletin görevi

olduğundan fötusun yaşam hakkı korunur. TCK m 99/6’a göre Kadının mağduru olduğu bir suç

sonucu gebe kalması halinde, süresi yirmi haftadan fazla olmamak ve kadının rızası olmak

koşuluyla, gebeliği sona erdirene ceza verilmez.

Premenstruel sendrom, annelik hüznü, lohusalık depresyonu ve lohusalık psikozu hormonal

değişliğe bağlı bedensel ve ruhsal değişikliklerdir(1).

Cinsel işlev bozukluğu istek, uyarılma, orgazm ve çözülme de kişinin ve eşinin tepkileri ile seyirlidir.

Bireyin başarısızlık beklentisi yüksek olup güvensizdir. Ağrı ve zarar beklentisi vardır. Benlik

saygısı azalır ve depresyona girebilir. Eş anksiyeteli ve suçluluk duyguludur. Endokrin ve vasküler

durum incelenir. Bilgilendirme esastır. İmpotans için organik patoloji varsa tedavi edilir. Davranış

tekniklerini kitaptan gösterilebilir. Zorlamadan, isteğe dayalı ve eşitlik ilkeleri ile iletişimi artırarak

yönlendirme yapılır(2,3).

Erkek çocuk porno ailesiyle izleyerek geleceğin gururu olduğu yönünde yanlış yönlendirilir. Aynı

yatakta yatma halinde ensest ilişki sorgulanır. Erişkin istedi diye çocuğun el öpmesi hayır demesini,

vücut kontrolünü engelleyebilir.

KAYNAKLAR

1. Akdeniz F, Aldemir E. Kadınlara özgü ruhsal hastalıklar. Klinik Gelişim 22/4:80-83, 2009.

2.Şahin D, Ertekin E. Fiziksel Hastalıklar ve cinsel işlev bozukluğu. Klinik Gelişim 22/4:75-79, 2009.

3. Sert G. Üreme haklarının yasal temelleri. Ege Reklam, 2013, İstanbul.

CİNSEL KİMLİK: Kişinin cinsel rolünü benimsediği değerler cinsel kimliktir.

Transekssüalite: Medeni kanunumuzun 40.maddesine göre psikiyatrik durumu karşı cinse

geçmeye ait kesin olarak bildirilen kişinin infertil olması halinde kimlik değişimi yapılır(1). İnkar

etme, bahaneler bulma, yeniden tanımlama sorunsalı, homofobik durumlar eşitsizliği yayar ve

özgürlüğü engeller. İçgüdü tatmin ve doyumsuzluğu hedefl ediği yerde dürtünün sürekli huzursuz

olmasını sağlar(2). Sık yaşadıkları sorunlar nedeniyle intihar yönelimine dikkat edilir(3). Transvestit

karşı cins giyimi söz konusudur. Sadizm başkasına mazoizm kendisine acı vermekten en az altı

ay boyunca mutlu olan kişi için kullanılır. Eksibisyonist diğer kişilere cinsel organını gösterme olup

organik beyin sendromu açısından değerlendirme yapılır. Hayasızca harekettir. Röntgencilik(Cinsel

fi illeri gözetlemek), Frottizm sürtünmeciliktir. Triolismus sevdiği kadını başkasıyla cinsel ilişkisini

seyretmektir. Pigalyonizm heykel aşkıdır. Undinizm idrar sesine tutkudur. Nekrofi li ölüyle cinsel

ilişkidir. Vampirizm kan emiciliktir. Satriyazis erkekte nefomani kadında cinsel arzu fazlalığıdır.

Lezbiyen kadının kadına arzu duymasıdır. Koprolali yüksek sesle teşhirciliktir. Bestialite hayvanlarla

cinsel ilişkidir. Cinsel davranışı farklı kişilerin evliliği ülkemizde yasaktır. Kayıtlı birliktelikleri, medeni

birliktelikleri de yoktur. Özel yaşamın gizliliği içerisinde birlikte yaşayanlar vardır.

KAYNAK:

1.Bilge Yaşar, Açıkgöz H. Nihal, A Study into Sex Determination in 68 Transsexuals Referred by the Courts to the Department

of Forensic Medicine, Medical Faculty, Balkan Academy of Forensic Sciences June 2-5, page 34, Romania, 2005.

2. Kaos GL. Lezbiyen ve geylerin sorunları. Ayrıntı Basımevi, Ankara, 2003.

3.Taktak S, Uzun I, Balcıoğlu İ. Gender differences in completed suicides in Istanbul, Turkey

Journal Of Affectıve Dısorders 145/3:394-399, 2013 .

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

SOSYAL SORUNLAR: Kişi iletişim kurarken sembolik, işlevci ve çatışmacı etkileşimi kullanır.

Sosyal sorunlar toplumda farkındalık yaratmak, müdahele etmek, önlem almak, sorunu yeniden

tanımlamak ve destek sağlamaktır(1). Tarih boyunca fetih katmanlaşmaya yol açmış. Talan,

yağma, haraç, vergi evreleri yaşanmıştır. Eşitsiz toplumda güç ilişkisinde savaş ve ikna edenler

etkili olmuşlardır. Reinkarnasyon, izolasyon, öteki dünya kavramları toplumda yaygın kabul

görmüştür(2). En sık görülen, en çok öldüren, en çok sakat bırakan durumlar önceliklidir. Yoksulluk,

işsizlik, ekonomik ve sosyal eşitsizlik, aileye ait sorunlar, suç ve şiddet sorunları, yaşlılık, engellilik,

madde bağımlılığı, etnik sorunlar, çevre sorunları, çalışma ilişkilerine ait sorunlar önemlidir.

Bunların içinde yoksulluk, iklim koşulları, savaşlar, yaşlı nüfusun çoğalması, yüksek enfl asyon,

adaletsiz vergi sistemi gibi nedenler önemlidir. Aile içi sorunlarda statü ve rol değişiklikleri, değer

farklılıkları önemli sorunlardandır(3-5). Sahiplenilme durumları, madde kullanımı, ekonomik sorunlar,

izolasyon sıkıntıyı artırmakta kişiler sözle karşılık vererek, ağlayarak, içine kapanarak, kırılarak,

çevreden yardım isteyerek, eşya kırarak, polis arayarak, bıçak ile tehdit ederek, cinsel organını

keserek veya öldürerek tepki göstermektedir. Tepki göstermemenin nedenleri içerisinde iyi olur

düşüncesiyle sabretmek, alın yazısı kabulü, ailesine karşı mahcup olma çekincesi, çocuklarının

perişan olma ihtimali, boşanma ihtimali, gidecek yerinin olmaması, saygı anlayışı, gururlu olma,

dini gerekçeler ve yeni şiddetle karşılaşmadır.

Pozitif hukukta hak kavramı dokunulmaz (birinci kuşak), ekonomik ve sosyal haklar (ikinci kuşak),

dayanışma ve toplumsal haklar(üçüncü kuşak) geliştirilmiştir. Bölünemeyen ortak kullanılabilir.

Bölünebilenler bölüşüm hakkaniyetine uygundur. Aile büyüdükçe birey arası farklılıklar

belirginleşir. Birinci kuşak kurucu olması halinde risk alan, sorun çözen, çözümcü lken; ikinci kuşak

tanımlaması olanlar varlık geliştirmesi, kariyer üzerinde daha yetkin olmakta olduğu düşünülerek

aile dinamiklerinin farklılığı; kuşaklar arası görüş ayrılığı tanımlamasının doğal olacağı görüşüne

varılabilir. Üçüncü kuşak yenilik, yetenek üzerine yoğunlaşır. Eşitlik varlıksal, fırsat, şartlarda

ve sonuçlarda olmalıdır. Eşitlik tam, göreli, burjuva ve proleter (ekonomik ve toplumsal)

tiptedir. Eşitlik hayatın öznesi insan-toplum olduğunda yaşantı ile bireyin gereksinimlerinin

karşılanmasıdır. Ölçüm araçı her yerde her zaman ve her kişi için aynı birimle yapılır(6). Bunun

sağlanması yönünde olan toksikolojik akademik çalışmalar çevreye sahip çıkmadır. Halkı paniğe

sevk değildir(7). Maliyet etkinlik kayıt dışı olmaksızın kişi gereksinimine göre hesaplanır.

ŞİDDET UYGULAMA AMAÇLARI

Tanığın taraf olması sağlanır. Güçlü yanında olmak benimsetilir. Rekabet oluşturarak pazarlık

yapılır. Kaotik ortamda sosyal yardımlaşma engellenir. İntikam, acımasızlık yaygınlaşır. İtaat etme

sağlanır. Şiddet uygulayan şiddet uygulamayı iyi görme nedenleri içerisinde alttan alma, cinsel

ihtiyacına cevap verme, para istememek, eşin keyifl ilik durumuna göre değerlendirme yapma,

alkol alma durumuna karışmama, hasta olmama, kahveye gitmesine ses çıkartmamak, eşin

yakınlarına iyi davranışta bulunmaktır. Yoksulluk, günlük gelirin 3 liranın altında olması olup bu

oran çok düşüktür. Dünya nüfusunun %14’ü yeterli ve dengeli beslenmediği,%16’sı temiz suya

erişemediği, %40’ı sağlıklı yaşam koşullarına sahip olmadığı bildirilmektedir. Ülkemizin %0.48’i

yani 339.000 kişi gıda harcamalarında açlık sınırında yaşamaktadır. Erkeklerde iş gücüne katılma

oranı %71.7 iken kadınlarda %28.8’dir.İşsizlik %9-11Nakit gelir kaynağı, asgari ücretin yoksulluk

sınırının üzerine çıkarılması, mikrokredilendirme, istihdamın kayıtlı olması ve tarıma mali ve teknik

desteğin artırılması önemlidir. Bu açıdan yoksulluk yapabilirlilikten yoksunluktur. İşsizlik iradi,gayri

iradi,yapısal işsizlik, mevsimlik, dönemsel, geçici, teknolojik işsizlikler vardır(1). Sıklıkla 19-49 yaş

grubunda daha çok olmak üzere toplumun %14’ünün özürlüdür. Suç işlevsel, etkileşim, çatışma

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ve kontrolle ilgili sorunların ön planda olduğu genç populasyonda ve erkeklerde daha sık görülür.

Nüfusumuzun %25.6’sı 0-14 yaş grubundadır. Çocukların ticareti, işte çalıştırılması, istismarı,

madde kullanımı ile ilgili de uğraş verilmelidir. Toplumu %8’i de yaşlı(>65 yaş) populasyondan

oluşmaktadır. Yaşlılıkta rol, etkinlik, ilişki kesme, süreklilik, sosyal çevre, takas, sembolik

etkileşimcilikle ilgili sosyal sorunlar ve bunların çözümüyle ilgili de uğraş vermemiz gerekmektedir.

Benlik bütünlüğüne karşı umut yitimi süreç yönetimi de geliştirilmesinde fayda vardır. Ülkemizde

suç % 0.1 oranındadır ve 75.000 hükümlü vardır(1). Yoksulluk ölçütü olarak temel gereksinim

karşılama eksik, üretim kaynaklarına sahip olmada yetersizlik, kamusal kaynaklara erişimde fırsat

eşitsizliği, özelleştirme durumunda rekabet yoksunluğu düşünülür.

Kalkınmanın ölçütleri bütün çocukların asgari eğitim alması, eğitimin yaygınlaştırılması, eşitsizliklerin

veya ayrımcılığın azaltılması, ölüm ve özürlülük oranlarının azaltılması ve sorunsalının izlenmesi,

üreme sağlık takibidir. Pozitif ayrımcılık yapılacak risk grupları belirlenerek ademi merkeziyetle

korunur, desteklenir. Çevre onların ihtiyaçlarına uygun niteliktedir. İstihdam yaratılır. İstihdamda

emek yoğundur ve kayıtlıdır. Temel hizmetlere erişim güçlüdür. Sosyal fonlar destekli ve yaygındır.

Projelere katılım kolaydır. Vergi ödemesinde adalet eşitlik (yatay-dikey, kanun önünde eşitlik),

genellik, istikrar, tarafsızlık, etkinlik ve basitlik ile sağlanır.

KAYNAKLAR

1. Kaya İ,Arslantaş HA,Ergeç E,Yıldız Ö,Turan S,Polat M. Sosyal Sorunlar.Saray Matbacılık Ankara 2013.

2. Şenel A. Toplum biçimleri boyunca eşitlik-eşitsizlik kavgası. Toplum ve Hekim 29/1:5-23, 2014.

3. Saraçoğlu GV. Dünya’da kadın sağlığındaki eşitsizlikler. Toplum ve Hekim 29:32-40, 2014.

4. Aydın N. Dünyada çocuk sağlığında eşitsizlikler. Toplum ve Hekim 29:49-55, 2014.

5. Akgün D. Türkiye’de çocuk sağlığındaki eşitsizlikler. Toplum ve Hekim 29:56-60, 2014.

6. Hamzaoğlu O. Eşitlik hakkaniyet hak. Toplum ve Hekim 29/1:24-31, 2014.

7. Ülman YI. Etik açıdan Hamzaoğlu olayı. Değişen dünyada Biyoetik, 41-46, İstanbul, 2012.

8. Aktan CC. Yoksullukla mücadele stratejileri. Manşet Yayın, Ankara, 2002.

ÇALIŞMA HAYATI: İnsan onuruna yaraşır, çalışanın verimine değil varlığına ilişkin ücretlendirme

kişinin sosyo ekonomik ihtiyacını karşılar, refah seviyesini arttırır. Devlet kabullenme ve

sürdürülebilirlik için rol almıştır.

İş stresi: Organizasyonel kurallar ve uygulamalar, işyükü, güvene dayalı olmayan kişilerarası

ilişkiler, işin gelişim fırsatları içermemesi ve fi ziksel işgücüdür.

Örgütsel bağlılık unsurları şunlardır:

1. İstek: Kimlik, paylaşılan değer, kişisel ilgidir.

2. Maliyet: Süreklilik içeren yatırım, seçenek varlıklarıdır.

3. Sorumluluk: Çıkar ilişkileri, normların içselleştirilmesidir.

4. Sağduyu: Hedefe uygunluktur.

İşe bağlı psikososyal faktörler:

1.İşin içeriği a) İşte çeşitliliğin çok olmaması

b) İşin çok bölünmüş küçük bir parçasını yapma

c) İşin çalışanın yeteneğine göre verilmemesi

d) Belirsizliğin çok olması

2. İş yükü ve iş temposu a) Fazla çalışma ya da atıl kalma

b)Makina devir hızları

c)Zaman baskısı

d)İş bitim tarihlerinin baskısı

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

3. İş programları a)Vardiyalı çalışma

b)Gece çalışması

c)Esnek olmayan çalışma programları

d)Son anda belli olan fazla mesai programları

e)Uzun saatler boyunca tek başına çalışma

4. Kontrol

a)Çalışanların kararlara düşük katılımı

b)Çalışanların iş programları üzerinde kontrollerinin az olması

5. Çevre ve ekipman:

a)Yeterli ekipmanın olmaması

b)Yetersiz mekan, aydınlatma ve gürültü gibi olumsuz fi ziksel ortam

6. Kurum kültürü

a)Yetersiz iletişim

b)Sorunların çözümünde desteğin olmaması

c)Kişisel gelişim için desteğin olmaması

d)Şirket hedefl erinin çalışanlarca bilinmemesi, paylaşılmaması

7. Kişilerarası ilişkiler

a)Sosyal ya da fi ziksel olarak izolasyon

b)Çalışanlarla ya da yöneticilerle olan ilişkiler

c)Kişilerarası çatışmalar

d)Sosyal desteğin azlığı

8. İşletmedeki görevi

a)Rol belirsizliği

b)Rol çatışmaları

c)İnsanlara ilişkin sorumluluklar

9. Kariyer gelişimi

a)Terfi lerin olmaması ya da belirsiz olması

b)Düşük ücretler

c)İş güvencesizliği

d)İşin sosyal değerinin düşük olması

10. İş ve iş dışı yaşam etkileşimi

a)İş ve ev yaşamının birbiriyle çelişen istekleri olması

b)Evdeki desteklerin azlığı

c)Çift kariyer sorunları (1,2).

Demokrasinin temel nitelikleri şunlardır(3):

1. Yürütme organı çok partilidir. Adayın seçilme olasılığı az olsa bile aktivitesi yüksektir. Bağımsız

karar alma ve uygulama yetisi yüksektir. Propoganda ile izleyicinin sadeleştirme, anlam birlikteliği

sağlama olanağı yüksektir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

2.Koalisyona elverişli ortam vardır.

3. Yürütme ile yasama arasında güç dengesi vardır.

4. Nisbi seçim sistemi uygulanır.

5. Koordineli ve korporalist bir çıkar grupları sistemi vardır.

6. Federalist veya ademi merkeziyetçi devlet örgütlenmesi bulunur.

7. Eşit yetkilerle donatılmış iki meclisli yapı bulunur.

8. Nitelikli çoğunlukla değiştirilebilen Anayasa vardır.

9. Kurumsallaşmış anayasal yargı denetimi gözlenir.

10. Bağımsız bir merkez bankası bulunur.

KAYNAKLAR

1.Leka ve Cox, 2008, Prima-EF Work-Related Psychosocial Hazards. http://www.isigsempozyum2013ist.org/_dokuman/

Sunum_RISK_DEGERLENDIRMEDE_YENI_BIR_BOYUT_(ET 21.11.2013)

2.Korkmaz A, Dulupçu MA, Gövdere B, Songur H. Onurlu insan onurlu yaşam için insani ücret. Nakış Ofset İstanbul 2013.

3. Göztepe E. Çoğunlukcu demokrasi anlayışına karşı çoğulcu demokrasi modelleri. Normatif düzenleem olanakları ve

bunun sınırlılığı üzerine bazı düşünceler. Türkiye Barolar Birliği Çoğulcu Demokrasi İklimi ve İnsan Hakları Toplantısı, s

130-173, 2010, Ankara.

SPOR PSİKOLOJİSİ: Spor kişi için bir hayat tarzı olma, estetik ve fi zik güzellikleri yakalama veya

devam ettirme, bireyler için bir eğlence kaynağı olma, savaşlara hazırlanma, soğuk savaşın aracı

olma gibi birçok özelliği barındıran toplumsal ve bütünleştirici bir olgudur(1). Şiddet, en temel

içgüdüsel dürtülerden biri olan saldırganlığın eyleme dönüşmüş hâlidir ve cinsellikle de çok sık iç

içe girmektedir. Bunun istismarı suçtur. Sporcu yaralanması

İyimser, benlik saygısı yüksek, yaralanma sonrası güvenlik açığı olmayan, yaşam değişikliğine

bağlı stres az olanda hem yaralanma daha az hem yara iyileşmesi daha hızlıdır. Spor etkinlikleri

içerisinde atletizmin yeri olimpik, genel kabul görmüştür. Aidiyet alanında spor özdeşleşmeyi

kolaylaştırır. Sporun profesyonel ruhu değil amatör ruhu daha önceliklidir.

KAYNAKLAR

1. Cömert IT, Balcıoğlu İ, Savrun M. Dünyada Spor Psikolojisi Uygulamaları. Turkiye Klinikleri J Sports Sci 1(2):123-30,

2009.

2. Doksat MK. Şiddet psikolojisinin evrimsel yönü. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 4(2):1-7, 2011.

REKLAMIN İNSAN ÜZERİNE ETKİLERİ:

Reklam temel iç dürtüleri uyandırarak, harekete geçirerek, ihtiyaç, ilgi, özlem, arzu, heves duygularını

harekete geçirerek istenilen davranışın yapılmasına yol açar. Güdüleme etüdü, tüketiciyi arayıp

bulma, onu çeşitli istekleri ile keşfeter. Adeta bir zorlama yaparak, tüketiciden, yani müşteriden ne

istediğini, neyi sevdiğini, neye ihtiyacını olduğunu söylemesini, itiraf etmesini sağlar(3). Reklam şık,

estetik, güzellik ölçüm değerlerine öncelik verir. Doyurulmamış hayranlık, erotik arzu ve istekleri pazara

yönlendirerek, üretilen ürün ve hizmetlerle özdeşimler kurdurarak, satın alınmalarını sağlar(1). Şıklık,

promosyon, kazanç, son gün, marka, siz en iyisine layıksınız gibi cezp edici kelimeleri sık kullanırlar.

Reklam mesajları bilinçaltına tekrarlayarak gittiğinden ve pozitif pekiştireçleri kuvvetli olduğundan

kişi istenileni yapmaktadır. 3984 sayılı yasanın 20. maddesi, “Reklamların, program hizmetinin diğer

unsurlarından açıkça ve kolaylıkla ayırdedilebilecek ve görsel ve işitsel bakımdan ayrılığı fark edecek

biçimde düzenlenmesini, bilinçaltı ile algılanan reklamlara izin verilmemesini” hükme bağlamıştır.

Radyo ve Televizyon Kuruluşları Reklam Yayın İlkeleri ve Usulleri İle Reklam Gelirleri Üst Kurul Paylarının

Ödenmesi Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesine göre de, “Yayınlarda gizli reklam yapılamaz(2).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Algılamayı etkileyen unsurlar şunlardır:

Dış dünyadan gelen uyarımını bilgi edinmek duyum, bunun değerlendirilmesi algıdır(5,6).

Deneyimler içinde şiddete tanıklık kişiyi uyarır. İhtiyaç, güdü ve ilgi diğer algılananlara göre daha

önce algılanır. Hareketlilik dikkat çekicidir. Uyaranın yeni olması cazip gelebilir. Meslek, kişilik

özellikleri algıyı etkiler. Kişi abartması (nişan yüzük) algıyı farklılaştırır. Genelleme hataları belirgindir.

Ortam ve şartlandırma seçim hatasını kolaylaştırır. Beklentiler algıda seçiciliği ve organizasyonu

artırır. Algıda organizasyon benzerlik, yakınlık, devamlılık, gruplama, tamamlama, zıtlık ve simetri

ile ilişkilidir. Algıda değişmezlik, şekil zemin ilişkisi farklı tanımlamalara yol açar. Dikkat yoğunlaşma

ve seçme süreçinde tutar, kaydırır, bırakır(7). Hebb kuralına göre A hücresinin aksonu B hücresine

yakınsa ve onu etkiliyorsa etki birleşimi oluşarak metabolizma değişikliği gözlenir(7). Koşut dağıtık

sistem, çağrışımsal bellek modeli vardır.

Zeka algıyı anlamlandırılmasına vesiledir. Dikkati yönlendirmede kişinin ilgi ve güdülerine (ihtiyaç);

uyaranın niteliği ve niceliği önemlidir. Görme sistemimiz bitiştirici süreçle çalışır. Belirsilikler içerir.

Aldatılabilir(7).

Uyaranın tekrarı, basitliği önemlidir. Uyaran yoğunluğu renk, ses, ışık ile sağlanır. Uyaranın

büyüklüğü tercihi kolaylaştırır. Uyaranın yeri: Ekranda üst kenar ön ve yakınlık tercihtir. Hakim

yüksektedir. Renk: Parlak, zıt renkler, yalın renk (kırmızı, mavi) tercih edilir. Uyarıcının şekli güzellik

ve sadelik açısından önemlidir.

Optik aldanmada panzo yanılması, Müler Lyer yanılması (yatay dikey çizgi ilişkisinde büyüklük

algısı) bilinmektedir. Yön yanılması ve alan yanılması büyüklük ve şekil algısını değiştirir(4). İdeal

markanın özellikleri şunlardır:

1. Kısa, basit, söylenmesi ve okunması kolaydır.

2. Hatırlaması ve tanınması kolaydır.

3. Kulağa hoş gelir.

4. Modası geçmemiştir. Kullanıcısı ötekine gösterdiğinde paylaşılan değeri vardır.

5. Ambalaj ve etiketleme gereksinimlerine uyumludur.

6. Tüm dillerde telaffuzu mümkündür.

7. Saldırgan, negatif ve müstehcen değildir.

8. Olumludur.

9. Şirket veya ürün imajına uygundur.

10. Tescilli olup yasal sınırlandırma basittir.

11. Yenisi üretildiğinde eskisinden yararlanılır. Sahip olunan marka ilerdekine adaptivdir.

Reklamlarda kişileştirme, genelleme, çağrışım, tekrar yapılarak davranış yönlendirilir. Cümle

kurmada kullanılan bazı kelimeler şunlardır: Zaman ve yer: Bahar temizliği…7/24…Bugüne özel…

Çay saati.. Sizinle her yerdeyiz…Kablosuz……Yöresinden…Günceli yakala… Değer: Devletin

bekası, Marka… Parlak… Pırlanta… Rekabet: Okula giderken ..uğrayıp alalım. Evet evet bende

alayım. Senin bitirmeni bekleyemem… Daha hızlısı yok… Parmaklarınızı hızlandırın…Büyük risk…

kim ..TL ister.. İnanç-beklenti: Doktorlar inanmadı… Hayalleri gerçek oldu… Kıyaslama-öncelik:

Annenize özel… Sıkı dost tavsiyesi… Seviyorsan aç konuş… Arkadaşımla beraber olmak demek…

İddia… Sağlık: Lokman hekim… Önde, zinde, daha sağlıklı… ..İçermez. Riskinizi azaltın… Check

up yaptırarak korunun…Uzun süre ferah…Ucunda ölüm var… Estetik: Kellik tarih oldu… Güzellik…

En güzel…En narin…En içten… Dünyanın en güzeline selam söyle. Peki ..Yöresine söylerim.

Eğlence: Eğlenceli…Oyuna var mısınız? İddia… Ön plana çıkarma: Yıldızımız olurmusunuz?

Kim…TL ister? Annenizin böreği gibi… Sosyal olaylar: Düğünümüz var… Hız demek… Cinsellik:

Okey… ..kadın ...kadın ile evlendi… Kişi hakları: En uzun ömürlü…Kalıcı… Çare…. Çevre: Çevre

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

dostu… Doğal… Kaynağından… Çöp kutuları aksesuar mı? Masada kutu bulundurana hediye

veriyorlar mı? Çöpleri ertesi gün doğa mı temizliyor? Sihirli eller mi çöp topluyor? İhtiyaç: Açken

sen değilsin… İçiniz ısınınca…Soğuk…Meyve tadında… Kişinin günlük yaşamdaki duygularıdavranışları:

Halden anlamaktır bizim işimiz… İmkansız… Gülmekten karnım ağrıdı…İzlemeyen

pişman olur…. Daha yumuşağı yok…Yumuşak…Uyumlu…Aşırı derecede çok iyi…Çoşkunu

göster… Boks ringi iki kişiliktir… Ringde yalnızsınız… Ekonomi: Ücretsiz…ekonomi teorisi…Şans

topu…Kredi her ihtiyaca yetişti… Bir alana bir bedava…Promosyon…İndirim…Taksitle…Hediye

kazanma şansı…Tek fi yat… Eşsiz… Bırakınız yapsınlar… Turuncu indirim… Ambalaja değil, ürüne

ödeyin… Fırsat: Kapatıyoruz…Özel üretim…Batan geminin malları…Akıllı…. Sorumluluk: Neden

daha fazla ödeyesiniz? Sinin yerinize…düşünsün…Ben gitmem. O benim ayağıma gelsin…Sizi

öldürür…Sizi hastalandırır…Tatlı beyaz zehir…Olağan şüpheli… Gizli şakacı… Danışın… Daha

fazlasını yaparsınız… Kalp hırsızı… Unutma… Her sokakta suç vardır… Çakmağınızı kaybedin.

Sağlığınızı yakmayın…Çocuk gelin… Hatamızı bulana…veriyoruz. Sembol-simge: İlham

periniz… Hasta insan… Tavşan…İnek…

Kişi adına seçim yapma, genelleştirme, kullanımı artırma yönlü çıkar ilişkisi öncelikli

reklam günlük yaşamda ikna, bağımlılık kültürü oluşturur. Risk grupları korunmalıdır. Seçim

yaparken lider sizsiniz. Katlanma yükümlüğünüzü unutmayınız. Kuralda meşruyet, yetki,

sınırlığa dikkat edilir. Reklam izleyenin hayalindeki umut, geçmişteki bellek uzantısı etki

altında kalmayı kolaylaştırır. Haksız rekabet koşulları kaldırılır.

KAYNAKLAR

1.http://www.msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/413086-reklam-sektoru-insan-psikolojisini-nasil-kullaniyor.html#ixzz

2rDpT2Vd9ET23.01.2014).

2. http://kisiselbasari.com/bilincalti-mesajlar-ve-reklamcilik-subliminal-mesaj.html (ET 23.01.2014).

3. Çelik H. Reklamcılık Alaninda Da Kendini Gösteren Davranış Bilimi: Psikoloji. http://journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/

psikoloji/article/viewFile/13644/12860. (ET 23.01.2014).

4.Göksu K. Sosyal Psikoloji. http://turgutgoksu.com/FileUpload/ks7441/File/spalgymart12.pdf (ET 22.01.2014)

5. Özdemirci A. Popüler Kültür, Tüketim Psikolojisi Ve İmaj Yönetimi: Türkiye (1950-1980). http://www.ttf.org.tr/wp-content/

uploads/2011/07/TEZ.pdf (ET 21.01.2014).

6. Özbek A. Sosyal psikiyatriye giriş. Yeni Desen Matbaası, Ankara, 1971.

7.Crick F. Şaşırtan varsayım. Çev.Say S. TÜBİTAK 2005, Ankara.

NADİR HASTALIKLAR:

Sıklığı 1/2000 den az hastalıklara nadir hastalıklar denir. Birden fazla sistemi ilgilendirir. Ciddi

fi ziksel ve mental sorunlarla birlikte seyreder. % 80’i genetik, % 20 si çevresel yada idiopatik

sebeplerledir. Akraba evliliklerinde sıktır. Otozomal resesif hastalıklarda ailevi sıklık artar. Tanı

koyma güçtür. Takip eden merkez sayısı az ve sınırlıdır. Uzman sayısı yetersizdir. Ulaşım güçtür.

Tedavi pahalıdır. 17 Avrupa ülkesinde Crohn’s Hastalığı, Kistik Fibrosis, Duchenne Muskular

Distrofi , Ehlers-Danlos Sendromu, Marfan Sendromu, Prader-Willi Sendromu, Tuberous Sclerosis,

and Frajil X Sendromunu içeren nadir hastalıklarla ilgili örgütlerden ve hastalardan oluşan 18.000

kişiye mail yoluyla yapılan ankette; hastaların %25.inde doğru tanının ilk semptomdan 5-30 yıl

sonra konulduğu belirlenmiştir. Türkiye’de akraba evliliği % 21.21 olup, 5-7 milyon kişinin nadir

hastalığının bulunduğu düşünülmektedir. Avrupa’da aileye maliyeti 300 000 Euro/yıldır(1).

NADİR HASTALIKLAR VE GENETİK

Genetik epidemiyoloji genetik bozukluğun sıklığının saptandıktan sonra asıl amaca dönük;

a) Yatkınlığı olan hastaları belirlemek, belirtiler çıkar çıkmaz, çıkmadan önce veya intrauterin

dönemde müdahale etmek,

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

b) Genetik-çevre ilişkisinin ortaya konarak, genetik risk faktörlerinin ortadan kaldırılmaya çalışılması,

çevresel koşulların düzenlenmesi,

c) Hastalıkların kesin etyolojilerinin belirlenmesi,

d) Daha spesifi k tanı ve tedavi seçeneklerinin geliştirilmesi, hastalara daha rasyonel yaklaşılması,

e) Hastalıklara spesifi k kodlanmış proteinlerin tespit edilmesi,

normal ve patolojik durumların açıkça belirlenmesi, patolojik gen bölgelerinin düzeltilmesi hatta

bazı hastalıkların ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır(2,23).

EVLİLİK ÖNCESİ:

Yasal Mevzuat

• 24.04.1930 tarih 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 122.-123.-124. maddeleri: Frengi,

belsoğukluğu, yumuşak şankr ve cüzzam’lıların evlenmesi yasaktır.

• 17.08.1931 tarih 11682 sayılı Evlenme Muayenesi Hakkında Nizamname: Resmi tabipler rapor

verir.

• 10.07.1985 tarih 9747 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Evlendirme Yönetmeliği:

AIDS, hepatit B ve C, sfi liz, gonore, yumuşak şankr, tüberküloz ve lepra hastalıkları araştırılır.

• 28.12.1993 tarih 3960 sayılı (Değişik madde: 01.07.2005-5378 S.K./36.mad) Kalıtsal Kan

Hastalıkları ile Mücadele Kanunu • 22.11.2001 tarih 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun) 136.

maddesi: Kendisinde veya soyağacında ağır hastalığa sebep durum varsa mağdur taraf evlilik iptal

davası açar.

• 24 Ekim 2002 tarih 24916 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıklarından Hemoglobinopati Kontrol Programı

ile Tanı ve Tedavi Merkezleri Yönetmeliği:Hemoglobinopati, kromozom anomali, kalıtsal hastalıklar,

RH ve ABO uyuşmazlığı tetkik edilir.Türkiye’de akraba evlilik sıklığı % 21.7’dir. Beta talesemi sıklığı

% 2.1 olup taşıyıcı 1.300.000, hasta 4000 kişidir.

• 18.03.2002 tarih 4134 sayılı Sağlık Bakanlığı Yazısı:Dıştan açıkca görülebilen hastalık muayene

bulgusu yoksa sağlık raporu verilir. Akıl hastası Sağlık Kurulu raporu ile evlenebilir.

• 25.05.2005 tarih 2005/2 sayılı Ankara İli Umumi Hıfzıssıhha Kurulu Kararı: Danışmanlık verilmesi

ile ilgili uygulama yapılmaktadır(3).

Anne ve baba taşıyıcı ise; her gebelik için hasta çocuk doğma olasılığı %25, taşıyıcı olasılığı %50,

sağlam çocuk olasılığı %25’dir. Anne ya da babadan yalnızca biri taşıyıcı, diğeri sağlıklı ise her

gebelikte %50 olasılıkla sağlam, %50 taşıyıcı çocuk doğar. Prenatal tanıya yönelimin gerektiği ve

invitro fertilizasyon önerildiği bildirilmektedir.

İleri anne yaşı, önceki gebelikte fetal-perinatal kayıp veya anomali öyküsü olanlara amniyosentez

yapılmış. Klinefelter sendromu (47,XXY), dengeli translokasyon: 46,XX, t(13:15), 46,XX,t(4:10),

46,XY,t(2:15), 46,XX,t(6:7) ve poliploidi, trisomi 13 belirlenen hastalar izlenmiş. İki olgu spontan

düşmüş. Diğerleri yaşamış(4-6).

Tıbbi abortus gebeliğin devam halinde annenin hayatını tehlikeye sokacak medikal hastalıklar veya

fetusun majör malformasyonları ve genetik anormallikleri terapötik abortusun endikasyonlarını

oluşturmaktadır. Sıklıkla 25. gebelik haftasından evvel yapılan küretaj için anensefali ve multipl

konjenital anomali en sık fetal endikasyonlar iken, kalp hastalığı en sık maternal endikasyonu

oluşturmuştur(7).

21.5 gebelik haftasında sıklıkla anne hastalıkları (% 22), çoğunluğu birden fazla uyuşturucu

bağımlılığı psikososyal endikasyonları (21%), psikiyatrik belirtiler (% 21), obstetrik komplikasyonları

(özellikle preeklampsi) nedeniyle tıbbi küretaj uygulanmış(8).

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

HASTA YETERLİĞİ DEĞERLENDİRMEK İÇİN:

Belirli bir eylem biçimini tüm ilgili olguların bilgisine sahip olarak, mantıksal bir hataya düşmeksizin

ve sonuçlarını gözönünde tam olarak canlandırarak isteme beceri ve tutumuna sahip olmaktır.

Şu anda olarak tanımlanan 6000’den fazla nadir hastalıklar vardır(9).

Avrupa’da 2000 kişi ve ABD’de 200 000 nadir hastalık hastasıdır(9). Nadir hastalıkların çoğu tanı

farkındalığı yapılmalı. Çocukluk yaşta teşhis edilir. Tedavi ve çocuk doktorları için özellikle önemli

bakım hakkında bilgi sağlanması gerekir. Etkilenen nüfus için özel sorunlar zamanında ve doğru

tanı elde etme zorluğu, deneyimli sağlık hizmeti alma güçlüğü, faydalı-güvenilir ve zamanında

doğru bilgi temin sorunu, araştırmaların azlığı, ekonomik olmayan ilaçlar bulunmaktadır.

Çözüm için:

1. Eylem planları hükümet tarafından ayrıcalıklı tanınmalı.

2. Özel programlar ve politikalar hükümetce desteklenmeli.

3. Kaynak tahsisi yapılabilir.

4. Özel dengeleyici politikalar geliştirilebilir.

5. Maliyet etkinliği sağlanabilir.

6. Önleme çalışmaları özellikle intrauterin desteklenir(9).

7. Nadir hastalıklarda koordinasyon modeli önerilmiş(10). İşbirliği gerekir(11).

8. Nadir hastalıklarda zayıf kanıtlara önem verilmemelidir(12). Kıtlık nedeniyle alınamayan ilaçların

temini için dava açılabilir(13,14). Tedavide etkin olduğu kanıt değerliği ile belli ilaçlar kullanılması

gerekir(15,16,17). İlaçların temini esnek kurallarla, ulusal ilaç komitelerinin verilerine göre ve sık

mevzuat değişikliği olmaksızın sağlanması gerekir(18).

Camptocormia (bükülmüş omurga sendromu) torako-lomber omurganın öne fl eksiyon ile

karakterize bir elde postural hastalıktır. Camptocormia lomber kifoz ve yürüme ya da ayakta

sırasında artışlara yol açar ve tamamen yatar pozisyonda kaybolur. Camptocormia nedeniyle

merkezi ya da periferal sinir sistemi hastalığı, idiyopatik veya bazı nadir koşulları nedeniyle için çok

sebeplidir. Camptocormia en sık Parkinson hastalığı ile ilişkilidir. Diğer nedenler distoni, multisistem

atrofi , Alzheimer hastalığı, miyopati, motor nöron hastalığı, miyasteni veya kronik infl amatuar

demiyelinizan polinöropati içerir. Nadir nedenleri ilaçlar, disk hernisi, artrit, spinal travma,

paraneoplastik bozukluğu, ya da psikiyatrik hastalığı (daha nadir olarak önceden düşünülenden

daha) yan etkiler sayılabilir. Camptocormia klinik araştırmalar, beyin ya da omurga, elektromiyografi

veya kas biyopsi görüntüleme üzerine teşhis edilir. Tedavi neden olan ilaçlar, elektroşok tedavisi,

cerrahi düzeltme veya derin beyin stimülasyonu ve sadece tek hastalarda etkili geri çekilmesi için,

destekleyici muhafazakar önlemler sınırlıdır.

KAYNAKLAR

1.Dündar M, Karabulut SY, Türkiye’de Nadir Hastalıklar ve Yetim ilaçlar;

Medikal ve Sosyal Problemler. Erciyes Tıp Dergisi 32(3):195-200, 2010.

2.Herken H, Ceylan ME. Genetik. Editör: Ceylan ME, Çetin M . Şizofreni. İstanbul: İncekara, 319-353, 2009.

3. Şimşek AC. Evlilik öncesi sağlık danışmanlığının önemi. Ed. Yalçın S. S 39-43, Sağlığın Başkenti Dergisi, MRK Baskı ve

Tan. Hiz. Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2011.

4. Yayla M, Bayhan G, Yalınkaya A, Alp N, Fidanboy M, Görmüş H, Budak T, Erden CA. Yüksek Riskli Gebeliklerde 2.

Trimester Genetik Amniyosentez: 165 Olgunun Klinik Değerlendirmesi. Perinatoloji Dergisi 7: 40-46, 1999.

5.Yaprak I. Beta Talasemi Tanı ve Tedavisinde Güncel Yaklaşımlar. STED 13_2:58-59, 2004.

6.Gümrük F. Hemoglobinopatilerin Tanı ve Tedavisinde

Yenilikler. http://www.thd.org.tr/thdData/userfi les/fi le/9_MSEK_12.pdf (ET.14.08.2013).

7. Aksu MF, Oral E, Yedigöz V, Atasü T, Kazancıgil A. Therapeutic abortion in Cerrahpaşa Medical Faculty between 1982-

1996. Cerrahpaşa Tıp Dergisi 29 (4): 175-179, 1998.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

8.Piel B, Azria, E, Oury JF ve ark. Terminations of pregnancy for maternal indications in the Paris area: A retrospective

multicenter study in the period between the 2001 French law on termination of pregnancy and the new bioethics law. Journal

De Gynecologıe Obstetrıque Et Bıologıe De La Reproductıon 42/4:342-350, 2013 .

9. Hudson I, Breckenridge A. The Challenges of Orphan Drugs and Orphan Diseases: Real and Imagined. Clinical

Pharmacology and Therapeutics 92/2: 151-153, 2012.

10. Vos R, Willems D, Houtepen R. Coordinating the norms and values of medical research,

medical practice and patient worlds—the ethics of evidence based medicine in orphaned fi elds of medicine. J Med Ethics

30:166–170, 2004.

11. Jocelyn G, Judy I, Katrina K. Advancing Neuroregenerative Medicine: a Call for Expanded Collaboration Between

Scientists and Ethicists. Neuroethics 2/1: 13-20, 2009.

12. Kottow M. The improper use of research placebo. Journal of Evaluation in Clinical Practice 16:1041–1044, 2010.

13. Simoens, S, Dooms, M. How much is the life of a cancer patient worth? A pharmaco-economic perspective. Journal of

Clinical Pharmacy and therapeutics 36/3: 249-256, 2011.

14. Schwartz RB, VD Ida, Barbara KC. Ethical issues related to the access to orphan drugs in Brazil: the case of

mucopolysaccharidosis type I. Journal Of Medical Ethics 37/4:233-239, 2011.

15. Yunger R, Zahava R S, Abdallah DS, Halla T. Priority setting for orphan drugs: An international comparison Health Policy

100/1:25-34, 2011.

16. Dupont, Alain G.; Van Wilder, Philippe B. Access to orphan drugs despite poor quality of clinical evidence. British Journal

of Clinical Pharmacology 71/4: 488-496, 2011.

17. Lin, Po-Cheng; Chang, Li-Fu; Liu, Po-Yen Botanical Drugs and Stem Cells. Cell Transplantation 20/1: 71-83, 2011.

18.Giuseppe N. Orphan drugs assessment in the centralised procedure. Annali Dell Istituto Superiore Di Sanita 47(1:

98-99, 2011.

19.Finsterer J, Strobl W. Causes of camptocormia. Dısabılıty And Rehabılıtatıon 33/17-18:1702-1703, 2011 .

20. Tuncel CO. Heterodoks Bir Mikro İktisat Teorisine Doğru: Evrimci İktisadın Teknolojik Gelişme Yaklaşımı Ve Firmanın

Doğası. Ekonomik Yaklaşım 19/69: 1-32, 2009.

21. Modern Yönetim ve Örgüt Teorisi

http://scholar.google.com.tr/scholar?start=20&q=sibernetik+d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce&hl=tr&as_sdt=0,5 (ET

17.02.2014).

22. Başar E, Güntekin B. Beyin-Beden-Zihin Etkileşiminde “Nebulöz Kartezyen Sıstem”İstanbul Kültür Üniversitesi Dergisi

4:1-26, 2006.

23. Çakır B. Genetik Epidemiyoloji: Psikiyatrik Araştırmalarda Yeri ve Kullanımı. Türk Psikiyatri Dergisi 13(4):300-311, 2002.

BEKLENEN YAŞAM SÜRESİ: Kişinin ortalama tahmini yaşam süresidir. Sağlık hizmetlerinin

kalitesini ve güvenlik ölçütüdür.

EQ-5D GENEL YAŞAM KALİTESİ ÖLÇEĞİ

EQ-5D indeks ölçek:

Hareket, öz-bakım, olağan aktiviteler, ağrı/rahatsızlık ve endişe/depresyon olmak üzere beş

boyuttan oluşur. Her bir boyuta verilen

cevaplar; problem yok, biraz problem var ve majör problem olmak üzere 3

seçeneklidir. Sonuç olarak ölçekle 243 (35=243) olası farklı sağlık sonucu

tanımlanmaktadır. Ölçeğin 5 boyutundan -0.59 ile 1 arasında değişen indeks skor

hesaplanır. Skor fonksiyonunda 0 değeri ölümü, 1 değeri kusursuz sağlığı

gösterirken negatif değerler bilinç kapalı, yatağa bağımlı olarak yaşamak vb.

durumları göstermektedir.

A- Hareket

1( ) Yürürken, hiç bir güçlük çekmiyorum

2( ) Yürürken bazı güçlüklerim oluyor

3( ) Yatalağım

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

B- Öz-bakım

1( ) Kendime bakmakta güçlük çekmiyorum

2( ) Kendi kendime yıkanırken veya giyinirken bazı güçlüklerim oluyor

3( ) Kendi kendime yıkanacak veya giyinebilecek durumda değilim

C- Olağan aktiviteler (örneğin, iş, ders çalışma, ev işleri, aile içi veya boş zaman faaliyetleri)

1( ) Olağan işlerimi yaparken herhangi bir güçlük çekmiyorum

2( ) Olağan işlerimi yaparken bazı güçlüklerim oluyor

3( ) Olağan işlerimi yapabilecek durumda değilim

D- Ağrı/rahatsızlık

1( ) Ağrı veya rahatsızlığım yok

2( ) Orta derecede ağrı veya rahatsızlarım var

3( ) Aşırı derecede ağrı veya rahatsızlarım var

E- Anksiyete/Depresyon

1( ) Endişeli veya moral bozukluğu içinde değilim

2( ) Orta derecede endişeliyim veya moralim bozuk

3( ) Aşırı derecede endişeliyim veya moralim çok bozuk

Boyut Katsayı

Sabit 0.081

Hareket

Problem yok 0

Biraz problem var 0.069

Majör problem var 0.314

Öz-bakım

Problem yok 0

Biraz problem var 0.104

Majör problem var 0.214

Olağan aktiviteler

Problem yok 0

Biraz problem var 0.036

Majör problem var 0.094

Ağrı/rahatsızlık (Pain/discomfort)

Problem yok 0

Biraz problem var 0.123

Majör problem var 0.386

Endişe/depresyon

Problem yok 0

Biraz problem var 0.071 Majör problem var 0.236

N3 0.269

N3: Herhangi bir boyutta majör problem olması durumu

ġekil 3. EQ-5D indeks skor hesabında kullanılan katsayılar

Bugünkü sağlık durumunuz 0-100 puan

KAYNAKLAR: http://www.kalite.saglik.gov.tr/content/fi les/duyurular_2011/2010/01_Kasim_2010/23.pdf

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

PERFORMANS GÖSTERGESİ MEVCUT DURUM ULAŞILACAK HEDEF

ULAŞILACAK HEDEF KRİTERLERİNDE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ

Akut miyokard enfarktüsü için 30-günlük hastane vaka fatalite hızı

Cerrahi yara enfeksiyon oranı

Ortalama hastanede kalış süresi

Yatak doluluk oranı

Taburcu olduktan sonra 7 gün içinde aynı nedenden dolayı hastaneye geliş oranı

Nazokomiyal enfeksiyon insidansı

Birinci basamak rehberlerine göre tedavi edilen vaka yüzdesi

Hastane klinik rehberlerine göre tedavi edilen vaka yüzdesi

Başarılı böbrek nakilleri oranı

KAYNAKLAR

Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı. http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/stratejikplanturk.pdf (ET 21.01.2014).

PSİKİYATRİK DEĞERLENDİRME:

Öykü alma: Olayın mahiyeti, özgeçmiş ve soygeçmiş belirtilir. Okul, evlilik, askerlik, iş yaşantısına

dair bilgiler kaydedilir. Alışkanlıklar, kaza, hastalıklar belirlenir.

Fizik Muayenede vital bulgular, görünüşte fi zik kusuru olup olmadığı kaydedilir.

Psikiyatrik muayene: Bilinç açıklığı ve koopere olma durumu kaydedilir. Bilinç sislenme, somnolans,

stupor, koma, letarji olarak kaydedilir.

Yüz ifadesinde mimiklerin durumu kaşların inikliği bildirilir.

Genel görünüm ve davranışı: Korkulu, endişeli, saygılı, öfkeli, dinleyici özelliği aktarılır. Genel

giyiniş ve kendine bakım tanımlanır. Oryantasyon yere, zamana, kişiye, olaya, hastalığına göre

değerlendirilir. Dikkat: Spontan ve volanter dikkatin artması veya azalması kaydedilir. Spontan

dikkat otomatik olup, kendiliğinden gelişir. Distraktibilite, hipervijilans, seçici dikkatte artış, trans

durumu dikkat kusurlarındandır. Algı: Nesne kalıcılığı kayıp objeyi arayıp bulmakla öğrenilir. Nesne

devamlılığı, nesne korunması nesneleri ayırt etmede yardımcıdır. Nesneleri tanıma zemin nesne

ilişkisinin yatay, dikey, yükseklik veya derinlik ilişkisine göredir. Bütüncül algılamaya göre yakınlık

(alanda yükseklik, üst üste binme, göreceli büyüklük, dokum gradyanı), benzerlik, tamamlama,

süreklilik, ortak hareket, felsefi forma (iyi-kötü, güzel-çirkin, yararlı-zararlı, estetik) göre

değerlendirilir(11,12,14). Görsel, işitsel, dokunmaya, taktil(olmayan organı varmış gibi hissetme) ait

varsanılar kaydedilir. Emir varsanılarına uyma durumu belirtilir. Uykuya dalarken varsanı narkolepsi

ile ilgili olabilir. Bedeni çürümüş olma varsanıdır. Nesneleri çok küçük (liliputiyen, mikropsi), büyük

(makropsi) algılama gözlenebilir. Varsanı mekanizmaları şunlardır: Farklı bilgi kaynak süreçlerinin

aşırı değerlendirilmesi sonucudur. Akıl fonksiyonların inhibisyon yetersizliğidir. Duyu organlarından

alınan bilginin çarpıtılmasıdır. Derealizasyon, depersonalizasyon (kişinin kendini algılamasında

değişiklik) kaydedilir. Derealizasyon: Kişinin etrafıyla ilgili gerçeklik duygusunun kaybıdır. Dejavu,

jamais vu yaşantılar belirtilir. . Dejavu: Yeni yaşantı eski anı tekrarı olarak algılanır. Jemavu:

Önceden yaşanılmış eski anı yeni olarak algılanır. Bellek, alıp saklama, hatırlama, tanıma

kaydedilir. Zeka: Yeni durumlara uyabilme, öğrenilenden yararlanabilme, çözüm yolları bulabilme,

simge ve ilişkileri anlayabilme yeteneğidir. Bilgi kazanma ve kullanma bileşenleri; yenilik ve

otomatikleşmede deneyimlerini aktarma; çevreye uyum, çevreyi biçimlendirme ve çevre seçimi

ile ilgili tutumu değerlendirilir(15). Bağımsızlık, ertelememek, güven, amaça odaklanmak, enerji ve

zamanı etkin kullanmak, bütünü ve parçaları algılamak ve analitik düşünce bir bütünsellik içinde

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

zeka kompartmanı içinde değerlendirilir. Düşünce gerçeği değerlendirme, muhakeme, soyutlama

yeteneği belirtilir. Hızı, akışı, içeriği bildirilir. Gerçeğe uygun olmayan, mantıklı düşünceyle

açıklanamayan düşünceler delirdir. Affekt, apati, sıkıntılı, coşkulu veya normal olarak belirtilir.

Psikomotor aktivite artması ve azalması durumu kaydedilir.

Düşünce: Başlangıçta duygularla edinilen mantıksal belirleyicilerle uyumlu, çok işlevli belirteçli yan

tümce uygunluğu, söylem belirleyicileri ile hareket eylemleri arasında nedensellik bağı içeren, isimilgeç-

sıfat uygunluklu fi krin rasyonel olmasıdır. Gerçeği değerlendirme: Gerçek ile rüyayı, yaşantı

ile uygun tanımlama yapma bilgi, beceri ve tutumudur. Rüya ani başlangıçlı, kontrol dışı, kısa

süreli, hızlı seyirlidir. Sihirli dünya soyut düşünce öncelikli, yapay, merak uyandıran etkinliklerdir.

Yargılama: Olaylar arasında neden sonuç bağlantısı kurabilme, doğruyu yanlıştan ayırt ederek

buna uygun davranma becerisidir. Soyutlama yeteneği: Simge, sembol, şekil ile karşılaştırma

yapabilme becerisidir. Akışı spontan ve amaca uygunlukla değerlendirilir. Çağrışımların düzeni,

konuşma tempo ve ritmi kaydedilir. Fikir uçuşması, düşünce bloğu, ayrıntıcılık, klang çağrışım,

perseverasyon durumu belirtilir.

Konuşma: Biyolojik ve evrimsel uygunluğu olan bebeğin ihtiyaçının karşılandığı yol olduğunu fark

etmesi ile başlar. Taklitle geliştirdiği tekrarlayan, tekrarlanan, kabul edilmiş sözcüklerdir. Bebeğin

öncelikle göreceği yerden ve uygun zamanda öğreticinin dilini ağızda hareketi ile çıkarttığı anlamsız

sesler doğal ve kendiliğinden aktarılır. Davranışcı görüşe göre pekiştireçlerle, tekrarlarla ilerler.

Sosyal ilişkilerle gözlem ve taklitle artar. Dil gelişiminin, dış dünyadaki nesnelerin mental temsillerinin

yapılmasıyla olgunlaşarak içselleştirilir. Konuşma yeterliği fonoloji, morfoloji, semantik, sentaks

ve pragmatik değerlendirme ile ölçülür. Fonoloji ses bilimidir. Morfoloji sesin bütünsel yapısı ile

ilgilidir. Sentaks, kelimelerden oluşan cümlelerin kurallarını işleten sistemdir. Semantik dilin

anlam yönü ile ilgilenir. Pragmatik dilin farklı sosyal yapılarla ilgili kurallarla ilgilidir(14). Konuşmanın

hızı, artikülasyonun özelliği, gramer hataları, cümle yapı bozuklukları, sesin perde periyodu,

genlik analizi, spektrogramı, artikülasyon organının incelenmesine dair veriler incelenir. Düşünce

içeriği: Kültür ve inanç dışı tuhaf, gerçekliği konusunda yoğun iddia ve uğraş alanı olan fi kirler

sanrıdır. Sistematize, monomorf-polimorf özelliği kaydedilir. Sanrı, preokupasyon, obsesyon, fobi,

şiddet uygulama, referans ve etiklenme fi kirleri kaydedilir. Sanrı persekütif, kıskançlık, suçlulukgünah,

grandiyöz, somatik, nihilistik, erotik, kontrol edilme, referans tipinde sınıfl andırılabilir.

Düşünce yoksulluğu kaydedilir. Düşünce sokulması, düşünce çekilmesi bulunabilir. Affekt: Haz,

elem, korku, kaygıya dikkat edilir. Dış uyaranlarla neşeli, kederli, çoşlulu olma durumu kaydedilir.

Duygusal yeterlikler şunlardır: Duygusal bilinç (özgüven), özdenetim (güvenilirlik, vicdanlılık,

uyumluluk, yenilikçilik), başarma dürtüsü (bağlılık, inisiyatif, iyimserlik), başkalarını anlamak

(hizmet, çeşitlilik ve politik açısından)’tır(15). Arkadaşlık, beğenilme, sevilme, şöhret tutkusu,

sahiplik ve mülkiyet duygusu, açlık duygusu, aşağılık duygusu ve utanmak güçlü duygulardandır.

Anhedoni haz yitimidir. Psikomotor aktivite: Eşgüdüm, güç, tepki hızı, dikkat, denge ve esneklik

gelişimi ile başlar. Anımsama, tanıma, eşleştirme, onaylama ve yineleme durumlardaki etkinlerlerle

değerlendirilir. Küreselleşmede teknolojik uygunluk önemlidir. Sosyal nesnellik (empati, başkasının

gelişmesine destek) çeşitlilikle ilgili düzenleme uygunluğu ile denetlenir. İşbirliğinde kendini

kontrol, ikna, çalışma, grup etkinliği önceliklidir. Kabullenme örüntüsü ve niteliksel çözümleme

beklentilerin yüksekliği ile anlamlandırılır. Özür davranışı muğlak, değer beyan eden, uzlaşmacı,

tazminat, salt araçsal (kefaret), zorla, vekil olarak sınıfl andırılabilir. Olumsuz etki silinemez ancak

tekrarlanmayacağı bildirilir. Özür dileme desteklenmiş olgu arşivi çerçevesinde sorumluluk

kabülüdür. Mağdur muhatap kabul edilmiştir. Uygun husumet ve zarar tanımlanmıştır. Ahlak, etik,

hukuk ilke tanımına göre hatalı davranış arasında nedensellik bağı kurulmuştur. Pişmanlık düzeyi

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

belirtilmiştir. Kişi kendini düzeltme, reform, değiştirme tarzında davranış geliştirmiştir. Kolektif özür

haksız fi ilin etkinliğinin genişliğini, derinliğini düzeltmek içindir. Önceki yönetim kınanır. İhanet,

aldatma, suç, vasıfsızlık düzeyi irdelenir(16). Sosyal ilişki karşılıklı ilgi, kendine özgü olma, eylemde

isteklilik ve onur birlikteliği iledir. Ekonomik, kültürel ve toplumsal durumlar çevresel etki ile kişinin

kopmasına, yüzeyselliğine, mitler edinmesine, anlatısallığına, sekülerleşmesine, araçsal-amaçsal

karıştırmasına, farklılaşmaya yol açarak ruhsal sorunların çeşitlenmesine ve karışıklığına yol açar.

Yavaşlama, taşkınlık belirtilir. Stereotipi, manyerizm, negativizm, postür alma kaydedilir. Balmumu

esnekliği, katatonik postür alma, mutizm, ekopraksi, ekolali, tikler, koprolali, tremor durumları

belgelenir. Psikolojik testler kaydedilir. Zeka geriliği puanlamasına göre derin (0-20), ağır (20-34),

orta (35-49), sınırda (71-80), normal (81-110), üstün (110 üzeri) olarak sınıfl andırılabilir (9-13).

DSM de beş eksen bildirilmiştir. Bu eksenlerin kullanışlılığı hep tartışılmaktadır(25,26).

1. Eksen : Belirgin klinik bozukluklar.

2. Eksen : Kişilik bozuklukları, zeka özürü

3. Eksen : Genel tıbbi bozukluğa bağlı psikiyatrik bozukluklar

4. Eksen : Psikososyal ve çevresel sorunlar: Birincil destek gruplarıyla sorunlar, sosyal çevre ilişkili

sorunlar, eğitim sorunları, iş sorunları, barınma sorunları, ekonomik sorunlar, sağlık hizmetlerine

erişim sorunları, yasal sistemle sorunlar, diğer psikososyal ve çevresel sorunlardır.

5. Eksen : Uyum işlev bozukluğu (tedavi öncesi, sonrası, izlemde)

Kötü adaptasyonlu başa çıkma stratejileri şunlardır:

1. Affekt:İmpuls kontrol bozukluğu, öğrenilmiş çaresizlikle bozulmuştur.

2. Kişi amneziktir.

3. Kendilik değeri suçlama veya utanma ile bozulmuştur. Kişi sahiplenilmez, paylaşılmaz,

yabancılaşır.Onaylanmamak gerginlik kaynaklarındandır.

4. İzolasyon söz konusudur.

6. Somatizasyon belirgindir.

7. Anlamlılık değişimi ihmal, saptırma, yer değiştirme, komplo, sihirli güç gibi kavramlarla

karıştırılmıştır.

BELLEK: Hatırlama, tanıma ve yeniden öğrenirken daha hızlı öğrenme yeteneğidir. Bellek yeniden

üreten değil, yeniden yapılanandır. Hatırlama serbest, sıra-dizi, çağrışım yoluyladır. Tanıma

seçenekler içinden ayırt etme becerisidir. Kodlama, depolayarak-geriye getirme modeli vardır.

Geriye getirmede imgeleme, primer bellek önemlidir. Duyusal kayıt kısa süreli depodan ihtiyaç

ve gereksinime, kullanım sıklığına, tekrar çağırmadaki istekliliğe, çift çağrışıma, koşullanmaya,

algılamadaki örgütlenmeye (benzerlik, yakınlık, biçim, süreklilik), bozucu etkilerden korunmasına

göre uzun süreliye aktarılır. Görsel duyuya göre kısa şekil, uzundan; açık olan kapalıdan kolay

hatırlanır. Bellek için parlaklık gerekir. Anlamdan ziyade görüntü, önceden kullanma durumu belleği

kolaylaştırır. İşitsel bellekte yüksek ses önceliklidir. Tekrardaki zaman görselden daha az önemlidir.

Öyküsel bellek olay deposuna bağlıdır. Kavramsal bellek olay sıralama farklılığının yaşamsal

olmaması ile ayrılır. Dokunma duyusu aynı andalık ve kısa mesafelikle algılama ve bellekte yer

edinmeyi engeller. Koku ve tat yoğunluğu bellek üzerinde etkilidir. Unutmada eksilme, bozucu

etkiler ve ipuçu değişikliği önemlidir. Araya giren zaman (bekleme), öncesizlik, önemsizlik, ihtiyaç

azlığı unutmada etkilidir(39).

1. Öğrenme ve bellek: Sayı dizisi öğrenme testi, sözel bellek süreçleri testi, wechsler bellek ölçeği

kullanılır.

Sağlıklı yetişkin kısa süreli bellekte 5-9 birim tutabilir(13). Açık bellek anısal ve semantik bellek

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

olarak sınıfl andırılabilir. Örtük bellek öncülleme, koşullama, beceri ve alışkanlıklara aittir(2).

İstemsiz ve otomatik bilgi hatırlanır. Açık bellek istemli ve bilinçli hatırlanır. Çocuk düşük işlev ile

olayı etiketler. Çağrışıma bakar ve negatif veya pozitife göre hatayı ayarlar. Otobiyografi k bellek;

Duygu, amaçlar ve kişisel anlamların hepsinin kesiştiği yerdedir(1). Anısal bellek yaşanmış olayların

yer ve zaman bilgisiyle saklandığı bellektir. Semantik bellek dünya hakkındaki sembolik bilgilerin

saklandığı bellektir. Prosedürel Bellek; algısal ve motor becerilerin öğrenilmesidir. 7-11 yaşından

itibaren tanımlama, anlatılanı bütünlemeye dair bellek otobiyografi ktir(40).

Öğrenme: Maslow’a göre ihtiyaçlar sıralanışı şöyledir: Fizyolojik gereksinimler (açlık, susuzluk),

güvenlik gereksinimi, ait olma ve sevgi gereksinimi, takdir edilme gereksinimi, bilişsel gereksinimler

(anlamak, estetik), kendini gerçekleştirme’dir. Fizyolojik ihtiyaçın giderilmesine yönelik davranışların

geliştirilmesi önceliklidir. Birincil güdüler fi zyolojik ihtiyaçlarla ilgili biyolojik dengeyi sağlamak için

gerekli olan açlık, susuzluk, cinsellik gibi dürtülerle ilişkilidir. İkincil güdüler fi zyolojik ihtiyaçlar

dışında kalan başarı, takdir edilme gibi ihtiyaçlarla ilgilidir. Güdünün kaynağı bireyin kendisi

ile içsel güdüdür. Tüm birincil güdülerin yanı sıra, kendine dikkat etme, kendini gerçekleştirme

arzusu, başarma arzusu gibi ihtiyaçları kapsamaktadır. Dışsal güdüye göre çok daha etkilidir.

Organizmanın, içinde yaşadığı çevrenin etkisiyle onu davranışa iten kendini beğendirme, kabul

ettirme gibi güç dışsal güdülerdir. Bazen sonradan içsel güdüye dönüşebilir.

Duygusal, sosyal ve bilişsel, davranışsal ekonomi güvenlik ölçüm değerledirmesinde yararlıdır.

Risk şiddeti, riskin olasılığı, maliyetlerinin büyüklüğü, önlem risk azaltıcı etki düzeyi, farklı riskler ve

maliyetler karşılaştırıldığında yararına göre kişi olayın güvenlik düzeyini belirler. Çoğu insan nadir

riskleri abartarak ve ortak riskleri hafi fe alır. Sorun olmayan riskleri de göz önüne alır. İnsan kaynaklı

felaket algısı, doğal olana göre daha tehlikeli algılanmaktadır. Uçak kaza olasılığından korku kapalı

yerde kalma, yalnızlık, aracı kontrol edememe gibi rasyonel olmayan düşüncelerden kaynaklanır.

Kişisel tehlike ile karşılaşma riskini anonim risklerden daha fazla algılar. Sonuçta kontrol edilemez,

gerçekci olmayan risk analizi ortaya çıkar. Bu gereksinimlerin her fazında inanç kültürüne dair

süreçler üretilmektedir. Tehlike risk değerlendirmesi amigdale ve medial temporal lopla ilgili olup

gerçekleştiğinde acı, ağrı duymama, mücadele veya kaçış olayı Selye’nin adaptasyon fenomeni

ile ilgilidir. Bu teoriyi anlamak için spor perfomansını ve adaptasyonundan yararlanabiliriz.

Adaptasyonda testosteron / kortizol azalma oranı önemlidir. Artan kortizol konsantrasyonu

maladaptasyon ile ilgilidir(37).

Selye’nin adaptasyon fenomeninde belirtilen hipotalamus-hipofi z-adrenal (HPA) eksen ve

noradrenerjik ve adrenerjik sinirler stres türü ile ilgili farklı tepki desenleri yanıs ısra”savaş veya

kaç” tepki dışı durumlar bulunmaktadır(38). Yardımsızlık, kontrol edememe, sosyal izolasyon,

sağlık bozulması başlangıç ruhsal etkilerdir. Araya giren zorlu düşünce serotonin ve norepinefrin

tarnsmitter bozukluk etkisini artırır. İhtiyaç karşılanmaması uyku kabusu, uyku terörünü artırır.

Çoklu nörotranmitter sistemi (serotonin, norepinefrin, dopamin, kolin, gama aminobutirik asit)

duygu durum bozukluğunu derinleştirir. Öğrenme ve bellekte tutma bozulur. Anhedoni ve

uyuşukluk eklenir. Maladaptiv süreç hızlanır. Kortizol seviye yüksekliği 20 dakikada pik yapar.

Erişkin insanda düzey çocuktakinden daha yüksektir. Kortizol prefrontal korteksi, hipotalamusu,

hipokampusu, lokus coeruleus ve sempatik sinir sistemi sinir uyarılarını artırır, negatif feedback’i

sağlar. Kateşolaminler kalp hızını, kan basıncını, uyarılmışlığı belirginleştirir ve artırır. Limbikhipotalamik-

hipofi zer-adrenal aksis ve lokus coereuleus –norepinefrin/sempatik sinir sistemi veya

kateşolaminerjik sistemi etkinleştirir.

Limbik sistem: Uyku-uyanıklık döngüsü, motivasyon, öğrenme ve bellek, haz ve cezalanma

duygularının motivasyonal kontrolü limbik sistem tarafından yürütülür. Limbik sistem duyguları

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

hafızada depolama ve geri çağırma işlemini denetlemektedir. Talamus duyusal iletim durağıdır.

Hipokampüs uzun süreli bellekte etkilidir. Amigale duyguların denetimini yönlendirir. Hipotalamusun

periventriküler alanı ve lateral hipotalamusun uyarılması ile hayvanda savunma postürü oluşumuna,

pençelerin gerilmesine, kuyruk kaldırmaya, tıslamaya, tükrük salgılama artışına, homurdanmaya,

tüylerin dikleşmesi, gözlerin açılması ve pupilla genişlemesine neden olur. Kluver-Bucy Sendromu

limbik yapı bozukluğu iledir. Beslenme bozukluğu, hiperseksüalite, oral odaklanma, korku kaybı,

uysallık, demans, afazi, amnezi, agnozi ile seyirli hastalıktır. Talamus uyanıklık ve bilinç durumu,

duyusal ve motor sistem entegrasyonu, bellek, affekt üzerinde etkilidir. Serotonin sistem, oksitosin

sistem, immun sistem, epigenetik faktörlerve gen-çevre ilişkisi stres duyarlığını etkiler. Oksitosin

sosyal bellek ve bilinç, empati, iletişim gibi sosyal ilişkilerin düzenlenmesinde etkili olup travmada

bozulur. Besin zinciri değişerek anoreksik, obez kişi olunur(42). Beyin maturasyonu (apopitosis

meyli, miyelinizasyon geçikmesi, gelişim anomalileri, nörogenezis engellenmesi, telomerlerin

daha kısalması, telomer erozyonu, serotonin düzenleyen gen değişikliği) hücrenin moleküler

saatinin değişmesi, bozulduğundan biliş, duygu, davranış uyumu bozulur. Akut ağrının travma

sonrası hemen izlenmemesi kortizon etkisi, akut faz reaktanları yanı sıra infl amatuar süreçlerin

başlamaması, kişisel ağrıya toleransı etkilidir. Bu sayede kişi mücadeleye devam eder. Kişi

yakının ölüm veya yaralanma derecesi ağır ise eşzamana yakın ve eşyerle ilgili ise o ölçüde

olayın travmatik etkisi ve süresi fazla olur. Sezgisel, analitik, paralel ilişkisel değerlendirme ruhsal

etkilenmeyi artırır veya azaltır. Önyargı iyimserlik, kötümserlik, yakınsaklık duruma göre sonuçu

etkiler. Ulaşılabilir, kullanılabilir bilgi belirsizliği azaltır. Temsiliyet, seçimlik, zorunluluk, hatıralar risk

değerlendirme sonucunu etkiler. Araya giren nedenler, yaralıya ulaşım sonuçları travma etkisini

artırır. Travma sonrası katabolik ve anabolik fazı da incelersek kişinin beslenme, uyku gibi fi zyolojik

ihtiyaçlarını karşılamada yetersizliğini anlayabiliriz. Sosyal etkilenmeler riskin değerlendirme

düzeyini değiştirir. Tehdit, güvenlik açığı, hazırlıksız olma olay etkisini büyültür. İş istihdam, günlük

yaşantıyı devam ettirme, bağımlılık düzeyi adaptasyonu etkiler. Kaydederek olayın etkilerini

belirlemek uyum sağlama sürecini kolaylaştırır. Yaşama, ait olma, inanç, güç, özgürlük ve eğlence

değerlerimizden öncelik verdiklerimizdir. İçgüdü organizmaya koşullara adaptasyonu sağlar. Ön

yatkınlıkla doğuştan gelen biyolojik güçtür. Yaşam, üreme, ölüm, edinme, merak, kaçma, toplu

yaşama, kendini acındırma, girişkenlik, şiddet içgüdüleri vardır. Teşvik, deneyim, kültürel ritüeller

güdülenmeyi yapılaştırır. Damgalanma, terk edilme, yalnızlığa ait bellek yatırımları belleğin

repertuvarını daraltır. Cezalandırma yetkisinin hakim olanda olduğu hatırlanarak bu yönde davranış

sergilenir. Kötü durumu azaltma işlemi yürütücü sistemin özgünlüğünü azaltır. Yürütücü işlev olan

müdahaleci düşünce belleği sınırlar. Atıfa bağlı duygulanım düzenleme hipotezine göre de çekingen

duygu yönetimi olur. İnkar, hata tekrar korkusu hatırlamayı zayıfl atır. Belleklerarası iş bölümü olan

sorumluluk paylaşımı, anı paylaşımı, google benden daha iyi hatırlar önyargısı, zor sorudan kolaya

geçiş belleği bozar. Belleği bilişsel araç haline getirir. Bu durum kimlik gelişimi süreçindeki kişinin

uyumunu bozar(36).

Öğrenmede koşullanma edinmesi bağımlı uyaranın uyaranla eş zamanlı olması, araya giren

durumların olmaması, ihtiyaçla ilgili olması halinde genellenir, pekişir. Pozitif pekiştireçler su,

yiyecek, cinsellik önceliklidir. İkincil olumlu pekiştireçler para ve statüdür. Koşullu uyaranın aralıklı

olması, kaçınma davranışına yol açan etkenle olması, değişken oranlı olması halinde davranış

söner. Kavram geliştirme nesnenin korunumu ve ihtiyaç hissedilmesinin kuvvetine, şekillendirme,

bağlantı kurma, hiyerarşik yapılandırma durumlarına göre artar. Bitişiklik kuramına göre hareket

eden, uyaranın etkisi en son, en sık tepki olarak genelleştirilir. Bağdaşımcılık, seçme ve bağlama,

hazır buluşluluk, tekrarlama davranış tercih nedenlerindendir. Tepki çeşitliliği dikkat çekici

uyarıcı, benzetme yolu uyarıcı ve çağrışımsal geçişlerle farklılaşır. Olumsuz pekiştireç yanık ve

yaralanmaya yol açan durumlar gibi yaşamı tehdit eden, zarar veren, cezalandıran durumlardır.

Diabolik öğrenme gereği ikili sistemler yönetimi anksiyete kaynaklarından önemli olanıdır. Kişiye

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ceza uygulanımı öğrenmeyi güçleştirir, yapılandırılmış sistematiği olması gerekir. İstenmeyen

davranışı bıktırana kadar yaptırma, nesnenin ortamını değiştirme, sabırla bekleme, istenen

davranışı destekleme, sönme ile değiştirilir, farklılaştırılır(11,12). Sorumluluğun paylaşılması halinde

tereddüt edilmesi halinde bile başkasına şiddet uygulanımı kolaylaşır (Mill deneyleri).

Bellek sorunları geçicilik, blokaj, dikkatle değişme, yanlış atıf, telkine yatkınlık, önyargı, inata

ait değerlendirmelerdir. Bellekte duyulara dayalı şifreleme soyut bağlamsal işleme ve bu etken

rol sıklığı artan kavramsal temsilciliklerin bulunduğu istemsiz hatıraların özelliklerine göredir(3).

Yaşlıların kelimeleri tekrarlamaması halinde bellek kodlaması bozulmaktadır(8). Unutmak zaman

geçmekle artar. Eski hatıralar yenilerden daha çok bellekte kalır(Ribot kanunu) (18). Uyku ile

bellek düzenlemesi yapılmaktadır(24). Hiperminezi anısal olaya vurgulamanın beklenenin üzerinde

olmasıdır. Bellek adli olayı hatırlaması kaynak değerlendirmesi iledir. Kaynağın niteliğinin

hatırlanması yanı sıra orijin belirtmesi (inanç, bilgi, yer-zaman uygun olan duygulanımlı olay) ında

tartışılması gerekir(34). Kişiye farklı yer, zaman ve koşullarda bellek düzenleme, denetim ve kontrol

işlemi yararlı olacaktır. Daraltılmış bellek hipokampal kaynaklı stres, yürütücü işlev müdahalesi,

duygulanım düzeltici atıf, çekingen duygu yönetimi, damgalanma, terk ve yalnızlıktır.

Nesnenin ölçüm değerleri şunlardır:

1. Kendisini anlamaya yönelik uygunluk araçları vardır.

2.Ayrıklı durum ve sınırlamaya elverişlidir.

3.Eş zamanlı uygulamaya elverişlidir.

4. Köken, gelişim, etkileşim açısından yöntem geliştirmeye uygundur.

5. Siyasi, sosyal değer ve yarar anlamı vardır.

6. Dilde simgesi (göstergesi), sembolü bir dizinle açıklanır(1). Argo ve jargon kullanımı, çok anlamlılık

sorunsalı bulunmaktadır.

Anlambirim, sözcükbirim, biçimbirimi bulunur. Üst bilişsel değerler üst bilişsel farkındalık,

deneyim, bilgi, beceri, kanaatler; üst bellek, bilme hissi, öğrenme kararları; kendini düzenleme,

kendini izleme, kendini değerlendirme gibi bağlantılı çok sayıda yeni ve

eski terim, kavram ve tanımlama olduğundan bu alanda çalışma metodoljisi ile ilgili de sorunlar

bulunmaktadır(35). Simge kendilik değeri olan kişinin tanımladığı nesne için temsil etme durumunu

kabul ettiği şeylerdir.

Kişinin işlev eylemleri şunlardır: Uzaklaşma, yakınlaşma, yasaklama, yasağı çiğneme, özgür

bırakma, soruşturma, bilgi toplama, aldatma, çatışma, özel işaretleme, zafere ulaşma, giderme,

geri dönüş, izleme, suça katılma, bozma, iyilik yapma, kötülük yapma, aracılık, karşıt eylemin

başlangıcı, gidiş, bağışlama, kahramanlık tepkisi, büyülü nesne ilişkisi, yardım isteme, kimliğini

gizleyerek gelme, asılsız savda bulunma, güç iş, güç iş yapma, tanımlama, ortaya çıkarma, biçim

değiştirme, cezalandırma, direnmedır.

İnsanın kavramlaştırarak, yineleyerek, soyutlayarak, engelleyerek bilgi işlemesine yönetici işlevler

denir. Yönetici işlevler: Kurulumu, koruma ve değiştirme, planlama, bağlamsal bellek, zaman ve

yerde olayları bütünleştirme, akılcılık, yaratıcılık, çalışma belleği, ketleme ve bozucu etkilere karşı

koyabilmedir.

Piaget kişinin bilişsel gelişiminin dil ile sistematik bir yapı içinde geliştiğini belirtmektedir.

Şema özümseme, uyum sağlama, dengeleme düzenleme sistematiği vardır. Duyusal motor

evre (0-2 yaş)(basit semboller kalıcı niteliği ile bellektedir), işlem öncesi dönem (2-7 yaş)

(cansız nesnelere canlılık özellikleri katar), somut işlemeler dönemi (7-12 yaş)(ben merkezlikten

uzaklaşarak sınıfl andırmalar yapar), soyut işlemler dönemi (12 yaş üzeri)(esneklik, soyutluk,

hipotezler kurarak test etme, akıl yürütme, düşünce organizasyonu, problem çözer)’dir. Piaget’e

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

göre, oyun için zekanın her eylemi birbirine karşıt iki eğilim olan özümleme ile uyma arasındaki

dengelenim tarafından belirlenmektedir. Özümlemede kişi olayları, nesneleri ve durumları, örgütlü

zihinsel yapıları kuran mevcut düşünme biçimlerinin içine almaktadır. Çocuk, saf tekrardan, önce

rastlantısal ve sonra da amaçlı eylem ve maniplasyon kombinasyonları ile hedefl er belirler ve

alıştırma oyunları yapılara dönüştürülür. İmgeleme, sembolleme, düşleme, psikoanalitik görüşle

birlikte değerlendirme ve kültürel yorumlama konunun diğer boyutlarının anlaşılmasını sağlar(11).

Güdülenme kuramına göre hastalar, ruhsal nedenlerle sanrı oluşturmaya zorlanmakta, duyusal

yetersizlik kuramına göreyse normal dışı yaşantıları açıklama gereksinimiyle sanrılar oluşturduğu

bildirilmiştir(12). A priori: Sınırlı tecrübeden çıkmaz. Önce mekan sonra zaman belirlenir. Algıda

uzun olan yuvarlak olana göre çok farzedilir. İçgüdüsel etkinliklerin koordinasyonu mantık ile bilgi

birlikteliklerinin sentezi gerekir(43).

PSİKOLOJİK TESTLER:

Psikolojik testin standart süreçi, nesnelliği, test normları, güvenilirlik ve geçerlik durumları belirtilir.

Psikolojik test sonuçlarını etkileyen unsurlar şunlardır: Yaş, cinsiyet, görme problemi, işitme

problemi, eğitim düzeyi, etnik köken, sosyoekonomik düzey, kültürel farklılıklar, bilinç değişikliği,

tanı almış psikiyatrik hastalık, madde suiistimali, çeşitli ilaçlar.

Beyin ağırlığı ortalama 1350-1450 gram dır. Vücut ağırlığının % 3 ü olan beyin vücut enerjimizin

% 20’sini kullanmaktadır. Serebral kısım yüksek bilişsel fonksiyonları yerine getirir. Serebellum

koordinasyon, hareket ve dengede etkilidir.

Kognitif testler kısa tarama testleri, test grupları, hafıza testleri, global evrelendirme skalalarıdır.

Kognitif olmayan testler global bozulma testi, geriatrik depresyon testi, hamilton depresyon testi,

hamilton anksiyete testi, Hachinski iskemik skorlaması, Yesavage geriatrik depresyon skalası

kısa formu, Demansta Depresyon İçin Cornell Ölçeği’dir(15). Organik beyin sendromunda SCL 90

formu), Saat Çizme Testi, Londra Kulesi, Wisconsin Kart Eşleştirme Testi, Luria alteran çizimler,

Luria 3 adımlı el hareketleri, Resiprokal Programlama, Go-No- Go Paradigması, Parmak vurma ve

Parmaklara sıralı dokunma taslakları (AFAP), Üst Düzey İşlevler için WAIS Muhakeme ve Benzerlik alt

testleri, Atasözü Yorumlama, Bellek ve Öğrenme İşlevleri için California İşitsel-Sözel Öğrenme Testi,

Wechsler Mantıksal Bellek Testi, Sözel Bellek Süreçleri Testi (Öget Öktem), Blessed Oryantasyon,

Konsantrasyon bataryasından Adres Öğrenme ile Otobiyografi k Bellek ve Semantik-Aktüel Bellek

alt testleri, Wechsler Görsel Bellek Testi, Rey Osterrieth/Taylor Karmaşık Figür Testleri, Akademik

ve Dil İşlevleri için okuma, yazma, aritmetik

işlem taslakları, WAIS Aritmetik alt testi, Boston İsimlendirme Testi, Anlama, Tekrarlama becerileri,

Kurabiye Hırsızları taslağı ile konuşma becerisi, Görsel Uzamsal İşlevler için Çizgi Yönü Belirleme

Testi (ÇYBT), Hopper Görsel Organizasyon AlgılamaTesti, Benton Yüz Tanıma Testi, Rey Osterrieth

Karmaşık Figür Çizim Testi, WAIS/ WISC-R Performans Bölüm Alt Testleri, Geriatrik uygulamada

ek olarak Eğitimli/Eğitimsiz Standardize Mini Mental Test, Adas-Cog ve Adas-Noncog Bataryası,

Cornell Demansta Depresyon Envanteri, dir(16,41)

Üst bellek tepkileri şunlardır: Kişi bildiğini bilerek tepki verir. Bilmediğini bilemez. Bilmediğini

değerlendiremeyip doğru tepki verir. Bildiğini değerlendiremeyip yanlış tepki verir. Bildiğini bilemez.

Bilmediğini bilmez(2). Nöropsikolojik testlerden Winsconsin Card Sorting Test (WCST) yönetici işlevi

değerlendirmede yararlıdır. Denetleyici dikkat sistemi, girişimsel davranış ve davranışsal esneklikle

ilgilidir. Buna göre alkol bağımlılarında perseverasyon ilgili puanları yüksektir. Sürdürülemeyen

doğru eşleme hataları belirgindir. Stroop test bozucu etki altında algısal kurulum ve tepkiyi

değiştirme becerisi ölçümde yararlıdır. Sayı uzam testi dikkat ve konsantrasyonu ölçümde etkilidir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Fonksiyonel Magnetik rezonans görüntüleme frontal lobla ilgili bellek, dil, farkındalık, dikkat,

duygusal ve algısal süreçler, motor işlevler disiplinlerarası çalışmada yararlıdır. Testlerde kısa

test aralıkları, tekrar etkisi, tepkiyi öğrenme ve hatırlama, aynı bilişsel stratejileri kullanma testin

güvenilirliğini yükselttiğinden dikkate değerlendirmelidir. Testte geçerlikte ölçme amaçı ve süreç

ölçüm değerlendirme niteliği önemlidir(13).

2. Yürütücü işlevler: Planlama, organizasyon, problem çözme, hata saptama becerileridir.

Wisconsin Card Sorting Test bilişsel esneklik değerlendirmede yararlı olup, yaşlıda sorun çözme

becerisi değerlendirmede sınırlıdır. Planlamada WAİS_R, Rey-Österrieth kompleks fi gür testi,

Tinkertoy kullanılabilir. Stroop renk sözcük interferans testi ile dikkati, zihinsel kontrolü, tepki

düzeneğini kaydırma, bozucu etkilere direnebilme yeteneği değerlendirilir.

3. Görsel-konumsal yapılandırıcı işlev: WAIS-R küplerle desen, görsel şekil ayırt etme, Benton

yüz tanıma testi kullanılabilir. Fonksiyonel MR ile destekli incelemede sağ frontoparyetal bölge

görsel işlemlemede etkili olduğu anlaşılmıştır(27). Bu bölgenin dikkat ile bağlantısı bildirilmiş.

Organik bozuklukta hastanın hastalığını tolere etme özelliği bildirilmiştir(28). Prefrontal organik

bozukluğun hastanın WCST performansını bozduğu bildirilmiştir(32). Görsel uzamsal dikkat

çizgi bölme görevinde şizofreni hastalarında sol tarafa doğru bozulma gözlenmiştir(29). Obsesif

kompulsif bozukluk hastalığında frontoparyetal korteks etkinliklerinde anormalliğin yoğun düşünce

oluşumunda etkili olabileceği vurgulanmıştır(30,31). Şizofrenide ilgisiz uyaranların baskılanması,

dinamik fi ltreleme, farklı uyaranlar arasındaki çatışmayı/yarışmayı çözümleme, zihinde olanları

seçme, negatif priming, sonraki uyaranlara tepki azlığı sorunsalı belirgindir. Dinamik fi ltrelemede

algının ve eylemin inhibisyonu, eylemin seçilmesi, seçici algı, WCST’de perseverasyon, Stroop

interferensinde artma (ilgisiz uyaranı gözardı edememe) gözlenir. Beyin hatalı negatif ve pozitife

ayarlıdır(33).

4. Motor beceriler: Anlama, sözel akıcılık, yazma, okuma yanı sıra motor becerilerden hız, parmak

vurma testi değerlendirilebilir (19).

Panik bozukluğu ve travma sonrası stres bozukluğunda,depresyonda anksiyete ya da travmatik

olaya ilişkin açık bellek tarafl ılığı belirgindir. Yaygın anksiyete bozukluğunda örtük bellektarafl ılığı

ön plandadır. Obsesif kompulsif bozuklukta, karar verme ile ilgili sorunlar

olabilir. Bipolar afektif bozuklukta belirli bilişsel işlev sorunları gözlenir. Şizofrenide örtük bellek

işlevleri korunurken, açık bellek ve çalışan bellek sorunları belirgindir. Otizmde öyküdeki

bağlamsal ipuçlarını yeterince kullanamama ve karmaşık örüntüleri hatırlama zorlukları nedeniyle

organizasyon stratejilerinde yetersizlik gözlenir(22).

KAYNAKLAR

1. Tüfekçi ME. Yapısalcı yöntem ve uygulama alanları. http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/45/254.htm (ET 10.09.2012)

2. Yalçın K, Karakaş S. Çocuklarda bilgi işlemedeki üst işlemlerin yaşa bağlı değişimi. Türk Psikiyatri Dergisi 19/3:257-265,

2008.

11. Nicolopoulou A , Çev: Dr. Bağlı MT, Oyun, Bilişsel Gelişim ve Toplumsal Dünya: Piaget, Vygotsky ve Sonrası. Ankara

University, Journal of Faculty of Educational Sciences 37/2: 137-169, 2004.

12. Karaçam Ö, Tokuçoğlu L. Düşünce bozuklukları. Nöropsikiyatri Arşivi 40(3-4):64-71, 2003.

13. Karakaş S, Dinçer ED. Nöropsikolojik testlerin çocuklar için araştırma ve geliştirme çalışmaları. Nobel Tıp kitabevi,

Ankara, 2011.

14. Dağabakan FÖ, Dağabakan D. Dil ve çocukta dil gelişim kuramları. http://baybul.com/dosyalar/Dosya-291009-1551/

cocuklarda_dil_gelisimi.pdf (ET 04.02.2014).

15. Yavuz BB. Nöropsikiyatrik Değerlendirme ve Kullanılan Testler. İç Hastalıkları Dergisi 15(1): 5-13, 2008.

16. Yağcı S. Epilepsi Cerrahisinde Nöropsikolojik Değerlendirme Rehberi. Epilepsi 18(Ek 1):33-38, 2012.

19. Uluğ B, Özkan B, Kurt G. Yaşlıda psikiyatrik sorunlar. Geriatri. Güneç Kitabevi, 2004, Ankara.

20. Crick F. Şaşırtan varsayım. Çev.Say S. TÜBİTAK 2005, Ankara.

21. http://bm.bilecik.edu.tr/Dosya/Icerik/107/DosyaEki/nsg_ders_notu.pdf (ET 20.02.2014).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

22. Karabekiroğlu K, Gımzal A, Berkem M. Psikiyatrik bozukluklarda bellek sorunları. Anadolu Psikiyatri Dergisi 6:188-196,

2005.

23. Bunnell SL, Greenhoot AF. When and why does abuse predict reduced autobiographical memory specifi city? Memory

20 (2): 121-137, 2012.

24. Ertuğrul A. Rezaki M. Uykunun nörobiyolojisi ve bellek üzerine etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi 15(4):300-308, 2004.

25. Atbaşoğlu EC, Gülöksüz S. Science, Psychiatry, and the DSM. Turkish Journal of Psychiatry 1-11, 2013.

26. Fidaner H. Kanıta dayalı tıp ve psikiyatri. Yeni Symposium 40 (1): 15-19, 2002.

27. Çiçek M, Deouell LY and Knight RT. Brain activity during landmark and line bisection tasks. Frontiers in Human

Neuroscience 3/7: 1-7, 2009.

28. Ciçek M, Gitelman D, Hurley RSE, Nobre A, Mesulam M. Anatomical Physiology of Spatial Extinction. Cerebral Cortex

December 17:2892–2898, 2007.

29. Ozel-Kızıl ET, Baskaka B, Güneş E, Çicek M. Atbaşoglu EC. Hemispatial neglect evaluated by visual line bisection task

in schizophrenic patients and their unaffected siblings. Psychiatry Research 2-3:133-136, 2012.

30. Koçaka OM, Özpolat AY, Atbasoglu EC. Çiçek M. Cognitive control of a simple mental image in patients with obsessive–

compulsive Disorder. Brain and Cognition 76: 390–399, 2011.

31. Koçaka OM, Özpolat AY, Atbaşoğlu A, Çicek M. Cognitive control of a simple mental image in patients with obsessive–

compulsive disorder. Brain and Cognition 76:390–399, 2011.

32. Çicek M, Nalcacı E. Interhemispheric asymmetry of EEG alpha activity at rest and during the Wisconsin Card Sorting

Test: relations with performance. Biological Psychology 58: 75–88, 2001.

33. http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=13&ved=0CEAQFjACOAo&url=http%3A%2F%

2Fiysiedutr%2Fwebpanel%2Fdosyalar%2F548%2Ffi le%2FsizofrenininBiyolojikBelirtecleri.ppt&ei=T_QmU5v5IYToywPL14

LIDQ&usg=AFQjCNGRw8GbJcUtbg8xEx7mXiWbBg38ZQ (ET 17.03.2014).

34. Alpar G, Er N, Boyraz FU. Görgü Tanıklığında Bellek Hataları: Olay Sonrası Bilginin ve Tuzak Soruların Hatırlama ve

Kaynak İzleme Üzerindeki Etkisi. Türk Psikoloji Yazıları

10 (20), 1-17, 2007.

35. Karakelle S, Saraç S. Üst Biliş Hakkında Bir Gözden Geçirme: Üstbiliş Çalışmaları mı Yoksa Üst Bilişsel Yaklaşım mı?

Türk Psikoloji Yazıları, 13 (26), 45-60, 2010.

36. Dede Ş. Hafızada google etkisi. Bilim ve gelecek Ocak 14, 2014.

37. Viru A, Viru M. Cortisol and basic adaptation hormon in egsersize. Int J Sports Med 25 (6): 461-464, 2004.

38. McEwen BS. Stressed or stressed out: What is the difference? J Psychiatry Neurosci 30(5): 315-318, 2005.

39. Açıkgöz KÜ. Etkili öğrenme ve öğretme. Eğitim Dünyası yayınları, İzmir, 2013.

40. Bauer PJ, Larkina M. Childhood Amnesia in the Making: Different Distributions of Autobiographical Memories in Children

and Adults. Journal of Experimental Psychology 143/2: 597-611, 2013.

41. Öner N. Türkiye’de kullanılan psikolojik testlerden örnekler. Boğaziçi Üniversitesi yayınları, İstanbul, 2012.

42. Cozza SJ, Cohen JA, Dougherty JG. Disaster and trauma. Clinics Review Articles 23/2: 168-425, 2014.

43. Duralı ŞT. Aklın anatomisi. Dergah Yayınları 2010, İstanbul.

GERÇEKCİ KARAR MEKANİZMASI

KİŞİ: İçsel ve dışsal uyaran alır. Anlamdırma yaparken öncelik kriteri koyar. Erteleyebilir.

Kişi yere, olaya, kişiye, zamana oryanteliği ve bilinç düzeyine uygunlukla olayi algılar.

Sağlık çalışanı uygulama yaparken karşılaştığı riskler şunlardır:

Mesleğe yeni başlayanlarda deneyimsizlik, aşırı empati kurma, aşırı işin içine girmeye istekli olma,

bitirilmemiş duyguları ve kişisel dorunu olma, az mesleki destek alma, süpervizyor olmama, bağışıklığı

olduğunu düşünme, durumunu özdeştirme yapma ve duygusal yük altına girme gibi nedenlerle sorun

yumağı sağlık çalışanı için giderek artar. Kişi mükemmelliyetcilik, aktifl ik düzeyi, sonuca ulaşmayı

isteme, espri yeteneği, başarı hırsı, strese dayanıklılık, hobiler, iletişime açık olma ve kendini koruma,

duygu yönetimi hakkında güncelleme ve gerekeni yapma, karar alma ve uygulama durumunda

olabilir. Şimdi tanımlama kriterlerini inceleyelim:

Uzayda yeri: Longitudinal, transvers, oblik, dikey durumları zamansal algılar. Uygun poziyon en

az enerji ile maksimal etki elde etmek içindir. Alışkanlıklar ekstrapiramidal uygunluk iledir. Kinetik

enerji ve moment aktarımı ile yaralanmayı en aza indirmek için hız azaltılır, yuvarlanarak ile moment

aktarımı azaltılır.

Nesne ilişkisi: Gerçeklik durumu uyaranın özelliğine (iç dış uyaran), yoğunluğuna, etkisine, şiddetine

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

ve sosyokültürel değerlere göre yapılır.

İmgeleme: Zihinde tasarlanan durumdur. Nesneye uygunluğu esastır. O takdirde yararlılık, uygunluk,

elverişlik, ulaşılabilirlik, nesnellik özelliğine göre değerlendirilir. Ekonomik değer (kıtlık, öncelik,ihtiyaç)

edinim çerçevesinde anlamlandırılır.

Simgeleme: Nesnenin algılanma özelliğine göre karşılığıdır. Somut nesne, işaret, sembol, rumuz ile

benzetme yeterliğidir.

Özne ilişkisi: Yetkili, yeterli durum kişiye, belgelere, muhatap düzeyine göre değerlendirilir.

İzin verilen riske göre işlem yapar. Res ipsa loquiture (ispatına ihtiyaç yok) kuralları değişime direnç

mi yoksa davranışın güvenilir oluşu mu olduğu davranışın izafi olduğunu gösterir. Değer üretme

engelidir.

Değer üretimini etkileyen unsurlar şunlardır:

a) İhtiyaç: Fizyolojik ihtiyaç karşılama esastır. İtibar ve saygınlığı sürdürme davranışı çeşitlendirir.

İhtiyaç heyecan ve mücadele (riske girme, yenilik, teşvik, serbest bırakılma, gizemlilik ve bilimezlik

duygusu); özerklik (duygusal bağımsızlık, ekonomik bağımsızlık, kişisel özgürlük, eşitlik, karşılıklı

davranma, rol, tek başına olma, gizlilik, kontrol); güvenlik (korunduğunu hissetme, eşe, onaylanmaya,

kontrol edilmeye, huzur ve paylaşıma); cinsel ve sevgi (çeşitlilik, doyum elde etme, ilgi, yenilik);

iletişim (açık ve doğrudan, kişisel duyguları ifade etme, eşinin duygularını ifade etmeyi isteme,

yakınlaşma ve samimiyet, karşılıklı açıklık, kişisel açıklık, eşin kişisel açıklığı); duygusallık (saygı

görme, sevildiğini hissetme, önemli hissetme, özlem duyma, cesaretlendirilme, kabul edilebilir olma

durumunda olma)

b) Hastalıklar predispoze durumlarla kolaylaşır. Yaşam kalite ölçeği

Tanı: Gözlem, test ve inceleme, konsultasyon

Tedavi: Zamanında evreleme, fark etme, komplike durumlardır.

c) Misyon-vizyon: Triaj kurallarında prognoz, yaşamsal tehlike, maluliyet

d) Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit analizi:

e) Öteki: Beklenti: Acele-Öfke

İhtiyaç: Acele-Öfke

İnanç: Acele-Öfke

Tercih: Seçenek, zorunluluk

Ölçüt: Kanıt değeri, kanıt önemi

Endike-endikasyon dışı-Kontrendike

Tutum değiştirme yöntemleri açıklık etkisi, çift yönlü iletişim etkisi, sıra etkisi, karşıtlık etkisi, geri

tepme etkisi, tepki etkisi, korku etkisi, eylem etkisi, küme etkisidir(8).

DEĞER SİSTEMİNDE USUL: Önerme doğrudur. Önerme hariçini dışlar. Önermenin diğer durumlarla

ilişkililik derecesi vardır. Başlangıç koşulları belirsiz. Değişiklik durumları dengesizliğe sürükler. Karar

gereği varsa kişi haklarına, kuvvetler ayrılığına ve hukukun üstünlüğüne göre karar verilir. Süre:

Rapor en geç bir ay içinde tamamlanır. İstisnai durum belirtilir.

Davranış geliştirme mekanizmaları

1.İnanma, bağlılık, taklit, öğretmek

2.Deneme yanılma

3.Planla, Uygula, Kontrol et, Organize ol.

4. Koşullu olasılık

5. Rasyonel düşünce: Olay orijinli ve süreç geliştirici.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

KABUL KOŞULLARI

1. Yetkili ve yeterliği olan kişi

a) Direk başvuru

b) Üçüncü şahıs kanuni temsilci

c) Zaman ve yer başvuru gerekçesi

d) Sorun ile başvuru arasındaki süre

e)Sorun ile başvuru merkezinin bağlantısı

2. Açıklanan sorun güncel olmalı.

a) Hukuki sorun çözümüne yararlı

b) Kişi hak ve hürriyet ihlali tanımı

c) Diğer olayları temsil edici özelliği (öznel-nesnel)

3. Sunulan belge nitelikleri

a) Gerçek: Doğru

b) Gerekli ve yeterli olacak ölçüde eksiksiz

4. Ücret

5. Yöntem uygunluğu: Zaruri, gerekli, olursa iyi olur, gereksiz olarak değerlendirilir.

a)Araya giren neden

b) Amaç uygunluğu

c) Erek uygunluğu

d) Araç uygunluğu

e) Kanıt önemi

f) Kanıt değeri

İNCELEME YAPMAMA KARARI

a) Gerçekle uyumsuz incelenmesi yararsız belgeler

b) Yetkisiz durumlar

c) Üyelerin çoğunun davranışını ilgilendiren olay

TANIMLAMA

Bağımlı, bağımsız değişkenlerin olayı yansıtma özelliği deterministik olup nedensellik bağı ile

uygunluk özelliği gösterir. Rasyonel ve maliyet etkinlik uygunluk gözlenir.

İyelik: Fiziksel özellikler, Kimyasal özellikler, Biyolojik özellikler

Sahiplik: Mal (taşınır, taşınmaz) Özellik

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

BÖLÜM II

KAYGI DEĞERLENDİRME TEORİLERİ:

Kalite teknik veya fonksiyonel olarak ölçülür. Yaşanan, beklenen ve algılanan kalite diğer

değerlendirme kriteridir. Hizmet kalitesinde fiziksel görünüm (alt yapı), güvenilirlik, yanıt verebilirlik,

güvence ve empati önemlidir. Hizmetin kalitesi güvenilirlik, uygulanabilirlik, ulaşılabilirlik, yeterlilik,

karşılık verebilirlik, inanırlık, iletişime uygun, fi ziksel varlığı koruyucu ve geliştirici özellikleriyle

ölçülür.

Kalite ölçümünde Malcolm Baldrige ve Balanced Scorecard Örtüşmesi ilişki düzeyinden

yararlanılabilir. Üretim nesnesi (450 puan), liderlik (120p), ölçme analizi (90p), stratejik

planlama(85p), insan kaynaklılık(85p), müşteri veya hasta odaklılık(85p), süreç yönetimi(85p)

üzerinden değerlendirilebilir. Dünya Sağlık Örgütünün PATH’in çok boyutlu modeline göre klinik

etkililik, etkenlik, çalışan oryantasyonu, sorumlu yönetişim projenin dikey boyutunu, güvenlik

ve hasta merkezli olma ise yatay boyutu oluşturmaktadır. PATH indikatörleri C/S oranı; İnme

(hemorajik yada iskemik) nedeniyle başvuran ve 30 gün içinde aynı hastanede ortaya çıkan

mortalite oranı; Akut Myokard Infarktusu nedeniyle başvuran ve 30 gün içinde aynı hastanede

ortaya çıkan mortalite oranı; Post-operatif tromboembolism veya derin ven trombozu oranı; Kan

ürünleri kullanma oranı; Günübirlik cerrahi oranı;

Sigarasız hastanelerin Avrupa Network’ünde kendilerini değerlendirme skoru; Doğumdan

taburculuğa kadar anne sütü almayan bebek oranı; AMI geçiren hastaların taburculuğunda aspirin

reçete edilme oranı; Klinik rehberlere uygun profi laktik aspirin kullanma oranı; Hastanede kalma

süresi; Ameliyathane kullanma performansı; Enjektör yaralanmalarıdır(25).

Kaliteyi düşüren sorumsuzluk durumunu değerlendirmek için yükümlülük tahaahhüdü gerekir.

Sorumluluk yükümlüğü görevin yürütülmesi esnasında ve yerinde sorumluluğu etkileyen tehlike ve

risk yönetimidir. Risk gerçekleşme tehditinden korunma kaçınma, nakletme ve etkisini azaltmadır.

Burada olan fırsattan yararlanmak için maksimalize etmek, paylaşmak ve geliştirmek gerekir.

Tehlike ve risk tanımlanması, önceliklendirilmesi, sorun kaynağında önlem ve düzeltmelerin

yapılarak tedbirlerin uygulanması, hesap verme yükümlülüğünün getirilmesine ait farklılıklar

nedeniyle kaygı teorilerinin öğrenilemsine ihtiyaç vardır.

Bunlar şunlardır:

Yapısal fonksiyonalist

Gerilim teorisi

Ayırıcı birleşimler teorisi

Alt kültür teorisi

Ayırıcı fırsat teorisi

Etiketleme teorisi

Sosyal kontrol teorisi

Sosyal bağlantı teorisi

İhtiyaç beklenti teorisi

Sorumluluğun paylaşılması

Biyolojik teori

Sosyal öğrenme (Öğrenilmiş çaresizlik) teorisi

Saldırganlık teorileri

Atıf sorunsal teorisi

Kontrol edememe teorisi

İkiz normatif yetersizlik teorisi

Ödül ceza uygunsuzluğu

Belirsizlik (1-4)

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

YÖNTEM

1-Hata türü ve etkileri analizi

2-Kök Neden Analizi

3-Tehlike ve İşletmede Kritik Kontrol Noktalarının Değerlendirme Metodolojisi

4- Sıfır hata programı

5- Pareto analizi, balık kılçığı vb. sorun belirleme yaklaşımları

6-İhtiyaç Uygunluk Modeli

7- Toplam Kalite(5-7)

ÖLÇÜM: Ağrı, beslenme bozuklukları, bakımın sürekliliği, iatrojenik risk (enfeksiyon, allerji),

hasta memnuniyeti, takip ve uygulama kılavuzları, insan kaynakları yönetimi ve erişilebilirlik, işlev

ve fonksiyon kaybı, prognoz (terminal dönem bulguları), predispozan faktörler (lokus minöris

rezistansiya), presipitan faktörler, asosiye durumlar, maliyet etkinlik üzerinden sağlık kalitesi

ölçülebilir.

Dosya incelenirken usul, esas kanuna uygunluk, mevcut yasal değerlendirme, hakimin görevle ilgili

sorumluluklarının belirlenmesi, genel-özel kanun ilişkisi, önceki kanun sonraki kanun ilişkisi, içtihat,

çatışan yararlar arasında öncelik başlıkları dikkate alınır.

Anayasanın 138. maddesine göre mahkeme heyetine emir ve talimat verilemez. Mahkeme kararına

göre zararı Anayasa’nın 129/5 ve 40/3 maddelerine göre devlet öder. CMK m 141-144 koruma

tedbirleri nedeniyle ve 573 sayılı HUMK tarafsızlık ilkesi, 5271 s k insan hak ihlalinde tazminat

ödenir.

Yargılamada esas hüküm onaylandıktan sonra kişinin cezaevine konulması önceliklidir. Ancak

kişinin savunmadaki anlatımı, kişinin toplum içindeki konumu, isnat olunan suç vasfını değiştirme

ihtimali, kaçma, saklanma ve delilleri karartma öncelikli değerlendirilir. Tutuklamadaki beklenen

amaç CMK 100. maddesine göre karar verilir. Adli kontrol, hükmün açıklanmasının tehiri, hükmün

yok sayılması, beraat karar içindedir.

Sahte kanıt adil yargılamanın 6. madde ihlalidir. Makul sebeplere bağlı tutuklanma olmalıdır. Nesnel

bir gözlemci kişinin suçu işleyebilmiş olacağına inandırmaya yeterli olgu yada bilgi bulunması

cezalandırma nedenidir.

YALAN: Yalan ifadenin, bilime dayalı kanıtlarla tespit edilebilirliği üzerine çalışmaları her zaman

ilgiyle izlenmiştir. Yalan kavramı inkar ile öğrenilmeye başlar. Kişi başkalarını suçlar. Tanrı korur

inancı ile çarpıtır. Toyluk döneminde istemini yansıtır. Çıkma teklifi etmeyenle çıkmayacağını

bildirir. Davranışa dökerek olacağı endişesine kapılır. Pasif saldırgan tutum sıkıldığımdan oldu

tarzı mazeretlere yol açar. Şizoid fanteziler oluşur. Nevrotik dönemde bellek çözülür, kişi olayı az

hatırlar. Yer değiştirme ile nedensellik bağı değişir. Solunum sorunu tuvalete gidememesi ile ilgilidir.

Ussallaştırarak mantıklı hale getirir. Paylaşılmış sorumluluk ile denildiği için yaptığını açıklar. Karşıt

tepki çerçevesinde ölümden korkan doktordur. Baskılar. Olgunluk dönemde başkalarını düşünür.

Umut besler. Spor yaparak yüceleştirir. İçinde tutar. Alay ederek kendisini tanır. Tanrı varsa

cezalandırılırsın cümlesi aşağılık farkındalığıdır. Anlamlandırmayı, kapsayıcılıkla, belirlenimle tercih

ederek süreç geliştirilir. Süreç devam ederken tercih etme durumu ahlaklı, vicdanlı, sorumlu olma

anlayışının gereğini gösterir. Tercih, merak, şüphe ile olguculuk deneyi ile tercih sorunsalı güncel,

akademik devam eder. Amaç hedefi yakınlaşma-uzaklaşma olunca tercih yapma engellenir. Tercih

yapma sorumluluğundan kaçma olunca otoriteye, inança gidilir. Anlam katmıyorsan zorunlulukta,

kendinle barışık olunmadığından ruhsal hastalık durumu yerleşir.

Yalan söylemenin adli psikolojide gerekleri şunlardır: Kişi doğru olmadığını bildiğini söyler. Cezai

yaptırımdan kaçmak (örn. suça karışan şüphelinin yaptığını inkar etmesi), çıkar elde etmek (örn.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

şirket sahibinin hissedarları kandırması), utanç ve dışlanmadan sakınmak, toplumda saygınlığını

korumak ve yükseltmek (örn. kişinin kendisini küçük düşürecek bir hatayı üstlenmeyi reddetmesi),

eğlenmek (örn. tatilimi kesip sana geldim) dir. Kişinin kendi çıkarı dışında yakın hissettiği kişiyi

korumak amacıyla yalan söylemesi (örn. kişinin başkasına ait bir suçu üstlenerek cezaevine

girmesi) veya sosyal ve ailevi ilişkilerin korunması amacıyla yalan söylenmektedir (örn. sunulan

bir hediyeyi beğenmediği halde beğendiğini söylemek). Kaygılı iken kaygısız olduğunu açıklar. İlgi

toplamak için bağırarak yalanı yüceltir. Kumarda, aldatma anında tarafsız veya üstün durumda

olduğunu açıklar veya davranışta bulunur. Dolandırırken rol takliti yapar. Yanılgı (örn. algısal) ile

yalanı ayırt etmek gerekir. Emosyonel stresin perifere yansıması olan somatik yanıtlar olan jest ve

mimiklerde, yüz ifadesinde ve otonom yanıtlarda deri iletkenliğinde, kalp atım hızında araştırılmıştır.

kişinin gerginliğine işaret eden, göz temasından kaçınması, lisanda akıcılık kaybı, kaçamak

mimikler ve konuşmayı tamamlayıcı el ve kol hareketlerinin azalması sayılabilir (2). Mantıksal

hatalar belirgindir(8). Poligrafi ile yalanın tespiti için kullanılan cihaz ve yöntemler artmaktadır. Yeni

araçlar arasında işlevsel manyetik rezonans görüntülemenin ileri teknoloji içermesi, pahalı olması

ve sofi stike değerlendirmeler içermesi sonuçlarının güvenilirliğini abartılı göstermekte ve büyük

ilgi görmekte ve ticari özelliği önceliklidir. Vokal stres analizi, yüksek çözünürlüklü kameralar ile

görüntü analizi yöntemleri gibi daha yeni yöntemler dahil yalan tespit yöntemleri ele alındığında

laboratuar koşullarında başarı şansı % 90 a kadar çıkmaktadır. Ancak yalan ifadenin saptanmasına

yönelik uygulamalar hakkında eldeki veriler, bu görüntüleme yöntemlerinin tam olarak geçerliğine,

güvenilirliği tartışmalıdır. Bu yöntemin insan üzerinde uygulama alanı bulması ve kişinin bilişsel

düşünce süreçlerine izinsiz, iradesi dışında girilebilmesi nedeni ile kullanılmamalıdır(9).

UTANÇ: Bir olay sonrası kişinin gizleme, sıkıntı duymasına eşlik eden olumsuz duygu durumu,

davranış ve tutum geliştirmektir. Suçlama kavramından daha az sıklıkla kullanılır. Fantezi bağımlılık,

uyuşturma, dissosiasyon, yer değiştirme, depersonilizasyon, identifi kasyon, konversiyon,

projeksiyon ego savunma yollarıdır. Fantezi bağlılık, sahte bağlılık yaratma, koruma kompülsiyonu,

olanı biteni yok sayma, olanın acıtıcı olduğunu ret etme, tacizciye olan bağlılık sonucu olabilir.

Terk, öfke, incinmişlik, üzüntü, çaresizlik, kas gerginliği, solunumdaki değişiklikliği uyuşuklukla

beraberdir. Ağır emosyonel yaralanmada red etme, regresyon, çeldirici hayaller, eylem sırasında

kurban bedenini terk emesi tarzında disosiasyon gözlenir. Disosiasyon için tanımlama, haritalama,

travma metabolizmasının değerlendirilmesi, entegrasyona doğru hareket, çözme, yeniden baş etme

yeteneklerinin öğrenilmesi, kazanımların şekillendirilmesi, izleme gerekir(27). Homofobik algılar

kaygıyı artırır. Depersonalizasyon gereği kendini nesne olarak hissedebilir. Mağdur saldırganla

duygularını özdeşleştirme yapar. Bastırılmış durumlar kapatılmış aç köpek saldırısından korunma

yönünde saldırı somatik hastalığa yol açar. Yansıtma gereği saldırgan çocuk, tanrı gibi farklı türden

biridir. İkincil savunmalar inhibisyon, reaktif formasyon, erteleme, duygunun izolasyonu ve kendine

karşı dönmedir. Korku, kaygıya karşı aşırı kibar olarak olayı akıllaştırır. Duygu izolasyonu ile

bastırılmış duyguyu düşünce ve davranışa yöneltir(Tourette sendromu). Kendine dönerek kendisini

yaralar. Kültürel, yaşam olayları ve aile sistemi rolleri yabancı kendilikle birliktedir. Disfonksiyonel

aile sisteminde roller aile sisteminin gereksinimlerine göre oynanır. Eleştiri aşağılanma iledir. Utanç

rolü rolde utancı teşvik eder(15, 17,18). Kendine aşırı güven, aşırı uyanıklık ve suçluluk, utanç,

yalnızlık ve sosyal damgalanma psikolojik bulguları artırır. Kurtarmanın zorluğu, saldırganın etki

düzeyinin yüksekliği sorunu artırır. Kişinin kendine artan güveni, atılganlığı, kendine bakım ve

kendini kabul yeteneği ile ve güvenlik açığını artırma uğraşısı artar(19,20). Bulaşıcı hastalık varlığı

utanç sebebiyle hastalık açıklanmasını engeller(21). Toplumsal eleştirinin fazlalığı, ilgi fazlalığı

sorun alanını genişletir(23).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Roller kişiyi rijid ve tahmin edilebilir yapar. Bir rolde kalmak kişiye kimlik ve kontrol verir.

Yaşam deneyimleri: Ailede olan bitenlere kayıtsız kalınır. Baba alkolikse çocuk kurtarıcılığa

soyunur. Çocuk bu role kurtarıcı rolünde dahil olur. Diğer biri hasta oldukça ilgi çeker. Mutsuz

yaşam metni geliştirilir. Kişi yardımseverdir. Koruyucudur. Kıskançlık tanımlanması güçtür.

Kıskançlık yaratma alanları artırılır. Alışkanlıkları koruyucu olarak yapaylıkla sürdürür. Yapay

davranışlar(kız gibi kırıtma), öğüt, sözsüz durumlar devam ettirilir. Atıfl ar: “Nasıl bu kadar aptal

olabilirsin? Beyin yerine ne kullanıyorsun? Kardeşini gerçekten seviyorsun, değil mi? Gerçekten

kızmadığını biliyorum. Ağlayacak bir şey yok. Hep sen ( bu sorunla) baş etmede zorlanacaksın.

Çok bencilsin. Evleneceğin kişiye Allah kolaylık versin.” Tarzındadır. Travmatik olayla ilgili uyumsuz

atıfl ar posttravmatik stres bozukluğunu artırır(22).

Utanmazlık: İnternal utancı başka insana transfer edilir. Mükemmeliyetçi olunur. Patronluk taslanır.

Öfkelenilir. Kibir, aşağılama belirginleşir. Eleştiri ve suçlama, ahlakçılık öne çıkar. Yardımseverlik,

insanları hoşnut etme, kibarlık imrenme gözlenir.

Güç ve kontrol: Başkalarını kontrol etme arzusu, açık olma korkusu, bozuk mal sendromu gözlenir.

Asla kimse utandıramaz. Düşünce, ifade, duygu, eylem kontrolü gerekir. Güçlüysen utanmazsın.

Kariyer güçtür. Güç eklentili durumlar oluşturma tarzındadır.

Hiddet: En doğal utanç örtüsüdür. Bazıları öfkeyi içe yöneltir. Öfke utancı çaresizlikle diğerlerine

transfer eder. İçte kalanlarda alaycılık vardır. Hiddet içselleşebilir. Bir varlık şekli olur. Kibir ve

gururla utanç saklanır.

Utanç modelleri: Metin modelleri, Anne-Baba, Peri masalları, Sinema kahramanları, Medya

kahramanları, Kültürel modeller, Bir gün bunlar değişecek beklentisi içinde olmaktır(15).

Madde kullanımında kendi kendine ilişkin şaşkınlık, hayal kırıklığı ve utanç reaktif tutum kurucu bir

rol oynadığında ikiz normatif başarısızlık modelidir(16).

SUÇLULARDA UTANMA: Suçlularda suçlama olmaksızın utanma geliştirilmesi için aşağıdaki

sorun alanları ile ilgilenmek gerekir.

1. Kronik sıkıntı ve düşük öz – değer: Engellenme suç işlemede ve failde gerginlik oluşturmada

kontrolü ve utanmayı önleyen çok önemli bir durumdur(26). Birinin acı çektiği hakkında olumsuz

his içeren empatik uyarılma düşüktür. Sosyal dışlanma veya ayrılık tehdidi üzerinde kaygı yüksektir.

Endişe anlaşılmama durumu ile karmaşıklaşır. Yakalanma kaygısı merakla birleşince sorun alanı

genişler.

2. Kronik kendini suçlama: Ceza alınca sıkıntı, baskı, gerginlik duyacağına ait atıfl ar kişide sorun

alanını genişletir. Özdeğerini düşürür. Pişman olur. Düşüncesini açıklayamamıştır. Eksiklik vardır.

Toplum eleştirisi suçlu kaygısını artırır. Yanlış üzerine düşünce geliştirir. Utanır. Olayı deşifre eder.

3. Duygusal kapasitesi ve saygı azalması gözlenir. Kusur mağdura ait zannedilir. Özdeğer düşer.

İnsanın zarar gördüğü anlaşılır. Diğerlerine saygı duyarak pişmanlık tutumu geliştirir. Negatif duygu

eksikliği konunun anlaşılmasını engeller.

4.Sorumluluk ve kendini suçlar. Kötü hisseder. Kendini izole eder. Eylem sonuçlarını görerek suçlar

veya acı çeker. Kendini düzeltme yönünde karar alır.

5. Tehlike ve ret etme meyili bulunur. Olay mağdur yüzünden olmuştur.

6. Negatif duygu eksikliği, zarar gözlenir. Mağdur zarar görmemiştir.

7. Suçun niteliğini en aza indirilme etkinliği belirgindir. Mağdur tavırları ile kişi davranışına teşvik

etmiştir. Mağdur zarar verdiğinden dolayı suç işlenmiştir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

8. Fonksiyonları inkar baskılanmayı gerektirir. Gizler. Delil karartır. Hesap vermez. Tanrıya

veya ideolojisine sorumludur. Mahkemeyi kabul etmez. Suç olayı umrunda değildir. Tehlikeden

kurtulmuştur. Hayatı kolaylaşmıştır. Kendini daha iyi hisseder(24).

ALDATMA: Başkasından gizlenen fi krin, davranışın, tutumun sorun oluşturma halidir. Gerçeği

örtme, gizlemedir(10). Aldatma bencil olarak başkasının duygularını anlamama, empati yeteneğini

gösterememedir(11). Aldatmayı güvensizlik, suç, ihanet, önemsememe, sevmeme, değer vermeme

olarak değerlendirenler vardır. Cinsellik yada duygu aidiyetinde sorun vardır. Beklenti yüceltme,

aşağılamadır. Kaybetme korkusu esastır(12). Ket vurma, nesne devamlılığı sorunsalı anksiyete

kaynağıdır. Aldatılmamak için bir kontrol listesi hazırlanabilir. Öncelik listesine göre konu “çıkar

ilişkisi”, “ekonomik bağlantı”, “duygusal bağlantı”, “cinsellik dürtüseli”, “eğlence” olup olmadığı

yönünde sahte durumların çıkarımı yapılır. Boşluk, belirsizlik mekanizması içinde insan yaşar. Kişi

gerçek ilişki yerine sanki, benzeri durum ile sahte özgürlük duygusu ile davranışını belirlemeye

çalışır. Davranış oluşturma paterninin olmazsa olmazı düşüncenin eklentili, yanmsıtmalı, analojik

özelliği tüme varma çabasıyla olunca kişi bocalar. Tehlike stratejik kontrol noktalarının denetimi

ile gözlenmekte. Acil durumda donakalır, savaşır, kaçar, şaşırtır. Önemsenme beklentisinin yerine

getirilme isteği önceliklidir. Dürtü, içgüdü kontrol sorunu insanın koruma, bir arada bulunmayı,

bulundurmayı güçleştirir. Tehdit durumunu incelerken mantık bulanıklaşır. Korku, kaygı eklenince

ne sever, ne öfkelenir. Öylesine aldatma, aldatılma ikirciliği ile yaşar, gider. İkna edilme ile ikna etme;

inanma ile inandırılma; ihtiyaç ile gereksinim duymama, özgürlük ile bağlanma insanı aldatma,

aldatılma hali ile karşı karşıya getirir. Çözüm özel yaşam alanımız gizlidir. Yöneticilerin yaşam alan

tanımlamaları değerlendirmeye tabidir. Arabulucu, uzlaştırıcı nitelikli durumlar konuşulur. Değişen

olgulara, belirsizliğe, eleştiriye, özeleştiriye, görüşlerini sorgulamaya açık olmamak “bağnazlık”,

“sabit fi kir”, “idefi ks” tanımı içerisinde değerlendirilebilir. Eyleme yönelik edim gücü, ötekilendirme

gücü, zaman gücü bu tarz davranımı etkiler(28). Buradaki davranışta korkak, silik, çıkarcı,

dönüşmeyen, seçenek sunmayan özelliğe dikkat edilir(13). Perseküte durumda değiştirilemeyen,

gerçek dışı yoğun uğraş söz konusudur. Hastalıkla bağlantı olması halinde tedavi gerektirir(14).

KAYNAKLAR

1. Bourget D, Gagni P. Fratricide: a forensic psychiatric perspective. J Am Acad Psychiatry Law. 2006;34(4):529-33.

2. Cömertler N. Türkiye’de suç oranının sosyo-ekonomik belirleyicileri: yatay kesit analizi. Ankara Üniversitesi, Siyasal

Bilgiler Fakültesi Dergisi 62/2:1-17, 2007.

3. Yaren T, Bayraktar M, Korlaelçi M, Koz İ, Rençber MS. , Felsefe. Ankuzem, 2005.

4. Luthans F. Organizational behaviour, McGraw Hill 1973 USA.

5.Erin C and Frederick CG, “Usage And Effectiveness Of Impression Management Strategies In Organizational Settings”,

Journal Of Group Psychotherapy, Psychodrama, & Sociometry

(Jgpps), 55(1):25-34, 2002.

6.Ursula B, Silvio N, Beat R. Jackowsky H, Thali MJ. Accident or homicide - Virtual crime scene reconstruction using 3D

methods. Forensıc Scıence Internatıonal 225/ 1-3: 75-84, s013.

7.Liao N, Tian S, Wang T. Network forensics based on fuzzy logic and expert system. Computer Communications 32:1881–

1892, 2009.

8.Ataç Y, Muş E, Aydoğdu E, Karapazarlıoğlu E. Polis akademisi güvenlik bilimleri fakültesi öğrencilerinin delil algısı. Polis

Bilimleri Dergisi 15/3:45-71, 2013.

9. Ergen M, Ülman YI. Nörobilim, Nöroteknoloji, Yalan Tespiti ve Etik ACU Sağlık Bil Derg 3:149-156- 2012.

10. Hirş E. Çev:Veziroğlu SB. Hukuk felsefesi ve hukuk sosyolojisi dersleri. Adalet Matbaacılık, Ankara, 1996.

11. Cüceloğlu D. Savaşcı. Sistem Yayıncılık, İstanbul 2001.

12. Topkara M. İlişkilerin psikolojisi. Özengi Matbaacılık, İstanbul, 2011.

13. İnan A. Bağnazlığı anlamaya doğru. Felsefe Dünyası 58/2:3-12, 2013.

14. Canter D. Çev:Dönmez A, Başer İÇ, Güler M. Suç psikolojisi. İmge Kitapevi, Ankara, 2011.

15. Utancı gizlemek. Yerköy Rehberlik ve Araştırma Merkezi. https://www.google.com.tr/?gfe_rd=cr&ei=t8wyU-n5Buba8gf_

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

jIDoCA#q=utanc%C4%B1+gizlemek (ET 25.03.2014).

16. Flanagan o. The shame of addiction. Hypothesıs and theory. ARTICLE published: 08 October 2013 doi: 10.3389/

fpsyt.2013.00120.

17. Rüsch N, Corrigan PW, Bohus M, Jacob GA, Brueck R, Lieb K. Measuring shame and guilt by self-report questionnaires:

a validation study. Psychiatry Res. 15;150(3):313-25, 2007.

18. Pulcu E, Zahn R, Elliott R. The role of self-blaming moral emotions in major depression and their impact on socialeconomical

decision making. Front Psychol. 3;4:310, 2013. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00310. eCollection 2013.

19. Chouliara Z, Karatzias T, Gullone A. Recovering from childhood sexual abuse: a theoretical framework for practice and

research.

J Psychiatr Ment Health Nurs. 2014 Feb;21(1):69-78. doi: 10.1111/jpm.12048. Epub 2013 Feb 5.

20. Feiring C, Simon VA, Cleland CM, Barrett EP. Potential pathways from stigmatization and externalizing behavior

to anger and dating aggression in sexually abused youth. J Clin Child Adolesc Psychol. 2013;42(3):309-22. doi:

10.1080/15374416.2012.736083. Epub 2012 Nov 13.

21. An attributional analysis of stigma associated with sexually transmitted diseases and its relationship with communication

effi cacy.

Yoo JH, Jang S. An attributional analysis of stigma associated with sexually transmitted diseases and its relationship with

communication effi cacy.

Glob J Health Sci. 2012 May 21;4(4):15-26. doi: 10.5539/gjhs.v4n4p15

22. Green S, Moll J, Deakin JF, Hulleman J, Zahn R. Proneness to decreased negative emotions in major depressive

disorder when blaming others rather than oneself. Psychopathology. 2013;46(1):34-44. doi: 10.1159/000338632. Epub

2012 Aug 7.

23. Wieland DM, Haley JL, Bouder M. Military sexual trauma. Pa Nurse. 66(4):17-9, 21, 2011.

24. Xuereb S, Ireland JL and Davies M. Development and preliminary assessment of a measure of shame, guilt, and denial

of offenders. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology 20/ 5: 640–660, 2009.

25. http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/909,verimlilik-modeli-on-calisma-raporu.pdf?0 (ET 27.03.2014).

26. Sutton J, Reeves M and Keogh E. Disruptive behaviour, avoidance of responsibility and theory of mind. British Journal

of Developmental Psychology 18: 1–11, 2000.

27. Burrows GD, Stanley RO, Bloom PB. Klinik hipnoz. Çev Kiper C. Barış Ofset, 2005, İstanbul.

28. Işıltaç Y, Hukuk felsefesi. Filiz Yayınevi, İstanbul, 2010.

İSTİHBARAT: İstihbarat haber almaktır. Falcılık, keşifl e ilgili tarihsel süreçi vardır. dir. İstihbarat;

Antropoloji, Bilişim, Coğrafya, Ekonomi, Felsefe, Filoloji, Halkla İlişkiler, Hukuk, İktisat, İstatistik,

İşletme, Kamu Yönetimi, Mantık, Medya, Psikoloji, Sosyoloji, Siyaset Bilimi, Tarih, Teoloji, Toplum

Mühendisliği, Uluslararası İlişkiler vb. bilim dallarının tamamından belli ölçülerde yararlanan, insan

odaklı çoklu disiplinli bir etkinliktir. Doğru tahmini yapabilmek için gizlilik, tarafsızlık, doğruluk ve

süreklilik gerekir. Planlama, üretim ve toplama, değerlendirme, dağıtım aşamaları vardır. Devlet

istihbarat hizmetlerini

2937 Sayılı kanunla düzenlenmiştir(1,2).

Suçun başlangıç şüphesi somut tehlike değerlendirmesi iledir. Somut bir tehlike olağan yaşam

tecrübesine dayanan, hayatın doğal akışına uygun yakın, gerçek, uygulanma olasılığı yüksek,

önleme gerektiren olaydır. Tehlikeli durum analizi kritik noktaların analizini gerektirir. İnisiyatif

almayı, diğer tarafın katlama yükümlülüğü olan hallerdir. İhbar, istihbarat, bankacılık etkinlikleri,

genel gözlem ve takip etkinlikleri, dinleme durumları yöntemleridir. İnsan onuruna, özgürlüklere,

hukuka aykırı durumlar suçtur. İstihabrat yetkisi şüphe yaratma hakkı vermez. İstisnai durum olup

dar manada yorumlanır. Belirlilik ve orantılık ölçüttür. Organize grubun suç yükleme, olayı karıştırma

etkinliğine dikkat etmek gerekir(1). Şeffafl ık, hesap verebilirlik süreçleri geliştirilmiştir(3,4).

İstihbarat gerektiren haller şunlardır:

1. Organize suç gruplarına katılma ve şantaj

2. Terörün fi nansmanı ve terörizm,

3. İnsan ticareti ve göçmen kaçakçılığı

4. Çocukların cinsel istismarını da içeren cinsel sömürü,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

5. Uyuşturucu ve psikotrop madde kaçakçılığı

6. Silah kaçakçılığı

7. Çalıntı ve diğer mal kaçakçılığı

8. Yolsuzluk ve rüşvet

9. Dolandırıcılık

10. Kalpazanlık

11. Ürün taklidi ve korsan üretim

12. Çevreye karşı suç işleme

13. Cinayet, insan yaralama,

14.Çocuk kaçırma, yasadışı alıkoyma ve rehin alma

15. Soygun ve hırsızlık

16. Kaçakçılık

17. Vergi suçları

18. Gasp

19. Sahtecilik

20. Korsanlık

21. Menkul kıymet borsasında içerden öğrenenlerin ticareti ve piyasa manipülasyonu

KAYNAKLAR

1.Akpevar M. Gün Işığında Yönetim Açısından Türk Kamu Yönetiminde Açıklık Ve Şeffafl ık Sorunu. Suleyman Demirel

University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences. 16/2: 235-261, 2011.

2.Özbek VÖ. Organize suçlulukla mücadelede ön alan soruşturmaları. http://web.deu.edu.tr/hukuk/dergiler/DergiMiz4-2/

PDF/ozbek3.pdf (ET 04.02.2014).

3.Ateş H. Kamu güvenliğinde istihbarat sisteminin değerlendirilmesi. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu

Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, Ankara, 2012.

4. İçel K, Ünver Y. Adli tıp ve ceza hukuku. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.

ÇOCUK KAÇIRMA:

Tanımlama: Çocuğun ikamet adresi ve bulunma yeri hakkında bilgi edinmesi olmaksızın, diğer

kişilerle ilişkisini kesme maksatlı götürülerek alıkonulmasıdır.

Epidemiyoloji: Çocuklar yüksek sıklıkla annesi tarafından kaçırılmaktadır. Çocukların ¾’ünde

olumsuz etkisi görülmektedir.

Etyoloji: Tatile çıkma, şürücülük öğretme, gezdirme gibi bahanelerle çocuk götürülür. Ekonomik

sıkıntı sebebiyle terk edilir. Terör örgütü için kaçırılır. Ekonomik sömürü için ucuz iş gücüdür. Madde

kullanıcısıdır. Uyuşturucu kuryesi olması için kaçırılır. Cinsel sömürü araçıdır.

Patogenez: Çocuk için söylenilen yalan ebeveynin yalnızlaştırılması anlamına geldiği gibi yalan

anlaşıldıktan sonra sürdürülmesi ebeveyn ölümü gibi tanımlamalarla sahte yas (inkar, suçlama,

utanç, öfke, pazarlık, kabul) patolojik olarak süreğenleşir.

Klinik: Güvensizlik ile çocuğun geçmişi unutması travmatiktir. Çocuk kapanır. Yalnızlaşır.

Anlatılması zor duygular yaşamasına yol açar. Psikolojik bariyer krize yol açar. Çocuk şaşırır.

Ürker. Asosyalleşir. Arkadaşlık kurma becerisi düşer. Depresif duygu durumuna girer. Sevilmeme

nedenini sorar. Farklı kontrol mekanizmaları geliştirir. Geri döndürülmez süreç uzadıkça olumsuz

belirtiler benlik değerini düşürür. Her şey kolaylıkla elinden alınabilir zanneder. Her şey başına

kolaylıkla gelebilir zannı ile yaşar. Kurtarılmayı bekleyerek zamanını geçirir. Bu sırada istismara

meyilli hale gelir. Sevilmediğini düşünür. Beklentilerini bulamaması, yeterince iyi olmadığına bağlar.

Prognoz: İntihar, cinayet, eşya kırma, sosyal işlev bozukluğu sorunsalı büyüktür.

Tedavi: Ebeveyn sorunu kendilerini ilgilendirmez. Birey olarak ele alınmak ister. Ciddiye alınmak

ister. Disiplinlerarası çalışma ile sorunsalının çözümünü bekler. Terk edilen çocuk Devlet Bakımına

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

alınır. Mahkeme 21 gün içinde usul ve esası görüşür. 42 gün içinde karara varır. Acele işlerdendir.

Dostane çözüm, arabulucu, uzlaştırıcı ile sağlanabilir. Davayı vatandaş veya C. Savcısı açar. Davaya

Aile Mahkemeleri bakar. 5717 sayılı Uluslar arası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Yön ve Kapsamına

Dair Kanun, 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun,

Uluslar arası sorunda Lahey Sözleşme hükümlerinden yararlanılarak sorun incelenir(1,2). Yargıtay

safhası duruşmasız olabilir. 16 yaşından sonra dava Ulusal değerlendirilir. Yetkili mahkeme çocuğun

ikametgah adresinin yakınındakidir. Başvuru olduğunda kimlik bilgileri, çocuğun bulunduğu yer,

belgeler toplanır. Karşı taraf cevabı alınır. Savcı duruşmalara katılması beklenir. Çocuğun yüksek

yararı gereği karar verilir. Risk durumu açısından garanti talepleri karşılanır. Tarafl ar sulha davet

edilir. Velayet hakkının kötüye kullanılması halinde (madde satması, çocuk işçiliği, suça teşvik)

hallerinde akrabasına (vesayet), aile koruması, eğitimi, resmi kuruma verilerek çocuk koruması

yapılır. Arama en son görenden ilk görene, yakından uzağa, basitten zora doğru yapılır.

KAYNAKLAR

1.Köseoğlu B. Uluslar arası Çocuk İadesi Ve Uluslar arası Nafaka Alacaları Davaları. TBB Yayınları, Düş Atolyesi, Ankara,

2007.

2.Bölükbaşı Ö. Çocuklarla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Kararların Tenfi zi: Çocuklarla

Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi. EÜHFD, XV/3–4: 267-287,2011.

FOBİK DURUMLAR: İnsan güvenliğini veya hayatını tehdit eden bir tehlikeye verdiği duygusal

tepki korku olarak bilinir. Nesne belirsizse fobi akla gelir. Agorafobi (açık alan), sosyal fobi, özgül

fobiler bulunmaktadır. Oluşum mekanizması psikoanalitik görüşe göre erken çocukluk döneminde

çözümlenmemiş cinsel iç çatışmaların sonucudur. Rekabet korkuyu akla getirmekte korku ilgisiz

nesneye aktarılmaktadır. Koşullanma modeline göre eş zamanlı olaylar fobi oluşumunda önemlidir.

Sosyal öğrenme kuramına göre kişi sosyal çevreden katkılı korku üretmiştir(1,2,3).

Sosyal fobi ile ilgili günümüzde aşağıda belirtilen sözleri çok sıklıkla duymuşsunuzdur: Ölen birini

gördünüz mü? Hiç falcıya giden oldu mu?

Hayır diyemiyorum. Vitaminler depresyona iyi gelir mi? Herkes ne diyecek?

Sokaktan geçerken bana bakıp gülecekler. Kasılmaktan, terlemekten helak oldum.

Yerin dibine girmek istiyorum. Etraf hayal gibi, sarhoş gibi hissediyorum.

Korku derecesini etkileyen etkenler şunlardır(3):

1.Bireyi ve onu inceleyen kişilerin güç ve sosyal istenirlik açısından göreceli konumları

2. Bireyin çekici ve etkili görüntü çizebilme yeteneği

3. Tehdit altında uygun cevap vermesi ve kendine olan güveni

4. Otomatik savunmaların eşiği (Sözel ketleme, bellek)

5. Kabul edilebilir edim, davranış ve görünümle ilgili kuralların katılığı ve olabilirliği

6. Kurallara yada standart edime uymama durumunda inceleyicinin öngörülen ceza vericilik veya

ödül düzeyi.

KAYNAKLAR

1. Soysal Z, Çakalır C, Adli Tıp, Cilt 1,2,3, İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul, 1999.

2. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3. Tükel R. Anksiyete bozuklukları tedavi kılavuzu. Gün Ltd.Şti, Ankara, 2004

PANİK ATAK: Panik atak beklenmedik, yineleyici; korku, endişe ve kötü şey olacağı beklentisi ile

başlar. Soluk alma güçlüğü, boğulma hissi, baş dönmesi, çarpıntı, titreme, karında ağrı, uyuşma,

karıncalanma, ölüm korkusu, delirme, kontrolü kaybetme korkusu ile seyirlidir. Sıklıkla 10-15

dakika sürer. Agarofobilidir. Stresli yaşam olayları, istismar, göç, iş değişikliği, evlilik sorunları

hastalığın başlamasını tetikler(1). Paniğin katastrofi k yanlış yorumlama modeli veya atıf modeline

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

göre anksiyeteye bağlı kontrolsüz otonom aktivite etkisi artarak ilerler. Otonom merak ve duyusal

gelişim de psikolojik değişikliği hızlandırır. Normalleşme olursa sınırlama olur(2). Uygun görüşme

ortamında, ayrıntılı anamnez, fi zik muayene, yapılandırılmış görüşme tekniği, psikolojik test, empatik

yaklaşımın sürdürülmesi, geribildirim gerekir. Sorulan sorular şunlardır: Sorun ne zaman ortaya

çıktı? Yaşam olay ilişkili mi? İlk ne oldu? Aklından ne geçiyordu? Nasıl devam etti? Neleri etkiledi?

Nelerden etkilendi? Neler yaptı? Panik atak öncesi ne yapıyordu? Belirtiler ortaya çıkmadan önce

aklından ne geçiyordu? Sorununuzun ne olduğunu düşünüyorsunuz? Bugün rahatsız olmanızı

nasıl açıklıyorsunuz? Bugün yakınmaların ortaya çıkmasını neye bağlıyorsunuz? Tarzı sorularla

konu hakkında farkındalık oluşturarak, farkındalık oluşturulur. Bilişsel davranışcı tedavide savaş

ve kaçınma durumunun farkındalığı önemlidir. Olumsuz düşünce tanımlanır. Otomatik düşüncelere

sözel meydan okuma için sorular şunlardır: Düşüncenizi destekleyen kanıtlar nelerdir? Bu duruma

başka açıklama getirilebilir mi? Soruya başkası ne yanıt verir? Başkasında olursa ne söylerdiniz?

Gerçekci olmayan, ulaşılması güç standartınız var mı? Sorumluluklarınızı büyütürmüsünüz?

Olayın olma olasılığını abartıyor musunuz? Başa çıkma yollarınızı küçümsüyor musunuz? Panik

atak sırasında kullanılan yöntemler gevşeme eksersizleri, kontrollü nefes alma, belirtileri artırma

yöntemi, tersine niyetlendirmedir(4). Model oluşturmada yararlı olan alanlar şunlardır:

1. Otomatik düşünce saptama: Ortam öncesi, anı, zamanı ile ilgili olabilecek em kötü şey nedir?

Başkasının neyi fark edeceğini zannediyorsunuz? Anlamı ne? Düşünce, imgeleme, duygulanım

ilişkisi nedir? Ya hep ya hiç düşünme, mükemmelliyetcilik, aşırı kontrolcülük, ya şöyle olursa

düşüncesi, büyüsel düşünce, düşünce ile eylem karışması, düşüncelere aşırı önem verme,

belirsizliğe tahammülsüzlük, felaketleştirme, aşırı sorumluluk, kötümserlik yönünde yanlılık sorun

alanında önemli yer kaplar.

2. Anksiyete belirtilerini saptama: En fazla rahatsız eden belirti nedir? Titreme, terleme, kızarma

durumunu başkası hissetmesinin anlamı nedir?

3. Güvenlik davranışlarını saptama: Ne yaparsınız? Bunun etkisi nedir?

4. Kendisini sosyal bir nesne olarak işleme süreçini tanımlayınız? Kendinizi, diğerini gözlem sonucu

ne gibi farklılıklar var? Dikkatinizi nasıl dağıtırsınız? Beklenti anksiyetesinin gerçekliği nedir? Grup

ile farkındalık artmaktadır. Şimdi burada yaşam gereği yüksüz, yargısız, yansız beden çevre uyumu

ile uygun ruhsal denge hissedilir. Değişim yavaş ve tedrici olup uzmanından destek almak tercih

edilir.

KAYNAKLAR

1.Tükel R. Panik hastasına yaklaşım: Klinik görünüm, ayırıcı tanı ve tedavi ilkeleri. Klinik Gelişim 22/4:1-10, 2009.

2. Berksun OE, Sayar GH. Duyusal gelişim kuramı ve bir olgu örneği. Journal of Mood Disorders 3(2):82-5, 2013.

3.Karadağ F, Oral T, Yalçın FA, Erten E. Young Mani Derecelendirme Ölçeğinin Türkiye’de

Geçerlik ve Güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 13(2):107-114, 2001.

4. Tükel R. Anksiyete bozuklukları tedavi kılavuzu. Gün Ltd.Şti, Ankara, 2004.

DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI

DEPRESYON- BİPOLAR BOZUKLUK: Yaşam etkinliklerinden 6 ayı aşkın sürece zevk alamama

ve buna eşlik eden sosyal, toplumsal sorun alanının belirgin olduğu hastalıktır. Beklenti yüksekliği,

hızlı yükselme, ekonomik kıtlık, belirsizlik, caresizlik, güvensizlik üzerine hastalık, kriz durumları

eklenince hastalık oluşumu kolaylaşır. Karamsarlık, suçluluk, cezalandırma, kendilik değerinde

düşme, kendini suçlama, sinirlilik, kararsızlık, aşırı uyarılmışlık, ağlama negatif duygu ve

davranışlardandır. Performans sorunları: İş ve sosyal hayattaki aktivitelerden çekilme, intihar, cinayet

(ikili ölümler) bulunur. Somatik belirtiler: Uykusuzluk, yorgunluk, iştah kaybı, kilo kaybı, libido kaybı,

hastalık belirtileri tanımlama gözlenir. İlaç istismarı izlenebilir. Fiziksel güvenlik, ev ortamı, mali

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

kaynaklar, sağlık ve sosyal bakım, yeni bilgi-beceri, sanat etkinliklerinde azalma belirgindir. Sevgi ve

sevilen nesne kaybı kararsızlık ve ilişkili ruhsal hastalıkları artırır(1). Sevgi ve ilgi gösterilen kanser

hastalarında metastazın varlığında sıklıkla yorgunluk, depresyon öyküsü ve çaresizlik, umutsuzluk

ya da iş ve sosyal aktivitelerden çekilme yanı sıra saç dökülmesi, beden imgesinden memmuniyet,

lenfödem ve sıcak basması daha azdır(2). Psikotik, katatonik, melankolik, atipik formları bulunur.

Distimik bozukluk iki yıldan fazla süreli düşük şiddetli depresyondur. Manik depresif bozukluk

süreğen tekrarlayan manik, depresif dönemli hastalıktır. Manik durumda en az bir hafta olağan

dışı ve sürekli, kabarmış, taşkın yada irritabl, ayrı bir duygudurumu ile benlik saygısında abartılı

artma yada grandiosite, uyku gereksiniminde azalma, çok konuşma, fi kir uçuşmaları, düşüncede

hızlanma, disraktibilite, amaca yönelik etkinlikte artma, psikomotor ajitasyon mesleki, olağan

toplumsal etkinlikleri belirgin bozar.

DUYGU DURUM BOZUKLUKLARINDA SORUN ALANLARI

Yenilik Arayışı

Keşfetmekten heyecan duyma

Kayıtsız bir katılık

Dürtüsellik

İyice düşünme

Savurganlık

Tutumluluk

Düzensizlik

Düzenlilik

Zarardan Kaçınma

Beklenti endişesi ve karamsarlık

Sınırsız iyimserlik

Belirsizlik korkusu

Yabancılardan çekinme

Çabuk yorulma ve dermansızlık

Ödül Bağımlılığı

Duygusallık

Bağlanma

Bağımlılık

Sebat Etme

UYKU BOZUKLUKLARI: yorgunluk, strese dayanamama, bilişsel performansda düşme, bellek

kaybı, depresif ruh hali ve istemsiz uyuklama gözlenir. Artan depresyon riski, tip II diyabet, obezite,

kardiyovasküler hastalıklar gelişimi sıklaşır(4).

Uykuyla ilişkili şiddet davranışlarının en sık nedenlerine bakıldığında;

1. Non-REM uykusundan uyanma bozuklukları (uyurgezerlik, uyku terörü, konfüzyonel uyanma),

2. REM uykusu davranış bozuklukları,

3. Overlap sendromu (REM uykusu davranış bozukluğuna eşlik eden Non-REM parasomnileri),

4. Noktürnal nöbetler,

5. Psikojenik noktürnal dissosiyatif bozukluklar,

6. Uyku sırasındaki seksüel saldırganlık,

7. Münchausen sendromu,

8. Temaruz sayılabilir.

REM Uykusu Davranış Bozukluğu Tanı Kriterleri; ICSD-2 (13,14)

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

A. Atoninin eşlik etmediği REM uykusu: Submental EMG tonusunda devamlı veya aralıklı artış

veya fazik submental veya (üst veya alt) ekstremite EMG seyirmeleri.

B. Aşağıdakilerden en az biri olmalı;

a. Anamnezde uykuyla ilişkili zararlı, potansiyel olarak zararlı veya yıkıcı davranışlar,

b. Polisomnografi monitörizasyonu sırasında dokümente edilen anormal REM uykusu davranışları.

c. REM uykusu davranış bozukluğunun REM uykusuyla ilişkili nöbetle birlikteliğinin tam olarak

ayırt edilebildiği durumlar dışında, REM uykusunda EEG’de epileptiform aktivitenin olmaması.

d. Başka bir uyku bozukluğu, tıbbi veya nörolojik

bozuklukla, mental bozuklukla, ilaç kullanımı veya madde kullanımıyla açıklanmamalı(6-8).

Uyurgezerin cinayetinde Bonkalo kriterleri tetkik edilir:

1. Saldırı uyku başlangıcından sonra en kısa sürede bir uyarılma sonrasında oluşur.

2. Öncelikle yaralama, sonra hedefe yönelik motor davranışları gözlenir.

3. Saldıran kişi de saldırgan tarafından sevilir.

4. Mağdura zaman tanınmaz.

5. Saldırı gözlenen zihinsel karışıklık bir süre izlenir.

6. Etkinlik için derin amnezi bulunur.

7. Saldırı için belirgin bir motivasyon gözlenir.

8. Suçu örtbas etmek için hiçbir girişimde bulunulmaz.

9. Sanığın arkadaş ve akrabaları onun çocukluk dönemine ait parasomni öyküsü açıklamıştır.

10. Sanığın kişisel başarısızlık, utanç ve kendini suçlama duygusu içeren psikolojik stres dönemi vardır.

11. Sanığın olaydan önce birçok gece kötü uykusu bulunur.

12. Şiddet öyküsü gözlenmez.

13. Saldırgan herhangi bir ilaç ya da alkol veya yasadışı maddeler kullanmaz(9-11).

KAYNAKLAR

1. Sarp N, Tosun A. Duygu ve otobiyografi k bellek. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry

3(3):446-465, 2011.

2. Karabekiroğlu K, Gımzal A, Berkem M. Psikiyatrik bozukluklarda bellek sorunları. Anadolu Psikiyatri Dergisi 6:188-196, 2005.

3. Bilge Y. Adli tıp. İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

4. Porkka-Heiskanen T, Zitting KM, Wigren, HK. Sleep, its regulation and possible mechanisms of sleep disturbances. Acta

Physıologıca 208/ 4:311-328, 2013.

5.Guenzel, FM, Wolf OT, Schwabe L. Stress disrupts response memory retrieval. Psychoneuroendocrınology 38/8:1460-

1465, 2013 .

6. Tuncel D. Parasomniler. Türkiye Klinikleri Neurological-Special Topics 2010; 3:76-86.

7. American Academy of Sleep Medicine. The International Classifi cation of Sleep Disorders: Diagnostic and Coding

Manual, 2nd edition (ICSD-2). Westchester, IL: American Academy of Sleep Medicine, 2005.

8.Aliustaoğlu FS, Yüksel G, Saygılı S, Oral G. Bir Olgu Sunumu Eşliğinde REM Uykusu Davranış Bozukluğuna Bağlı Suç

İşleme ve Suçun Adli Psikiyatrik Olarak Değerlendirilmesi. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 25:78-83, 2012.

9. Cartwright R. Sleepwalking Violence: A Sleep Disorder, a Legal Dilemma, and a Psychological Challenge. (Am J

Psychiatry 161:1149–1158, 2004.

10. Osman EI, Peter F. Sleep-related automatism and the law. Medicine Science and the Law 48/ 2: 124-136, 2008.

11. Bonkalo A. Impulsive acts and confusional states during incomplete arousal from sleep:

criminological and forensic implications. Psychiatr Quart 48: 400–409, 1974.

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK: İstemediği halde akla takılan saçma (absürd) fi kirlerden

kurtulamama hali obsesyondur. Bunu bastırmak, ondan kurtulmak için yapmaktan alakoyulamayan

tekrarlayan davranışlar kompulsiyondur.

Yaygın obsesyon belirtileri: Pislik veya mikrop bulaşmasından korkma, başkasına zarar vermekten

korkma, hata yapmaktan korkma, rezil olmaktan veya sosyal açıdan kabul edilemez bir şekilde

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

davranmaktan korkma, şeytanca veya günahkar düşünmekten korkma, düzen, simetri, kusursuzluk

ihtiyacı, aşırı kuşku ve sürekli güvence ihtiyacıdır. İkiyüzlülük, başkaldırı, boyuneğme, kuşku,

kışkırtma, buyrukverme, yalvarma, aşağılama, aşağılanma, tiksinme, zafer, yenilgi, uyarı, inkar,

iftira, yerinme, yılgı, özlem, kaygı, gözdağı, dedikodu, büyüklenme tanım değerleri karışmıştır.

Korunma öncelikli, güvensizlik duygudurumundadır. Yaygın kompülsiyon belirtileri: Tekrar tekrar

yıkanma, duş alma veya ellerini yıkama; el sıkışmayı veya kapı tokmağına dokunmayı reddetme;

Kilit, ocak gibi şeyleri sürekli kontrol etme; rutin işleri yaparken içinden veya yüksek sesle sürekli

sayı sayma; sürekli bir şeyleri belli bir biçimde düzenleme; belirli bir sıraya göre yemek yeme;

genellikle rahatsız edici olan, akıldan çıkmayan ve uykuyu bölen kelimelere, görüntülere veya

düşüncelere takılıp kalma; belirli kelimeleri, cümleleri veya duaları tekrarlama; işleri belirli bir

sayıda yapma ihtiyacı; değeri olmayan şeyleri toplama veya biriktirmedir. Aile yaşantısını, sosyal

aktiviteleri bozduğundan boşanma nedeni olabilir. Sahte anı, unutulan motif sorunsalı bulunabilir.

Asperger bozukluğu, sosyal etkileşimde zorluklar ve sınırlı, stereotipik ilgi ve etkinliklerle

tanımlanan otistik spektrum bozukluklarından biridir. Asperger sendromunda basmakalıp ve

yineleyici motor davranışlar (örneğin, el veya çırparak veya büküm parmak, ya da karmaşık

vücut hareketleri vardır. Depresyon ve anksiyete bozukluğu ile birlikteliği kişinin sosyal ve iş

yaşantısını bozar. Altta yatan etyolojik faktörlerin yanı sıra nöropsikiyatrik değişiklerin ve tedavinin

güçlüğü dikkate alındığında kişi şiddet uyguladığında ceza sorumluğu olmayabilir(2,3,4). Tazminat

açısından da sorumlulukları vardır(5).

KAYNAKLAR

1. Kocur J, Trendak W. Obsessive-compulsive disorders in forensic-psychiatric opinions. Arch Med Sadowej Kryminol. 2009

Apr-Jun;59(2):141-4.

2. Haskins BG and Silva JA. Asperger’s Disorder and Criminal Behavior: Forensic-Psychiatric Considerations. J Am Acad

Psychiatry Law 34:3:374-384, 2006.

3. Gromb S, Lasseuguette K, Olivera A. Obsessive compulsive disorder secondary to head injury. Journal of Clinical

Forensic Medicine 9/2: 89-91, 2002.

4. Esbec E, Echeburúa E. Violence and personality disorders: clinical and forensic implicationsViolence and personality

disorders: clinical and forensic implications. Actas Esp Psiquiatr 38(5):249-261, 2010.

5. Roesch R, Zapf PA. Forensic assesments in criminal and civil law, Oxford University Press, s 167-169, 2013.

PSİKOZ: Psikotik bozukluğu olanlarda suç eylemiyle bağlantısı açısından ülkemizde işsizliğin ve

sosyal güvence bulunmamasının iki ayrı ve bağımsız değişken olarak suç işlemeyi etkileyebileceğini

göstermiştir(1,2).

ŞİZOFRENİ: Şizofrenik hastanın düşünce, duygulanım, davranış, algılama alanında kişinin

işlevsel ve toplumsal açıdan sorun alanı belirgin olup gerçeği değerlendirme yetisinde bozukluk

belirgindir(7,8). Otomatik Düşünceler Ölçeğine göre “değersizlik ve ümitsizlik” alt boyutu olan

depresyon, duygulanımsal düzleşme; düşünce yoksulluğu (aloji) ve isteksizlik/iradesizlik

(avolüsyon) ile; “kendini sorgulama” boyutunun düşünce yoksulluğu ile; “yılgınlık” alt

boyutunun ise depresyon, pozitif belirtiler ve özellikle hezeyanlar ile ilişkili yüksektir(5). Damgalama

olmaksızın aileye yaklaşım tarzının tedaviyi ve hastanın sosyal uyumunu kolaylaştırdığı

gözlenmiştir(1,2,3). Şizofreniform bozukluk, şizoaffektif bozukluk, sanrısal bozukluk, psikotik

bozukluk tipleri (4) hukuki tasarrufta bulunmayı engellediğinde vasi, kanuni müşavir atanır. Evlenme

ehliyeti olmadığı, evliliğin geçersiz olacağı, velayeti sürdüremeyeceği; kişinin ceza sorumluluğunun

olmadığı kabul edilir(4).

Paylaşılmış psikoz: Kişinin hezeyanlarını paylaştığı kişide hastalık belirtilerinin görülmesidir.

Hezeyanlar genellikle kötülük görme ve hipokondriak içeriklidir(6).

Paranoya: Kişiye belli bir konuda kötülük edileceği, öldürüleceği, zehirleneceği yönündeki

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

düşüncesinin gerçekci açıklamalarla değiştirilmemesi, bu yöndeki davranışlarını sürdürmesi

sonrası işlevsel ve toplumsal bozukluk oluşmasıdır.

İlaça bağlı psikoz: İlaç kişinin hem affekt davranışına (psikotik major depresyon) hem de bilişsel

durum bozulmasına yol açar. İlaç kanda; ilaçın metabolitleri idrarda saptanır. İlaç kesilince hastanın

durumu düzelir(9,10).

KAYNAKLAR

1. Gülseren L. Şizofreni ve aile. Güçlükler, yükler, duygular, gereksinimler. Türk Psikiyatri Dergisi 13/2: 143-151, 2002.

2. Soygür H, Aybaş M, Hınçal G, Aydemir Ç. Şizofreni Hastaları İçin Yaşam Niteliği Ölçeği:

Güvenirlik ve Yapısal Geçerlik Çalışması. Düşünen Adam 13/4: 204-210, 2000.

3. Aker T, Özmen A, Ögel A, Uğuz Ş, Tamar D, Boratav C, Liman O. Birinci basamak hekimlerinin şizofreniye bakış açısı.

Anadolu Psikiyatri Dergisi 3.1: 5-13, 2002.

4. Şar V. DSM-5 Taslak Tanı Ölçütlerine Genel bir Bakış: “Batı Cephesinde Yeni bir şey Yok”mu? Klinik Psikiyatri 13:196-

208, 2010.

5. Sevi OM, Özyurt BE. Otomatik Düşünceler Ölçeği’nin Şizofreni Hastalarının Olumsuz Otomatik Düşüncelerini

Değerlendirmede Geçerlik Ve Güvenirliğine Dair Bir Ön Çalışma. Anatol J Clin Investig 7(1):1-9, 2013.

6. Müjgan E, Özen Ş, Sevim ME, Belene A, Yurt E. Hezeyanları ve Hallüsinasyonları Altı Aile Üyesi Tarafından Paylaşılan

Bir Paranoid şizofreni Vak’ası. Yeni Symposium 47/ 2: 45-51, 2009.

7. Öncü F, Sercan M, Ger C, Bilici R, Ural C, Uygur N. Sosyoekonomik Etmenlerin ve Sosyodemografi k Özelliklerin Psikotik

Olguların Suç İşlemesinde Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 18/1:4-12, 2007.

8.Aslan, M.; Kocazeybek, B.; Turan, N. ve ark. Investigation of schizophrenic patients from Istanbul, Turkey for the presence

of West Nile virus. European Archıves Of Psychıatry And Clınıcal Neuroscience 262/2:173-177, 2012.

9. Keller J, Flores B, Gomez RG, Solvason HB, Kenna H, Williams GH, Schatzberg AF. Cortisol Circadian Rhythm Alterations

in Psychotic Major Depression. Biological Psychiatry 60/3: 275-281, 2006.

10. Gomez, RG, Fleming S H, Keller J, Flores B, Kenna H DeBattista C and Schatzberg, A. F. The neuropsychological

profi le of psychotic major depression and its relation to cortisol.” Biological psychiatry 60.5: 472-478, 2006.

PARANOİD ŞİZOFRENİ:

OLGU SUNUMU: “A’yı affetmiyorum. A başbakan… Bağırdım diye beni nasıl polise teslim etti.

Gururluyum. Ondan hesap soracağım. Hastalığım paranoya, şizofreni değil, hastalığım anksiyete.

Arkadaşlarımın yanında küçüldüm. Hastalığın özelliği nedeniyle yoğun obsesif kompulsif uğraşlar

gözlenir. Haksızlığı ispat için uğraş fazlalığı işlev bozukluğuna yol açar. Çoklu saçma (polinorf,

acayip) düzeltilemeyen delir insan öldürme, yaralama sebeplerinden olabilir.

KİMLİK: Kişinin ve çevresinin özdeğerlerine göre belirlenen değerlerdir. Kurucu, yapıcı, belirleyici

niteliklerdir. Fanatizmle, ideolojiyle birleştiğinde anlam yitimine yol açar.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

Kişilik gelişimi psikoanalitikcilere göre bilinç, bilinç dışı ve bilinç altı ile açıklanır.

Psikoseksüel gelişimin iç içe geçmiş basamakları şunlardır:

Birincil narsizm döneminde animistik, omnipotan durum baskındır.

Nesne seçim evresinde anaklitikdir.

Ego gelişiminde engelleme süreçleri öğrenilir.

Benlik değer oluşumunda narsism esastır. Libido belirgin olup yaşam enerji kaynağıdır.

Megalomanikdir. Diğer dürtülere, başarı, öğrenme, paylaşımla ilgili durumlara geçiş va anlama

mümkündür.

Regresyonda bir miktar gerileme ile düzeltme yapılır.

Kişilik kimlik üzerine yoğunlaşarak üretimle belirginleşir. FREUD: İd, ego ve superego’yu

tanımlayarak denge kurulmasında bilinç, bilinçdışının bağlantısını baskılama ile değerlendirmiştir.

Psikoanalitik düşünceler argo, jargon kültürünün anlaşılmasını da kolaylaştırır.

Benlik savunma mekanizmaları: Bastırma(represyon, supresyon), yok sayma, düş kurma,

neden bulma, yansıtma (projeksiyon), çarpıtma, ödünleme, yüceltme, özdeşleşme (identifi kasyon),

içe atım (introjeksiyon), yön değiştirme (displasment, deplasman), dışa vurma, bloklama,

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

duygudaşlık ve boyun eğme, duygusal yalıtım, izolasyon, yapma-bozma, tepki geliştirme, dönüşme

(reaksiyon formasyon), gerileme (regresyon), inhibisyon, şizoid fantezi, çözülme, somatizasyon,

düşünselleştirme, seksüalizasyon, cilecilik, yüceltme (subliminasyon), önceden görme

(antisipasyon), nükte (humor), diğerkamlık(altruistizm) savunma mekanizmaları tanımlanmıştır.

Yüceltmenin ve mizahın koruyucu, geliştirici, kabul edici yönünde dikkat etmek gerekir.

KİŞİLİK KURAMLARI LACAN: Eksiklik duygusunun yarattığı olumsuzluğu özdeşim ve kimlik

geliştirmede güdülenerek giderir, yansıtır. Metaforik kodlamalar yapılır. Özne öteki ile bağlantı

kurmayı öğrenir ve geliştirir. Lacan’ın teorik kavramları İmgesel, Simgesel ve Gerçeklik’tir. Simge

ben ve ben olmayanı içsel olanla dışsal olanı ayırt etmeye imkan tanımaktadır. Sübjektiviteyi, içselliği

dışsallık ve gerçeklikle değerlendirir. Bilinçdışı ötekinin söylemidir. Damgalamadır. Aynalama ile

yansıtmayı vurgular. İmaj bir olgunun kişiye çağrıştırdığı duygu ve düşünceler bütünüdür. Grafi k,

optik, algısal, zihinsel, sözel imgeler kişide farklı imaj oluşturur.

JUNG: Analitik psikolojide kompleks, içedönük, dışadönük, gölge, arketip, kolektif bilinçdışı, anima

kavramlarını açıklamıştır.

ADLER: Derinlik psikolojisinde aşağılık kompleksi ve telafi si teoremini geliştirmiştir.

REICH: Faşizm’in kitle psikolojisi teoremi ile cinsiyete bağlı hak kavramının anlaşılması ve

yaygınlaşmasında rolü vardır. Her gece, annesini yatak odasında öğretmeni ile oynaşırken

görüyordu, içeri girmiyor dışarıdan dinliyor, utanıyor, öfkeleniyor, kıskanıyor. Eğer onları izlediğini

fark ederlerse kendisini öldürür müydüler merak eder. Kısa bir an aklına annesini kendisiyle de

ilişkiye zorlamak gelir. Annesini korumak ile babasına şikayet etmek arasında parçalanır. Anne

ölümünden kendisini sorumlu tutar. Orgazmdan yoksun olan kişi gerginleşir, beden zırhı oluşturur.

Dış baskılar ve iç gerginlik nevrozun, nefretin, sadizmin, açgözlülüğün, yabancı düşmanlığının,

ırkçılığın, ayrımcılığın da oluşmasında katkısı bulunur.

RANK: insan bilinçli, amaçlı ve kendine yön verebilen bir varlık durumuna getiren istençtir. İstenç

güdülenmiştir.

ERİKSON: Toplumsal alanda kazanılan Umut - Güven ya da Güvensizlik (0-1 yaş), Özerklik ya da

Utanç ve Kararsızlık (2-3 yaş); Girişim ya da Suçluluk (3-5 yaş); Beceri ya da Aşağılık Duygusu

(6-11 yaş); Ego kimliği ya da Rol Karmaşası (11-20 yaş); Yakın ilişkiler ya da Soyutlanma (Genç

yetişkinlik dönemi); Üretkenlik ya da Kısırlık (Yetişkinlik dönemi); Ego Bütünleşimi ya da Umutsuzluk

(Yaşlılık dönemi) tanımlamıştır.

QUANTUM düşünce tekniğine göre: Tümden gelen teori ispatlamaya çalışılır. Samimi tek şey

istenir. Nasıl gerçekleşeceği koşullara bağlı olduğundan kişi bunu denetleyemez. Eylem anında

bunu düşünmek fazlalıktır. Hume kendilik inkarı ve ben hissine ulaşmanın iktidar savaşı olduğunu

vurgular. Yanılsama, algılayansız algı, deneyimlenemeyen algı, bildirensiz fenomenal bildirim,

semantik itiraz nedeniyle anlaşılması güç bir kavramdır. Madde enerjiye dönüştürülebilir. Olumlama

enerjisi olan durumla geliştirilebilir(10).

Friedrich Wilhelm Nietzsche sorgulayarak gerçeğe ulaşılacağını savunur.

Humanist psikologlar kendini gerçekleştirme olarak vurgular. Varoluşcu görüşe göre ölüm yaşama

gerçeklik kazandırır. Özgürlük sorumluluk ve isteme olup etkileşim ve izolasyon dengesi anlam ile

değer kazanır(6). Grup çalışmasında şimdi burada ortak temalı değerlendirmeler yapılır. Yalnızlık,

iyi iletişim kurma isteği, duygu ifade arzusu, hayır diyebilmek, arkadaş edinmek, güvenmek isteği,

nasıl etki bıraktığı konusunda geribildirim alma durumu, öfke ifadesi sorunsalların başında gelir.

Umut aşılama, evrensellik, bilgi aktarımı, özgecilik, onarıcı yineleme, taklitci davranış, katarsis,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

varoluşsal etmenler, bağlılık ve bireylerarası öğrenmeden yararlanılır(8). Diyalektik materyalist

kuramcılar yatırım, üretim biçimi ve üretim araçları üzerinden kişiliği yorumlar(5). Huy, karakter,

tutum, ilgi ve yetenek ile tanımlamaları vardır(5). İdeal ve gerçek benlik ego, ayna, yaratıcı,

bütünleştirici, içsel, davranışcı teorileri ile kişilik bağlantısı açıklanmaktadır. Psikanalitik açıdan

şiddet davranışı temsiliyet ve sembolik işleyişi üzerindeki travmanın etkileri, daha ilkel öznel

devletlerin ve işleyişi ‘eylem’ modlarına bedensel canlandırmalar ve regresyonlarında ve anlayış

bilişsel, isteklerine, arzularına, anılar, bilinçsiz fantazileri, ego-savunma ve nesne ilişkileri ile

açıklanmıştır(7). Sokratik sorgulama: Niçin sorusu ile ana sorun anlaşılması sağlanır. Töz son

dayanaktır. Başka şeyin yüklemi olmayandır. “Çizgi sonsuz sayıda noktadır”.

Kant: Bilgi kuramında şüpheciliği tanımlamıştır. Hegel: Koşullu olasılığı görelilerin, karşıtların,

yoksunluğun ve onayın inkara karşı olması olarak gruplar. Niteliksel önerme olumlu, olumsuzdur.

Nicesel önerme tümel, tikeldir. Rastlantısallık kazadır.

Değişmeyen tutum ve davranış kalıpları düşünce farklılıklarında (yorumlarken kendine özgü),

duygulanım farklılıklarında (değişen tepkiler), iletişimde ve davranış kontrolünde yaşanan

farklılıklar sorunsalı kişilik bozukluklarında belirgindir. Kimlik dağınık, savunma düzeyleri ilkel ve

gerçeği değerlendirme yetilerinin korunmuş olması ile nevroz ve psikozdan ayrılır. Paranoid kişilik

bozukluğunda yeterli temeli olmayan aldatılma, kuşkulanma, kurgulanma olayları sık gözlenir.

Kin beslerler. Güvenmezler. Şizoid kişilik bozukluğunda asosyal, duygulanımı kısıtlı, övgü ve

eleştiriye ilgileri az ve duygusal soğuk kişilik örüntüsü belirgindir. Şizotipal kişilik bozukluğunda

ise referans fi kirli, acayip inanışlı ve büyüsel düşünceli, bedensel illizyonlu, kuşkucu, uygunsuz

duygulanımlı, akraba dışı yakın arkadaşı olmayan kişilerdir. Antisosyal kişilik bozukluğu sık suç

işleyen, mitoman, dürtüsel davranan, öfkeli, empati becerileri az kişilerin durumu için tanımlanır.

Pedofi lik durumlarına dikkat etmek gerekir. Tuhaf, ani, plansız, tehlikeli, mantıksız eylemde

bulunmaktan kaçınmazlar. Bu nedenle cezaevinde kalma hikayeleri sıktır. Sosyal ilişkileri çok zayıf

veya yoktur. Sosyopatik kişi sürdürülebilir özelliği ile okul, aile ve iş yaşantısı vardır. Kendisini

korur. Karizmatik özellikleri ile insanları yanına çekebilir. Deneyimleri ile anlattıkları yalana kendileri

de inanır. Kolay kandırır, ikna eder. Mantıksız eylemeleri tuhaf ve fazladır. Utanma, suçluluk ve

pişmanlık duygularını az (sığ) ve yüzeyel gösterirler. Hükmetmek, otoriter olmanın gereği olan şiddet

uygulamaktan kaçınmaz, mala zarar verir. Özdenetimi zayıftır. Sıradanlığı, monoton durumları

sevmediğinden maceraperesttir. Seri cinayet işler. Sevmek ve aşık olmanın yükümlülüklerini yerine

getirmezler. Şiirsel konuşması ile hatiptir. Özür dilemez. Derin hayal içindedir. Sınırda kişilik

bozukluğu olanlar terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çabalar gösterir. Aşırı büyütme, yerin

dibine sokma davranışı gözlenir. Kimlik karmaşası belirgindir. Dürtüsellikleri nedeniyle aşırı para

harcar, madde kullanır. Yineleyen intihar davranışları gözlenir. Duygudurumu belirsizdir. Kendilerini

sürekli boşlukta hisseder. Öfke kontrol sorunu belirgindir. Borderline kişilik bozukluğunda

bölünme, duygulanım düzensizliği, kimlik karmaşası, dürtüsel davranışlar ve kısa psikoz benzeri

epizodlar sıktır. Suç yargı, içgörü, dürtüsellik, motivasyonları ve duygu düzenlenmesi, hem de

bunların sık sık kaotik hayat (iç ve dış), yanlış algıları, rasyonalizasyon ve eşlik eden sendromlar

etkisiyle işlenir(2). Sahip olunan değer pozitif olarak algılanır, diğerleri hem özne hem nesne olarak

yok edilmesi gereken uğraş olarak algılanarak sorun alanı büyür.

Histriyonik kişilik bozukluğu ilgi odağı olmadıklarında huzursuz, baştan çıkaran, hızlı değişen

duygulanımlı, gösteriş yapan, telkine yatkın kişilerdir. Narsistik kişilik bozukluğu kendilerini

önemli hisseden, hak kazandığı duyguları yaşayan, kıskanç, küstah, kendini beğenmiş kişi

olarak tanımlanır. Çekingen kişilik bozukluğu korkak, mahcupiyet hisli, eleştirileceğine inanan

kişilerdir. Bağımlı kişilik bozukluğu denetlenen, kararsız, başkasının kararı ile hareket eden

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

diye tanımlanır. Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu katı kurallıdır. Mükemmelliyetci olarak

tanımlanırlar. Cimridirler(1,3,4). Tedavide kişilik özellikleri önemli olduğundan yapılandırıcı tedavi

şemalarına ihtiyaç bulunmaktadır(9).

KAYNAKLAR

1.Şahin D. Kişilik bozuklukları. Klinik Gelişim 22/4:45-55, 2009.

2. Reid WH. Borderline Personality Disorder and Related Traits in Forensic Psychiatry. Journal of Psychiatric Practice

15:216–220, 2009.

3. Dinçmen K, Adli Psikiyatri, Birlik Yayınları, İstanbul, 1984.

4. Sercan M. Adli psikiyatri uygulama kılavuzu, Bilimsel Çalışma Birimleri Dizisi No 5, 2007, Ankara.

5. Topses G. Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Bobel Yayın, Ankara, 2006.

6. Yalom I. Varoluşcu psikoterapi. Çev. Babayiğit Zİ. Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1999.

7. Yakeley J, Meloy JR. Understanding violence: Does psychoanalytic thinking matter? Aggression and Violent Behavior

17: 229–239, 2012.

8. Yalom I. Çev. Babayiğit Zİ. Kısa süreli grup psikoterapileri. Yaylacık Matbaası, 2002, İstanbul.

9. Young JE, Klosko JS, Weishaar ME. Şema terapi. Çev Soylu TV. Litera Yayınları, İstanbul, 2012.

10. http://tr.wikipedia.org/wiki/ (ET 26.05.2014).

DİSOSİYATİF BOZUKLUKLAR: Disosiyatif kimlik bozukluğu birbirinden farklı kimliklerin kişilik

durumlarının yada kaynağı dışarıda olarak algılanan ruhsal belirtilerin (posesyon, çarpılma, tutulma,

varsanı, çocuksu davranış, impulsivite ve ani duygu değişiklikleri, füg yaşantıları, depersonalizasyon,

fl ashback yaşantıları, uyku bozuklukları), unutkanlık ve bedensel yakınmalarla seyirli bir hastalıktır.

Kişide madde bağımlığı olabilir. Seri cinayet işleyebilir. Aidiyet problemi ve marjinal gruplara katılım

sorunsalı aile, iş ve evlilik yaşamına yansıyabilir. İntihar girişimi, kendini kurban etme gözlenir.

Hırsızlık, askerlikte görev yerini terk etme suçunu işledikleri de gözlenmiştir(1).

KAYNAKLAR: 1.Şar V. Disosiyatif kimlik bozukluğu: Çocukluk çağı ruhsal travmaları ile ilişkili bir psikopatoloji. Klinik

Gelişim 22/4:26-33, 2009.

DİSOSİYATİF AMNEZİ: Duruma özgü, seçici unutma; genellikle geriye dönüklük; başlangıç ve

iyileşmenin aşamalı oluşu; birden fazla epizod olması; kişinin bellek kaybına karşı ilgisizliğinin

belirginliği belirgindir. Şimdiye yönelimin tamlığıdır.

Disosiyatif fügün özellikleri şunlardır:

1. Amnezi + kimlik kaybı

2.Stresli bir olayı izler

3.Deprese ruh hali vardır

4.Saatler, günler sürebilir

5.Belli bir amacı olmadan, yaşadığı yerden çok uzaklarda dolaşırken bulunur

6.Aniden hatırlama olabilir, o zaman da füg sürecine amnezik olur

Retrograd amnezi: Eski anılar unutulur. Anterograd amnezi yeni yaşantılar hatırlanmaz.

Korsakoff sendromu: Tespit belleği normal. Genel zeka hesaplama korunmuş. Beceriler korunmuş.

Bazı şeyleri öğrenme kapasitesi korunmuş. Sık yanlış anlamalar kısa süreli bellekte birkaç

saniye içinde geri çağırma duygusu uzun süreli belleği bozması sonucudur. Retrograd hafıza

kaybı karakteristik on yıllarcadır. Nükte yapmak, bir kelime, satranç veya kart bir oyun sırasında

sık tekrarlama ile ciddi şaşkınlık, konfabulasyon iledir. Gerçek anıları karışık ve uygunsuz içerikli

ve zamansal farklılık sözkonusudur. Korsakoff sendromu akut Wernicke ensefalopati takiben

konfüzyon, ataksi, nistagmus ve oftalmopleji içerir. Yüksek doz tiaminle hızla iyileşme belirtileri

gösterir(7). Wernicke Korsakof: Abducens ve okulomotor paralizi, ataksi, dizartri, amnezi,

konfobulasyon ve psikoz görülür.

Herpes ensefalit: Karakteristik olarak ani başlangıçlı akut ateş, baş ağrısı ve bulantı gözlenir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Nöbetler oluşabilir ve davranış değişiklikleri olabilir. Retrograd amnezi, adlandırma üretim

bozuklukları, okuma kusuru, yüz tanıma bellekte bozulma bulunabilir(7).

Şiddetli hipoksi: Özellikle karbon monoksit zehirlenme, uzun süreli bilinç kaybı ve serebral hipoksi

ve eroin bağımlılarında orta ağır anterograd amnezi, nörolojik bulgularla beraberdir.

Vasküler bozukluklar amnezi ile nörolojik belirtilerle birliktedir(7).

Kafa travması geçici veya kalıcı amneziye yol açabilir. Travma sonrası kısa süreli olup içinde

korunmuş bellek adaları amnestik boşluk iledir. Unutkanlık şikayeti fazladır(7). Açıklarının farkına

varması zamanla geliştirilir. Kişilik değişikliği açısından eğlenceli süreçle farklı duygular tanınır.

Bellek sorunu için rutinler benzer uygulama ile devam ettirilir. En az dikkat dağıtıcılara yönlenilir.

Önemli bilgiler kaydedilir. Yapı korunması için beceri tekrarlanır. Duygu eksikliği için farklı uygulara

geçiş denenir. Agresiv duygular için sakinleşilir. Yüzleşme, meydan okuma yapılmaz. Olumlu benlik

yapılanması için travma şiddetinin ağırlığı kabul edilir düzeyde sunulur. Konsantrasyon bozulması

için süreç geliştirme önerilir. Korku, utanç cinsel davranış farklı yönelimine yol açacağından model

rol özelliği açıklanır. Destek danışmanlar bildirilerek yararlanılır. Negatif zorluklar zamanla, model

ile yapılandırılarak basit yol ile giderilir.

Geçici global amnezi: orta yaşlı veya yaşlı, erkeklerde sıktır. Amnezi kalıcı birkaç saatlik bir süre

ile sonuçlanır. Bilinen, tekrarlayan sorgulama ile karakterize hatırlamama durumu karışıklık olarak

belirlenir(7).

Geçici epileptik amnezi: Kısa süreli hatırlamama, eski, otobiyografi k anıları hatırlamama otomatizm

ve konfüzyonla birliktedir(7).

Konfabulasyon: Amnezi kısa ya da uzun süreli bellekte belirgindir. Anı akışında azalma olur.

Sınıfl andırmada patolojik kayma sebebi ile ilgisizlik, patolojik araya girmeler vardır.

Capgras sanrısı: Düşmanlarının yakınları ile yer değiştirdiği sanrısı. Bilinçli yüz tanıma korunmuştur

ancak otomatik olan aşinalık, tanıdıklık duygusu kaybolmuştur.

Cotard sendromu: Ölmüş olduğu sanrısıdır. Yüzleri, binaları tanımada güçlük çeker, derealizasyonu

vardır.

Duygusal tepki göstermezler. Bu yaşantılarını ölmüş oldukları şeklinde anlamlandırırlar.

Fregoli sanrısı- Çevresindeki yabancıların aslında yakınları olduğu sanrısı bulunur.

Laküner amnezi, belirli bir olay hakkındaki hafıza kaybıdır.

Disosiyatif füg veya füg durumu, çoğunlukla geçici olan ve psikolojik travma sonucu oluşan bir

amnezi tipidir.

İnfantil amnezi veya çocukluk amnezisi kişinin kendi çocukluğundaki olayları hatırlayamamasıdır.

Nedeni hakkında çeşitli teoriler mevcut olsa da, kesin sebebi bilinmemektedir.

Global amnezi, tam hafıza kaybıdır. Travmatik bir olaydan sonra oluşan bir savunma mekanizması

olabilir.

Posthipnotik amnezi, hipnoz sırasında olan olayların unutulması veya eski hatıraların tekrar

hatırlanması mümkün değildir.

Psikojenik amnezi, beynin doğrudan yaralanması, fi ziksel travma veya hastalık değil de psikolojik

sebepler sonucu oluşan amnezidir. Öncelik değerlendirme farklılıkları bulunur.

Psikojenik amnezide zaman ve içerik-tabanlı bellek sistemlerinde blokların varlığı, fonksiyonel

amnestik durumlar çevre kaynaklı stres ve travma ile tetiklenebilir özelliği ve otobiyografi k olaylarda

kalıcı yetersizlik iddiaları değerlendirilir(6).

Amnezik sendrom: Herpes dahil ensefalit, şiddetli hipoksi, bazı vasküler lezyonlar, kafa yaralanma,

derin orta hat tümörleri, bazal ön beyin lezyonları, entoksikasyon, B vitamin sekikliği (Korsakof)

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

ve bunama(7). Urbach-Wiethe hastalığında hastaya gösterilen farklı emosyonel ifadeler içeren

fotoğrafl arda kızgınlık ve korku gibi duygu tanımının ayrımı yapılamaz.

Kaynak amnezisi, kişinin belirli bir hatırayı hatırlamasına rağmen bu hatırayı hangi kaynaktan

bildiğini hatırlayamamasını içeren bellek bozukluğudur(5).

Yaygın anksiyete bozukluğunda farklı alanlardaki bellek kusuru olabilir(2). Obsesif kompulsif

bozukluk: Obsesyonlar egodistonik, belirli sıkıntıya yol açan yineleyici, sürekli düşünceler, dürtüler

veya düşler gözlenir. Başlangıçı olmayan, istemsiz düşüncelerdir. Kompulsiyon: Akılcı olmayan

veya görünürde faydasız bir işi gerçekleştirmek için sürekli ve karşı konulmayan dürtüler için

yineleyici, bilinmez sebeple yapılan stereotipik hareketlerdir. Ritüel (kurallara kesin uyma), kontrol

etme, kaçınma (uzak kalma), yineleme söz konusudur(19). Obsesif kompulsif bozuklukta kontrol

etme sorunsalına ait kusur belirgindir. Kompulsiyon içeriği yıkama, günlük etkinlik, bazı özgün

etkinlik (tükürme, dokunma), güvenlik-emniyet, utandırıcı davranış (gülme, idrar kaçırma), diğer

konularla ilgilidir(19). Depresyon ve şizofrenide kaydetmeye ait bellek sorunları belirgindir.

Prosopagnosia: kişiyi yüzünden tanıyamama halidir. Bu nedenle sosyal ortamlarda bulunmayı

istemez. Kişiyi ses, saç, vücut şekillerinden yararlanarak tanır.

KAYNAKLAR

1. Corradi, Richard B. Ambivalence: Its development, mastery, and role in psychopathology

Bulletin of the Menninger Clinic. 177/1:41-69, 2013.

2. Kissane DW, Grabsch B, Love A, Clarke DM, Bloch S, Smith GC. Psychiatric disorder in women with early stage and

advanced breast cancer: a comparative analysis. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 38/5:320-326, 2004.

3. Pearson DG, Ross FDC, Webster VL. The importance of context: Evidence that contextual representations increase. J.

Behav. Ther. & Exp. Psychiat. 43: 573-580, 2012.

6. Markowitsch HJ. Psychogenic amnesia. NeuroImage 20: 132–138, 2003.

7. Kopelman MD. Disorders of memory. Brain 125: 2152-2190, 2002.

8. Kaynak H, Cangöz B. Anlık ve Gecikmeli Örtük Bellek Performansı Yaşlanmadan Etkilenir mi? Turkish Journal of

Geriatrics 13 (1): 26-35, 2010.

9. Sayıl I. Ruh sağlığı ve hastalıkları. ANTIP Ankara, 2000.

10. B.Doğan Y, Davranış bilimlerine giriş. Antıp AŞ, Ankara, 1998.

11. Atkınson RL, Atkinson RC, Hilgard ER. Psikolojiye giriş. Sosyal yayınlar. İstanbul, 1995.

12. Senemoğlu N. Gelişim öğrenme ve öğretim. Yorum Matbaası, Ankara, 2005.

13. Çoşkun M, Petit JR. Acil psikiyatri el kitabı. İstanbul Med. Yayıncılık, İstanbul, 2006.

14. Houde O. Çev: Yergiz İ. Çocuk psikolojisi, 2006, Ankara.

15. Erçetin ŞS. Örgütsel zeka ve örgütsel aptallık. Baran Ofset, 2004, Ankara.

16. Smith N. Hatalıydım özür diliyorum. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.

17. Bilen M. Sağlıklı insan ilişkileri. Baran Ofset, Ankara, 2004.

18. Karakuşcu MN. Genel psikoloji ve normal davranışlar. Pelin Ofset, Ankara, 1998.

19. Gülseren L, Eğrilmez A, Gülseren Ş, Kültür S. Obsesif kompulsif bozukluk tanısı konmuş bir grup hastada

kompulsiyonların biçim ve içerikleri. Türk Psikiyatri Dergisi 6/1: 35-40, 1995.

YEME BOZUKLUKLARI: Anoreksiya nevroza, bulimia ve başka türlü adlandırılmayan yeme

bozuklukları erken tanı koymada gizlilik durumlarının açıklanması ve kişinin tanımlamalarını makul

yolla açıklam davranışlarına dikkat ederek çözüm yolları aranır(1).

KAYNAKLAR

1.Yücel B. Estetik bir kaygıdan hastalığa uzanan yol: Yeme bozuklukları. Klinik Gelişim 22/4:39-44, 2009.

YOKSULLUK: Yoksul kadınlar geçinme stratejilerini öğün atlayarak, daha az porsiyon yemek

yiyerek, artan yemekleri yiyerek, uzun saatler uyuyarak, akrabalarından maddi yardım alarak,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

kullanılmış giysi ev eşyası ve gıda alarak giderme yolunu seçmektedir. Bu sebeple kurumsal

ve sosyal desteğin şiddet önlemede ve sosyal refah düzeyini geliştirmede önemli olduğu

vurgulanmıştır(1,2).

YOLSUZLUK: Kamu yaşamında standart ilkeler bencil olmama, bütünlük, nesnellik, hesap verme,

açıklık, onur, liderliktir. Çalışan gizlilik, tarafsızlık tahaahhütünde bulunmuştur. Şikayet edilmeyi

kabul eder. Sürekli iyileşme yönünde kendini geliştirir. Kanuna aykırı etkinlikte bulunarak çıkar

sağlamak, nüfuzunu kullanmak, standart dışı davranışı kabul etmek, yaymak ortadan kaldırma

etkinliği gerektirir. Kişi yetkilidir. Karar alma gücünü kullanmıştır. Kurallar ihlal edilmiştir. Ortak

değerler zarar görmüştür. Kamu gücü özel çıkarlar için istismar edilmiştir. Doğrudan ceza yaptırım

olan fi iller rüşvet, zimmet, irtikap, kara para aklanması, dolandırıcılık, emniyeti suistimal, içerden

öğrenenlerin ticaretidir. Dolaylı olanlar ise rant kollama, lobicilik, oy ticareti, kayırmacılıktır. Ayrıca

kurumsal bilginin kötüye kullanılması, anayasa ihlalleri, politik faaliyetlerde harcanan paranın

kaynağının gizli tutulması, mal beyanında bulunmama veya eksik mal beyanı verme, hediye

alma, hukuka aykırı dinlemeler (wiretapping) politik bilgi sızdırmadır. Ekonomik, sosyal, bürokratik

nedenler yolsuzlukta önemlidir. Saydamlık, hesap verilirlik (siyasi, yönetsel, vatandaşa) gerekir.

Denetim düzenli-düzensiz, yasal-seçim, iç-dış yapılır. Koordineli çalışılır. Ombudsmandan

yararlanılır. Merton gizli işlev modeline göre sistemdeki aksaklığı-kayıt dışılığı-sistem bozulmasını

fark etme düzeltme ve kontrol açısından yolsuzluk tetkiki gerekir. Sistem çalışmasında aksaklığa

izin vermeyen veya az veren denetim yolu olan kişinin sorunu tanımlaması ve çözüm önermesi

yolları geliştirilir(3,4).

KAYNAKLAR

1. Faulk M. Basic forensic medicine. Blackwell Scientifi c Publications, London, 1994.

2. Taktak S, Uzun I, Balcıoğlu İ. Gender differences in completed suicides in Istanbul, Turkey Journal Of Affectıve Dısorders

145/3:394-399, 2013.

3. Bir Olgu Olarak Yolsuzluk : Nedenler, Etkiler Ve Çözüm Önerileri. http://www.tedmer.org.tr/pdf/yolsuzluk.pdf (ET

19.04.2014).

4. http://www.tepav.org.tr/upload/fi les/1313475413-4.Bir_Olgu_Olarak_Yolsuzluk_Nedenler_Etkiler_Cozum_Onerileri.pdf

(ET 19.04.2014).

KRONİK HASTALIKLAR: Kanser hastaları eş ve çocuğundan aldığı desteğin kaybını diğer

kişilerinkinden daha fazla hissetmektedir. Sosyal destek kaybı ekonomik, duygusal, araçsaldır.

Birey ait olma, kendine güven ve benlik saygısına ait duyguları olumsuz etkilenir. Hastanın kendine

yakın hissettiği kişilerden aldığı duygusal destek önemli olduğu bildirilmiştir(1). Geçmiş psikiyatrik

öykü, aile öyküsü, alkol/madde kullanımı, anhedoni, keyifsizlik, mizah yetisi kaybı, korku, gerginlik,

huzursuzluk belirtilerini intihar riski açısından dikkate alınması gereken hususlardandır.

Duygu durum değişikliği, davranış farklılığı, abartılı kıyafet, aşırı iyi veya kötü olma, aşırı başarı

hissi, aşırı estetik, aşırı ses fazlalığı veya azlığı, farklı ortamda olduğunu zannetme, kurtarılmayı

bekleme gözlenir. Hastane anksiyete ve depresyon ölçeğinin intihar girişiminin göstergesi

olabileceği açıklanmıştır(2).

Bakım yükü sorunsalı, olağanüstü durum yargısı, bakım zorlukları, muhtaçlık durumu ve kısıtlılıklar

sorunları önemlidir. Kronik hastalığın oluşumunda stres sebep olmaktan ziyade hastalığın

kontrolünü zorlaştırır, atakları kolaylaştırır ve eş zamanlı hastalıkların ortaya çıkma olasılığını artırır.

Tanı Öncesi Kanser olasılığı ile ilgili kaygılı bekleyiş normaldir. Kanser tanısı konmadan hastalık

belirtileri geliştirme, Hastalık olasılığının inkar edilmesi ve tedavide gecikme uyumu bozan tepkidir.

Tanı aşamasında Şok, İnanamama, Başlangıçta kısmi inkar, Kaygı, Kızgınlık, isyan, suçlayıcı

duygular, Depresif mizaçlı uyum normaldir. İnkar, tedaviyi red etme, kaçınılmaz durum tanımlaması

sorun alanıdır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Cerrahi tedavi: Cerrahi girişimin geciktirilmesi, Cerrahi dışı tedaviler, beden imgesi değişikliğine

bağlı kayıp tepkisi gözlenir.

Radyoterapi: Işın tedavisinin yan etkilerinden korkma, Terk edilme korkusu hissedilir. Kemoterapi:

Yan etkilerinden korkma, beden imgesi değişiklikleri, kaygı, izolasyon eğilimi, hafif depresif duygu

durumu, özgeci duygular (organlarını bağışlama) bulunabilir. Depresyon ve uzamış tepkiler

belirginliği patolojiktir. Yineleme, nüks ve fonksiyonel araza uyum süreci yaşanır. Şoke olma,

inanmama, kısmi inkar, kaygı, kızgınlık, depresif duygu durumu patolojiktir.

Yas süreçinde yaşanan duygu durumu şunlardır: İnkar, öfke, suçlama, utanma, pazarlık,

kabuldür.

Patolojik yas için risk faktörleri şunlardır: Genç yaşta olmak, yoksulluk, düşük özgüven, sınırlı

sosyal ve ailesel destek, önceden fazla kaybı olmak, kaybedilen kişiye aşırı bağlılık, küçük çocuk

kaybı, ergen için ebeveyn kaybı, kaybedilen kişiye karşı ambivalans, beklenilmeyen veya zamansız

ölüm, uzun süren terminal dönem, intihar, cinayet, katliamla öldürülmedir. Terminal dönemde

Savaşma ruhu, Çaresizlik- umutsuzluk, Bunaltılı aşırı uğraş, Kadercilik, Kaçınma/İnkar gözlenir.

Aile desteği ve yönlendirmesi hasta için oldukça önemlidir. Kişiyi sıkıntısını paylaşma, çözüm

arama, birlikte yapma, kararsızlıktan çıkma, etkin dinlenme, arama beceri-tutumu üzerinde etkili

modeller üzerinde çalışılır. Bu açıdan kişinin istekli, gönüllü olmasını kolaylaştırıcı yeteneklerinin

varlığı tanımlanır, kullanması önerilir.

Kronik Hastalığın Çocuk, Anne-baba ve Kardeşler Üzerindeki Etkileri

I. Hasta Çocuk Üzerindeki Etkileri şunlardır:

inatçılık, düzensizlik, uyum güçlüğü (Özellikle kanser hastalarında)

Bağımlı davranışlar (Özellikle spina bifi da hastalarında)

Depresyon, Kaygı (Özellikle jüvenil romatoid artrit, orak hücre hastalığı, sistik fi brozis ve diyabet

hastalıklarında)

Duygusal sıkıntılar, okul devamsızlık, akademik ve sosyal alanda sıkıntılar (Özellikle astım,

Duchenne musküler distrofi , sistinozis ve hemofi li hastalıklarında)

Yas tepkisi

Davranış sorunları

II. Anne-Baba Üzerindeki Etkileri şunlardır:

Gelecekle ilgili umudun azalması

Kaygı ve depresyon (Özellikle annelerde)

Stres, Suçluluk duyguları, Uyum sorunları

Hasta çocuğa yönelik aşırı korumacı yaklaşım, Aile içi tartışmalar

III. Kardeşler Üzerindeki Etkileri şunlardır:

Hasta kardeş ile aşırı özdeşim

Hasta olma korkusu

Kaygı

Suçluluk duyguları

Yalıtılmışlık

Yalnızlık hissi

Kızgınlık

Artmış sorumluluk

Mükemmel çocuk olma baskısı(4)

1. Kendilik değeri ve yönetimi. 2. Sağlığı geliştirme ve hastalığı önleme programı 3. Ulusal öneriler

(kalp, solunum rehabilitasyon rehberi) 4. Yaşlıda düşme ve kemik kırıklarını önleme 5. Kas iskelet

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

hastalıkları 6. Aşırı duyarlılıkları erken tanıma, önleme ve tedavi süreci 7. Fiziksel inaktivite ve

yetersiz diyet ve fi ziksel inaktivite (1,2).

Kronik hastalığı bulunan kişiler dua ve bitkisel ürünler gibi alternatif tıp ürünleri kullanmaya daha

fazla meyillidir(3). Biyopsikososyal adımlar gerekir.

Bakıcının duygu durumuna ait konular şunlardır: Başkaları tarafından takdir edildiğini hissetmek,

ailenizden hoşnut olmak, kendini değerli hissetmek, kendinizden hoşnut olmak, sizi düşünen

birilerinin olması, yeni beceriler öğrenmek, yakın arkadaşlara sahip olmak, hayatınızın bir anlamı

olması, kendinize vakit ayırmak, öfkenizi ifade etmek, yeterince uyumak, üzüntünüzü ifade etme,

dengeli beslenme, sevginizi ifade etmek, neşenizi ve keyfinizi ifade etmek, fi ziksel sağlığınıza

dikkat etmek (doktora, diş hekimine gitmek vs.), Sevildiğini hissetmek, cinsellikten keyif almak,

bir eve sahip olmak, yeterli paraya sahip olmak, gelecekle ilgili kendinizi güvende hissetmek,

gelecekle ilgili planlar yapmaktır(6). Özdeğer anlamlıdır.

Kronik hastalıkla ilgili akademik çalışmada dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

Yansızlık korunmalı. Negatif sonuçlar göz ardı edilmemeli. Riskin gerçekleşeceği tehlikeler

öngörülmeli. Sonuçlar olduğu gibi yansıtılmalıdır. Tarama risk alanındaki kişiye, hassas ve öznel

yöntemle tanı kanıta dayalı amaçlıdır. Yüksek risklide tarama sık olup, bazen profl aktik cerrahi

endikedir(9). Endikasyon dışı uygulamalar hukuki yeterliği tartışmalı gruba uygulanmamalıdır

Yaşamsal etkinlikler alanında değerlendirilen ölçütler şunlardır.

Herhangi bir konu hakkında derinlemesine düşünmek için zaman ayırmak, Çevredenizdeki

güzelliklerin farkına varmak, Bir hobiden keyif almak, Yeni bir ilgi alanı ya da hobi edinmek, Sosyal

etkinliklere katılmak, aile ya da arkadaşlarla hoşça vakit geçirmek için zaman ayırmak, Kariyerinize/

işinize devam etmek, Egzersiz/spor yapmak Gülmek/kahkaha atmak, Kendinize iyi davranmak veya

kendinizi ödüllendirmek, Manevi ve ilham verici faaliyetlere zaman ayırmak, Gevşemek/rahatlamak,

Kıyafet alışverişi yapmak, Evi temizlemek, Yemek hazırlamak, Evin çekip çevirilmesiyle ilgilenmek,

Ulaşım kolaylığına sahip olmak, Yiyecek satın almak, Arkadaşlar ya da aileden destek istemek,

Arkadaşlar ya da aileden destek almak, Kıyafetleri yıkamak ve giydiklerine özen göstermek, Kişisel

temizlik ve dış görünüşünüze zaman ayırmaktır. Bahçe işiyle meşgul olmaktır.

Çevre biyoçeşitliğe elverişlidir. Tarım alanları elverişli ve yetkin kullanılır. Öncelik yerel ve mevsimlik

ürünü kullanmayadır. İsraf, işlenmiş hazır gıdadan kaçınılır. Doğanın taşıma kapasitesine uyulur.

Enerji nesneleri ulaşılabilir, denetlenebilir, dönüştürülebilir olanlardır(8). Çevre güvenliğinde hava,

su, toprak, gıda sanitasyonu öncelikli değerlendirilir. Enfeksiyon hastalıkları ve sanayi artık

kontaminasyonu engellenir. Savaşlar, açlık, kıtlık, yoksulluk, yolsuzluk eşitsizlikler kişilerin sağlıksız

koşullarını derinleştirir. Çevreyi kirleten öder. Genel Tehlike yaratan suçlar TCK m 170-180; çevreye

karşı suçlar TCK m 181-184; kamu sağlığına karşı suçlar TCK m 185-196; kamu güvenine karşı

suçlar TCK m 197-212; kamu barışına karşı suçlar TCK m 213-222; genel ahlaka karşı suçlar TCK

m 225-229; aile düzenine karşı suçlar TCK m 230-234; bilişim sistemlerine karşı suçlar TCK m 243-

246; kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı suçlar TCK m 247-266; adliyeye karşı suçlar

TCK m 267-299’a göre değerlendirilir. Kusur oranı çerçevesinde de zarar veren zararı karşılar.

KAYNAKLAR

1. Nolte E, Knai C, McKee M. Managing chronic conditions. WHO Regional Offi ce for Europe, Copenhag, 2008.

2. Thomson S, Foubister T, Mossialos E. Financing health care in the European Union. WHO Regional Offi ce for Europe,

Copenhag, 2009.

3. Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık davranışları ve alternatif tıp kullanımı. Koruyucu Hekimlik Bülteni 6 (2) : 112-122, 2007.

4. Meryem O, Gülsen E. Kronik ve Ölümcül Hastalığı olan Çocuklarda ve Ailelerinde Ortaya

Çıkan Sorunlar ve Psikososyal Müdahalenin Önemi. Yeni Sempozyumu 50/3: 167-179, 2012.

5. Eyigör H, Arıhan G, Ergin F, Barlık Y. Kronik farenjitli hastalarda psikiyatrik hastalık profi li. Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg

16(4):178-182, 2006.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

6. Demirtepe D, Bozo Ö. Bakıcı İyilik Ölçeği’nin Uyarlama, Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Türk Psikoloji Yazıları,12 (23),

28-37, 2009.

7. Avuçan EE, İmrek M ve Karaboğa I. Kanserin Psikososyal Yönleri. Türk Psikoloji Bülteni 12/ 38; 81-91, 2006.

8. Keleş İ, Metin H, Sancak H. Çevre kalkınma ve etik. Alter Yayıncılık, Ankara, 2005.

9. Çavdar AO. Kanser ve etik. Türkiye Bilimler Akademisi, 2010, Ankara.

İŞ YERİNDE YILDIRI: İşyerinde rollerin belirsizliği, işbirlikçi olmayan ilişkilerin hakimliği, gelecek

değerlendirmekle ilgili olanaksızlıklar, ilişkilerin belirsizliği, uzun süreli etik olmayan tepkiler,

stratejilerin anlamsızlığı, çatışmanın varlığının gizlenmesi ve reddedilmesi, dolaylı ve baştan savma

iletişimin varlığı söz konusudur. İletişim, küçük düşürücüdür. Kişi olaylardan ve gelişmelerden

dışlanır, giyimi ve görünüşüyle alay edilir. Mağdur sebepsiz ağlar. Uyku bozukluğu belirgindir.

Alıngan ve sinirlidir. Konsantrasyon kusuru yaşar. İş ortamında huzursuzdur. Hipertansiyon, ülser,

blumia, madde kullanımı, uyku bozuklukları, korku, panik atak, depresyon, intihar etme davranışıyla

ilgili görüş gözlenir. Kronik yıldırı mağduru anksiyete düzeyi yüksek, aşırı tepki verir(1).

Mobing karşı tarafın sistematik ve bilinçli olarak pasifi ze etme amaçlı olarak baskılanmasıdır.

Yıldıranlar narsistik özelliği fazla kişilik yapısında olup günah keçisi arama meyli belirgindir.

Kişisel husumet belirgindir.

1. Çalışanların onuru, doğruluğu, güvenilirliği ve mesleki yeterliliğine saldırılar

2. Olumsuz, küçük düşürücü, yıldırıcı, taciz edici, kötü niyetli ve kontrol edici iletişim

3. Doğrudan veya dolaylı, gizli veya açıkça yapılması

4. Bir veya birkaç saldırgan tarafından yapılması: akbabalık

5. Sürekli, çoklu ve sistemli bir biçimde zaman içinde yapılması

6. Hatanın kurbandaymış gibi gösterilmesi

7. Kurbanın itibarını kaybettirmeye, kafasını karıştırmaya, yıldırmaya, onu yalıtmaya yönelik

olması ve onu teslim olmaya zorlaması

8. Kişiyi dışlama niyetiyle yapılması

9. İşyerinden ayrılmasının kurbanın tercihiymiş gibi gösterilmesi

10. Örgüt yönetimi tarafından anlaşılamaması, yanlış yorumlanması, görmezden gelinmesi,

hoş görülmesi, teşvik edilmesi, hatta kışkırtılması. Kışkırtılmış kişi kamburlaşır, titreşir, kollar ve

bacaklar yana açılarak kaslar gerilir. Homurdanır. Ağzından tükrük saçar. Göz aralığı açılır, göz

bebeği büyür.

Kişinin iş tatmininde duygusal bağlılığını etkileyen faktörler şunlardır: Ücret, arkadaş desteği,

işyükü, rol çatışması, rol belirsizliği, otonomi, rutinlik, yükselme şansı, adalet ve üst desteğidir(2).

Tükenmişlik işkoliklerde fazladır. İdealisttir. Kronik etkilere bağlıdır. Duygusal tükenme (yorgunluk,

yaratıcılığı yitirme, işe bağlılıkta azalma, yabancılaşma), duyarsızlaşma (durgunluk ve engellenme

adaptiftir, içe çekinir ve ilgisizleşir, hayata küser), kişisel başarıdaki düşme ve somatik hastalık

belirtileri belirgindir(3). Psikolojik taciz, etkili eylem, nefret ceza alanında değerlendirilir. Hukuk

mahkemeleri tazminata hükmeder. Tükenmişlik düzeyi dikey ikili bağlantı modeli, rol teorisi,

sosyal değişim teorisi (güven, sadakat, saygı), etki-bağlılık (vizyon-misyon-hedef), katkı modeli

(etki alanı, maddi teşvik, günlük aktivite) ile değerlendirilebilir(4). Kişinin kendisine ilgisi, başkasına

ilgisi, bütünleştirmesi, hükmetme, kaçınma, uzlaşma ile tükenme düzeyi ölçülür. Kararlılıkta

yüklenmenin içsel ve dışsal yüküne, zorunluluk-esneklik-gönüllülük durumuna göre hukuki

durumun değerlendirilmesi gerektiği savunulur(5). İyi organizasyonda paylaşılan vizyon, hedef,

paylaşım, üye rol belirginliği, birey yetkisi, etkili iletişim, üye hizmetlerini izleme, destek durumu,

karşılıklı güven değerlendirilir. Liderin otokratik, demokratik, katılımcı, liberal, karizmatik, babacan

veya anacan, dönüşümcü, işlemsel özelliklerinin esneklik ahenk durumu önemlidir(6).

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

KAYNAKLAR

1. Cengiz SA. Kişilerarası iletişimde sapkın şiddet: Manevi taciz (Mobbing) Kriz Dergisi 15/2 : 1-14, 2007.

2.Aşan Ö, Özyer K. Affektif Bağlılık Ve İş Tatmini Ve İş Doyumu Alt Boyutları Arasındaki İlişkinin Analizi Üzerine Bir

Araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Süleyman Demirel Üniversitesi Dergisi 13/3:129.-151, 2008.

3.Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

4. Uğurluoğlu Ö, Şantaş F, Demirgil B. Lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik ilişkisi: Hastanelerde bir uygulama. Hacettepe

Sağlık İdaresi Dergisi 16/1:1-21, 2013.

5.Yıldırım S. Hemşirelik hizmetlerinde nedensel yükleme teorisi. Bir alan çalışması. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi

15/2:139-148, 2012.

6. Uysal ŞA, Keklik B, Erdan R, Çelik R. Hastane Yöneticlerinin liderlik özellikleri ile çalışanların iş üretkenlik düzeyleri

arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi 15/1:25-57, 2012.

İNTİHAR: Genç erkekler (15-49), yaşlılar, ruhsal bozukluğu olanlar, alkol ve/veya uyuşturucu

bağımlılığı olanlar, önceden intihar girişiminde bulunmuş olanlar, hapishanedeki insanlar risk

altındadır(1,2). İntihar planının ayrıntılandırılmış olması duygu durum bozukluğuyla birlikteliği,

önceki intihar girişimleri, akut stresörler, ölümcül kaza, obje kaybı(hastalık, ifl as, işten çıkarılma, suç

işleme, terfi etmeme, boşanma) ve sosyal desteğin yetersizliği, ölümcül hastalık, kaçırılma, bazısı

için üreme sorunsalı (düşük, kürtaj, histerektomi), intihar riskini ve sonuçlarını ciddi kılar(3,4,5). Evlilik

dışı cinsel ilişkiler yasak olması halinde kürtaj, infantisit, intihara kalkışma ciddi utanç sorunsalı

ile birliktedir. Obsesif kompulsif durumlarla ilişkili hastalıklar sorumluluk duygusunu artırdığından

intihar davranışına predispozandır(6). Kişi yabancılaşır ve kendinden kopar. Suçluluk diğer sorun

alanlarını tanımlamada kullanılmamalıdır. Suçluluk duygusu üzüntü açıklanmasında sorun alanını

büyültür. Basitçe sorulur. Suçlamadan ne anlamaktasınız? İçerik ölçümü üzerinden süreç geliştirilir.

Kendilik değeri olan tutarlılık, süreklilik, duygulanım ve açılımla uygunluk düzeyi ile görüşmenin

geçerlik güvenilirliğine bakılır. Kimliğe yönelik tehdit düzeyi, savunmasızlık, ölüm-acı çekme korku

düzeyi, öfke açıklama sonrası sorunların kontrol edilemeyişi, inkar, sekel abartısı, pişmanlık, zarar

artış uğraşısı, haksız karşılaştırma, negatif tahmin ve ayrışma sorunsalı “yabancılaşma”-“ihanet”

değerlendirmesi yönünden önemlidir(7,8).

Sağlık çalışanının mağdurun travma sonrası hissedebileceği kırgınlığı, öfkeyi, yaşadıklarının

anlaşılmamasını, kendisine karşı hissedebileceği güvensizliği, karışık durumları değerlendirme ve

gerektiğinde yönlendirme yükümlülüğü vardır. Yalnızlık, umutsuzluk, çaresizlik ciddi duygusal sorun

alanını gösterir(9). Travma sonrası depresyon, panik bozukluğu, alkol ve madde kullanımında artış,

disosiyatif bozukluklar, intihar düşünceleri ile geniş bir yelpazede ruhsal sorunlar gelişir. Belirsizlik,

çaresizlik ve güvensizlik mevcut sorunu karmaşıklaştırır. Acele çözme arzusu, dürtüsellik negatif

benliği artırır(10,11). Özellikle identifi kasyon fi güründeki sorun narsistik yaralanmaya yol açar.

Kaybolmuşluk duygusu ile yardım alamama utanma duygusu ile yalnızlık süreci artar. Suçlama,

suçlandırmaya yönelim kolaylaşır. Tepki artışı, kontrol edememe duyguları ile karışınca süreç

yönetilemez. Öç alma, güvensizlik, yaşam işlevselliğinde belirgin aksama ve garip düşünceler

bulunur. Olayı yeniden yaşama, kaçınma ve aşırı uyarılmışlık belirgindir. Olayı değerlendirmeye

ne oldu ve bunu kişi nasıl algıladı diye sorularak başlanır. Bazı ölümlerin ardından travmatik

yas yaşanır. Aile içi şiddet, namus cinayetleri ve cinsel travma baş sorunsallardandır. Hastanın

korunması, tıbbi tedavinin sağlanması gerekir. Kanunlardan bahsederek tıbbi tedavi planlanır.

Haberdarlık artırılır. Olay gizlenmemesi gereği bildirilir. Yeniden travma yaşanması engellenir.

Tedaviyi müteakiben raporlanır ve kişi yaşam desteği psikososyal yönden desteklenir(7,12).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

KAYNAKLAR

1. Sayıl I, Türkiye’de intihar sorunu. Kriz Dergisi 2:293-298, 1994.

2. Bilge Y. Tıp Düzleminde adalet. Atlas Kitapcılık, Ankara, 2013.

3. Torun F. Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu. Psi kiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry

3(3):466-482, 2011.

4. Dottan F, Goldblatt R, Orlee CM. The experience of motherhood for alienated mothers Child and Family Social Work 17/

3: 316-325, 2012.

5. Bildik T, Somer O, Başay BK, Başay Ö, Özkarar B. Kendine zarar verme davranışı değerlendirme envanterinin Türkçe

formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psi Dergisi 24/1: 49-57, 2013.

6. İkiz FE, Totan T, Karaca R. Sorumluluk inançlarını artıran faktörleri belirleme ölçeğinin uyarlanması. Yeni Sempozyum

51/2: 105-114, 2013.

7. Herman J. Travma ve iyileşme. Çev. Tosun T. 2007, İstanbul.

8. Tilghman-Osborne C, Cole DA, Felton JW. Definition and measurement of guilt: Implications for clinical research and

practice. Clinical Psychology Review 30:536–546, 2010.

9. Batıgün AD. İntihar Olasılığı ve Cinsiyet: İletişim Becerileri, Yaşamı Sürdürme Nedenleri, Yalnızlık ve Umutsuzluk

Açısından Bir İnceleme. Türk Psikoloji Dergisi 23/62:65-75, 2008.

10. Hıslı ŞN, Batıgün, AD, Uzun C. Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme.

Anadolu Psikiyatri Dergisi. 12/2:107-113, 2011.

11. Şahin NH, Batıgün AD, Koç V. Kişilerarası Tarz, Kendilik Algısı, Öfke ve Depresyon. Türk Psikiyatri Dergisi 21:1-10,

2010.

12. Şahin NH. Batıgün AD. Lise ve Üniversite Öğrencilerinde İntihar Riskini Belirlemeye Yönelik Bir Modelin Sınanması. Türk

Psikiyatri Dergisi 20(1):28-36, 2009.

PSİKOTERAPİ

Kişi tedaviyi uygulayandan hasta kişiliğinin dinamik örgütlenmesini ve yapısını değerlendirmek

ve bunu uygun aktarma becerisi bekler. İkna, telkin, hipnoz, itiraf, teminat verme bibliyoterapi ve

narkosentez, meditasyon, kültürel etkinlikler koşullu, geçici etkili, özel tedavilerdir(1). Tedavi süreç

izlenme politikası: Her şeyi bilme, her şeyi sevme, her şeyi sağaltmadır.

Psikoanalizde serbest çağrışım ve aktarım-karşıtaktarım öncelikli değerlendirilir. Direnç ya hep ya

hiç değerlendirmeleri, iç görü kazanma süreçtir. İd, ego, superego etkileşimine dair değerlendirmeleri

önemlidir. Dinamik psikoterapide benlik saygısı, düş kırıklığı, kayıp duygusu, aldatılma, narsizm

ve yadsıma sorunları öncelik ve sıralama açısından ele almada değerlidir. Davranışcı tedavide

koşullanma durumları değerlendirilir. Şimdi burada eyleme yoğunlaşılır. Kognitif tedavide

öğrenilmiş çaresizlik durumları, kognitif çarpıtmalar keyif çıkarım, seçici soyutlama, genelleme ve

süreklilendirmeden kaçınma yolları aktarılır. Gestalt tedavide bütünün parçaları tabakalandırılarak,

sınıfl ayarak, farkında olunarak şimdi ve burada ilkeleri ile incelenir. Varoluşcu tedavide açıklamak

değil anlayarak gereklilik ve gerçeklik üzerinden değerlendirme yapılır. Grup tedavisinde şimdi

burada bilgilendirme, umutlandırma, evrensellik, elseverlik, aidiyet, dayanışma, paylaşımyoluyla

katarsis sağlanır. Transaksiyonel tedavide iki erişkin insan iletişimi çocuk-çocuk, ebeveyn-çocuk,

ebeveyn-ebeveyn ilişkisinden farkları üzerine yoğunlaşılır. Aile tedavisinde sorun alanları üzerine

yoğunlaşılır(1,2). Böylelikle kendini düzenleyen kişi gerçekçi inançları olan, spontan ve duygusal

tepki veren, problem çözen ve yaratıcı, mizah duygusu olan, kendine bakan, uygun beslenen ve spor

yapan birey görmekteyiz(2). Pozitif psikoterapi sevgi, iyimserlik, umut, mizah, elseverlik ve esneklik

gibi güçlerini keşfetmek için bireylerin yardımıyla anlam katmaktır. Travmatik olaylar belirsizlik,

yoksunluk, stres, çaresizlik durumu ile başa çıkmada olumlu yanlarımız anlamlıdır(3,4). Bilişsel

davranışcı tedavide bulunmaktadır. Klasik koşullandırma kuramına göre korkutucu olmayan bir

uyaran (koşullu uyaran), fobik bir uyaranla eşleştirildirildiğinden düşünce rahatsızlık verici bir uyaran

haline gelir. İki aşamalı teoriye göre alıştırma tedavisinde kişiyi kaçınma davranışlarına neden olan

yer/durum/ nesne/düşünce/imajlarla yeterince süre karşı karşıya getirerek kaçınma davranışlarının

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

sönme si ve alışma durumu sağlanır. İlgi başka yöne yönlendirilebilir. Ev ödevleri yapılır. Bir araya

getirme olan herkes beni sevmeli, imrenmeli, kıskanmalı, bana dalkavukluk yapılmalı gibi riayet,

değerli olma tümceleri işbirliği ile yapılandırılarak çözümlenir(5). En iyi koşullar altında dahi özdeğer,

özsaygı ve kendi hakkındaki ideallerin geliştirilme süreçi onay ile geliştirilmektedir(6,7,8). Klinik

araştırmalarda deneğin bilgilendirilmiş onamı, risklerin azaltılması ile kabul edilir risk, zarardan

korunma özeni, gönüllü çalışmadan istediğinden ayrılabileceği, araştırmacının yetkinliği, advers

etkinin önlenmesi, ölüm ve sakatlık olasılığı varsa araştırma yapılmaması gerekir. Sorumluluk riskin

gerçekleştiğinde büyüklüğü (ölüm, özürlük), olasılık yüksekliği, girişim tipi, süre ve kalıcı belirtilere

göre adaletli saptanır(9).

KAYNAKLAR

1.Güleç C. Psikoterapiler. Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1993.

2. Sayıl I. Ruh sağlığı ve hastalıkları. ANTIP Yayınları, Ankara, 2000.

3.Güney S. The Positive Psychotherapy Inventory (PPTI): Reliability and Validity Study in 4.Turkish Population. Procedia

- Social and Behavioral Sciences 29: 81–86, 2011. Guney S. Mental Health, Trauma and Trauma Related Disorders.

Procedia - Social and Behavioral Sciences 29:75 – 80, 2011.

5.Sungur MZ. Bilişsel-davranışçı terapilerin temel ilke ve özellikleri ve entegre yaklaşımın yararları. 3P Dergisi 11 :(Ek.2);31-

38, 2003.

6. Özen Y. Kendilik, Kendilik Algısı Ve Kendilik Algısına Bağlı Psikosomatik Bozukluklara Sosyal Psikolojik Bir Bakış.

Akademik Bakış Dergisi 40: 1-12, 2014.

7. Türkçapar MT, Sargın AE. Bilişsel davranışcı psikoterapiler: Tarihçe ve gelişim. Bilişsel Davranışcı Psikoterapiler ve

Araştırmalar Dergisi 3/1: 1-14, 2011.

8. Türkçapar MT, Sargın AE. Bir teknik Sokratik Sorgulama. Yönlendirilmiş keşif. Bilişsel Davranışcı Psikoterapiler ve

Araştırmalar Dergisi 3/1: 1-14, 2011.

9. Aysev A, Gürkan K. Çocukluk çağında psikofarmakoloji. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2009.

GÖZLEM ALTINA ALMA:

1. Psikiyatrik tanı

2. Tedavi için akut ihtiyaç

3. Kişinin kendisine veya başkalarına zarar veren tehlikeli davranışları

4. Tedavi uymak olamama

5. İşlediği iddia olunan fi ile karşın anlam ve sonuçlarını kavrama durumu ve buna göre kendini

savunma yeterliği(1).

YALITIM: Akıl hastasının tespiti: Kendisine ve çevresine zarar veren ve iletişim becerisi olmayan

kişi geçici olarak beş kişi tarafından kolları, başı ve bacakları tespit edilerek yatağa bağlanır. Bu

sırada hastaya iletişim kurarsa tespitin daha hafi f olacağı ve çözüleceğine dair bilgiler verilir. Tespit

edilirken göğüs ve karın basısına bağlı asfi ksiden kişi ölebilir. Anterior kompartman sendromu,

akut tübüler nekroz, çarpmaya bağlı sıyrık ve ekimozlar gözlenebilir. Bu sebeple tespitin sadece

zaruret halinde ve kişinin asfi ktik koşullara maruz kalmasını engelleyecek şekilde olması gerekir.

Rehin tutma hallerinde rehinenin korunması ve meşru müdafaa durumları dikkate alınır. Morbid

kıskançlık, bazı kimlik karıştırma sendromları, deprese intihar durumunda karıştırma, öznel delir,

uykuda şiddet, konfüzyon, demans, zehirlenme durumları şiddet uygulama için risktir.

Yalıtım intihar davranışını engellemek, gerginlik, huzursuzluk, kuşkuculuk, varsanı ya da saldırganlık

gibi belirtilerin denetimini sağlamak, hastayı paranoid düşünceleri kışkırtan etkileşimlerden uzak

tutmak ve duyusal aşırı yükü azaltmak için yapılır. Bunun azaltılma gereği bildirilmiştir(2).

Ajitasyon, şiddet ve tehditi yakın zamanda gerçekleştirmesi yüksek hasta tespit edilir. Kontrendike

durumları şunlardır: Yakın denetim yapılamıyorsa, tıbbi ve psikiyatrik koşullar aşırı değişiyorsa,

hasta uyaran azlığında zarar görecekse (deliryum, demans), intihara aşırı meyil varsa, aşırı ilaç

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

veriliyorsa ve ilaç dozu yakından izlenecekse, çalışanlar hastayı cezalandırma veya rahatsız etme

dürtüsü ile davranıyorsa, kalp-damar hastalığı varsa, kafa travma bulguları gözlenirse, gebelik,

astım, kırık, ameliyat öyküsü varsa, cinsel istismar iddiasında hasta bağlanmaz. Bağlanmaya bağlı

hastada tespitte boğulma, aspirasyon, künt göğüs travması, kateşolamin hücümu, psikotrop ilaçlar,

rabdomiyolizis ve tromboz gözlenebilir(3-5).

KAYNAKLAR

1. Tobias V, Stefan L, Marc G. When and why should mentally ill prisoners be transferred to secure hospitals: A proposed

algorithm. Internatıonal Journal Of Law And Psychıatry 36/3-4: 281-286, 2013.

2. Sercan M, Bilici R. Türkiye’de Bir Ruh Sağlığı Bölge Hastanesindeki Hasta Bağlama Uygulamalarının Değişkenleri. Türk

Psikiyatri Dergisi 20(1):37-48, 2009.

3. Bilici R, Sercan M, Tufan E. Psikiyatri kliniklerinde yalıtım ve bağlama uygulamalaı. Düşünen Adam 26/1:80-88, 2013.

4. Uzunöz İ. Asosaı Yolsuzluk Ve Sahtecilikle Mücadele Rehberi. Sayıştay Dergisi 60: 1-37, 2006.

5. Demir O, Öztürk N. Kamu Tercihinin Oylama Yöntemi ile Tespitinde Karsı laşılan Sorunların Çözüm Yolları. I.Ü. Siyasal

Bilgiler Fakültesi Dergisi 31: 1-21, 2004.

ZORUNLU TEDAVİ: Hakim, savcı kararı gereği kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkilemeyen,

yararlı uygulamalar yapılır. Akıl hastasının kendisine veya çevresine zarar verme durumunda

tespiti, tedavisi, hastaneye yatırılması mümkündür. Mahkumların muayene ve tedavisi ceza

tecili yönünden incelenerek yapılır. Cinsel yolla bulaşan hastalığı olanların tedavisi yapılmadıkça

genelevde çalışamazlar.

Zor ilişkisi olan kişinin güven eksikliği, tedavi planına uyum eksikliği, kronik problemlerin varlığı,

kronik ağrı, somatizasyon davranışları, kişilik bozukluğu, madde bağımlılığı ve kişi davranışlarının

ilgi ve kontrol edilmesi gereken olayları sorundur. Yönlendirilmiş görüşme sanatında doktor kontrolü

terbiyesizlik değil bir gerekliliktir. Problem davranış karışıktır. Kişi nasıl ve ne zaman görüşmeyi

durduracağını bilemez. Psikososyal faktörler söz konusudur. Sağlık çalışanı kendisini suçlamaz,

önyargılarını bilir kendisini tanır empati yapar ve beklenmeyecek durumlarda yanıt verecek tarza

hazırlıklı olur. Tıbbi bakım, psikiyatrik tedaviyle hastanın uyumunun sağlanmasını takiben ihtiyaca

yönelik belirlenir. Hasta beklentilerinin fazla olması ümitsizlik nedenidir. Tanı konulmamış hastalık

şüphesinde makul seriye inmek için belirsizlik bilgi hakimiyeti ile azaltılır. Sağlık çalışanının

randevuya geç gelmesi, kişiye ismiyle hitap etmemesi, sadece hastalıkları konuşması halinde

öfkelenen kişiye özür dileyerek alınacak tedbirle ilgili bilgi verilir. Zorunlu yatırılanların yaş

ortalaması 37+-7.8 ve % 68’i erkek bildirilmiş. Zorunlu yatırılan hastaların sıklıkla şizofren, bipolar

bozukluk, şizoaffektif bozukluğu bulunmuştur. Eksitasyon önlenimi, tedavi düzenlemesi, intihar

riskinin azaltılması, ilaç reddi ve yemek reddi açısından gereken yapılmıştır(13).

Zorunlu, vazgeçilmez, kabul edilebilir, sıradan, faydalılık, akla yatkın, uygun, gönüllü gibi tabirler

hastanın üstün çıkarı, demokratik için gereklik, eşitlik, yakınlık, hak, adalet ile uygunluk denetimi

yapılır. Zorla yatırılmış kişinin sağlıklı oluşuna dair düşünce geliştirme gengelleri şunlardır: 1. Kişi

toplumsal rahatsızlık yaratan belirli davranış tiplerinden birini sergilemiştir. 2. Kişinin alışkanlıkları

kapatılma ve suç işlemeyi engellemeyi gerektirir. 3. Kişi yatırılınca kanıt oluşur. Bunlar yatırılan

kişinin şaşkınlığı, geri çekilmeye yol açan şok veya direnci, kayıtsızlığı semptom belirlemesine ve

yatırılma koşulunun oluşumuna yol açar. McNaughton 1843 yılında Sir Robert Peel’in sekreterini

vuran kişidir. McNaughton Kuralı suçlunun yaptığı fi ilin tabi özelliğini, niteliğini bilmediği; yanlış olanı

değerlendirmediği haldir. Durham Kuralı suç akıl hastalığı etkisiyle işlenir. Belirsizlik ve subjektivite

karar vermeyi önler. Kişi bölünmüş kişiliği veya babasının ölümünden kendisini sorumlu tutması

nedeniyle suç işlemesi halinde ceza sorumluluğu azalmazsa ceza verilir(15).

Palyatif tedavi: Disiplinlerarası çalışma kurallarıyla hasta ve ailesinin tercihleri, gereksinimleri ve

koşulların uygun olduğu ölçüde hizmet verilmesidir. Bu durum bir vazgeçme, yapılabilecek bir şey

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

olmadığı, bir şey yapamamaya ait iyi alternatif olmadığı veya hospis ile aynı olan bir süreç değildir.

Hastaya destek ve süreklilik esastır.

Kötü haber verme aşağıda belirtilen uygulama ile yapılır.

1. Görüşme kurgulanır. Prova ile duygusal hazırlık yapılır.

2.Hastanın algılaması değerlendirilir. Açık uçlu sorularla doğru haber anlama sağlanır.

3.Hastanın çağrısı alınır. Hastanın üçüncü şahıslarla iletişimi konuşulur. Haber verilecek kişiler

tanımlanır.

4.Hastaya bilgi verilir. Üzgün bir tarzda argodan kaçınarak prognoz dikkate alınmaksızın bilgi verilir.

5.Empatik yanıtlarla duygularını vurgulayın. Gözlemleyin, tanımlayın, açıklayın ve kendisinin

tanımlamasına fırsat verin.

6.Taktik geliştirin ve özetleyin. Anksiyete azalması ve hasta otonomisi desteklenerek korkular

konuşulur. Önceki yadsımalar nazikçe işlenir. İzlem toplantıları düzenlenir.

Prenatal tanıda erken gebelik kaybı, ektopik gebelik, hasta fetüsün önlenmesi, ortadan kaldırılması,

mümkün ve gerekli ise tedavisinin sağlanmasıdır.

Kısırlaştırma tıbbi gerekçelerle ve isteme bağlı yapılır. Sivil toplumun fail tarafından yaygın ve

sistematik kastı olması halinde kastrasyon düşünülebilir. Kastrasyon işleminde kayda geçirme

yükümlülüğü işlerinde zarar verme hallerinde hekimin kusurlu olması halinde ceza verilir. Annenin

hayati tehlikesi için acil müdehale gerekmeli bu tehlikenin ciddi ve acil olduğunu gösterir. Rahim

taliyesi 10 haftadan sonra annenin hayatını tehtit eden bir hastalık varlığında ya da doğacak çocuk

ya da onu takip edecek nesiller için ağır sakatlıklara neden olma durumlarında gerekçeli rapor ile

küretaj yapılabilir. 10–20 hafta arasında ise kadının şikayetçi olması halinde delil toplanma koşulu

ile perinatolog tarafından küretaj yapılır. Hastaysa vasinin izni ile küretaj yapılır(2).

Tıbbi kayıtlar bilgi toplanması, hasta takibi, bilimsel veri toplanması, bilgilerin birleştirilmesi, risk

yönetimi, sorumluluğun paylaşılması, performansın değerlendirilmesi, istatistiki değerlendirme,

kalite iyileştirme aracı olduğundan kaydedilmelidir. Tıbbı kayıtlarda sır saklama yükümlülüğüne

uygun kişinin özel yaşamını ilgilendirmeyen verilerle doldurulmasına dikkat edilir. Bekar kadın

gebe geldiğinde bununla ilgili bilgiler yazılırken fetüsun babası ile ilgili bilgiler kaydedilmez. Resmi

belgede sahteciliğin önüne geçicek tarjda düzenleme yapılır. Kayıtların imha edilmemesi gerekir;

ancak CMK 79-80’e göre genetik moleküler inceleme sonuçların imhası mümkündür. Psikiyatrik

muayenelerde kayıtlı olan özel yaşama ait veriler duruşma salonunda olanlara açıklanmamalıdır.

Yapay döllenme yetkili hekim tarafından aydınlatılmış onamla sadece eşlerin kendilerine ait üreme

hücreleri ile çocuk sağlığı için gerekli tedbirleri alarak yapılması gerekir. İnsanlar üzerinde deneme

terminal dönemde, bilimsel kurul tarafından kabul edilmiş uygulamadır.

Çocuk ve akıl hastalarında veli ya da vasisi olanın onamı gerekir. Biber gazının etkilerinin

araştırılması için isteğe bağlı deneyler deneme niteliğinde olduğundan bilimsel kurul belgesi

olmaksızın kullanılamaz.

İlaç fi zyolojik sistemlerin veya patolojik durumları hastanın yararına değiştirmek veya incelemek

amacı ile kullanılan üründür. TCK 186-187. maddelerinde insan yaşamını tehlikeye sokacak ilaç

ile ilgili sınırlamalar getirilmiştir sahte ilaç farklı içeriğe sahip aktif bileşen içermeyen ilaçlardır. İlaç

telif marka ve patent sorunu olan ilaca kopya ilaç denmektedir. TCK 186’ya göre bozulmuş veya

değiştirilmiş gıda veya ilaçların ticareti suçtur. Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak

şekilde ilaç yapma veya satma suçu TCK 187’de tanımlanmıştır. Zakkum kanser tedavisinde

kullanılması önerilen bir madde olup içeriği ve hazırlanış biçimi akademik olmadığından dolayı

insan üzerine kullanılması yasaktır.

Psikiyatristin ilaç tedavisinde de dikkat etmesi gereken olgular bulunmaktadır. Psikiyatristlere karşı

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

ilaç tedavisinde ihmalleri sebebiyle sorumluluklarının olduğu iddiaları genellikle şu gerekçelere

dayanmaktadır:

1. Reçete yazmadan önce öyküyü uygun şekilde almamak.

2. Tedaviden önce muayene ve değerlendirme yapmamak

3. Yanlış ilaç yazma

4. Uygun olmayan dozda ilaç yazma

5. Uygun olmayan süre için ilaç yazımı

6. Yanlış uygulama

7. Tedavi sırasında hastayı izlememe

8. Yan etkiler ve toksisiteyi tanıyamama ve tedavi edememe

9. İlaç-ilaç ve ilaç-besin etkileşimlerini önleyememek

10. Uygun uzmanlara danışamama veya onlarla konsulte etmeme

11. Yetersiz kayıt

KAYNAKLAR

1. Önal G. Hasta haklarının anatomisi, Acıbadem Üniverisitesi Sağlık bilimleri dergisi, 3/1: 7-14, 2012.

2. Bozkurt E. Kısırlaştırma ve İnsan Hakları. 3. Sağlık Hukuku kurultayı, Ankara Barosu Yayınları. Ankara ,2010.

3. Aslan D. Kanıta dayalı laboratuar Tıbbı ilkeler uygulamalar ve sonuçlar. Çev. Price CP, Christenson RH. Özkan

matbaacılık, ANKARA 2010.

4. Lucius GB. Onam verme yetisi olmayan hasta: Geleceği belirleyen onama ait etik sorunlar. Uluslar arası katılımlı 1. Tıp

Etiği ve Tıp Hukuku Sempozyum Kitabı. Pfi zer 2005, İstanbul.

5. Downs SH, Black N, The feasibility of creating a checklist for the assessment of the methodological quality both of

randomised and non-randomised studies of health care interventions. J Epidemiol Community Health 52:377-384, 1998.

6. Bilge Y, Adli Tıp Kılavuzu Kalkan Ofset Matbaacılık Ankara 2010

7. Yaman H. Aile Hekimliğinin Temelleri. Çev Sloane P D, Slatt L M, Ebell M H, Jacques L B, Smith M A. Lippincott Williams&

Wilkins, Philadelphia 2008.

8. Akan H. Kanıta dayalı tıp uygulamaları. Yoğun Bakım Dergisi 5(1):50-54, 2005.

9. Freeman MD, Rossignol AM, Hand ML. Applied forensic epidemiology: The Bayesian evaluation of forensic evidence in

vehicular homicide investigation. Journal of Forensic and Legal Medicine 16/83–92, 2009.

10. Wang L, Wang X. The life-span prediction of a system connected in series. Mathematics and Computers in Simulation

79: 1770–1777, 2009.

11. Berger CEH, Buckleton J, Champod C, Evett IW, Jackson G. Evidence evaluation: A response to the court of appeal

judgment in R v T. Science and Justice 51: 43–49, 2011.

12. Yargıç İ. Sağlık çalışanlarında bağımlılıkla ilgili sorunlar ve çözüm yolları. Klinik Gelişim 22/4:84-87, 2009.

13. Yılmaz Y, Saygılı İ, Yanartaş Ö, Baykaran MB, Kesebir S, Yıldız D, Zorunlu yatışta psikiyatrik ve hukuki süreç. Yeni

Symposium 51/2:121-132, 2013.

14. Selçuk S. Hukuka uygunluk nedeni olarak yükümlülüklerin/görevlerin çatışması ve Yargıtay kararları. THD 45:87-103,

2010.

15. Torrey EF. Psikiyatrinin ölümü. Öteki Matbaası, Ankara, 1999.

SAĞLIK ÇALIŞANIN UYGULAMA HATALARI:

Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin

Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ, 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete`ye göre; Hasta

ve çalışan güvenliği uygulamaları hakkında bilgiler vardır.

Sağlık çalışanının yükümlülükleri veya görevleri çatışması halinde öncelik sırasına göre kurtarma

olasılığı olana öncelik verilir. İnsan, hayvan, eşya değerlik sıralaması yapılır. Amaç, güdü ve erek

çerçevesinde olay değerlendirilir(1). Hasta güvenlik kültürünü geliştirme seviyeleri şunlardır:

1. Patolojik seviye: Olay kötü şans, şanssızlık, beddua ile açıklanır. Olay gizlenir. Suçlama kültürü

yaygındır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

2. Reaktiv seviye: Problemin sebebi kişidir. Çözüm eğitim ve öğretim iledir. Cezalandırıcıdır. Ramak

kala olayları sıktır.

3. Analitik seviye: Şikayetler dikkate alınır. Raporlama dağınıktır.

4. Proaktif seviye: Pozitif güvenlik kültürü bulunur. Raporlama öğrenme fırsatı olarak değerlendirilir.

Ramak kala olayında farkındalık vardır.

5. Üretken seviye: Misyon ve vizyon çerçevesinde kurum etkinliği ölçülmektedir. Başarısızlık

güvenlik geliştirmede kullanılır. Açıklık, katılımcılık, paylaşımcılık gözlenir. Şans, olasılık değil süreç

izlenmektedir.

TIPTA UYGULAMA HATALARI: Eşit, verimli, yansız, etkili sağlık hizmeti vermek gerekir. Sağlık

hizmeti şeffaf ve hasta katılımlı ve merkezlidir. İyi klinik uygulama için eğitim ve öğretim yanı sıra

yapılandırılmış, eş değerli sistem üretimi olmadığında hastanenin mortalite, morbiditesi artar. Yatak

doluluğu azalır. Hastanın hastanede kalma süresi uzar. Karmaşık sorunların çözüm yeri belirsizdir.

Hastanın verdiği para sorundur. Rekabet ve kar olduğu yer yerine hastayı kısa sürede yaşama

katmada eşitlik için sağlık ve hak kavramları kullanılabilir. Hasta memnuniyeti azalır. Kişiselleştirme,

dışlama sorunsalı eşitsizliklerle birlikte olunca sorun artmaktadır. Ayrıca sağlık çalışanında kendine

(kronik ağrı ve hastalık, iş değişikliği, mesleki sorun) veya ailesine ait sorunlar (ölüm, hastalık,

madde bağımlılığı) varlığında kolaylıkla ulaşabildiği, kendine güvenle bir defada bir şey olmaz

diyerek başladığı madde bağımlılığı sorunsalı vardır. Merak sorunu da önemlidir(2).

1970’li yıllarda hasta hakları gündeme geldi. 80li yıllarda uluslar arası alana taşındı. 90lı

yollarda yasal düzenlemeye başlandı. 2000li yıllarda ise uygulama protokollerinin oluşturulduğu

görülmektedir. Hasta hakları sağlık çalışanının haklarıyla karşıt değildir. Tıpta uygulama hatalarıyla

karıştırılmamalıdır. Fantezi olarak düşünülmemeli, sağlık hakkı ve tüketici hakkının bir tutulması

yanlıştır(3).

YAŞAM KALİTESİ:

Spor aktivitesi düzenli ve ihtiyaca uygundur. Fazla kilo, sigara içimi, alkol ve madde kötü kullanımı,

istenmeyen cinsel davranışlar, depresyon, şiddetten korunma ve devam ettirme, süreç geliştirmede

kişi etkindir. Önlenebilir infeksiyon hastalıklarına karşı tedbir alınmıştır. Sağlık bakımına erişim,

erken tanı açısından gereklidir. Koruyucu hizmetler kronik hastalıklara karşı önleyicidir. Monte-

Carlo simülasyonu; Yapısal bir modele dayanarak bir dizi denklem oluşturulabilir.

İYİ KLİNİK UYGULAMA:

Bakım sürekliliği, kapsayıcılık, bakımın koordinasyonu, toplum yönelimli, koruma odaklı, kanıta

dayalı uygulama öncelikli, kişi merkezli biyopsikososyal bakış açılı eşdeğerli bir sistemdir. Kişi

merkezliden kasıt özerk, otonom işbirliğine dayanan, kişi hak ve hürriyetlerine öncelikli olmaktır.

KANITA DAYALI BİLGİ KAYNAĞI:

Kaynak atıf yapılan, etki faktörü olan dergide yayınlanmıştır. Bilimsel kalitede standartlara uyulmuş,

çıkar ilişkileri tanımlanmıştır. Buna göre kaynak geçerli ve güvenilir olarak yanlışlanabilir özelliği

incelenmiştir. Hastalığa yönelik kanıtların, hastaya yönelik önemli kanıtlarla kıyaslaması yapılır.

Hastalığa yönelik kanıtlar fi zyopatolojik değişikliklerin olumluğuyla belirlenir. Hastaya yönelik

önemli kanıtlar ise genetik, demografi k özellikler, mortalite, morbidite yani prognoz üzerinden

yapılır. Kanıta dayalı rehber kullanımı hasta tercihlerinde, araştırmalarda kanıt ve koruyucu sağlık

hizmetlerinin sağlanmasıyla ilgili olarak yararlanılır.

Olasılık oranının yorumlanma kriterleri şunlardır:

>10 Hastalık kararı için güçlü kanıt

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

5-10 Hastalık kararı için orta kanıt

2-5 Hastalık kararı için zayıf kanıt

0,5-2 Hastalığın olasılık oranında anlamlı değişilik yok

0,2-0,5 Hastalığın ekarte edilmesi için zayıf kanıt

0,1-0,2 Hastalığın ekarte edilmesi için orta kanıt

<0,1 Hastalığın ekarte edilmesi için güçlü kanıt

Kanıt düzeyleri.

Düzey Bulguların tipi

I Çok sayıda, iyi düzenlenmiş kontrollü çalışmaların meta-analizlerinden elde edilen bulgular.

Randomize çalışmaların yalancı negatifl ik ve yalancı pozitifl ik oranları düşük (yüksek güçlü)

II En az bir adet iyi düzenlenmiş deneysel çalışmadan elde edilen bulgular. Randomize çalışmaların

yalancı negatifl ik ve yalancı pozitifl ik oranları yüksek (düşük güçlü)

III Randomize olmayan, kontrollü, tek-grup, pre-post, kohort, eşleştirilmiş olgu-kontrol gibi iyi

düzenlenmiş çalışmalardan elde edilen sonuçlar

IV “Karşılaştırmalı (comperative)” veya “ilişkisel tanımlayıcı (correlational descriptive)” ve olgu

çalışmaları gibi deneysel olmayan iyi düzenlenmiş çalışmalardan elde edilen sonuçlar

V Olgu raporları ve klinik örneklerden elde edilen sonuçlar

Önerme dereceleri.

Derece Önerme

A Tip I bulgu veya çok sayıda tip II, III, IV çalışmalardan elde edilen uyumlu bulgular.

B Tip II, III veya IV bulgular vardır ve genellikle birbirleri ile uyumludur.

C Tip II, III veya IV bulgular vardır fakat birbirleri ile uyumsuzdur.

D Çok az bulgu vardır veya sistemik ampirik bulgu yoktur(4).

L(+)= Hastalığı olan bireydeki pozitif sonuç olasılığı/hastalığı olmayan bieydeki pozitif sonuç

olasılığı= duyarlılık/ 1-özgüllük

L(+)= hastalığı olan bireydeki negatif sonuç olasılığı/hastalığı olmayan bireydeki negatif sonuç

olasılığı=1-duyarlılık/1-özgüllük (5-7).

YANLILIKLAR

Spektrum yanlılığı, uygun olmayan referans teste bağlı gözden geçirme yanlılığı, kısmi doğrulama

yanlılığı, diferansiyel doğrulama yanlılığı, birleştirme yanlılığı, yayın yanlılığı, hastalık ilerlemesi

yanlılığı nedeniyle sağlık çalışanı hata yapmaktadır.

Sağlık çalışanının kasıtlı davranışları, inançları, kontrol etme değerleri, algılanan tehlike, öznel

durum, davranışa karşı tutum geliştirmektir.

Sağlık hizmetlerinde majör temöel problem alanları şunlardır: hatalar, kalitesi düşük balkım

sunumu hastaların kötü deneyimleri, kayıp, uygulamada bilinmeyen değişiklikler, yüksek

değerdeki gelişimlerin uygulanmasındaki başarısızlık, düşük değerdeki girişimlerin eleştirilmeden

benimsenmesi, belirsizlik ve bilgisizliğin algılanmasındaki başarısızlıktır(8).

TEŞHİS VEYA TEDAVİ ETME KARAR EŞİĞİ: Kişi kendi isteğini, inancını, ihtiyacını

konuşur. Kendisini suçlaması beklenmez. Belirsizliğin istismarı yasaktır. İspat yükü genellilik,

gerekçelendirmelik, evrensellik, sınanabilirlik, sınırlılık ve ilgililik özelliklerine göre incelenir. Kişi

savunma ile ikna olmadığını açıklayabilir. Mantıken geçerli, öncüller basittir. Kişi özgürdür, isterse

konuşur. Kişi söylediği veya zımmen belirttiği öncülü kabul eder.

Varsayılan irade ile gelecek hakkında karar vermede etik sorunlar vardır. Kendi tasarımlarını

ilgilendiren kendi değerleri, gereksinimleri, amaçlarına açıklık getirdikleri takdirde belirsizlikler

içeren gelecekle ilgili sıkıntılar insanın kendi ölümlülüğü ile hesaplaşması ile mümkündür(9).

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

SAĞLIKTA DÖNÜŞÜMDEKİ AMAÇLAR:

1. Planlayıcı ve denetleyici bir sağlık bakanlığı

2. Herkesi tek çatı altında toplayan genel sağlık sigortası

3. Yaygın, erişimi kolay ve güleryüzlü sağlık hizmet sistemi

4. Bilgi ve beceri ile donanmış, yüksek motivasyonla çalışan sağlık insan gücü

5. Sistemi destekleyecek eğitim ve bilim kurumları

6. Nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için kalite ve akreditasyon

7. Akılcı ilaç ve malzeme yönetiminde kurumsal yapılanma

8. Karar sürecinde etkili bilgiye erişim: sağlık bilgi sistemi

Hayvansal ürünün kalitesi otokontrol, tehlike analiz kritik kontrol nokta incelemesi, standart

uygunluğu, izlenebilirlik (barkod sistemi), hayvan refahı, ulusal kalıntı izleme planı ve salmonella

kontrol planı ile denetlenir.

Olasılık %99 kadar öznel, %90 kadar hassastır. Risk ölme açısından %0.1’den azdır. Ölüm

beklenmedik ve hasta bünyesiyle ilgili olup doktor ihtiyacı düşüktür. Resüsitasyon yapılmaması

hastanın terminal dönemde olmasındandır. Ayırıcı tanı yapılmıştır. Nadir durumlar açısından

hastanın hekime başvuracağı ve koordine olunacağına dair bilgi verilir.

Pozitif test duyarlılığı, negatif test duyarlılığı olasılığın hesaplanmasıyla karar verilir.

Pozitif test duyarlılığı; gerçek hastalık durumunun diğer karışan durumlarla birlikte olma olasılığıdır.

Yalancı pozitifl ik söz konusudur.

Negatif test duyarlılığı ise hasta olmayan kişinin durumunun diğer durumlarla birlikte olma

olasılığıdır.

Duyarlılık= Pozitif birey/Tüm hastalar= a/e(Gerçek hastalar içinden hastaları ayırma yeteneğini

gösterir.)

Özgüllük= Negatif birey/ Tüm sağlam bireyler= d/f(Gerçek sağlamlar içinden sağlamları ayırma

yeteneğini gösterir.)

Doğruluk oranı= Hastalık var test pozitif + Hastalık yok test negatif / Genel toplam

Duyarlılık taramada kullanılır, özgüllük teşhiste önemlidir.

Doğruluk oranı genel testin güvenilirliğinde kullanılır.

Tutarlılık tekrarlayan ölçümlerde iç güvenlik ölçümünde yararlıdır(10-12).

Hastalık var

Test pozitif a

Hastalık yok

Yalancı pozitif b

Hastalıkta test

pozitifl ik toplamı g

Hastalık var

Test negatif c

Hastalık yok

Yalancı negatif d

Hastalıkta test

negatifl ik toplamı h

Hastalık toplamı e Hastalık yokluk

toplamı f

Genel toplam l

SIR KAVRAMI: Mahremiyet ihlali, kötüye kullanım (sigorta, sağlık, iş), kişisel hatalar, sektörler

arası ticaret, genetik ayrımcılık, bilgilerde izinsiz değişimler sorunsalı üzerinde çalışmak gerekir.

İHBAR YÜKÜMLÜĞÜ: TCK’nın 280. maddesi, ayrıca ihbar cinayet, ensest, cinsel saldırı ve çocuk

istismarının bildirilmesi yönündedir. Cinsel saldırıda empati geliştirilmesi açısından ihbar erken

yapılma gereği bildirilmiştir(19).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Hekim ve diğer sağlık çalışanlarının, mesleklerini yaparken bir suç belirtisine rastladıklarında yetkili

makamlara bildirmemeleri halinde ceza almalarına ilişkin maddenin, aradan geçen beş yıl içinde

çok yaygın davaların açılmasına neden olmadığı, ancak tıp etiği ve demokratik ülkelerdeki ilke ve

kurallarla çelişkili bir düzenleme olduğu anlaşılmaktadır. Suçların aydınlatılmasındaki kamu yararı

tartışılmaz. Ancak suçun aydınlatılmasına ilişkin kamu yararı, kovuşturulma korkusu ile hekime

başvurmayan kişilerin yaşama hakkından daha ağırlıklı değildir(13,14).

1.Hekim olay anında sağlık hizmetinin verilmesi sırasında kendisinde bulunması gereken tecrübe

ve bilgiye sahip olmalıdır.

2. Hekim hiçbir bilgiyi dışlamaksızın adil, tarafsız, objektif olmalıdır.

3. Bilirkişi olan doktor rapor hazırlarken tanısal, prognostik kesinliği geçerli ve güvenilir yöntemlerle

açık olarak ve farklılıkların farkındadır. Standarttan sapma varsa nadir durumlarla ilişkilendirme

yapmalıdır.

4. Bilirkişi yasal bir süreçte kurumunda (amiri), meslek örgütünde (Türk Tabipler Birliğinde),

Mahkemelerde ceza ve hukuk) açıklama yapacağının farkında olmalıdır. Genel kabul görmüş

davranışı yapan kişinin kusuru yoktur.

Sağlık hizmeti bir kamu hizmetidir, süreklilik arz eder. Düzenli eşit ve bedelsiz nesnel ve sürekli

olması gerekir. İdarenin yapmakla sorumlu olduğu kamu kuruluşunda hizmetin yürütülmesinde

verilen emrin,

direktifi n veya talimatın verilmemesi, yapılması gereken süreçlerin açıklanarak uygulanmaması,

alınması gereken tedbirlerin uygulanmaması, hizmetin zamanında yapılmaması, standardize

uygulamada bulunulmaması suretiyle

yapılan aykırılık, eksiklik veya özensizlik suretiyle zarar oluşması ve bunun illiyet bağının olması

halinde idarenin ağır kusurlu olması durumunda idare tazminat ödemeye mahküm edilebilir. İdare

asli sorumlu olarak anonim, genel yapılması gereken standartları ağır kusurla yapmaması halinde,

tazminatı ödemekten sorumludur.

İdare hizmet ile denetleme yükümlüğüne göre uzman hekimi denetler.

Özen eksikliği: hastaya gösterilmesi gereken özenin gösterilmemesi sonucu doğumla ilgili bebekte

olan zararlar, ambulans gönderilmemesi özen eksikliğidir. Sağlık iletişiminde kullanılan modeller

ikna, sebepli eylem, sağlık inanç, sosyal öğrenmedir(5,7).

Sır saklama hükümlülüğüne uyulmaması: Başkaları tarafından bilinmeyen ve duyulması halinde

hoş karşılanmayan hastalıklar veya özellikler sırdır.Örneğin yasal olmayan küretaj, evli olmayan

kadının çocuk düşürmesi, intihar sırdır.Sırrı açıklanan kişinin maddi ve manevi varlığına zarar verme

tehlikesi bulunan bilgiler sır olarak saklanmalıdır.Ceza kanunu Borçlar kanunu, Umumi hıfzısıhha

kanunu, tıbbi deontoloji nizamnamesi, hasta hakları yönetmeliği ve alt hukuki düzenlemelere göre

sır kanuni zorunluluk olmadıkça açıklanamaz. (3)

Tazminat sorumluluğu: Kişisel kusur nedeniyle oluşan zararlarda sağlık çalışanı sorumludur. Görev

yerinde olmaması ,yapması gereken somut davranışın yapmaması, özen ve dikkat göstermemesi

tazminatı gerektirir.(4)

Yanlış teşhis tedavi ameliyat doktorun kişisel sorumluluğudur. Tıbbi girişimin hata sonucu kişinin

zarar görmesi veya ölmesi durumunda illiyet bağı bulunması hem ceza hem de hukuki sorumluluğu

gerektirir.

Anayasamızın 125. Maddesine ve 657 sayılı devlet memurları kanununun 13. Maddesine göre

idare hukukuna göre sağlık hizmetini sunmaktan kaynaklanan zararı idare öder.

Hizmet sırasında kurumun sorumlulukları şunlardır:

1. Bünyesinde uzman hekim ve sağlık personeli çalıştırma yükümlülüğü

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

2. Bünyesinde araç ve gereçleri bulundurma yükümlülüğü ,

3. Hasta güvenliğini sağlama yükümlülüğü

4. Hasta kayıt ve kabul yükümlülüğü

5. Koruyucu sağlık hizmeti sunma yükümlülüğü,

6. Mali işler yükümlülüğü

7. Hizmet ile ilgili denetlenme yükümlülüğü(2,6).

Psikiyatristlere dava açılmasındaki azlık sebepleri:

1) Psikiyatrik bozuklukların doğası, tanımı, sınıfl andınlmasındaki güçlük,

2) Psikiyatrik sorunların orijinini saptamada zorluk, etyolojisi hakkındaki sınırlı bilgi,

3) Tammlayıcı klinik standartlann oluşturulmasındaki problemler, klinik teknik ve stratejilerin

çokluğu,

4) Psikiyatrik hastaların durumlarını mahkemede açıklamadaki çekingenlikleri,

5) Psikiyatrik hastaların psikiyatristlerine karşı dava açmadaki isteksizlikleri,

6) Psikiyatristlerin hastanın negatif terapötik reaksiyonunu ya da transferans ı gidermede

yetenekleri,

7) Psikiyatrist-hasta etkileşiminde kesin kanıt ve tanık bulma problemi,

8) Psikiyatrik tanı ve tedavi yöntemlerinin göreceli düşük riskleri ( 10).

Davaların birçoğu, psikiyatristin hastanın kendine zarar vermesini, değerlendirme, tahmin

ve önlenmesi konusunda ihmal suçu bulunduğunu ileri sürer. İntihar hastanın idaresi ve

değerlendirmesinde klinik karar hatası bizzat dava edilebilir bir ihmal değildir(12).

Reçete yazmadan önce öyküyü uygun şekilde almamak.

1. Tedaviden önce muayene ve değerlendirme yapmamak

2. Yanlış ilaç yazma.

3. Uygun olmayan dozda ilaç, yazma.

4. Uygun olmayan süre için ilaç yazımı.

5. Yanlış uygulama.

6. Tedavi sırasında hastayı izlememe.

7. Yan etkiler ve toksisiteyi tanıyamama ve tedavi edememe.

8. Ilaç-ilaç veya ilaç-besin etkileşimlerini önleyememek.

9. Uygun uzmanlara danışamama veya onlarla konsülte etmeme.

10. Yetersiz kayıt (12). ihmal; uygun endikasyon olmadan bu süre boyunca antipsikotik verme,

yan etkiler için hastayı izlememe ve tardif diskinezi tanısım koyamamayı kapsıyordu. Anti psikotik

ani ölüm, sarılık, görme kaybı, tardiv diskinezi. Benzodiyazepin: Deliryum, serebral hasar, ani ölüm.

Malign nöroleptik sendrom: İdiopatik, idiosenkrazik progresif kas rijiditesi hipertermi, bilinç

dalgalanması ve vital bulguların değişikliği ile karekterize hastalıktır.

Serotonin sendromu: Beyin ve spinal kortta genel serotoninerjik nörotransmitter artışı, reseptörlerin

aşırı uyarılması ile ilgili sendromdur. Mental durum değişir. Otonomik disfonksiyon bulunur.

Nöromuskuler anomali gözlenir. Serotonin sendromunda ilaçın kesilmesi, destekleyici bakım,

benzodiazepinlerle ajitasyonun kontrolü, otonomik düzensizlik ve hipertermi kontrolü gerekir(17).

Doğal veya zorlamalı ölüm sebebi olabilir.

Letal katatoni: Motor anormallik, psikomotor çekilme, eksitasyon, tekrarlayıcı bizar davranışlarla

karekterize sendromdur. Selektif serotonin reuptake inhibitörleri (SSRI) kesilme sendromu: En az

bir ay SSRI alan kişide ani ilaç kesilmesi veya azaltılmasına bağlı bulantı, kusma, başağrısı, letarji,

irritabilite, insomnia, canlı rüya, baş dönmesi, vertigo, parestezi, depresyon bozukluğu 1-8 haftalık

eğitimle yönlendirilir(13).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Üçüncü kişileri koruma yükümlüğü: Tarasoff: Doktorun üçüncü kişileri koruma yerine uyarma görevi

vardır. hasta belirli bir ma ğduru tehdit ederse ya

da o kişiyi korkutacak biçimde davranırsa, yasalar klinisyeni üçüncü kişiyi koruyamama

sorumluluğuna karşı savunmaktadır; ancak terapist hastanın yatırılmamsı sağlayarak, mağduru

haberdar ederek ve / veya polisle temas kurarak şiddet olayına karşı uygun önlemler almalıdır.

1. Terapötik uyuma dikkat etmek

2. Diğer hekimler ve uzmanlarla konsültasyon

3. Hastanın tıbbi kayıtlarında önemli bilgi ve kararların mutlaka yer almasını sağlamak(18).

Hiçbir klinik stratejinin açılacak davaları önleyememesine karşın, bu tür çabalar kişinin kendini

başarı ile savunmasına yardımcı olmaktadır (12).

Ehliyet, bilgilendirme, gizliliği sağlama (TCK m 278-280): Gizliliği sağlama.

Bilgilendirmenin kapsamı: Psikolojik danışmanın danışana en açık biçimde bilgi verme ve bu

bilginin anlaşıldığını kontrol etme sorumluluğu vardır. Geçerli bir onay verme, hem süreç hem de

olası sonuçlarına ilişkin bilgilenmeyi, olası ters etkileri, riskleri ve uygulanabilir alternatif süreçleri

içermelidir. (3) Gönüllülük: Danışanın karar verme sürecinde özgürce davranıyor olması, yasal

ve psikolojik olarak onay verme yeterliğine sahip olması gerekir. Yine psikolojik danışmanlar

ehliyeti olan danışanlarına (ancak mahkeme kararıyla tedavi ya da değerlendirmeye alınmamış

olanlara) bu onayı herhangi bir nedenle ve herhangi bir zamanda geri alma haklarının olduğunu

da açıklamalıdırlar(4). Yapılacak yardımın (müdahalenin) amacı: Aydınlatılmış onayın verildiği

müdahale sağaltım amaçlı olmalıdır. Bireyin psikolojik bütünlüğünü bozan müdahale iyileştirme

amacına hizmet etmiyorsa, en başında danışanın onayı alınsa bile, hukuka aykırıdır (TMK m.23)(15,16).

KAYNAKLAR

1. Dölen İ. Bilirkişilikte Etik İlkeler.TJOD Tıbbi Uygulamalara İlişkin Uyuşmazlıklarda Bilirkişilik Kursu. S.1-3,17-18 Nisan

2010 Hilton Oteli, Ankara.

2. Eren S. Hizmet Kusurlarında Alt Yapı ve Koşullar. TJOD Tıbbi Uygulamalara İlişkin Uyuşmazlıklarda Bilirkişilik Kursu.

S.1-8, 17-18 Nisan 2010 Hilton Oteli, Ankara.

3. Akgül A. İdarenin Sağlık Hizmetinden Doğan Tazminat Sorumluluğu. TJOD Tıbbi Uygulamalara İlişkin Uyuşmazlıklarda

Bilirkişilik Kursu. S.1-15, 17-18 Nisan 2010 Hilton Oteli, Ankara.

4. Kıcalıoğlu M. Tıbbi Müdaheleden Doğan Zararların Tazmini. TJOD Tıbbi Uygulamalara İlişkin Uyuşmazlıklarda Bilirkişilik

Kursu. S.1-8, 17-18 Nisan 2010 Hilton Oteli, Ankara.

5. Çınarlı İ. Sağlık iletişimi ve medya. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara, 2008.

6. Irız BÇ. Sağlık hizmetlerinden kaynaklanan zararlardan dolayı idarenin sorumluluğu. Adalet Basım Yayın, Ankara, 2011.

7. Hogan K. Gizli ikna taktikleri. Yakamoz Yayıncılık, İstanbul, 2009.

8. Groopman J. Çev Ataman S. Doktorlar nasıl düşünür? Şan ofset, İstanbul, 2007.

9. Bilge Y. Adli Tıp. Üçbilek Matbaası. s 84, Ankara, 2008.

10. Barış ERMAN, Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2003.

11. Bilge Y. Kaygılı İnsanların Sağlıkları İle ilgili Eğitim-Öğretim alanlarındaki sorunları ve Çözümleri, Ümit Ofset Matbaacılık

syf. 8-14, Ankara 2008.

12. Bilge Y, Geçim E. Medikolegal düzlem Tıpta uygulama hataları II. Ofset Digital, İstanbul, 2014.

13. Soysal H, Soysal RU. Ceza yasasının 280. Maddesi: Etik çelişkiler, diğer ülkelerde durum ve ülkemizdeki uygulamalar.

Psikiyatride Güncel 13-19, 2011.

14. Bilge Y, Geçim E. Medikolegal düzlem Tıpta uygulama hataları. Ofset Digital, İstanbul, 2012.

15. İlnem C, İlnem M. Psikiyatri pratiğinde hatalı uygulamalar. Düşünen Adam; 1999, 12 (4): 4-15.

16. Gümüş MA, Gümüş AE. Psikolojik Danışmanın Psikolojik Danışma Sözleşmesine Dayalı Hukuksal Sorumluluğu Ankara

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 41/1: 275-297, 2008.

17. Aysev A, Gürkan K. Çocukluk çağında psikofarmakoloji. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2009.

18. Oral T, Tot Ş. Psikiyatride tanıya yardımcı yöntemler. Güven Ofset, Mersin, 2004.

19. Balogh DW, Kite ME, Pickel KL, Canel D. and Schroeder J. The Effects of Delayed Report and Motive for Reporting on

Perceptions of Sexual Harassment. Sex Roles 48/:7/8: 337-348, 2003.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

TIPTA UYGULAMA HATALARI

Sağlık çalışanlarının hatalarının tespitindeki hızlı gelişmeler tıpta uygulama hataları ile ilgili kanıta

dayalı sistemlerin geliştirilmesine yol açmıştır(1). Yanlış taraf cerrahisi, tedavide geçikme, saldırı,

kan nakli hataları başta olmak üzere sentinel olaylarla ilgili krizin önlenmesi yönünde akredite

sistem geliştirilmiştir(2).

6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununun 66. maddesine göre sağlık çalıştıranının özel sorumluluğu

açıklanmıstır. TCK 280. maddesine göre adli vakaları hekim ihbar eder, gerçeğe aykırı rapor

düzenleyen hekimin ceza sorumluluğu vardır. Tıbbi deontoloji tüzüğü madde18 ve 19 a göre dr

mesleki veya şahsi sebeplerle hastaya bakmayı reddedebilir. Bununla beraber hastanın yaşamının

tehlikeye düşmesi ve sağlığını zarara uğratması halinde diğer bir meslektaş temin etmeden hastayı

bırakamaz. TCK 84. maddesine göre başkasını intihara azmettirme 81. maddeye göre kasten

öldürme 82. maddeye göre nitelikli öldürmeden dolayı cezalandırılır. Türk Borçlar Kanununun 470,

486. maddesine göre plastik cerrahi protez, implant gibi uzmanlık alanlarında eser sözleşmesi

yapılabilir. Tababet ve şuabatı sanatları kanununun 70. maddedi açık olarak cerrahi işlemler için

alınan rızanın yazılı olmasını şart koşmaktadır.doku ve organ alınması,saklanması, aşılanması,

nakli hakkındaki kanun madde 6 ,nufus planlaması hakkındaki kanun madde 5 e göre yazılı

onam alınması gereken durumlar bildirilmiştir.Biyotıp sözleşmesine göre kişinin menfaati göz

önünde bulundurularak açıklama yapılır.Varsayılan onam olan ameliyatın genişletilmesi müdahale

riskinden daha önemli risk olmayan tehlikenın giderilmesine yönelik işlemler için yapılır.TCK 250.

maddeye göre birine istemediği işi zorlamak (bıçak parası,yatak parası almak) ikna insanlara akılcı

ve simgesel yollarla benimsemek,ikna etmek(anlaştığı eczane veya medikale göndermek) irtikaptır.

TCK 250. maddeye göre rüşvet iki tarafın karşılıklı anlaşarak haksız kazanç elde etmesidir.TCK

257. maddeye göre görev yerine alkollü gelmek veya görev yerınde içki içmek, nöbete gelmemek,

rapor yazmamak ,hastayı görmeden ilaç yazmak görevi kötuye kullanmaktır.TCK 287. maddesine

göre yetkili hakim veya savcı kararı olmaksızın genital muayene yapılamaz. TCK 99 ,100 veya

101. maddede cocuk düşürtme ve kısırlaştırma, kasten yaralama TCK 86, taksirle yaralama 89.

maddeye göre cezalandırılır(3,4).

Bilirkişi tarafsız ve mesleki yetkinliği olması gerekir. Bilirkişiliği hukuk mahkemeleri kanunu 270.

maddeye göre ve ceza muhakeme kanunu 65. maddesine göre bilirkişilik yapma yükümlülüğü

getirilmiştir. CMK 248’e göre tanıklıktan çekilme durumları bilirkişilik için de geçerlidir. CMK 249’a

göre sır nedeniyle tanıklıktan çekilebilir.Suç delillerini gizleme,değiştirme,suçu bildirmeme,suçtan

kaynaklanan mal varlığı değerlerine aklama,suçluyu kayırma (CMK 277-285) gerçeğe aykırı bilgi

vermek,yalan yere yemin etmek suçtur. Bilirkişiliği bizzat yerine getirme yükümlülüğümüz vardır.

CMK 68’e göre çapraz sorgulama yapılabilir(3,4). Çapraz Sorgulama: Sokratik sorgulamada “ile

ne demek istiyorsunuz?”, başka şekilde ifade edermisiniz ? tarzında sorular sorulabilir. “Bunun

yerine ne varsayabiliriz?” “doğru anlıyormuyum” gibi varsayım durumları sorulabilir. Sebep kanıt

sorusu olarak “niçin böyle düşünüyorsunuz” “sebebini açıklarmısınız? denilebilir.? Öneri ve sonuç

sorularına örnek “Bunun nasıl bir etkisi olur?”, ne ima ediyorsunuz” sorulabilir. Bakış açısı açısından

“diğerleri ne der? Benzer ve farklı fi kirler nelerdir?” sorulabilir. Yerine Kullanma adına bıçaklamak

yerine yaralamak denilir. Sorguda tekrar detay saptama amaçlıdır. Bilimsel açıdan ..görüş vardır

tarzı otoriteye başvurulur. Bunu herkes yapıyor, bahane bulma, mazur gösterme ile yaygınlık ve

önemsizleştirme yapılır. Mağdurun suçundan dolayı fi ilin işlendiği bildirilerek itiraf sağlanabilir.

Toplumdaki konuma saygı vurgulanır. Kamuoyunun tepkisi bildirilerek pişmanlık durumuna ait

gözlem yapılır. Dosya gösterilerek delil varlığı açıklanır. Sorgucunun şüpheliyle dostane bir diyalog

kurması güven bağı oluşturmaya yöneliktir. Telkin edilen iyi -kötü güvenlikci rolü ile itiraf ettirenler

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

de vardır. Tutarsızlıklara fazla önem verilmez. Sürpriz ile yüzleştirerek de konu anlaşılabilir.

İnsanların itiraf etmesi engellerin azalması, uzlaşılma, güven ve kendi değerini koruma iledir.

Kişilerin suç itiraf etmemesi korku, çatışma (kendi değerini, inancını koruma), utanç, hikayeye

kilitlenip kalmak sebeplerinden olabilir(8).

Çapraz sorgu: Doğrudan sorgu ile düzenleme ve kronolojik sıralama yapılır. Yönlendirici olmayan

soru sorulur. Duyduğunu aktarma kuralına dikkat edilir. Mahkeme dışında yapılan yazılı beyanlar

bir belgedir. Örtülü beyan diğer delillerle anlamlıdır. Kişinin özel yaşamı gizlidir. Ölüm öncesi

beyan geçerli olabilir. Heyecan içinde yapılan açıklamalar doğallıkla bağlantısına göre geçerlidir.

Kayıtların delil niteliği sahte olmayışına bağlıdır. Algılama soruları duyu sisteminin etkin çalışması

ile ilgilidir. Samimiyet bellek tetkikinde önemlidir. Önceki beyanlarla son ifade arasındaki tutarsızlık

vurgulanır. Neden, niçin ve nasıl gibi soruların cevapların güvenilirliği tartışmalıdır. Gereğinden

fazla soru sorulmaz. Cevabı bilinmeyen sorulardan kaçınılır(8).

TIPTA UYGULAMA HATALARI

Doktorun soru sorma biçimi hastanın cevabını şekillendirir. Kapalı uçlu sorular en verimli ve hedefe

uygundur. Ana şikayet ve eklentili şikayet önceliğe göre değerlendirilir. Protip canlandırma, ayırıcı

tanı, teşhis ivmesi sürecinin anlaşılması önceliklidir. Değişim gereğini hissettirmek için öğrenciye

niçin yapıldığı da anlatılır. Temsil hatası yapmamak için önsezinin ispatı ile uğraşılırsa sonuç eğilimi

oluşur. Doktorun kolay karar vermesini sağlayan hasta sorusu “olabilecek en kötü şey nedir?”

“belirtilerin olduğu yer yakınında hangi organlar var? Kalp krizini tutmayan semptomlarda mide

hastalıkları ayırıcı tanıda önceliklidir. Hekimin sormaması gereken durum şüphelenmeye yol açan

olaylardır. Hastanın değer sıralamasına göre uygun tedavi stratejisi planlanır. Belirsizliği kabul

etmek hastanın ümitini ve beklenen tedavi yönteminde doktora olan güveni artırır. En etkili klinik

seçim en son olan kötü tecrübedir(5,6). İlaç kullanımında dikkat edilecek unsurlar şunlardır:

Analjezik, anlihiperlipidemik gibi ilaçları genç yaşta, sosyoekeonomik ve eğitim düzeyi düşük

kişiler içmektedir. Uzun süreli kronik ilaç etkisi plasebo kadardır. İlaçın yan etkisi, ölümcül etkisine

dikkat edilir. İlaçın prospektüsünde olmayan içerik bakanlıkca denetlenir. İlaç satışı ile ekonomik

kar yüksek olup zarar riski düşüktür. Semptomatik tedavi yerine hastalık tedavisi tercih edilir. ICD

hastalık kodunda yer almayan tanı yazılmaz. Sponsor olmak tedavide önyargıyı getirdiğinden kör

ve randomize çalışmaya dikkat edilir. Kronik tedavide tedaviyi kesme standartları geliştirilmelidir.

Yaşlı, çocuk, ruh sağlığı bozuk, cezaevinde kalan kişi gibi örselenebilir hastanın nesneleştirilmesi,

araçsallaştırılması insan onuruna aykırıdır(6). İnsanlık onuru, yaşama hakkı, bütünlük hakkı,

işkence ve insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezalandırılma yasağı, kölelik ve zorla

çalışma yasağı gerektirir. Özgürlük alanı zaruret hali dışında daraltılamaz. Eşitlik, dayanışma

hakkı, adalet geliştirilir. Rekabet kuralları girişime açık ve dengelidir. Ceza Kanunun yaptırımına

uyulur. Medeni haklar iyi niyetle geliştirilir. Ticaret hukuku özgürlük ilkelerine tabidir(7). Yan etki,

aditif etki dikkatli izlenir. Kontrendikasyon, endikasyon dışı tedavilerin yapılmamasına dikkat edilir.

2011 tarih ve 28103 sayılı resmi gazetede Yayınlanan 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile

Türkiye Kamu Hastaneleri kurulmuş ve Geleneksel, tamamlayıcı Alternatif Tıp Uygulamaları kabul

edilmiştir. Homeopati, kupa tedavisi, mezoterapi gibi güvenlik ve etkinliği tartışmalı tedaviler kabul

edilmiştir.

KAYNAKLAR

1. Tümer AR. Tıp mensupları için hukuki yönleri ile adli bilirkişilik. Matsis matbaa İstanbul 2013.

2. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3. Bilge Y, Geçim E. Medikolegal düzlem Tıpta uygulama hataları. Ofset Digital, İstanbul, 2012.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

4. Tümer AR. Cerrahi branşlar açısından hukuki sorumluluklar ve malpraktis. Matsis matbaası İstanbul 2013.

5. Bulun U. Hastaneden canlı çıkmak. Sage yayıncılık, 2012, Ankara.

6. İzgi MC. Örselenebilir gruplarda tıbbi araştırma. Toplum ve Hekim 28/6:475-480, 2013.

7. Ankara Barosu. Avrupa için bir anayasa oluşturan antlaşma. Ustaoğlu Basım, Ankara, 2005.

8. http://ceza-makale.blogspot.com/2006/10/apraz-sorgu-teknikleri.html

TIPTA UYGULAMA HATASI İDDİASININ İNCELENDİĞİ BİR OLGU SUNUMU

Amaç: Bir olguyu tartışarak hekim sorumluluğu hakkında bilgi, beceri ve tutum sağlanmasına

yöneliktir. İnternet üzerinden yanıt vermenin geçerliliğini, güvenilirliğini tartışmak.

Olgu: Soru: Doktor A yöntemi web sayfasında ilan edilmiş.Doktor gerdek gecesi sendromu,

vajinismus hastalarını muayenehanesinde cinsel ilişkiye sokarak tedavi ediyor.

Ön tanı, hipotez ve iddia: Uzmanlık belgesi olmadan uzmanmış gibi yazı yazmak, insan üzerinde

deney yapmak.

Sonuç: Bir yöntemin o doktor tarafından uygulandığının ve özgül tedavi olduğunun kabulü için şu

şartlar aranmalıdır:

a) Tıp standartlarına uygun olmalı

a1.Yararlı olduğuna dair geçerlilik, güvenilirlik testleri olmalı. Randomize kontrollü çalışma

makaleleri bulunmalı.

a2. Sınırlılıkları belirlenmiş olmalı. Yan etki, kontr endike durumlar belli olmalı.

a3. Gönüllü test yapılıyorsa tıp kuralları içerisinde kabul edilmiş olmalı. Etik kurulu raporu ile izin

verilmiş olmalı.

a4. Zararlı durumla karşılaşıldığında belirlenen uygun tedavi, rehabilitasyon süreçleri, sigortalama

işlemleri yapılmış olmalı.

a5. Hukuki soruşturmalarda ceza verilir niteliği bulunmamalıdır.

Soru : Benim bir kız arkadaşım var. 13 yasında kızlık zarı patlamış. bisikletin kolu çarptı yırtıldı

diyor ama ben inanmıyorum.. dediği gibide olsa, başkasıyla ilişkiye girmişte olsa, ben kız

arkadaşımla cinsel münasabette bulunduğumda tıbbi yollarla benimle ilişkiye girdiği anlaşılır

mı? ortaya çıkar mı? boşalma eylemi gerçekleşmediği sürece benim kimliğim ortaya çıkar mı?

Bu konuda korku ve çelişkilerim var. Yanıt veren Sağlık Çalışanı: İnanmıyorsan ivedilikle bunu

kendisine açıkla ve onun üzerine epitel hücreleri veya kıl vb hiçbir biyolojik delil kalıntısı bırakma.

Ön tanı, hipotez ve iddia: Uzmanlık alanı dışında bilgi vermek, suçluya basın yoluyla yardım etmek.

Sonuç: Bir hekim web sayfasında yanıt verirken anlamın nereye yüklenebileceğine, kadına

yönelik ayrımcı fi illeri destekleyip desteklemediğine dikkat etmeli. Bu yönde ilgili sağlık çalışanı

disiplin soruşturması sonrası uyarılabilir. Cinsellikle ilgili adli tıp alanındaki bilgi standartlarımıza

göre yanıt verilmeli. Erkeklerin artırılmış sorumluluk inançları meslek ve aile kurmaya yönelimi,

rol beklentileri ve geçim sağlama istekleri kadınlarınkinden daha yüksek bulunmuş(1). Cinsiyet

ayrımcılığı yönündeki kültürün sıralama anlamı desteklenmemelidir. Üçüncü kişiler korunma

yolundaki etkinlikler bilgilendirme de geliştirilmelidir(2,3,4).

KAYNAKLAR

1. İkiz FE, Totan T, Karaca R, Sorumluluk inançlarını artıran faktörleri belirleme ölçeğinin uyarlanması. Yeni Symposium

51/2:105-114, 2013.

2. İlnem C, İlnem M. Psikiyatri pratiğinde hatalı uygulamalar. Düşünen Adam 12 (4): 4-15, 1999.

3. Bilge Y. Adli Tıp. Üçbilek Matbaası, Ankara, 2008.

4. Özver İ, Şahin E, Sevindir E, Demirel ÖF, Emul M, Özen Ş. Malpractice claims against psychiatrists related to

psychopharmacologic agents: fi le series. Bulletin of Clinical Psychiatry 23(4): 320-5, 2013.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

BÖLÜM III

MEDENİ HAKLARDA PSİKİYATRİ

Haklar insan olmaktan kaynaklanır. Diğer özelliklerden kaynaklanan haklar yapaydır.

MEDENİ KANUNA GÖRE KİŞİ: Canlı doğan her kişi medeni haklarından yararlanır. Hukuki ehliyet

yaş küçüklüğü (18 yaşından küçük) (TMK 10); akıl hastası, zeka özürü (TMK m 405); savurganlığı,

alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşam tarzı, mal varlığını kötü yönetme durumunda

(TMK 406); bir yılı aşkın hapis cezasına mahkum olmada (TMK 407); Yaşlılığı, sakatlığı,

deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğinde (TMK 408) kişiye

vasi atanır. Yasal danışmanlık altındaki kişiler mal varlığına ilişkin işlemlere, yatırım yapmaya,

borçlanmaya ve hukuki işlemlerde taraf olmaya danışmanlarının onayı ile yapar(TMK 429).

Eşlerden birinin, evlenme sırasında, sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması ya

da evliliğe engel bir akıl hastalığının olması halinde evlilik işlemi geçersizdir.

BOŞANMA: Boşanma sonrası çevresel destekten yoksun kalan kişi çaresiz, ümitsiz olarak öfke ile

pişmanlık durumları yaşar. Suçlama ve suçlanma ile evliliği kurtarma yönündeki davranış duygusal,

hukuki, ekonomik, ebeveyn, toplumsal ve ruhsal olmak üzere çok boyutlu sorunlara yol açar(1).

Zina, hayata kast, pek kötü veya onur kırıcı davranış, terk, akıl hastalığı, evlilik birliğinin sarsılması

boşanma nedenidir(TMK m 161-166). Zina evli kişinin eşinden başka biriyle cinsel ilişkide

bulunması ve kusurlu olmasıdır. Akıl hastalığı eşin ortak hayatı diğer eş için çekilmez hale getirmesi,

kusurlu olması ve hastalığın iyileşmez özelliği varsa boşanma nedenidir(1). Anlaşmalı boşanma

bir yılı aşkın evliliğin tarafl arın anlaşması ile sonlandırılmasıdır. 0-3 yaş arasındaki çocukların

velayetlerinin anneye verilir. Bu durumun istisnası annenin akıl hastası olması, uyuşturucu madde

bağımlısı olması, tedavi edilemeyecek bulaşıcı hastalığının bulunması gibi durumlardır.

KAYNAKLAR: 1. Yörükoğlu A. Çocuk ruh sağlığı. Özgür Yayınları, 2003, Ankara.

DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUKLARI

Dürtü bir güç, bir baskı, bir taleptir. Organizmadaki bir uyarılma sürecini içeren bedensel kaynaktır.

Dürtünün amacı, organdaki uyarılmaya karşılık gelen doyumu sağlamaktır. Dürtü nesnesine

ulaşmak için yapılan eylemdir. Bu haliyle dürtü kuramları şunlardır: 1. Dürtünün kaynağı, ihtiyaç olan

gereksinimleri hazsızlık yaratan gerilimden kaçarak veya haz arayarak önceden belirlenmemiş ilişki

ürünleridir. 2. Ruhsal çatışma yaratan kayıp libidosu ego libidosu ile nesne libidosu arasındadır. 3.

Yaşam dürtüsü ile ölüm dürtüsü arasında saldırganlık gereğinin yapılmasıdır. Dürtü kabul görmek,

beğenilmek için baskılanır.

Dürtü kontrol bozuklukları şunlardır:

1.Kişilerarası fonksiyon bozukluğu

2.Sömürme eğiliminde olma

3.Başkaları tarafından tamamen iyi/tamamen kötü olarak algılanma

4.Düzensiz İlişkiler / Güvensizlik

5.Planlama becerisinde yetersizlik

6.Değişikliklere karşı direnç gösterme

7.Hemen tatmin olma isteği

8.Değişken / karmaşık yaşam tarzı

9.Kendine saygıda yetersizlik

10.Hareketlerinin nedenini bilmeme

11.Umutsuzluk / kendi kendini tahrip

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

12.Duygularını bastıma yönünde hareketler

13.Heyecan, öfke ve düşmanlık

14.Aileye, arkadaşlara ve başkalarına karşı saldırganlık

15.Eleştiriye tahammül edememe

16.Bir anda patlama (Birisi bir şey deyince veya yapınca hemen patlama)

17.Sorumsuzluk

18.Ad takmak

19.Kuralları reddetme

20.Kaygıdan kaçınma(1).

KAYNAKLAR

1.http://www.cocuklaricinadalet.org/uploads/symposium_papers/protection/TDEMIRHAN.pdf (ET 13.08.2013).

DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUĞU: Kişinin hazırlıksız, aniden hareket, yaptığı işe odaklanmadan

veya yeterince düşünerek plan yapmayarak davranışlarıdır. Dürtüsellik ortama uygun olmayan

veya aşırı riskli, yeterince planlanmamış, genelde istenmeyen sonuçlara yol açar(20). Aralıklı

patlayıcı bozukluk, piromani, trikotillomani, patolojik kumar oynama, kleptomani, başka türlü

adlandırılamayan, kompulsif satın alma, kompulsif seks bağımlılığı, kompulsif egzersiz dürtü

kontrol bozukluklarıdır. Depresyonu olanlarda sıklıkla anksiyete bozuklukları (% 56), alkol kullanımı

(% 12) somatoform bozukluk (% 9.3) dürtü kontrol bozuklukları (%56,7) saptandığından kişilerin

yaşam kalitesinin düştüğü bildirilmiştir(2). Dürtüselliğin eşlik ettiği bozukluklar arasında antisosyal

ve borderline kişilik bozuklukları, şizofreni, bipolar bozukluk, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu,

yeme bozuklukları, madde kullanım bozuklukları sayılabilir. Ayrıca dürtü kontrol bozuklukları olan

patolojik kumar oynama, aralıklı patlayıcı bozukluk, piromani, kleptomani ve trikotillomani tanı

ölçütleri içerisinde bir ölçüt olarak bulunur(3). Tedavi için ilaç denemelerinin etkisi tartışmalı olup

etkilerinin güvenilir yararlı olduğuna dair yayınlar çoktur(5,8,13). Tourette sendromu: Aynı şekilde

tekrar tekrar meydana gelen istemsiz, hızlı, ani hareketler veya sesler içeren tiklerle karakterize

bir hastalıktır. Dürtüsellik ölçümünde dikkat edilen unsurlar şunlardır: Geçikme indirimi ödül değer

kaybı nedeniyle tercih edilmez. Ödül önceliklidir. Dorsal prefrontal korteks ve anterior singulat

korteks dürtüsel seçim yapma ile ilgili görünmemekte, ancak inhibitör süreçlerin düzenlenmesinde

etkilidir. Orbitofrontal korteks ve bazolateral amigdala dürtüsel karar verme süreçlerinde önemli

rol oynamaktadır. Nukleus akumbens ve subtalamik çekirdek gibi diğer yapılar ise her iki sinir

devresinde ortak yapılar olabilir(20).

Narsistik bölünme ile tanımlanma yapılmıştır. Mitoman kendi ego dağılması azaltmak, psikotik

anksiyete azaltmak için kendi efsanesini yaratarak yaşamını destekleyebilir(6).

Çocukların suça itilmesinde araştırılacak unsurlar şunlar önerilmiştir:

Yanlışlığın değerlendirilmesi, hukuki değerlendirme, agresyon ve impulsivite uygunluğu, psikososyal

gelişim geriliği(zaman kavramı, baskı altında bulunma, risk alma eş için duyarlılık ve empati

yeteneği), çevresel koşullar, akran grubu normları, kişilik sorunları, ruhsal hastalık ve suç karşı reaktif

tutum ve suça yönelimde dış unsurlar incelenir(7,15,19). Suç ile ilişki değerlendirilmelidir(9,10,11).

Ben merkezcilik, aldatıcılık, sığ duyular, empati veya pişmanlık-nedamet duyu eksikliği durumları

da tetkik edilir.

İnternet kullanımı sorunlu çocuklar ve gençler için online oyunda geçirilen süre fazlalığı, pornografi ,

kumar, bağımlığa bağlı sosyal işlev bozukluğu, kişi özel yaşamına müdahale olduğunda sorun

tanımlanarak bu konuda değerlendirme yapmak gerekir(14).

KAYNAKLAR

1. Karakuş G, Tamam L, Öztürk Z, Eroğlu MZ, Bahalı K, Nebioğlu M, Turhan N, Çakmak S. Bir Grup Üniversiteye Hazırlık

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

Öğrencisinde Dürtü Kontrol Bozukluğu. Nöropsikiyatri Arşivi 48: 238-42, 2011.

2. Annagür BB, Tamam L, Major depresyon hastalarında diğer psikiyatrik bozukluklar Anatol J Clin Investig 4(2):111-117,

2010.

3. Özdemir PG, Selvi Y, Aydın A. Dürtüsellik ve Tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 4(3):293-314, 2012.

4. Reyes AC, Amador AA, Qualitative and quantitative EEG abnormalities in violent offenders with

antisocial personality disorder. Journal of Forensic and Legal Medicine 16: 59–63, 2009.

5. Grant JE, Odlaug BL, Schreiber LR, Chamberlain SR, Won Kim S.

Memantine reduces stealing behavior and impulsivity in kleptomania: a pilot study. Int Clin Psychopharmacol. 2013

Mar;28(2):106-11.

6. Ben Thabet J, Zouari N, Charfeddine F, Zouari L, Maâlej M. Psychodynamic and forensic approach of constitutional

mythomania: a case report. Encephale. 38(6):504-11, 2012.

7. Ash P. knew it was wrong: evaluating adolescent culpability. J Am Acad Psychiatry Law. 40(1):21-32, 2012.

8. Citrome L, Volavka J.Pharmacological management of acute and persistent aggression in forensicpsychiatry settings.

CNS Drugs. 25(12):1009-21, 2011.

9. Pavlov KA, Chistiakov DA, Chekhonin VP. Genetic determinants of aggression and impulsivity in humans. . J Appl

Genet. 53(1):61-82, 2012.

10. Nitschke J, Osterheider M, Mokros A. Forensic-psychiatric assessment of pedophilia. Fortschr Neurol Psychiatr.

79(9):535-40, 2011.

11. Mishra S, Lalumière ML, Morgan M, Williams RJ. An examination of the relationship between gambling and

antisocial behavior. J Gambl Stud. 27(3):409-26, 2011.

12. Palijan TZ, Radeljak S, Kovac M, Kovacević D. Relationship between comorbidity and violence risk assessment

in forensicpsychiatry - the implication of neuroimaging studies. Psychiatr Danub. 22(2):253-6, 2010.

13. Huband N, Ferriter M, Nathan R, Jones H. Antiepileptics for aggression and associated impulsivity.

Cochrane Database Syst Rev. 2010 Feb 17;(2):CD003499. doi: 10.1002/14651858.CD003499.pub3.

14. Recupero PR. Forensic evaluation of problematic Internet use. J Am Acad Psychiatry Law. 36(4):505-14, 2008.

15. Mathias CW, Marsh-Richard DM, Dougherty DM. Behavioral measures of impulsivity and the law. Behav Sci Law.

26(6):691-707, 2008.

16. Giotakos O, Markianos M, Vaidakis N, Christodoulou GN. Aggression, impulsivity, plasma sex hormones, and biogenic

amine turnover in aforensic population of rapists. J Sex Marital Ther. 29(3):215-25, 2003.

17. Lindberg N, Tani P, Appelberg B, Naukkarinen H, Rimón R, Porkka-Heiskanen T, Virkkunen M. Human impulsive aggression:

a sleep research perspective. J Psychiatr Res. 37(4):313-24, 2003.

18. Dressing H, Sartorius A, and Meyer-Lindenberg A. CS Implications of fMRI and genetics for the law and the routine

practice of forensic psychiatry. Neurocase 14/1:7-14, 2008.

19. Ural B, Özteke N. Okulda zorbalık. Kök yayıncılık, Ankara, 2007.

20. Özdemir PG, Slevi Y, Aydın A. Dürtüsellik ve tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 4/3: 293-314, 2012.

21.Yazıcı K, Yazıcı AE. Dürtüselliğin Nöroanatomik ve Nörokimyasal Temelleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Current

Approaches In Psychıatry 2(2):254 280, 2010.

DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUĞUNUN VESAYET MUAYENELERİNDE

DEĞERLENDİRİLMESİNİN GEREKLİLİĞİ

Dürtü kontrol, kişilik bozuklukları TMK m 406 çerçevesinde değerlendirilmesinde göz önüne

alınacak kurallar adli tıp kaynaklarında az incelendiğinden insan haklarının temini açısından bu

hususların belirlenmesi maksadı ile bu olgu sunumu yapıldı.

TMK m 406 Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşam tarzı, kötü yönetim

nedeniyle kişiye vasi atanır. Kendisini ve ailesini yoksulluğa sokan devamlılık arz eden, olağan

hayat kriterine aykırı, mantıklı davranış göstermeyen gerçek durumlardır(1,2).

TMK m 407 göre bir yılı aşan özgürlüğü kısıtlanan ergin kısıtlanır. TMK m 408’e göre yaşlılığı,

sakatlığı, deneyimsizliği, ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemeyen ergin

kısıtlanmasını isteyebilir.

SAVURGANLIK: Devamlılık gösteren davranış bozukluğu sonucu kendisi ve ailesini darlık ve

yoksulluğa düşüren, güvenliğini tehdit eden kişinin sarhoşluk, kötü yaşam tarzı, kötü yönetim,

uyuşturucu bağımlılığı vardır (TMK m 406). Hatır çekleri, hibeler kayıtsız çıkar ilişkili işlemlerdir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

Kişinin normal bir kimseden beklenmeyecek şekilde anlam verilemeyen aşırı, amaçsız, bilinçsiz

harcamalar yapması bu yüzden kendisini veya ailesini darlık ve yoksullukla karşı karşıya

bırakmasıdır(17). Günlük ihtiyaçlarının 3 katından fazla harcama yapmak örnektir. Robin hood

Dağıtımı, Kral John Dağıtımı gibi kurallar gereği kahramanlık taslayarak malını dağıtması söz

konusudur.

KÖTÜ YAŞAM TARZI: Devamlılık gösteren günlük yaşam koşullarına uymayan, düzensiz, kuralsız

yeme ve uyku, cinsel davranışı bulunan kişi. Kumar, cinsel suçlar işleme ve işletme örnektir(17).

MALVARLIĞINI KÖTÜ YÖNETME: Kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme

tehlikesine yol açan devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan kişi davranışıdır. Malına bakmama,

az bedelle kiralama veya satma örnektir.

BAŞKALARININ GÜVENLİĞİNİ TEHDİT ETME: Önceden yaptığı fi il nedeniyle ve ithamları

yoğunlaşmış kişinin yakın ve uygulanması mümkün gerçek ithamıdır. Tekrarlama durumu yüksek

olup (%30-80), silah taşırlar. Öfke kontrol süreçine girmezler(20). Örnek aile içi şiddet veya

tehdit eden kişinin durumudur. Güvenlik için yüksek risk nedenleri şunlar olabilir: 1. Başkasının

zorlamasını, baskısını ve beklentisi 2. Aşırı dindarlık, ırkcılık, nefret suçları 3. Benlik değerini

yükseltme arzusu 4. Kabul edilme arzusu 5. Başkasıyla ilişkiyi ilerletme, düzeltme arzusu 6.İkincil

kazanç (askerlik, mali) 7. İnsanları kurtarma rolü 8. İnsanlara hayır diyememe 9. Problemleri, aile

sorunlarını çözme arzusunun yanlış istikameti 10. Geçmiş günahlarının kefaretini ödeme arzusu

11. Mali teşvikler 12. Minnettarlık(19).

TANIMLAMA:

Dürtü: Kişinin fi zyolojik ve ruhsal dengesinin değişmesi sonrası ortaya çıkan duruma karşı anlık

doğal tepkisine yol açan davranış olarak tanımlanabilir(3). İstemsiz olması ve yerine başka şeyleri

koyma yönündeki karşı konulmaz davranışlarla seyirlidir.

Risk bir kararın bilinen olasılıklar karşısındaki istatistiki olarak gerçekleşme durumudur.

Riskten kaçınmak, riski tutmak, riski azaltmak, riski transfer etmek için stratejik değerlendirme

kuralları geliştirmek gerekir. Belirsizlik istatistiki olarak değerlendirilemeyen, ölçülemeyen,

öngörülmeyen, anlaşılmayan durumdur. Başlangıç koşulları belli olmayan konu tetkiki güçtür. Yer

ile hız belirliği aynı anda tespit edilemez.

Güven bir kişinin tahmin edilemeyen, bilinmeyen koşullar içerisinde diğer kişinin inanılabileceğine

dair bir beklentisidir. Bu beklentiler, özgüven, objektivite, iyi niyet, yetenek ve yeterlilik,

hesaplanılabilirlikle ilişkilidir.

Bogardus ölçeği: Bireylerin çeşitli sosyal ve toplumsal kümelere karşı tutumlarını ölçmek ya da

çeşitli toplum kümeleri arasında izin verilen ilişkilerin yakınlık düzeyini saptamak üzere başvurulan

ölçek.

İnsanın, insani değerleri olan bilim, sanat, felsefe, siyaset, teknik gibi değerleri; saygı, sevgi,

dürüstlük, cesaret, güven gibi etik değerleri; eşitlik, laiklik, adalet, özgürlük gibi toplumsal değerleri

olan varlığın mülkiyet hakkı korunması gerekmektedir. Kişiye yük olan, iyi niyet varlığı saptanmayan

yakın ve ciddi tehlike de dahil mülkiyet hakkı hukuken korunmuştur(4).

Mülkiyet hakkının korunması Devletin yükümlülüğü olduğu alanı da içermektedir. Meşru beklenti

toplum yararına, genel çıkara ve orantılılık ilkesine göre verilir(4).

Dürtü: Kişinin fi zyolojik ve ruhsal dengesinin değişmesi sonrası ortaya çıkan duruma karşı anlık

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

doğal tepkisine yol açan davranış olarak tanımlanabilir. İstemsiz olması ve yerine başka şeyleri

koyma yönündeki karşı konulmaz davranışlarla seyirlidir.

İmpuls kontrol bozuklukları: Kompulsive satın alma veya satma, kleptomani, kumar oynamaktır.

Davranış: triktilomani, cilt yolma, tırnak yemektir. Aşırı cinsellik olabilir. Siber yolla yapılan akran

şiddetleri kontrole tabidir. Çocuk pornosu suç olup ihbarı gerektirir. Bu durumlarda danışmanınızla

karar verebilirsiniz. Madde kullanımında çoklu çalışma ile sömürü durdurulur. Affektiv bozuklukta,

psikozda, zeka özründe, kişilik bozukluğunda yapılan hukuki akt geçerli değildir. Bu durumu olanlar

mutlaka vasi veya yasal danışmandan görüş almaya öncelik verirler.

GRUPLARI: Bağlanma bozukluğu hastalığı: Tepkisel Bağlanma Bozukluğu Hastalığı olan çocuklar

yaşadıkları kötüye kullanılma, ihmâl ve benzer çeşitli erken hayat olaylarına tepki verdiği ve

toplumda yaygın izlendiği bildirilmiştir(5).

PİROMANİ: Genç, düşük sosyoekonomik düzeyde, eğitim düzeyi düşük, önceden benzer suç

işlemiş kişiler daha sık işlemekte. İhmal ve fi ziksel-cinsel istismar edilmiş kişiler daha çok suç

işlemektedir. Antisosyal kişilik bozukluğu, iletim bozukluğu olanlarda sorunsallık daha yüksektir.

Eşlik eden patolojik hastalıklar şizofreni, madde kullanımı, affektif bozukluk ve kişilik sorunsallarıdır.

Suç gizleme, politik, yardım isteme, kahraman durumuna geçme, belirsiz-boşlukta olma ve can

sıkıntısını giderme, kendine zarar, intihar ve cinayet etme amaçlarını gerçekleştirme yollarından

biri de piromanidir. Psikoanalitik teoriye göre seksüel gelişimin üretral veya oral fi ksasyonudur.

Biyolojik açıdan: Beyin omurilik sıvısında monoamin metabolitleri ( 5 hidroksiindolasetik asit, 5

HIAA, 3 metoksi-4-hidroksifenilglikol) düzeyi azalması sık gözlenmiş. Kan şekeri değişikikliği

fazladır. Frontal lob fonksiyon bozukluğu sıktır. Piromaniye Epilepsi, Kelinfelter, XYY sendromu

eşlik eden durumlardandır. Sosyal öğrenme teorisi sıkça kabul görmüştür. Psikososyal bozukluk,

yaşama ait hoşnutsuzluk (depresyon, kendilik değerinde düşme), sosyal red edilme durumlarının

sıklığı fonksiyonel arazın önemini gösterir. Dinamik davranış teoreminde çoklu nedenlerin etki

artışına yol açtığı bildirilmiştir. Yasak alan, hastane, cezaevi, hastane risk alanıdır. Kişi yakınca

rahatlar ve uyaran sayısında ve etkisinde artış gözlenir(18).

PATOLOJİK KUMAR ALIŞKANLIĞI:

Başka Türlü Adlandırılmayan Dürtü Kontrol Bozukluğu (Kompulsif alışveriş, video oyunlarına

bağımlılık, patolojik para harcama, kompusif cinsel davranışlar, tekrarlayıcı kendine zarar verme

(tritilomani) den biridir. Kişi oyun analizi yapmaz. Bilgisine, sezgisine, şansına güvenerek oynar.

Oyun teorisine göre matematiksel beklenti kumar için eksi değer olmasına rağmen nadiren yüklü

kazanma olasılığının düşünülmesi ve buna ait anıların varlığı kişiyi rasyonel mantık ilkelerine ters

düşürür. Blöf eklenmesi kaygı yönetimini anksiyete üzerinden değer sistemine aktaran kişi için

oyunun devamı demektir.

SIKLIK: Failin aidiyet halinde bulunduğu kültür tarafından olağan, meşru yada gerekli sayıldığı

durumlarda kamu düzeni sorunu, hukukun üstünlüğü, kanun önünde eşitlik ve ortak değerlerin

korunma gereğine ait çatışmalar sözkonusudur. Kişinin bilişsel işlevi, nesnelleştirme, farklılığın

derecesini saptama sorunsalı incelenmelidir(6).

ÖZELLİKLERİ: Tekrarlayan, istekli ve amaçlı davranan, eylem öncesi gerginlik ve affektif uyarılma

(heyecan arama) olması, eylem gerçekleştikten sonra rahatlama, büyülenme, haz duyma, doyum

sağlama izlenir(7,8,9).

İmpulsiv davranışı kolaylaştıran, hızlandıran, başlatan unsurlara göre kişinin şiddete yönlendiği

bildirilmiştir(10).

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

100

TEST: Aşağıda cevaplayacağınız soruların yanıtınız 20 dakikanızı alır. Bu test çocuklara uygulanmamalıdır.

1. Fakir birini görünce ona para vermekten kendimi alamam.

2. Biri paraya ihtiyacı olduğunu söyleyince yakınlarıma danışmadan para veririm.

3. Para verdiğim kişinin ne zaman parayı geri vereceğini sormak beni huzursuz eder.

4. Eğlence yerlerinde harcadığım para ile daire alabilirdim.

5. Arkadaşım istediği için dairemi satarım.

6. Bedenimde hastalık olduğundan malımı vermemin bir önemi yoktur.

7. Fakire tapulu malımı verdiğimde huzur bulurum.

8. Kumar oynayanları görünce kendimi tutamayıp onları heyecanla izlerim.

9. Kumar oynayan arkadaşım beni çağırınca dayanamam, giderim.

10. Kumar oynayan arkadaşımla masada sabahladığım olmuştur.

11. Cinsel fantezilerimi gerçekleştirmek için harcadığım para hesabını yapmam.

12. Evimi satarken rekabet koşulları aramam.

13. Evimi istediğim zaman anında satarım.

14. Giysi görüp beğendiğimde borçlanarak satın alırım.

15. Arkadaşım için canımı veririm.

16. Haksızlığa karşı gerekirse kavga ederim.

17. Tarlaya bakmadığımdan dolayı her yıl para zararım olur.

18. Evin bakımı için yapılan masraf israftır.

19. Alkole harcadığım parayı çocuğum veya eşim istediğinde kızarım.

20. Hayat güzel, barış olsun diye verdiğim ev arkadaşıma helal olsun.

21. Bir evi yakınca çok rahatlarım.

22. Başkasının bir eşyasını habersiz alınca çok rahatlarım.

23. Heyecan olsun diye evimi düşük fi yata sattım.

24. Birine verdiğim ev nedeniyle ağladığım zamanlar çoktur.

25. Arabayı birine verdiğimde çok rahatlarım.

SİBER SUÇLAR: Masum şaka, eğlence, herkes yapıyor, ders verme, intikam, çıkar adı altında

ötekine internet yoluyla haksız fi ilde bulunmaktır. Siber zorbalıklara ait örnekler şunlardır: “Ben

olmasam dünya kötü olur. Bugün beni rezil ettin. Neden kendini öldürmüyorsun?” Küfürlü,

aşaüılayıcı cümleler, tehdit edici, rahatsız eden ifadeler, paniğe sürüklemek, taciz cümleleri, iftira,

komplo (hileyle utandırıcı bilgi elde etmek), kimlik değiştirmek, kimlik gizlemek, kimlik açığa vurmak,

özelini yayma, dışlama, siber takipcilik, lakap takma, gözdağı vermekdir(20).

KAYNAKLAR

1.Özuğur Aİ. Velayet-vesayet-soybağı ve evlat edinme hukuku. 673-678, Seçkin Kitabevi, Ankara, 2012.

2. Gençcan ÖU. Vesayet hukuku. S 358-361, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.

3. Güney S. Davranış bilimleri ve yönetim psikolojisi terimler sözlüğü. Matbaası, s 86, Ankara, 1998.

4. Türkiye Barolar Birliği. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. Şen Matbaası, s 1-41, Ankara, 2007.

5. Doksat K. Bağlanma bozukluğu hastalığı. http://www.doksat.com/AVilla.aspx?sno=118&d=1 (erişim tarihi: 22.05.2012).

6. Üye S. Kültürel savunma: Kavram ve argümanlar. Ankara Barosu Dergisi 68:23-2010.

7. Özdemir E, Sütçigil L, Ak M, Lapsekili N, Özmenler KN. Antisosyal kişilik bozukluğunda heyecan arama davranışı ile

serum seks steroidleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2010; 52: 91-95.

8. Tamam L, Eroğlu MZ, Paltacı Ö. Aralıklı Patlayıcı Bozukluk. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in

Psychiatry 2011; 3(3):387-425.

9. Özbek MF. Güven, belirsizlik ve risk alma davranışı ilişkisi: Teorik yaklaşım. Akademik Bakış 15: 2008, Uluslararası

Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi http://www.akademikbakis.org (Erişim tarihi: 25.05.2012)

10. Felthous AR, Weaver D, Evans r, Braik S, Stanford MS, Johnson R, Metzger C, Bazile A, and Barratt E, Assessment of

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

101

Impulsive Aggression in Patients with Severe Mental Disorders and Demonstrated Violence: Inter-Rater Reliability of Rating

Instrument. J Forensic Sci, 54/ 6, 2009.

13. Huband N, Ferriter M, Nathan R, Jones H. Antiepileptics for aggression and associated impulsivity. Cochrane Database

Syst Rev. 2010 Feb 17;(2):CD003499. doi: 10.1002/14651858.CD003499.pub3.

14. Recupero PR. Forensic evaluation of problematic Internet use. J Am Acad Psychiatry Law. 36(4):505-14, 2008.

15. Mathias CW, Marsh-Richard DM, Dougherty DM. Behavioral measures of impulsivity and the law. Behav Sci Law.

26(6):691-707, 2008.

16. Giotakos O, Markianos M, Vaidakis N, Christodoulou GN. Aggression, impulsivity, plasma sex hormones, and biogenic

amine turnover in aforensic population of rapists. J Sex Marital Ther. 29(3):215-25, 2003.

17. Özuğur Aİ. Velayet, vesayet, soybağı ve evlat edinme hukuku. Seçkin Kitabevi, Ankara, 2012.

18. Gannon TA, Pina A. Firesetting: Psychopathology, theory and treatment. Aggression and violent behavior 15:224-238,

2010.

19. Bilge Y. Adli tıp kılavuzu. Kalkan Ofset Matbaacılık, Ankara, 2010.

20. Gelder MG, Andreasen NC, Lopez-Ibor JJ, Geddes JR. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford University Pres,

2009, England.

RİSK GELİŞİMİ: “Sıkıysa yakala. Acımadı ki. Sen de delikanlı mısın? O silahı kullanamazsın.

Gururluyum. Bu acıyı atlatacaksın. Neden sonuçtan daha önceliklidir.“ tarzı cümleler çok duymuşuz

olup davranış geliştirmede önemlidir. Bunların risk almada önyargı oluşturmada önemli etkisi vardır.

Risk alma aşamaları şunlardır:

Aşama 1. Tüm çeşitli seçeneklerin ele alınması gereklidir. Evrim teorilerine göre kazanılan

özelliklerin kullanılması, çevre koşullarına uyum, güçlü olanın yaşaması dikkate alınır.

Aşama 2. Karar alıcının risk tutumu ele alınır. Risk hesaplamada alan değerlendirme önemlidir.

Aşama 3. Hangi risklerin tanımlandığı düşünülür, hangileri kontrol edilebilir özellik gösterir ve nasıl

bir etki ile karşılaşılması beklenir? Kritik kontrol noktaları değerlidir.

Aşama 4. Hem niteliksel, hem de niceliksel olmak üzere ölçümler yapılarak anlamlaştırılır.

Aşama 5. Analiz sonuçlarının yorumlanması ve risklerle uğraşmak üzere bir strateji geliştirilir.

Katman analizinde yapay sinir ağları geliştirilebilir.

Aşama 6. Hangi risklerin tutulacağına ve hangi risklerin diğer tarafl ara aktarılacağına karar verilir.

Eğitim süreçleri geliştirilir. Verinin kanıt değeri ve kanıt önemi vardır. İhtiyaç inanç ve beklentiye

göre hata risk analizinde yararlanılan unsurlar şunlardır: 1. Birleşik değer oluştururken başlangıç

sonrası eklentiler çan eğrisi altındaki alanı genişletir. Olurluk değerlendirmesi genel, gönüllü,

akademik çalışma ile belirginleştirilir. 2. A denktir A benzeri. A, A değili dışlar. A kapsar B, dışlar C

(Venn şeması). 3. Benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nicelik, ölçütlük, nitelik derecesi, karşıtlık,

neden-sonuç ilişkisi bütünsellik içinde model oluşturma sorularıdır. 4. Olgu hedef tahtasında ise

zaman içinde dağılımı rastgele, birikimli, katmanlıdır. 5. Olgu derleme, sistemik derleme, araştırma

(demografi k özellikleri, seri çalışması, kohort çalışması) ile özelliklendirilir. 6. Olgu inceleme yöntemi

olayı oluşturan etkeninki ile aynı değildir, simülatiftir, modeldir. 7. Ölüm, özürlülük, yaralanma, mali

etkinlik geliştirmesi ihbar, denetim iledir. Yönetim seçildiğinden üstünlük ilkesi gereği önceki dönemi

inceler. 8. Amaç araç uygunluğu: Kast, olası kast, bilinçli taksir, taksir, kaza durumu hakim tarafından

belirlenir. Sistem: Mücbir sebep, üçüncü şahıs, ikinci şahıs, ilk şahıs kusuru ile değerlendirilir. Alt

yapı uygunluğu, performans kriterleri önceliklidir. Kişi: Özen, ihmal uygulamanın standart sapma

dışıdır. Endike, kontrendike, endike dışı, komplike için gerekeninin uygun yer, zaman, koşulda olma

durumu tetkik edilir. Sorumluluk araştırma geliştirmeye göre yükümlülük, katlanma açısından cezaödül

seçimi ile düzenlenir.

Koşullu olasılıkta Bayes teoremine göre Fagan analizi ile değerlendirme yapılabilir.

Hastalığın veya sorunun prevelansı % olarak alınır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

102

TEST HASTALIK VAR HASTALIK YOK TOPLAM

Test pozitif 95 2 97

Test negatif 3 100 103

TOPLAM 98 102 200

Prevelans=total hastalık/tüm olgu=95/200=% 49

Duyarlılık=hasta/toplam=95/98=%96.938

Öznellik=Negatif /toplam=100/102=%%98

Hastalık olabilirlik oranı=duyarlık/1-Öznellik=49

Hastalık olmama oranı=1-duyarlık/öznellik=0.03

Test pozitif ise hasta olasılık düzeyi=duyarlık.prevelans/(duyarlık.prevalans)+(1-öznellik)

(1-prevelans) 0.98952 Bu incelemenin hastalık tanısı için kanıt değeri (hastalık olabilirlik oranı)

yüksektir. Kanıt önemi açısından hastalık olmama oranı kabul edildiğinde anlamlı yüksektir.(2)

0.1

0.2

0.5

0.2

0.1

1000

500

200

100

521

0.5

0.2

0.1

0.05

0.02

0.01

0.005

0.002

0.001

Prior

prob.

Likelihood

ratio

Posterior

prob.

Risk alma kuralları:

Az için çok riske atılmaz.

Her zaman daha ilerisi planlanır.

Her zaman riskin hem kaynağı hem de sonuçları analiz edilir.

Beklenmedik durum planı olarak mutlaka alternatif seçenekleri değerlendirilir.

Hareketsizliğin mazereti olarak başka insanlar kullanılmaz.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

103

Yalnızca ilkelerin sebeplerine bağlı olarak risk alınmaz.

Saygınlık yitirilmesine yol açacağından korkulan durum ve bunu önlemek için risk alınmaz.

Asla bütçenin kaybetmenize izin verdiğinden fazlası riske atılmaz.

Uzmanlardan tavsiye istemeye her an hazırlıklı olunur.

Bahisler ile deneyimlerin ve sezgilerin sonuçları birlikte değerlendirilir.

Riskin hem kontrol edilebilen hem de kontrol edilemeyen kısımları hesaba katılır.

İş kazası önlemede Heinrich prensipleri şunlardır:

1. ISG’nin asıl çalışma alanı “Tehlikeli durum” ve “Tehlikeli davranış’ın” ortadan kaldırılmasına

yönelik olmalıdır.

2. Kazalar ağırlıklı olarak %88’u tehlikeli davranışlardan; % 10’u tehlikeli durumlardan %2’si

kaçınılmaz sebeplerden kaynaklanmaktadır.

3. Kaza sonucu meydana gelecek zararın büyüklüğü önceden kestirilemez.

4. Ağır yaralanma veya ölümle neticelenen her kazanın temelinde 29 hafi f yaralanma, 300

yaralanmasız olay vardır

5. Tehlikeli davranışların nedenleri: şahsi kusurlar (dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık gibi);

eğitim yetersizliği (bilgi, ustalık, alışkanlık), fi ziki yetersizlik (bünyenin yapılan işe uygun olmaması),

uygunsuz mekanik şartlar ve fi ziki çevredir.

6. Kazalardan korunmak için: mühendislik ve yenileştirme, eğitim, ergonomi kurallarından

yararlanma, teşvik tedbirleri uygulama, disiplin tedbirlerini uygulama (son aşama) çalışmalarının

yapılması gerekir

7. Kazalardan korunma yöntemleri ile üretim, maliyet, kalite kontrolü metotları benzerlik ve paralellik

arz eder.

8. İş Güvenliği çalışmalarına işletmenin üst düzey yöneticiler de katılmalı ve sorumluluğa ortak

olmalıdır.

9. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği konusunda formen ve ustabaşı gibi ilk kademe yöneticileri çok

önemlidir.

10. İş güvenliği çalışmalarına birinci derecede insani duygular yön vermelidir ancak iş güvenliği

önlemleri ile üretim artar, masraf azalır.

Belirsiz durumla başa çıkma stratejileri şunlardır:

Böyle durumlar görmezden gelinebilir. Uygunluk, algıda seçicilik, yanıltıcı ilişkilendirme, tutuculuk,

küçük sayılarda niteliksizlik, arzu edilmeyen düşünceye yatkınlık, kontrol konusunda düşünülen

yanılsama, mantıksal yapılandırma, niteliğin önemini kavrama alan sorunsalına dikkat edilmelidir.

Daha fazla bilgi edinmek için araştırma yapılabilir.

Risk aktarılabilir.

Bilinçli bir biçimde, önyargıya karşı gerekli ayarlamalar yapılabilir.

Bir risk primi ortaya konarak getiri oranı yenilenebilir.

Alternatif seçenekler aranabilir.

Kaynaklar:

1. Uğur LO. İnşaat sektöründe riskler ve risk yönetimi. TMB, 2006.

2. http://araw.mede.uic.edu/cgi-bin/testcalc.pl.

MAL EDİNİMİNDE RİSK YÖNETİMİ: Şimdi burada sahip olunan para sahip olunacaktan daha

değerlidir. Ödeme sırasında öncelik kendimizedir. En iyi koruma yöntemi bilgidir. Finansal riske

karşı korunmanın garantili yolu sigortadır. Sağlıklı birey enfl asyon üzerinde gelir elde edilen riske

girmez. Yüksek getirisi olan yatırım araçlarına ulaşmak zordur. Temsilci, yetkili, yönetici, müşteri,

satıcı, üçüncü şahıs tanımlamaları doğru yapılır. Planlama, uygula, kontrol et ve organizasyona

devam et tarzı süreç yönetimi gerekir. Çoklu sistemle analiz yapılır. Farklılaştırma riski azaltır.

Vergiler önyargılı karar vermeyi kolaylaştırır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

104

OLGU SUNUMU

Bir diyet kitabı yazan, meşhur bir profesör. Bu kişiyi ikna ederek kandırdılar. Parayı ...yerine

bırak dediler. Bu durum iknaya hazırız anlamına gelirse; ikna ile kandırmaya karşı ne gibi tedbir

almalıyız? “Beni akrabam aldatmaz. Amirim aldatmaz. Devlet aldatmaz.” Sık demekteyiz. Çözüm

öneriniz nedir?

Hukuka başvurmak, aklını kullanmak, söylenen sözlerin doğruluğunu kontrol ederek hareket

etmek, para bulunanın kimlik ve yetkisini denetlemek, kavga etmek, hoş görmek, yüzleşmek,

hesap sormak gibi pek çok yanıt aldık.

GİRİŞ: Kişi çalışarak, miras, devlet hazinesinden mal edinebilir. Malın günlük kabul edilen rayicine

yakın bir karşılıkla, açık ve rekabet koşullarına uyma koşullarının gerçekleştiği durumlarda özgür

insanın anlaşma yolu ile mal edinme yasaldır. Diğer durumları akla getirmek ikna olmayı ve

aldatılmaya uygun koşullar oluşturmaktır.

Sıklık: Ne kadar insan varsa o kadar model ve suç çeşidi vardır. Bu nedenle tekli yanıtlar yanlıştır. Bir

kişi iletim kurmakta ise aşağıdaki tümceler aklımıza gelir:

Kim kimden neyi, hangi kanalla veya araçla, hangi etki ile ileti iletmektedir.

Bunun için ölçütlerimiz vardır: İleti kuran bilgilidir. Kodlar, farklı sunum yapar. Rolüne uygun

davranır. Denetime açıktır. Karşılık verebilir fi ziksel bir varlıktır. Egemenlik alanı sanal değil, reeldir.

Kuşkuculuk tümcelerine suçlayarak, utandırarak değil görecelikle pozitiv yanıtlar. Kuralı kimin

koyduğunu açıklar. İrade özgürlüğünü ilahililikle, gerekircilikle değil olaycılık, ancılık ve iradecilikle

açıklar. Seçim için kişinin otonom ve özerk yapısına uygun seçenekler sunar.

Buna göre; Beni kimse kandıramaz, ikna edilmem, ikna olurum gibi genellemeler yerine birey

olarak risk analizine göre karar verme prensibimiz olabilir. Kararı anlık, süreç, yer, belgeler etkiler.

Bunlar incelenir. Seçim yapma özgürlüğü asla terk edilmemelidir.

Sözleşme: Kişilerin bir konu üzerinde karşılıklı birbirine uygun irade beyanıdır. BK m 313 göre İş

Sözleşmesi; BK m 386 göre Vekalet Sözleşmesi; BK m 355 göre Eser (İstisna) Sözleşmesi yapılır.

Satım, kira, bağış sözleşmeleri de vardır. Vasiyetname için yeterliğimi test edilir. 4221 s TMK m

101-106 göre vakıf kurma için yeterlik gerekir. Bunun için ilgilinin yeterli bilgi, belge sunması uygun

olacaktır. 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununa

göre ilgili kişiler malı hakkında yetkililere bilgi vermiştir, vermektedir, verecektir. 5237 sayılı Türk

Ceza Kanunu’nda zimmet suçuna ilişkin düzenlemeler m. 247, 248 ve 249’da yer almaktadır(1-4).

Sınırları: Kişi malı ile ilgili çevreye uygun düzenlemeleri yapar. Vergisini öder. Anayasa’nın

35. maddesine göre kamu yararı ölçüsüne (spor, turizm, sosyal) göre kamulaştırma

yapılabilir. Anayasa’nın 46. maddesine göre kamu yararı olan durumda karşılığını verme

şartı ile devlet kamulaştırma yapar. Devlet veya kişi malı üzerinde çevre sağlığına önemli

olumsuz etki gösteren yakın ve gerçek tehlike oluşturamaz. Kamu idareleri envanterinde

kayıtlı bulunan ihtiyaç fazlası taşınırlarını diğer kamu idarelerine bedelsiz devredebilir.

Kişi sağ doğmakla medeni haklardan yararlanır. Medeni haklarını kullanmak için 18 yaşını geçmek

ve kısıtlı olmamak gerekir. Kısıtlılar sözleşme yapamaz. Dürtü: Kişinin fi zyolojik ve ruhsal dengesinin

değişmesi sonrası ortaya çıkan duruma karşı anlık doğal tepkisine yol açan davranış olarak tanımlanabilir.

İstemsiz olması ve yerine başka şeyleri koyma yönündeki karşı konulmaz davranışlarla seyirlidir.

İmpuls kontrol bozuklukları: Kompulsive satın alma veya satma, kleptomani, kumar

oynamaktır. Davranış: triktilomani, cilt yolma, tırnak yemektir. Aşırı cinsellik olabilir. Siber yolla

yapılan akran şiddetleri kontrole tabidir. Çocuk pornosu suç olup ihbarı gerektirir. Bu durumlarda

danışmanınızla karar verebilirsiniz. Madde kullanımında çoklu çalışma ile sömürü durdurulur.

Affektiv bozuklukta, psikozda, zeka özründe, kişilik bozukluğunda yapılan hukuki akt geçerli

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

105

değildir. Bu durumu olanlar mutlaka vasi veya yasal danışmandan görüş almaya öncelik verirler.

TMK m 406 Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşam tarzı, kötü yönetim

nedeniyle kişiye vasi atanır. Kendisini ve ailesini yoksulluğa sokan devamlılık arz eden, olağan

hayat kriterine aykırı, mantıklı davranış göstermeyen gerçek durumlardır.

Savurganlık: Kişinin normal bir kimseden beklenmeyecek şekilde aşırı, amaçsız, bilinçsiz

harcamalar yapması bu yüzden kendisini veya ailesini darlık ve yoksullukla karşı karşıya

bırakmasıdır. Günlük ihtiyaçlarının 3 katından fazla harcama yapmak örnektir. Robin hood Dağıtımı,

Kral John Dağıtımı gibi kurallar gereği kahramanlık taslayarak malını dağıtması söz konusudur.

Kötü yaşam tarzı: Devamlılık gösteren günlük yaşam koşullarına uymayan, düzensiz, kuralsız

yeme ve uyku, cinsel davranışı bulunan kişi. Kumar, cinsel suçlar işleme ve işletme örnektir.

Malvarlığını kötü yönetme: Kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol

açan devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan kişi davranışı. Malına bakmama, az bedelle

kiralama veya satma örnektir.

Başkalarının güvenliğini tehdit eden: Önceden yaptığı fi il nedeniyle ve ithamları yoğunlaşmış

kişinin yakın ve uygulanması mümkün gerçek ithamı. Örnek aile içi şiddet veya tehdit eden kişinin

durumudur.

ORGANİK BEYİN SENDROMU

Hiponatremide kafa içi basıncı artar. Hipernatremide hücre içi ödeme bağlı somnolans gözlenir.

Hipokalemide halsizlik, hipotoni, depresyon, konfüzyon, aritmi sıktır. Hiperkalemide aritmi

sıktır. Hiperkalsemi bipolar bozukluk, lityum tedavisi olanda gözlenebilir. Hipokalsemi uyuşma,

karıncalanma, kas spazmı, bronkospazma yol açar. Hastada irritabilite, paranoid belirtiler,

depresyon, psikotik tablo, amnezi izlenebilir. Hipomagnezemi entoksikasyon, diabetes mellitus,

malabsorpsiyon, steatorede görülebilir. Wilson hastalığında Kayser-Fleischer halkası gözlenir.

Serum serüloplazmin düzeyi düşüktür. Kişilik değişlikliği, psikoz gözlenebilir. Şapkacılarda meslek

hastalığı olarak çinko entoksikasyonuna bağlı psikoz gözlenir. Porfi ride psikoz, depresyon, ışığa

duyarlık, konvulsiyon bulunur. Sfi lizde manik durum, bilişsel kusur bozukluğu sıktır. Dil ve ellerde

tremor, dizartri, anizokori gözlenir. Argyl Robertson (ışık refl eks yokluğu bulunur. Lyme hastalığı

(geyik kenesi) demans benzeri durum, parezi, ataksi bulunur. AIDS de korku ve endişe yoğundur.

Tardiv diskinezide antipsikotik ilaç saptanır.

Hipotalamik hipofi zer etkileşimde çoklu organ etkilenir. Diabetes insipitusda idrar osmolalitesi düşer.

Poliüri gözlenir. Hipertiroidi de güçsüzlük, yorgunluk, emosyonel labilite, irritabilite, huzursuzluk,

uyku bozukluğu sıktır. Dikkat azalması, entelektüel yeti bozulması sıktır. Hipotiroidi de depresyon

sıktır. Unutkanlık, dikkatsizlik, konsantrasyon güçlüğü tarzı bilişsel yetiler hafi f bozulur. Tiroid

hormon ve TSH düzeyine bakılır. Depresyon ve Cushing sendromu için plazma kortizol, idrarda

kortizol, 17-hidroksi kortikosteroid tetkik edilir(18).

Glikokortikoidler lenf bezlerinde ve bazı organlarda sempatik inervasyonu artırır. Beta adrenarjik

sinyal sistemi ile etkileşerek sinir büyüme faktörü transkripsiyonunu artırır. Cinsel saldırı

mağdurlarında glikokortikoid reseptör sayısı artar. Epigenetik düzenlenme DNA nükleotid dizisinde

değişiklik olmaksızın DNA işlev değişikliğidir. Histonların asetilasyonu ve genin promotor bölgesinin

metilasyonu, gen ekspresyonunun epigenetik düzenlenmesinde rolü bulunmaktadır. Epigenetik

düzenlemenin depresyon, şizofreni, madde bağımlılığı, bilişsel işlev bozuklukları gibi ruhsal

bozukluklarda ve nörogenezis, nöronal plastisite, öğrenme ve bellekte rol oynamaktadır(19). Histon

deasetilaz inhibitörü travma belleğini unutma mekanizmasını çalıştırarak erken dönemde tedavi

edici olabilir(20). Hipoglisemi ilaça, insulinoma, kronik böbrek yetmezliği, miksödem, hipofi zer veya

adrenal yetmezlik sonucudur(18).

Beyin tomografi k tetkik EEG değişikliği, fokal nörolojik bulgusu olana, bilişsel, duyusal bozukluğu

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

106

olana yapılır. Şizofrenide serebral asimetri, serebellar atrofi , 3. ventrikül genişlemesi gözlenebilir.

Manyetik rezonans organik patoloji (kanama, atrofi , infark, tümör) saptanmasında anlamlıdır.

Pozitron emisyon tomografi si hastalığın yaygınlığını tanımlamada yararlıdır. Postravmatik stres

bozukluğunda hipokampal hacim azalır.

Deliryum enfeksiyöz, entoksikasyon, metabolik, nörolojik, hipoksik, endokrinopatik, vitamin eksikliği,

vaküler, madde yoksunluğu, travmatik nedenleriyle gelişir. Bilinç bozukluğu (çevredeki olanların

farkında olmayışı), algı ve bilişsel değişikliğin birden gelişmesi ve farklı düzeyde gözlenmesi

(bellek, yönelim, dil sorunu) ve organik bozukluğa dair tetkiklerin bulunması ile tanı konur. Sıklıkla

üç beş gün sürer. Mortalitesi % 15-30 dur(1).

Nüfusun % 8’i yaşlıdır (65 yaş üzeridir). Depresyon ve intihar birlikteliği önlenmesi için çalışılır.

Akut konfüzyonel durumlar deliryumla birliktedir. Kişi konuşurken adlandırmada sorun yaşar.

Yanıtı gecikir. Konuşmada akıcılık bozulur. Kelime söyleyiş zamanı artar. Kalıp cümleler gözlenir.

Stereotipik hareket ve tikler sıktır(2). Demans hastası bellek kusuru, nörolojik kusur (afazi, apraksi,

agnozi) kişinin toplumsal ve mesleki işlevini bozar(3).

Toplumda % 5-17 sıklıkta depresyon belirtilmektedir. Tıbbi hastalık, boşanma, işsizlik, iş yerinde

şiddet durumları hastalığın gelişimini hızlandırır. Mortalite ve morbiditeyi artıran eşlik eden

hastalıklara dikkat edilir(4,5).

Korsakof sendromunda bellekte kodlama bozukluğu gözlenir. Bağlamsal, hatırlama, çalışma belleği

ve bunun yürütmenin köle sistemleri fonksiyonları bozulur. Güncelleme yapamaz. Bellekte esneklik

yoktur, katıdır. Entegre edemez. Proprioseptif duyular bozuktur(6).

Fonksiyonel amnezide hatırlama içinde bozulma genellikle kendine ait bilinç ve duygulanım

(kendi kendine ilgili işleme, zihin teorisi) bilişsel ve kişilik bozuklukları belirgin olup bu durumla

asosiyedir. Gömülü bilinçli hatırlama gözlenir(7). Mahkemede nöropsikiyatrinin delil niteliği şu

tarzdadır. Avukatlar ve savcı faili cinsel davranışı kontrol etme yetenek eksikliğinin organik

olduğunu iddia için kullanır. Failin hastalığının tedaviden yararlanması için uğraşır. Cezada indirim

nedeni olarak savunur(8). Çaba ve motivasyon nöropsikolojik önlemleri optimal motivasyon ile

simülasyon belirlenebilir(9). Kişinin hukuki yeterliğinin değerlendirilmesinde bellek, yargılama,

soyutlama yeteneği başta olmak üzere sorulacak sorularla ilgili düzenleme yapılmasında fayda

bulunmaktadır(10-12). Kavrama fonksiyonu: Bilgi kazanma, kullanım ve tercih uygunluğu ile

değerlendirilir. Bütünleştirici fonksiyon: Biyopsikososyal açıdan veriler incelenir. İlişkisel fonksiyon

için iletişim kalitesine bakılır. Etkileyici moral fonksiyon: Becerileri, akla uygun, insancıl kullanma,

istek-sabır ve duygu bileşenlerine göre değerlendirilir. Önermenin çelişmezliği ve üçüncü şıkkın

çelişmezliği ayırıcı tanımlama ile yapılır. Belirsizlik, bilmeme, ilinti kuramama yanı sıra hata

alanları şunlardır: İspat edilecek olan delil yerine konmuştur. Birden çok konu tek konu olarak ele

alınmıştır. Otoriteye başvurulmuştur. Konu dışıdır. Konu genişletilmiştir. Olay açıklanması şiddet ile

baskılanmıştır. İspat edilmemiş konu lehe delil olarak sunulmuştur. Mizahi açıklama vardır. Populer

olana başvurulmuştur. Duygusal tanımlama yapılmıştır. Karmaşık cümlelerle şaşırtılmıştır. Tanım

hatası eşanlamlı ile, eşit yapmakla, olumsuzu ile açıklamakla, bilinen demekle, farklı kategori ile,

sözde-mecaz-garip açıklamakla, ihtiyaç-zorunluk-gönüllü karıştırmakla, tecrübeye dayanarak

yapılır. Uydurma delil yanlışına düşme emin konuşma dinlemekle, ağdalı dil ile nüfuz sağlamakla,

maksatlı iştirakle, tekrarlanan iddia ile, kilişe düşünce ile, gerekçeler uydurmakla, yalnız olumlu yan

değerlendirmekle, seçenek seçimi ile saptanır(13,14). Alzheimer hastalığı bellek, konuşma, görseluzamsal

becerilerde zamanla artan bozukluk belirgindir. Yeni bilgi öğrenme bozulur. Epizodik bellek

bozulması önceliklidir. Eşyasını kaybeder, anlattıklarını tekrarlar. Randevularını unutur. İpuçları

hatırlatmayı kolaylaştırmaz. Görsel uzamsal beceri kaybına bağlı yemek pişiremez. Sosyal beceriler

genellikle korunur. Frontotemporal demansda davranış değişiklikleri, disinhibisyon, dürtüsellik,

sosyal olmayan davranışlar, sosyal çekilme, apati öncelikle gözlenir. Yargılama bozukluğu, içgörü

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

107

eksikliği belirgindir. Konuşulan kelime sayısı azalır, stereotipikdir. Görsel uzamsal beceriler korunur.

Dikkat zayıfl ar, konsantrasyon sorunu oluşur. Son dönemde Alzheimerden ayırt edilemez(15,21).

Sorun çözümü: Kaza önleme için tedbir alınır. Kişi ile iletişimde esnek olunur. Birlikte zaman

geçirilir. İşlerimizi yapmak üzere yanından ayrılabiliriz. Kendimizi adamadan, ekip halinde hasta

izlenir. Kısa süreli bellek açısından basit not alınır. Yakın bellek için düzenli yaşam, tekrarlayan

basit anı tekrarları kullanılabilir. Agnozi ve apraksi açısından ayna belirtisinde olduğu gibi kendimizi

tanıtırız. Resim, tanımlama yazısı konulur. Beceri açısından basit, basamaklandırılmış işlemle

yönlendirilir. Kaybolması halinde tanınması için çebine adres ve isim bildirilir. Fotoğrafı çekilir.

Parmak izi alınır. Yargılama sorunu olan sanrı, neden-sonuç ilişki kuramama, yanlış karar alma

açısından hem bilgi kaydedilir. Hem kişideki değişikler istismar önlemede raporlanır. Şüpheli

durumda rapor yazarken hangi konuda ne işlem için kişinin hukuki yeterli olduğu belirtilir. Düşünce

açısından anlama, konuşma, ifade etme sorunsalı açısından evet hayırlı soru sorulabilir. İşaret dili

ile sorun tanımlanabilir. Davranış sorunu: Apati için eleştirmeden, inisiyatifi ele alarak süreç yönetilir.

Zorlu reaksiyon olan banyo yapmama, hırçınlık gibi sorun için dikkat farklı yöne yönlendirilebilir.

Fazla eşya kaldırılır. Sadeleştirilir. Varsanı kedi görme gibi basitse aldırış edilmeyebilir. Ölmüş eşi

görme gibi olay ise mezara bir kez götürülebilir. Onunla ilgili anılar tekrarlanabilir. Başka konu ile

oyalanması sağlanabilir. Canlı ve korkutucu hayaller için hekim desteği istenir. Sanrı ev benim değil,

eş benim değil tarzında olduğunda sakinleştirilerek dikkati yönlendirilir. Anksiyete ve depresyon

açısından hekim desteği önceliklidir(16). Yaşlının ihmali ihtiyaçlarının karşılanmamasıdır. Yaşlı

istismarı fi ziksel, cinsel, duygusal, ekonomik yöndendir. Bu açılardan yaşlı insan çalıştırılmaz.

Gönüllü aktivitelerde bulunur. Primer tedavide yaşlılarla ilgili epidemiyolojik verilerin usule uygun

toplanması gerekir. Sekonder uygulamada risk grupları belirlenerek çözüm süreçi geliştirilir.

Tersiyer uygulama olan istismarda hukuki uygulama tercih edilmelidir(17).Finansal yeterlikle ilgili

aşağıdaki sorular sorulabilir: Paranızı kim yönetiyor? Banka hesap kontrolünde size yardım eden

varmı? Süresi? Bu konudaki sorun nedir? Hesap yaparken sorun yaşar mısınız? Dolandırıldınız

mı?(21). Malınızın değerini nasıl belirlersiniz? Malınızı satarken hangi stratejiden yararlandınız?

(malın biricik, tek olduğu, satış fi yatı, emlak, danışman) Tapu devri sırasında kurallarınız nelerdir?

Acıma, pişmanlık, sevinç, acındırma duygu yönetimini nasıl yaptınız?

TEMARUZ YAPAY BOZUKLUK KONVERSİYON BOZUKLUĞU

Belirtiler bilinçli + + -

Belirtiler bilinçdışı - - +

Çıkar amaçlı + - -

İkincil kazanç - + +(10)

SİMULASYON: Kişinin amaçını gerçekleştirmek için yapay oluşturduğu değişikliklerdir. Tehlikeli

zor durumdan kaçış için bir taklittir. Ekonomik edinim yoludur. Madde temin aracıdır. İnsan ilişkisini

sürdürme istem belirtisidir. Rahat iş temin aracıdır. İyi yaşam koşul geliştirme yoludur. Mali kayıp, iş

kaybı, intikam alma aracıdır. İzin, özürlülük maaşı, erken emeklilik ve tazminat yoludur.

Hastalık numarası yapan kişide uyarıcı bulgular şunlardır:

Geçmişe yönelik bilgi vermede işbirliği yapmaz. Fizik muayene basamaklarında doktorla işbirliği

yapmaz. Teşhise yönelik ileri tetkik yaptırmayı red eder. Tetkik sonuçlarını hatırlamazlar, imha

ettiklerini, kaybettiklerini açıklarlar. Özel bir tedavi metodunu kullanmak için ısrar eder. Diğer

tedavi seçeneklerini red eder. İletişimde yakınmalardan nasıl kurtulabileceğinden ziyade tazminat,

maluliyet formu nasıl doldurulacağını sorar. Özel ilaç reçeteleri nasıl elde edileceğini araştırır(13).

Anamnezde semptomlar şüphelidir. Muayene uyumsuzdur. Güzel aldırmazlık bulunur. Laboratuar

verileri uyumsuzdur. İyi prognozu kabul etmez. Yaraları elin ulaşacağı yerde ve yüzeyeldir. Tıbbi

kayıt verileri değiştirilmiş izlenimi verir. Tekrarlayan kaza, yaralanma hikayesi edilir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

108

KAYNAKLAR

1. Ozel K, Erguvan T, Gökdemir E, Duman B ve ark. Delusıons Of Pregnancy In A Case Wıth Alzheımer’s Dısease. Türk

Geriatri Dergisi 13/3:202-205, 2010.

2. Novaretti S, Tania M, D’Avila F, Maria I, Mansur LL. Ve ark. Comparison of language impairment in late-onset depression

and Alzheimer’s disease. Acta Neuropsychiatrica 23/ 2: 62-68, 2011.

3. Kulaksızoğlu IB. Yaşlılık ve psikiyatrik hastalıklar. Klinik Gelişim 22/4:65-74, 2009.

4. Çakır S. Genel tıpta depresyon. Klinik Gelişim 22/4:61-64, 2009.

5.Özkan M, Özkan S. Deliryumun nedenleri ve tedavisi. Klinik Gelişim 22/4:56-60, 2009.

6. Markowitsch, HJ, Staniloiu A. The impairment of recollection in functional amnesic states. Cortex 49/6: 1494-1510, 2013.

7.Pitel AL, Beaunieux H, Witkowski T. ve ark. Episodic and working memory defi cits in alcoholic Korsakoff patients: The

continuity theory revisited. Alcoholism-Clinical And Experimental Research 32/7: 1229-1241, 2008.

8. Fabian JM. Neuropsychology, neuroscience, volitional impairment and sexually violent predators: A review of the literature

and the law and their application to civil commitment proceedings. Aggression and Violent Behavior 17:1–15, 2012.

9. Binder LM, Spector J, Youngjohn JR. Psychogenic Stuttering and Other Acquired Nonorganic Speech and Language

Abnormalities. Archives of Clinical Neuropsychology 27: 557–568, 2012.

10. Balcıoğlu İ, Başer SZ. Hekimlerin Karşılaştığı Adli Ve Psikiyatrik Problemler. Türkiye’de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik

Hastalıklar Sempozyum Dizisi No:62: 41-48, 2008.

11.Can Y, Sercan M, Saatçioğlu Ö, Soysal H, Uygur N. Hukuki Ehliyeti Değerlendirme Formu (HEDEF) Geçerlilik,

Güvenilirlik ve Duyarlılığı. Klinik Psikiyatri 9:5-16, 2006.

12.Arikan, R, Appelbaum PS, Sercan M, ve ark. Civil commitment in Turkey: Refl ections on a bill drafted by psychiatrists.

Internatıonal Journal Of Law And Psychiatry 30/1:29-35, 2007.

13. Marcus DA. Kronik ağrı. Çev. Siva A, Ulu O, İşler C, Tütüncüler B. Kronik ağrı. Humana Pres Inc. New Jersey, 2005.

14. Emiroğlu İ. Klasik mantığa giriş. Ankara Okulu Basım yay, Ankara, 2007.

15. Uluğ B, Özkan B, Kurt G. Yaşlıda psikiyatrik sorunlar. Geriatri. Güneç Kitabevi, 2004, Ankara.

16. Bilge Y, Yaşlılığın adli tıp yönünden değerlendirilmesi, Editör: Kutsal YG, Aslan D. Temel Geriatri. Güneş Tıp Kitapevleri,

s. 357-370, 2007, Ankara.

17. Gülen M, Aktürk A, Acehan S, Seğmen MS, Açıkalın A, Bilen A. Yaşlı istismarı ve ihmali. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi

22/3:393-407, 2013.

18. Oral T, Tot Ş. Psikiyatride tanıya yardımcı yöntemler. Güven Ofset, Mersin, 2004.

19. Erol D, Elyas Z, Ünal S. Psikiyatrik Hastalıklar›n Gelişiminde Epigenetik Mekanizmalar. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni

20:109-114, 2010.

20. A New Drug Could Help You Forget Long-Term Traumatic Memories”, http://www.smithsonianmag.com/science-nature/

new-drug-could-help-you-forget-long-term-traumatic-memories-180949386.

21. Gülmez Ö, Tümer AR, Karacaoğlu E, Akçan R, Odabaşı AB. Alzheimer hastalığında fi il ehliyeti. STED 23/1:30-36, 2014.

KONVULSİV BOZUKLUK: Epilepsi beyin sinir hücrelerinin anormal deşarjına bağlı ani başlayan

bilinç kaybı ve kasılmaya yol açan bir hastalıktır. Yaralanmasını önleyecek tarzda etrafında gerekli

düzenleme yapılır. Ani ölüm sıktır(1). Hareketleri engellenmez. Kusma, boğulmaya karşı yan

yatırılarak bağ hafi f geriye doğru düzeltilir. Meslek seçiminde şöförlük, ağır sanayi dalları, askerlik

ve inşaat işleri gibi yüksek mesafede çalışmayı gerektiren meslekler seçilmez. Kişi bu alanda

çalışır veya çalıştırılırsa sorumluluk söz konusudur(2).

Epileptik kişide hastalığa ait nöbet hikayesi, hastalığın metaforları gözlenir. Askerlik hikayesi,

reçeteleri ve varsa EEG ile tanı konur(3).

Ayrım gücünü kaybeden hastaya vasi, kanuni müşavir atanır. Epileptik evlenebilir, hastalık

çocuğuna bulaşmaz. Gelecek nesil için tehlike oluşturmaz(4,5). Epilepsiye bağlı zeka geriliğinde,

temel olarak epilepsiye göre değil zeka geriliğinin derecesine ve davranışların impulsivitesine göre

bir kanaate göre karar verilir. Hafi f zeka geriliğinde azaltılmış ceza sorumluluğu vardır. Orta veya ağır

zeka geriliği, epilepsiye bağlı kişilik değişiklikleri, epilepsiye bağlı psikotik bozukluklar, epilepsiye

bağlı bunama ceza sorumluluğu olmadığı düşünülür. İktal dönem suçları hastanın veya vasinin

farkındalık durumuna göre ceza sorumluluğu düşünülür. Kişi olayı hatırlamaz. Çıkar sorunu yoktur.

Hunharca yara oluşturmuş, etrafı dağıtmıştır(6). Kişilik bozukluklarında frontal lop bozukluklarında

şiddet ve temporal lob disfonksiyonunda cinsel soruna neden olduğu bildirilmektedir. EEG beyin

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

109

alfa, delta, deta dalgalarında artış saptanmıştır(7). Testosteron / serotonin ve testosteron / kortizol

oranları dengesizlik (örneğin, artan testosteron düzeyleri ve düşük kortizol düzeyleri) için dürtü

kontrolü ve öz-düzenleme sinir devresi azaltılmış aktivasyon saldırganlık doğru eğilimi artırdığı

bildirilmiştir(8). Saldırganlık- dürtüsellik luteinizan hormon düzeyleri ile ilişkisi muhtemelen

hiperaktif hipotalamus-hipofi z-gonadal ekseni, bir düşük serotonerjik aktivitesine bağlıdır(9).

Monoamin oksidaz risk polimorfi zmlerin A (MAO-A), daha önce etkileşim içinde şiddet ile ilgili

çevre, beyin yapısı ve fonksiyonu ve sağlıklı kişilerden farklılık göstermektedir(10).

Nöropsikiyatrik testler yeterlik değerlendirmesinde yararlıdır. Bunlar şunlardır:

Auditory Verbal Learning Test or California Auditory Verbal Learning Test

Boston Diagnostic Aphasia Examination or MAE

Controlled Oral Word Association Test

Dementia Rating Scale

Hooper Visual Organisation Test

Trail Making Test

Wechsler Memory Scale

Wisconsin Card Sorting Test

Test sonuçunun mahkemede geçerlik kriterleri için sorulan sorular şunlardır:

1- Karar verme için elverişli ortam sağlanmış mı? (Bu belgelenmiştir mı?)

2- Hastanın bilişsel fonksiyonu ne?(Bu nasıl değerlendirildi?) ve zaman içinde kararlı?

3- Hasta günlük yaşam aktiviteleri ile nasıl başa çıkar? (Bu nasıl değerlendirildi?)

4- Hasta yeterince bilgilendirildi mi? (bu işlem belgelenmiştir mı?) Ve bu bilgilendirme anlaşılır mı?

5- Hasta kendi akli çerçevesince karar vermeye elverişli mi? (Bu nasıl değerlendirildi?)

6 -Sağlık çalışanının hastanın psikolojik durum değerlendirme sınırlılığı nedir? (Bu nasıl

değerlendirildi?)

7 -İş yerindeki ailesel ve sosyal faktörler neler? (Bu nasıl değerlendirildi?)

8- Kurulan hipotez karşıtı görüşün anlamlılığı nedir ve geçerli midir? (11).

TCK md 34/f.1; “Geçici bir nedenle ya da irade dışı alınan alkol veya uyuşturucu madde etkisiyle,

işlediği fi ilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fi ille ilgili olarak davranışlarını

yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış

olan kişiye ceza verilmez. Demans, epilepsi nöbet esnasında ve nöbetten hemen sonraki

dönemdeki bilinç bozukluğu sırasında veya nöbetler arası dönemde ceza yerine güvenlik tedbiri

önerilir(12,13). Temporal loblar beynin birçok bölümü ile bağlantıları olan, özellikle kortikokortikal

projeksiyonlarda dikkat, çalışma belleği, emosyonel yönlendirme ve yüz ve nesne tanıma gibi

fonksiyonlarda rolü vardır. Sol temporal lobların kısmi veya total atrofi lerinde hastalarda atipik

psikotik ve duygudurum semptomları da olduğu çeşitli yayınlarda belirtilmiştir. Karar verme yetisini

önemli derecede kaybeden, özbakımı azalan, çocuksu görünüm ve davranışlar sergileyen, sosyal

geri çekilme ve beceriksizlik gösteren, duygusal açıdan fakir olan, yaşam olaylarını sonuçlarıyla

birlikte değerlendirip karar veremeyen ve içgörüye sahip olmayan kişilerin ceza sorumluluğu

yoktur(14-18).

KAYNAKLAR

1. Tomson T, Sveinsson O. Sudden Unexpected Death in Epilepsy (SUDEP): An Overview. Epilepsi 19(3):91-96, 2013.

2. Özdemir SO. Travmaya Bağlı Epilepsi Hastalığının Özel Hukuka İlişkin Olarak Yaratacağı Bazı Sonuçlar. Epilepsi 19(1):1-6, 2013.

3. Yiğit A. Sait Faik ve epilepsi. Epilepsi 15(1):24-30, 2009.

4. Yaşar H, Tekeli H, Balıbey H, Alay S. Epilepsi Hastaları ve Sağlık Personelinin Epilepsi Hastalığı Hakkında Bilgi ve

Tutumlarının Değerlendirilmesi. Epilepsi 19(3):127-131, 2013.

5. Bingöl CA. Epilepsi rehberi. Epilepsi 18(1):26-38, 2012.

6. Kendi Ö., Bilge Y., Aksoy YM., Tunalı İ., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalına Gönderilen Konvulsiv

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

110

Bozukluğu Olan Vakalarla Cezai Sorumluluğu Etkileyen Diğer Vakalar Üzerine İstatistiksel Olarak Karşılaştırmalı Bir

Araştırma, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 46/1-4: 209-218, 2000.

7. Reyes AC, Amador AA, Qualitative and quantitative EEG abnormalities in violent offenders with antisocial personality

disorder. Journal of Forensic and Legal Medicine 16: 59–63, 2009.

8. Pavlov KA, Chistiakov DA, Chekhonin VP. Genetic determinants of aggression and impulsivity in humans. . J Appl

Genet. 53(1):61-82, 2012.

9. Giotakos O, Markianos M, Vaidakis N, Christodoulou GN. Aggression, impulsivity, plasma sex hormones, and biogenic

amine turnover in aforensic population of rapists. J Sex Marital Ther. 29(3):215-25, 2003.

10. Dressing H, Sartorius A, and Meyer-Lindenberg A. CS Implications of fMRI and genetics for the law and the routine

practice of forensic psychiatry. Neurocase 14/1:7-14, 2008.

11.Sullivan K.Neuropsychological Assessment of Mental Capacity.Neuropsychology Review,. 14/3,131-142, 2004.

12. Mahmutoğlu FS. Nöroloji Uzmanlarının Bilirkişilik Sıfatıyla Adli Bilimler Bağlamındaki Rolleri. Türk Nöroloji Dergisi 18:46-53, 2012.

13. Mutlu EA, Ünal S. Sol Temporal Lob Atrofi si ve Yargılama Yetisi. Nöropsikiyatri Arşivi 49: 224-227, 2012.

14. Uluğ B, Özkan B, Kurt G. Yaşlıda psikiyatrik sorunlar. Geriatri. Güneç Kitabevi, 2004, Ankara.

15. Stahl SM. Stahl’ın temel psikofarmakolojisi. Çev. Uzbay İT. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2012.

16.Melek İ. Davranış bilimleri. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul 2013.

17.Malkinson R. Bilişsel yas terapisi. Hyb Yayıncılık, Ankara, 2013.

18.Türkçapar MH. Bilişsel terapi. Uylam Psikoloji Enstitüsü, Ankara, 2014.

MİRASTAN YOKSUN BIRAKMA: Yaşama, özgürlük, eşitlik gibi doğal hakları kullanmak için

dokunulmaz haklardır(1). Çocuk denilince 18 yaş altı kişi akla geldiği için oy veremez olduğundan az

önemsenir. Güçsüz olduğundan “günah keçisi” kalıbına ailede uygun kişilerdir. Cinsiyet ayrımcılığı

eklenince konu farklı boyutlara ulaşmaktadır. Evlatlıktan ret ederim diyince çocuk evi terk etmez.

İkamet adresinde çocuğun hukuki haklardan yararlanma hakkı devam etmektedir. Çocuk medeni

haklarından vazgeçemeyeceğinden çocuk işçiliğinde de bulunamaz. Anne-babanın çocuğu bakıp

gözetme yükümlülüğü yerine getirilmezse TMK m 347’ e göre çocuk kuruma yerleştirilir. Çocuk

anne-babası ya da yakınlarına karşı ceza almasını gerektiren insan öldürme gibi fi il işlerse, felçli

anne veya babası ile olan yükümlülüğünü yerine getirmezse TMK m 510 a göre mirascılıktan

çıkarılabilir(2-5).

SUÇ: İşgal etmek hak sağlamaz. Rüşvet, irtikap, görevi kötüye kullanarak mal sahibi olanlar

bulunur. Gasp, tefecilik, hırsızlık suçtur. Kişinin bir kimseyi, kandırabilecek nitelikte hileli

davranışlarla hataya düşürüp, onun veya başkasının zararına, kendisine veya başkasına

yarar sağlaması dolandırıcılıktır. Dolandırıcılık, sahtecilik, kandırma, ikna etme hak edinme

yolu değildir. Alkollü veya madde tesiri altında iken sözleşme imzalanmaz. Cinsellik mal

edinme yolu değildir. Kahinlik, astrolojik, falcılık gibi yollar mal değişim ve edinim aracı olamaz.

SONUÇ: Emre ve paraya dayalı süreç geliştirenler için denetim şarttır.Sağlıklı birey olarak yaşam

koşullarını anlayarak öngördüğümüz süreci geliştiririz. Anlamadıklarımız için danışırız. Kimse bizim

için düşünmemeli. Tehdit altında iken karar vermemekteyiz. Diğer durumlar için üzgünüm demekteyiz.

Lütuf yerine sorumluluk ve hesap verebilirlik, saydamlık ilkesinden vazgeçmezsek özgür olabiliriz.

Mal edinme yönteminden ziyade ilgilinin çalışarak mal yönetim modeli geliştirmesinde fayda vardır.

KAYNAKLAR

1.Bilge Y. Ailenin korunması. http://bkcalistay.ankara.edu.tr (ET 21.01.2014).

2. Bulut Y, Kahraman M. Kamu Yönetiminin İşleyişinde Vatandaş-Yönetim İlişkileri. İstanbul İktisadi Bilimler Fakültesi Dergisi

19/3:337-350, 2011.http://iibfdergisi.ksu.edu.tr/Imagesimages/fi les/19(3 PDF (ET 12.12.2013).

3. Recupero PR. Forensic Evaluation of Problematic Internet Use. J Am Acad Psychiatry Law 36:4:505-514, 2008.

4. Özuğur Aİ. Velayet-vesayet-soybağı ve evlat edinme hukuku.s. 673-678, Seçkin Kitabevi, Ankara, 2012.

5. Gençcan ÖU. Vesayet hukuku. S 358-361, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012. Güney S. Davranış bilimleri ve yönetim

psikolojisi terimler sözlüğü. Matbaası, s 86, Ankara, 1998.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

111

BÖLÜM IV.

MAĞDUR BİLİMİ-VİKTİMOLOJİ:

CEZA HUKUKUNDA PSİKİYATRİ MAĞDURİYET PSİKOLOJİSİ: Hukuki sürecin bazen bezdirici

olması, kişinin aynı travmayı tekrar tekrar yaşaması mağdur psikolojik özellik yüklenmesine yol

açar(1). Tanrı tarafından oluşturulduğuna inanılan doğal afete bağlı mağduriyette çaresizlik ve

boyun eğme esas duygu iken; insan eliyle olanda öfke, kin, nefret, düşmanlık, intikam ve öç alma

önceliklidir. Ortalama beklentileri karşılayacak çevre etkisi önemlidir. Kimliğe yönelik acılar kolay

genelleştirilir. Siyasi olanlarda efsanelerin paylaşımı artmaktadır. Agresyon oluşmasında tarihsel

düşmanlık, insanlık dışı hale sokulma durumu ve dürtülerin yönlendirdiği mağduriyetle ilişkilidir. Bu

huzursuzluk ve sıkıntının üstesinden gelmek için yakınlarına şiddete yönlenirler(2).

Yargılama yeteneğini zayıfl atan korku, kuşatılmış ruh halleri, duygusallık, ihtiyaç duygusu, önyargılı

olma mağduru zayıfl atır, travmaya elverişli hale getirir. Fail gözdağı vererek, asimetrik saldırı

yaparak, kontrollü gerilim oluşturarak veya ikna süreçleri ile travmayı ilerletir.

Kişinin ya hep ya hiç tarzı düşünmesi, aşırı genellemesi, at gözlüğüyle bakması, felaketleştirmesi,

kişiselleştirmesi olayları olumsuz tanımlaması mükemmeliyetçiliği intiharda sorun alanları

olduğundan kişinin sorunları işlevsel yaklaşması, farklı çözüm seçenekleri üretmesi, çözüm

seçeneklerini uygulaması yönünde çalışma gereklidir. Kişiye; sorun nedir ve ne zaman ne sıklıkta

nerede kimlerle olduğu ciddiyeti ve çözülme olasılığıyla ilgili çalışma önerilmektedir(3).

Kriz çok önemli, hemen ilgi isteyen, sürpriz, bir şeyler yapılması gereken, kontrol dışı kişiyi

tehlikeyle baş başa bırakan, onu tehdit eden olaydır. Kriz öngörülmeyen, karmaşık, çıkar çatışması

ve duygusal yaklaşımın olduğu sıklıkla boşlukta belirsiz seyirlidir. Ön belirtilerin anlaşılması halinde

tedbir alınır. Önlenebilir olmaması halinde akut dönemde tehlikenin etkileri azaltılır, ortadan kaldırılır.

Bu dönem tamamlandıktan sonra zararın sınırlandırılması, iyileşme, öğrenme ve değerlendirme

safhasına geçilir(4).

Kriz döneminde kişinin tatsız olayı sık hatırlaması özellikle uyanma sonrası huzursuzluk

duygulanımda dağılım ayrışma, fi ziksel ayrılık, yas ve çatışma ile devam etmektedir.

Prodrom, akut, süreğen kriz, çözülme aşaması olarak kriz incelenir. Kriz şiddeti, etkisi, süregenliği,

maliyeti, kamuoyuna etkisi ile değerlendirilir. Stratejik düşünme, beyin fırtınası, delphi yöntemi,

karar konferans yöntemi ile karar alınır. Kriz ekibi hazırlanır. Erken uyarı sistemi kurulur. Planlı

değişim eğitimle desteklenir. Aynı fi kirdeyim yerine sorununuzu anlıyorum. Bunu anlamıyorsunuz

yerine yaptığınız saptamayı tekrarlayabilir miyim? Yanılıyorsunuz yerine çözüm için çalışacağız.

Konu abartılmıştır yerine aynı fi kirde olmadığımız konular var(5).

Açık, Samimi doğru tanımlamalarda bulunularak tekrarlı ifadelere öncelik verilir.

Önleyici aksiyon stratejileri önceden yanlış olduğunu ispatlama için uğraşılır. Karşı atak için

utandırma, şok, tehdit edilir. Karşı taraf küçümsenir. Savunmacı strateji inkar, mazeret ve temize

çıkarmadır. Oyalayıcı iletişim stratejileri taviz verme, sokulganlık, ilgi kesme, yeniden etiketlemedir.

Üzüntü dile getirme özür dileme ve pişmanlıktır. Düzeltici davranış soruşturma, düzeltici hareket,

zararı karşılama, tövbe etmektir. Sessiz de kalınabilir(5). Mazeret bildirme türleri şunlardır:

1.Kaza: Tekrar varsa samimiyet olmayabilir. Unutmanın niteliği incelenir.

2. Bilgisizlik: Fark etmeme gerekçesidir.

3. Kontrol edilemeyen nedenler: Yoğun trafi k gerekcesi tartışılır.

4. Suçu başkalarına yüklemek: Ölçülü değerlendirilir.

5. Sorumluluğun yayılması kişinin kaotik sistem isteği ile değerlendirilir(6).

Krizdeki kişide etki evresi, baş etme ve geri çekilme süreci yaşar.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

112

KAYNAKLAR

1. Herman J. Travma ve iyileşme. Çev. Tosun T. 2007, İstanbul.

2. Çevik A. Mağduriyet psikolojisi ve toplumsal yansımaları. 21. yüzyılda Sosyal Bilimler 2:65-83, 2013.

3. Bahar Hİ. Suç mağdurları. Adalet Yayınevi, Ankara, 2006.

4. Ruhsal ve Davranışsal Hastalıklar Ruh Sağlığı Bölümü Dünya Sağlık Örgütü Cenevre .2000. İntiharın Önlenmesi

Hapishane Çalışanları İçin Kaynak. Sağlık Bakanlığı, 2004, Ankara.

5. Erdoğan E. Boşanmayla ilişkili Art Niyetli Anne Sendrom. http://www.belgeler.com/blg/2pt6/bo sanmayla-iliskili-art-niyetlianne-

sendromu. (ET: 18.07.2013).

6. Balcıoğlu İ, Kocabaşoğlu N. Öcek T. Mağdur ve Mağdur Psikolojisi. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 4(1):9-14, 2011.

7. Demir K. İmaj yönetimi. Sandal yayıncılık. Ankara, 2003.

TRAVMA: Dil sürçmeleri, unutmak, masum sakarlıklar, rüyalar aktarım, karşı aktarımın göstergesi olabilir.

SEÇİLMİŞ TRAVMA: İnkar, asimilasyona sık yol açar. Depolanır.

Kişi yansıtmalı özdeşleştirme, bağlanma, körü körüne inanma bulunur.

Olay yeniden etkinleştirilir. Zaman çöker. Olayın sosyo politik etkileri gözlenir. Adalete güven azalır.

Hukukun üstünlük ilkesi olmadığı inancı yayılır.

Büyük grup kimliği oluşarak öteki aleyhinde damgalama tarzı değerlendirmelerde artış gözlenir.

Saldırı önleme, durdurma, tespit yönünde TMK m 25’e göre değerlendirme yapılır.

Sorunu anlamada “bana damdan düşeni getirin” sözü ile empati için deneyimin gerekliliği ve

çarenin kişinin kendisinde ve olayı yaşayanlarda; Göle maya çalmakla da umutun gerekliliği

vurgulanmaktadır.

TRAVMA ÖNCESİ: Fail mağduru kollamakta, onunla ilgili plan yapmaktadır. Bazen mağdur tehlike

olacağını hisseder. Gerilim tehditle ilişkilidir.

TRAVMA ANI: Mağdur şaşırır, ne yapacaktır bilemez. Donakalır. Mağdur korkup, kaçabilir. Bazen

öfke gereği tepki verir. Mağdur faili şaşırtma durumuna geçer(1).

KAYNAK

1. Russell B. Sorgulayan denemeler. Çev Arık N. TUBİTAK, Ankara, 1995.

TRAVMA SONRASI DURUMLAR

AKUT STRES BOZUKLUĞU: Travmatik olay sonrası korku çaresizlik, dehşet hissi sonrası

hissizlik, dalgınlık ya da duygusal küntlük, şaşkınlık hali ve farkındalılıkda azalma, derealizasyon,

depersonalizasyon, dissosiyatif amnezi ile tekrarlayan görüntü, düşünce, rüya, illizyon, olaydan

yoğun kaçınma durumu gözlenir. Bir ila üç ay içinde bitmesi beklenir.

POSTTRAVMATİK STRES BOZUKLUĞU: Kişinin gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır bir

yaralanma, kendisi ya da başkalarının fi ziki bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış, böyle bir olaya

tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiş olması ve bu olaya aşırı korku, çaresizlik

ya da dehşete düşmek gibi tepkiler vermesi sonrası işlevsel bozukluk görülmesidir. Predispozan

faktörleri şunlardır: Birey için öznel anlamı olması, karşı karşıya kalma süresinin uzaması,

karşılaşmanın ani olması (hazırlıksız olma), katastrofi k olması,

insan tarafından oluşturulması (çaresiz bırakılması), ölüm tehdidi içermesi, fi ziksel yaralanma ile

birlikte olması, insanlık dışı olay içermesi, kişide suçluluk, utanç duygusu uyarmasıdır.

Patogenez: Hipokampus, amigdala, frontal korteks, talamus, hipotalamus ve lokus ceruleus

etkilenir. Hipotalamohipofi zer yol bozulur. Locus ceruleus’da norepinefrin sisteminin bozulur.

Mezokortikal dopaminerjik sistem hiperaktive olur. Bazısında genetik yatkınlık vardır. Serotonin

taşıyıcı gen alel anormalliği görülmüştür. Serotoninerjik sistem değişir. Endojen opioid sistemi

değişir. Dopaminin noradrenaline dönüşümünü sağlayan dopamin beta hidroksilaz enzim genetik

aktarımı bozulabilir. Yüksek deri direnci ve EMG tonusu artar. İdrarda 3-metoksi 4-hidroksi fenil

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

113

glikol fazlalaşabilir. Platelet α2 adrenerjik reseptör sayısı artabilir. Lenfosit bazal cAMP ve adenilat

siklaz enzim düzeyinin düşüklüğü olabilir.

Çocuklukta travmaya maruz kalan hastalarda simgeleştirme: Travma, kişinin kendilik algısını ve

temsil oluşturabilme yetisini (ölü gibi hissettiklerinden, donukluk, boşluk ya da anlamsızlık tarzı

simgeleştirme, çaresizlik), dürtüsel davranış, aşırı uyarılma ve fi zyolojik düzensizlik simgeleştirme

yeti bozukluğu(taşikardi), olay yerine gitmekten ve benzerlerinden kaçınma sıktır(1-5). Öğrenme

ve bellek işlevlerinde genel bir bozulma saptanır. Bilmediği için, anısına eşlik edecek keder

canlanamaz. Böylece yalnızlaşır ve kendisine yabancılaşır. Travmatik anı, bilinç alanına girmek

yerine bölünür, travmatik yaşantının bir parçası olan duygulanım, biliş ve davranış parçaları ortaya

çıkar. Anı parçalanır. Aktarım belirginleşir. Yıkıcı ve güçlü öyküler oluşturulur. Metafor oluşur(6-10).

Bucci, geliştirdiği Çoğul Şifre Kuramı (Multiple Code Theory) ile kognisyonlarda emosyonların

dile getirilme sürecini açıklamaya çalışmış ve psikanalitik kavramları, bilişsel psikoloji, emosyon

ve gelişimle ilgili yapılmış araştırmalara dayanarak açıklamaya çalışmıştır. Subsembolik sistemde

değişik algısal kanallardan sürekli gelen bilgiler, aynı anda paralel olarak işlenir; çeşitli algılar

ve motor yollarla iletilen duyumlar arasından hesaplamalarla benzerler bir araya getirilir(11).

Depersonalizasyon, derealizasyon tarzı disosiasyon gözlenir(17).

Cinsellik belli yaşam süresi sonunda kazanılan, kurallı ancak dürtüsel niteliği olan süreçlerdir.

Cinsellikte iktidar olma yeterliğini gösterme, yaşamla-ekonomiyle eş değer biçme (berdel,başlık

parası, kardeş eşi ile evlenme), bağımlılık, bağlantı nesnesi, fi ziksel ihtiyaç, hissetme duygusu tartışılır.

Cinsel ilişki sonrası kişinin ruh ve beden sağlığının bozulmaması aşağıda belirtilen durumlarla

ilişkilidir:

1. Yaş: 18 yaş üzeridir. Bu durum kişinin karşılaştığı, işittiği olgu değerlendirme süreçini

tamamlaması için en az süredir. Çocukların karar değiştirme, örselenmeme, sömürge olmama

hakları bulunmaktadır.

2. Cinsellik uygun yer ve zamanda eşit koşullar altında rıza ile gerçekleştirilir. Duygu, davranış ve

tutum uyumluğu esastır.

3. Kişi olayı rızasıyla açıklarsa verilen toplumsal etki-tepki kabul edilir etki, hoşgörü düzeyindedir.

Kişinin cinsel saldırı sonrası ruh ve beden sağlığının bozulması için kalıcı nitelikte kronik etkili

mağdurun toplumsal, iş ve aile yaşantısını bozan posttravmatik stres bozukluğu, depresyon

gibi hastalığa mağdur olması halinde failin cezası artar. Diğer ruhsal travmalarla son olay ruh

sağlığını birlikte bozabilir. İntihara kalkışma gibi yardım çağrılarına dikkat edilir. Mağdurun olayı

leke, kıl, yara ile ispatı şart olmayıp, ruhsal belirtilerde gösterir. Mağdurun dar giysi giymesi, faille

birlikte olma isteğini söylemesi, prezervatif taşıması gibi haller mağdurun istekliliğini göstermez.

Muayene mağdurun rızalığı ve onun istediği koşullarda yapılması tercih edilir. Tekrarlamayan

muayene gerekir. Mağdurun zeka durumunun orta veya ağır azalması halinde ruh ve beden sağlığı

bozulmayabilir. Ancak fi ilin anlam ve sonuçlarını ve gerçeği değerlendirme sorunu nedeniyle

kendisini savunamayan mağdurun durumundan dolayı failin ceza artımı söz konusudur. Mağdurun

rızası dışında madde tesiri altında olması da falin cezasını artırır. Cinsel temasla geçen iyileşmesi

mümkün olmayan AIDS, human papilloma virus, hepatitis hastalığında da failin zezası artar.

Kamu görevi, hizmet ilişkisi, üçüncü derece dahil soybağı olanlar, silah olması, birden fazla kişi

ile yapılması ceza artım nedenlerindendir. Eşe yapılan zorla cinsel ilişki şikayet üzerine takibat

gerektirir. TCK m 86’ya göre ruh sağlığını, algılamayı bozan durumda ceza verilir. TCK m 94’e

göre işkenceye bağlı ruhsal acı çekmede ceza verilir. Çocuk düşürtme sonucu ruh sağlığı bozulma

halinde TCK m 99 hükmü uygulanır. Cinsel saldırı sonrası kalıcı ruh sağlığı bozulma halinde TCK

m 102/5; çocuk istismarında ise TCK m 103/6 gereği yapılır. Ruh sağlığı bozulmasında kullanılan

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

114

sık tanılar akut stres bozukluğu, posttravmatik stres bozukluğu, uyum bozukluğu, depresyon,

anksiyete bozukluğudur.

Travmaya bağlı aşağıdaki belirtiler gözlenmesi halinde posttravmatik stres bozukluğu düşünülür.

Çaresizlik yardımsızlık, sıkıntı gerginlik belirgin şekilde hissedilir. Gerginlik duygusu, anksiyete,

depresyon şeklinde yaşanabilir(12). Beck Depresyon Ölçeği, Genel Sağlık Anketi, Çok Boyutlu

Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kısa Tanı Ölçeği, ZET Travma

sonrası hayata küsme bozukluğu ölçeği kullanılabilir(13,14). Travmadan sonra gelişen yaşamsal

tehlikenin uzun sürmesi, yapacak bir şey olmaması, ölen başka insanların olması halinde olay

sonrası aşağıdaki belirtiler gözlenir.

1- Kişi olayı haksız olarak ifade eder

2- Bu olay sık sık gözlerinin önüne gelir. Üzüntü, titreme, ağlama gibi duygusal tepkiler mevcuttur.

Bu çerçevede uyku bozukluğu, artmış uyarılmışlık, öfke patlamaları gözlenir. Kişi olay mahalline

gidememe hali belirgindir. Olay mahalline benzer yerler ile ilgili tanımlama artmıştır. Olay saati ile

ilgili durum tanımlamaları belirginlik kazanmış ve devam eder niteliktedir.

3- Fail ve failler kötü olarak tanımlanmış onlara ait genelleştirmeler, korku, kaçınma halindedir.

4- Ayırıcı tanı: Gerçek varsanı renklidir, hayvan, nesnedir. Aralıklıdır. Belirli kelime ve cümlelere

sanrı da eşlik eder. Kişi varsanıyı azaltmaya çalışır, gizler. Doğal dil kullanır. Göz açıp kapamayla

değişmez. İnsanlar normal büyüklüktedir. Sanrı Kişinin mevcut kültürel değerleri ile uyuşmayan

yanlış inançlardan oluşandüşünce içerik bozukluğudur. Gerçektir. Başlangıç ve cözüm yavaştır.

Başkalarından gizlemeye çalışılır. Uyumlu davrnır. Bizar sanrılara dezorganize davranış eşlik eder.

Bilişsel bozukluk yoktur. Anksiyetede dikkat öncesi süreçler ve implisit bellek artar. Depresyonda

negatif materyal anımsaması güçlüdür. Eksplisit bellek amnezi, anksiyetede bozulur. Psikojenik

amnezi seçicidir. Kişilik sorunu bağlantılıdır. Davranış kaçış bozukluklarında kimlik kaybı önceliklidir.

Disosiyatif amnezi duruma özgüdür. Seçicidir. Geriye dönüktür. İyileşme aşamalıdır. Bellek kaybına

ilgisizdir. Korsakof psikozunda frontal lop patolojisi belirgindir. Tespit belleği normaldir. Zeka

normaldir. Beceri korunmuştur.

4-1.Simülasyon: Sağlı çalışanı ile hasta işbirliğinden kaçınır. İkincil kazanç belirgindir. Çıkar

bağlantıları söz konusudur. Tanımlama konuşması ile duygulanım arasında uyumsuzluk vardır.

Farklı zamanlarda farklı tanımlamalar yapılır. Aşırı veya yetersiz tepkimeler belirgindir. Sahte

varsanı şüphelidir, müphemdir. Kişi boyun eğer. Zorlamalı dil kullanır. Siyah beyazdır. Dramatik

gelişmiş ve atipiktir. Göz açıp kapama ile değişir. Minyatür veya devdir(15). Şüpheli sanrı aniden

başlar, biter. İlgi çekmeye çalışılır. Davranış uyumsuzdur. Abartılı bilişsel defi sit vardır. Açıklamaları

çelişkilidir. Silah taşımaz. Ajite değildir. Kaçamak davranır. Soruları tekrarlar, yavaş cevap verir.

4-2. Psikotik bozukluklar: Kişi makul ve açıklayıcı bilgilendirmelere uyumsuz varsanı veya sanrıları

vardır. Konuştuğu cümleler anlaşılmaz ve karışıktır.

4-3. Nörotik bozukluklar: Kişi tanımlamaları yapay değişikliklerle ve plaseboyla değişir. “Benim

için yorulmanı, ezilmeni istemem”; “parayı sevmem”, “yıpranmanı istemem” tazı sahte iletişim

bağlantıları gözlenir. “Seni bazen sevmemem genetik mi yoksa çevreden mi”tarzı sorun alanının

genişlemesini sağlar. Pozitif, basit tanımlamalarla süreç geliştirilir.

4-4. Kişilik bozuklukları: Konuyla ilgisiz anlatılanlar ve çerçeve düzenlemeleri yapmak sorundur.

4-5. Diğer: Davranış kusuru: zayıf impuls kontrolü vardır. Reaktif: Suç işlemiş kişi kompansasyona

girer. İletişimden kaçınır. Yapay bozukluk: Hastalık uydurulur, taklit edilir, oluşturulur, ağırlaştırılır.

Capgras hastalığında kişinin çevresindekiler gerçek olmayıp, başkası onların yerine geçmiş

olduğuna inanılan hastalıktır. Ganser sendromu hapishane ruh hastalığı, psödomalingering hastalığı

olarak da bilinir. Yaklaşık yanıt alınan bilinç bulanıklığı ile seyirli hastalıktır. Munchausen sendromu,

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

115

hastane bağımlılığı, cerrahi girişim bağımlılığı ve profesyonel hasta sendromu olarak da bilinir.

Kişi hasta olduğunu kabul eder. Simulasyondan farkı çıkar ilişkisi, bağlantısı yoktur. somatizasyon

bozukluğundaki kişi (Briquet Sendromu) istemli yara oluşturur, istemli hospitalize edilir. Olağan dışı

çok sayıda mutilasyon işlemlerine girer ve isteklidir. De Clérambault Sendromu (saf erotomani)’dir.

Paylaşılmış psikoz (Folie à Deuxd) dur. Anti ego muhalifl iği (sanatcının diğerlerinin eserlerine karşı

nefreti), Aşırı empati sendromu(anlatandan daha fazla duygulanmak), pazartesi sendromu (işle ilgili

takıntılar), Peter pan sendromu (erişkin olduğu halde çocuksu davranan), Porto-Rikolu (dövüşme

) hastalığı, Pseudocyesis (hamile zannı), Couvade sendromu (babada gebelik belirtilerinin

görülmesi), Don Juanizm (devamlı cinsel ilişki isteme), nimfomani (kadında cinsel arzu artışı),

De-clerembault (Erotomani) hastalığı, Cain (kabil)/kardeş kompleksi (kardeşi öldürme, rakip

görme) hastalığı, Herakles kompleksi (babanın çocuklarından nefret etmesi), Jocasta kompleksi

(annenin çocuğuna olan aşırı bağlılığı), Medea kompleksi (eşinden nefret eden annenin çocuklarını

öldürmesi, onlardan hınç çıkarması), Orestes kompleksi (anneyi öldürme arzusu) bildirilmiştir. Otello

sendromunda sevgilinin aldatma konusu ile yoğun uğraşılır. Yabancı el sendromunda kişi tuttuğu

nesneyi tanımlayamaz. Huzursuz bacak sendromunda sürekli baldır ağrısı, yorgunluk, dikkat ve

konsantrasyon bozukluğu ve kişilik değişikliği gözlenir. Olfaktör referans hastalığında kişi devamlı

etrafa kötü koku yaymakta olduğunu düşünür(18,19). Madde kullanımı: Madde teminine yönelik

duygusal bağlantıları bulunur. Yeme bozuklukları: Vücut yapı bozukluğu belirgindir. Parafi li: İletişim

kurma becerileri zayıftır. Hatalı bellek sendromu: Regresyon, represyon, çıkarla bağlantılı durum

vardır. Mahkum psikolojisi: Suçsuz olduğuna dair durum belirgindir. Kronik yorgunluk sendromu:

Yorgunluk sonrası belirtiler belirgindir. Çocuk ihmali ihtiyaçlarının karşılanmamasıdır. Çocuk

istismarı fi ziksel, duygusal, cinsel ve ekonomiktir. Primer tedavide çocuklarla ilgili epidemiyolojik

veriler toplanır. Sekonder uygulamada risk grupları belirlenerek durum iyileştirmesi yapılır. Tersiyer

uygulama ise istismarda hukuki uygulama tercih edilir(16,17).

KAYNAKLAR

1. Porter TM, Feldman MD. A Case of Factitious Pedophilia. Forensic Sci, September 56/ 5: 1380-1382, 2011.

2. Reinhold N, Markowitsch HJ. Retrograde episodic memory and emotion: A perspective from patients with dissociative

amnesia. Neuropsychologia 47:2197–2206, 2009.

3. Heide KM, SolomonKathleen EP, Heide M, Solomon EP. Biology, childhood trauma, and murder: Rethinking justice.

International Journal of Law and Psychiatry 29: 220–233, 2006. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2004; 47: 140-151

Derleme

4. Kara B, Biçer Ü. Gökalp AS. Çocuk istismarı. Çocuk Sağlığı ve hastalıkları Dergisi 47: 140-151, 2004.

5. Sözen S. Ergenlik döneminde cinsel istismar olgularında adli tıbbi değerlendirme, multidisipliner yaklaşım. Türk Ped Arş 46:35-38, 2011.

6. Iverson GL. Misdiagnosis of the persistent postconcussion syndrome in patients with depression. Archives of Clinical

Neuropsychology 21: 303–310, 2006.

7. Macdonald K. Macdonald T. Peas, Please: A Case Report and Neuroscientifi c Review of Dissociative Amnesia and

Fugue. Journal of Trauma & Dissociation, 10:420–435, 2009.

8. selin G, Le Brocque R, Kenardy J, Anderson V, McKinlay L. Which method of posttraumatic stress disorder classifi cation

best predicts psychosocial function in children with traumatic brain injury? Journal of Anxiety Disorders 24: 774–779, 2010.

9. Atkınson RL, Atkinson RC, Hilgard ER. Psikolojiye giriş. Sosyal yayınlar. İstanbul, 1995.

10. Çoşkun M, Petit JR. Acil psikiyatri el kitabı. İstanbul Med. Yayıncılık, İstanbul, 2006.

11. Özmen E. Çocuklukta travmaya maruz kalan hastalarda simgeleştirme http://www.ercanozmen.com/cocukluktatravmaya-

maruz-kalan-hastalarda-simgelestirme/ (ET 17.02.2014).

12. Palabıyıkoğlu R, Berksun O, Güney S, Yazar H, Duran A.Krize Müdahale Merkezine Başvuranların Değerlendirilmesi:

Demografi k Özellikler, Sorun

Alanları, Yaklaşım. Kriz Dergisi 3 (1-2) 118-123, 1994.

13. Sayıl I, Canat S, Akdur R, Kılıç EO, Uslu R, Özgüven HD, Öncü B, Doğan S, Koçak OM, Kendi M, Aldemir S, Çelik S,

Öztop D, Yalçın A, Yılmaz A, Güney S. Depremzede Ailelere Yönelik Koruyucu Müdahale Çalışması. Kriz Dergisi 9(1): 1-12, 1994.

14.Gelder MG, Andreasen NC, Lopez-Ibor JJ, Geddes JR. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford University Pres, 2009, England.

15.Ünal S, Güney S, Kartalcı Ş, Reyhani İ. Travma sonrası hayata küsme bozukluğu öz-değerlendirme ölçeği (pted kendini

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

116

değerlendirme ölçeği) Türkçe versiyonunun güvenirliliği ve geçerliliği çalışması. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik

Bilimler Dergisi 24/1: 32-37, 2011.

16. Acehan S, Bilen A, Ay MO, Gülen M, Avcı A, İçme F. Çocuk istismarı ve ihmalinin değerlendirilmesi. Arşiv Kaynak Tarama

Dergisi 22/4:591-614, 2013.

17. Köroğlu E. DSM V. Tanı ölçütleri. Başvuru el kitabı. HYB Hekimler Yayın Birliği, 2013, Ankara.

18.Yaygın psikolojik sendromlar. http://www.aktuelpsikoloji.com/yaygin-psikolojik-sendromlar-8482h.htm (ET 15.04.2014).

19. Nadir görülen psikiyatrik sendromlar. http://www.eminceylan.com/pro1.asp?CatID=94 (ET 15.04.2014).

ÖLÜMÜN NASIL OLDUĞUNUN ARAŞTIRILMASI-ÖLÜM HALİ

Ölüm sonrası ölü yakınları bazen istenmeyen davranış gösterebilir. Hospis yaklaşım disiplinlerarası

uygunluk geliştirilmesi ile mümkündür(1-3).

Ölüm sonrası olayı duyan kişi üzüntü ve değer kaybına bağlı inkar hissedilir. Öfke döneminde

kızgınlık esastır. Suçlama ve suçlandırma duygu ve düşünceleri ile kişi şiddete yönelik durumu

kolaylaşır. Pazarlık evresinde ölümün farklı uygunluk durumları dile getirilir. Kabullenme evresi yeni

döneme uyum ve değişiklikleri kabullenmedir(2,3). Konuşma ve değerlendirme yas süreçi içinde

ele alınarak 3-5 gün içinde ölü yakını ile süreç geliştirilir. İnteraktif olunur. Otantik durumlar anlayışla

karşılanır. Motivasyon geliştirilmesi önemli. Altruistik davranılır. Deneyimsizlik durumları empatik

düzey ile aktarımın anlaşılması ve süpervizyonla giderilir(4).

DOĞAL: Anidir. Öngörülebilir. Bazen bilinir. Otopsi ile karar verilir.

KAZA: Anidir. Kimin, nerede, ne zaman, nasıl öldüğü öngörülmez, engellenemez. Angelman

sendromu 15q11-q13 kromozom anamalisidir. Vurgulayıcı (expresiv) dil kusuru, ataksik yürüyüş,

epileptik nöbet bulunur. Hiperaktiviteye bağlı kazai ekimoz, sıyrık, parçalı yaralar görülür. Kazai

suda boğulma bildirilmiş(1).

KAYNAKLAR

1. Herbst J, Byard RW. Sudden Death and Angelman Syndrome. Journal of Forensic Sciences 57/1: 57–259, 2012.

2. Bilge Y. Tıp düzleminde adalet. Öncü Basımevi, Ankara, 2013.

3. Bilge Y. Ölüm sürecini standardize edilmesi ile hospiz yaklaşım tarzının ilişkisi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi

Mecmuası 60/3: 110-115, 2007.

4. Godout A, Jones L, Johnson M, Adcock Y, Arolker M and Barner J. Medical students talking to hospice patients. The

Clinical Teacher 9:9-13, 2012.

TAKSİR: Fiil istenerek yapılır. Sonuç öngörülür. Engellenebilir. Kişi % 80-95 sıklıkla tehlikeli

davranış, % 5-20 sıklıkla tehlikeli durumla karşılaşma sonuçu yaralanır. “Acelem vardı, bilmiyorum,

görmedim, bana bir şey olmaz, yıllardır yapıyorum, güvenlik tedbiri iş verimimi düşürüyor” tarzı

savunmalar sıktır.

Erken çocukluk döneminde perinatal hipoksik koşullar, beslenme bozuklukları ve enfeksiyon,

sıcak süt yanıkları ölüm ve hastalık sekeline yol açmaktadır. 4 yaşından itibaren enfeksiyonların

yanı sıra trafi k kazaları, suda boğulma, yanma, düşme, zehirlenme sorunsalı gözlenmektedir.

Zehirlenme belirtilerinin geç görülmesi, alınan madde hakkında bilgi verilmemesi tedavi etmeyi

güçleştirir. Madde miktarı kişi üzerine kalıcı etkiyi artırır. Yarışmalı, geri dönüşümlü etki olumlu etki

yapar. Patlamalı koşullar travma etkisini artırır. 15 yaşından itibaren kazaya bağlı yaraların kasıtlı

yaralardan ayrımı gerekmektedir. Yaralanmalar ölüm, kalıcı maluliyet, iş görmezlik ve eğitimden

geri kalma, tıbbi bakım, adli ve araç masrafl arı sorunun yükselmesine yol açtığından önlenebilir,

azaltılabilir durum olan olasılıkları ihbar ederek risk analizine göre değerlendirmek gerekir. Moment

aktarımı, süresi, cismin hızı, ağırlığı, kinetik enerjisi, potansiyel enerjisi, travma yönü artması kişinin

etkilenmesini artırır. Dokunun biyolojik özellikleri yaralanma sonucunda rehabilitasyon durumunu da

etkiler. Çocukların alkol ve madde kullanımı, akıl hastalıkları, cinsel ilişki, kasıtlı fi illerden korunması

bölgesel aktivite ve farkındalık çalışmaları ile korunması önceliklidir(1). Uçmak gibi yeteneklerinin

olmadığı eğitim ve öğretim, toplumsal etkinliklerde kabulü yönünde çalışmalar ihtiyaçtır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

117

BİLİNÇLİ TAKSİR: Fiil istenir, sonuç öngörülür ama olması istenmez. Şansına güvenmiştir.

OLASI KAST: Kişinin başkasına olan fi ilinde olursa olsun diyerek hareket etmesi halinde olası kast

söz konusudur.

İNTİHAR: Bilinir. İstenir. Yardım çağrısı gönderilir.

CİNAYET: Kast, amaç öldürme istemidir. Uygun araç kullanılır. Teknik destek alınır. İzleyici ve

toplum için olay karışık ve anlaşılmaz olup kabullenilemez. Hukuken araştırılır.

ORGAN VE DOKU NAKLİ:

2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması Ve Nakli Hakkında Kanun’a göre

doku ve organ nakli yapılmaktadır. Vericiye olası riskler, tehlikeler ve ortaya çıkabilecek psikolojik,

sosyal ve tıbbi durumlar hakkında ayrıntılı ve açık bir şekilde bilgi verilmesi; vericiden alınacak

onamın iki tanık huzurunda yazılı ve imzalı olarak alınması gerektiği ifade edilmiştir. Organ ve doku

veren ya da alan kişilere ait tüm kişisel bilgi ve veriler, kişinin özel yaşamına saygı ve mesleki gizlilik

ilkeleri gereğince saklı tutulmalıdır. Alıcı ve verici ile ilgili tıbbi ve kimlik bilgilerinin mahremiyeti

korunmalıdır. Kitle iletişim araçlarında hasta mahremiyetini çiğneyen, özel yaşamı sergileyen, hasta

ve yakınlarının, ailenin korunmasını zedeleyen beyanlardan kaçınılmalıdır. Basın yayın organlarına

yapılan açıklamalarda organ bağışını özendirici, kamuoyunu bilgisel temelde aydınlatıcı, hasta

mahremiyetine saygılı ifadeler kullanılmalı ve halkın güveni kazanılmalıdır. Açıklamalar, merkezlerin

reklamına yönelik ve ekipler arası rekabet izlenimi veren, hasta yararını göz ardı eden ifade ve

eylemler içermemelidir. Kıt kaynak olan organ nakli dağıtım sistemi Sağlık Bakanlığı üzerinden

geliştirilmiştir. “Verici için müsait organ alınır, istemiyorsa belirtilmiştir” kuralı geliştirilebilir. Ölüm

cinayet ise delilleri raporlamak şartı ile yara olmayan doku alınabilir. Alıcı belirlemede öncelikler

önemlidir. Böbrek naklinde organ bekleme süresi de önemli iken karaciğerde yaşamı devam

ettirme kapasitesi önceliklidir.

İNTİHAR: Kişinin özbenliğine yönelik saldırıdır. Kalkışmak yardım çağrısıdır. TCK m 84’e göre

Başkasını intihara azmettiren, teşvik eden, başkasının intiharını kuvvetlendiren ya da herhangi bir

şekilde yardım eden kişi cezalandırılır.

Ne sorulmalıdır?

1. Kişinin intihar etmek için belli bir planının olup olmadığını bulmak için: Yaşamını sonlandırmak

için herhangi bir planın var mı? Bunu nasıl yapacağına dair kafanda bir fi kir var mı?

2. Kişinin intihar aracı olup olmadığını öğrenmek için: Hap, silah, böcek ilacı veya diğer araçların

var mı? Bu araçlara erişim imkanın var mı?

3. Kişinin belirlenmiş bir zamanı olup olmadığını öğrenmek için: Yaşamını sonlandıracağın zamana

karar verdin mi? Bunu ne zaman yapmak istiyorsun?

İntihar ruh hastalıkları ile birlikteliği; ortaya çıkaran dinamik etkiler ve ani-impulsif-tanımlanamayan

durumların incelenmesini gerektirir. Böyle bir durumda ısrarcı olunmaz. Zor kullanılmaz. Çıkarsız

ve korkusuz davranmalıdır. Kişilik hakları göz önüne alınarak saygı duyulur. Ölme arzusu

yargılanmaz. Yaşama duygusu desteklenir ancak dayatılmaz. Kişiye karşı hüküm verilmez(2).

İntihara kalkışanların acıları dikkatle dinlenir. Samimi ve dürüst olarak duygusal paylaşımda

bulunulur. Duyguları anlamaya çalışılır. Öğüt verme, basit çözümler bulmaya zorlamadan kaçınılır.

Empati yaparak güvenilirlik artırılarak uzmandan yardım alması yönünde destekte bulunulur(3).

Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak onun bakış açısı ile bakması, o kişinin

duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletme süreçi

empati olarak bilinir(4,5). Mükemmeli aramak, onun için çaba göstermek, beğeni toplamak kişinin

amaçlarındandır. Kişi hatalara aşırı ilgi, hatalara negatif tepki koyma, hataları başarısızlıkla eişt

olarak görme, başarısızlığın sonucu diğerlerinin gözünde varsayılan saygısını kaybedeceğine dair

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

118

inanma eğilimi kişinin olayı olumsuz değerlendirmesine yol açar(6,7). Damgalama kişilerin bir kişiye

karşı yarattığı yargıları zamanla içselleştirmesi ve kendi karekterini bu doğrultuda oluşturmasıdır(8).

Kişi içsel yatırımını özdeşerek, seçenekleri genişleterek araştırarak, seçenekleri derinlemesine

araştırarak, seçenekleri saplantılı araştırarak karar vermesi söz konusudur(9). Bunun istenilen

düzeyde olmasını sağlamada disiplinli mekanizmadansa denetim kapasite geliştiriciyi tercih etmek

gerekir(10). Psikolojik iyi olma dışa dönüklük, özerklik, çevresel hakimiyet, yaşam amacı, kendini

kabul ile anlaşılır(11).

Psikiyatrik bozukluklar içerisinde duygudurum bozukluğu, alkol bağımlılığı, şizofreni, nevroz ve

kişilik bozuklukları önemli risk faktörlerindendir.

Fiziksel hastalıklar içerisinde kronik hastalık olan peptik ülser, kardiyovasküler hastalık ve kanser

önemli etkendir. Kişisel faktörler içerisinde yas, ailede intihar öyküsü, işsizlik önemlidir. Depresyon

ile tedavi edilen kişiye ilaçları ihtiyaç kadar verilebilir. Toplu alımda öleceği açıklanmalıdır(3). Kişinin

intihar etmesini müteakiben hemen ölmemesi halinde başarısızlık, fonksiyonel bozukluk ve ağrı

nedenleri ile birden fazla araçla (bıçak, silah, entoksikasyon maddesi, yüksekten atlama) kompleks

intiharlar izlenir. Planlı intihar durumlarda da komplike süreçler izlenir. İkili intihar davranışı yaşlı

yalnız yaşayan kişilerde izlenir. Depresyonda diğerini günahtan koruma, cezalandırma nedeniyle

öldürürken kendini suçlayarak (otoakkuzyon) intihar edenler bulunmaktadır. Yetersiz psikiyatrik

tedaviler nedeni ile tıpta uygulama hataları iddiaları gündeme gelmektedir(12,13,14). Ölmekte olan

insanın bakım hakkı, umut koruma hakkı, kendine özgü ifade etme hakkı, yalnız kalma hakkı,

sorunlarını ciddiye alınma hakkı, hayal kırıklığına uğratılmama hakkı, yardım isteme hakkı, güven

içinde konuşabilme hakkı, aile üyeleri ile beraber olma hakkı, çıplak olmama hakkı korunarak

geliştirilir(1). Yeniden canlandırmama istemi yerine getirilmesi şuur kaybına kadar uyulur, sonra

hekim gerekeni yapar.

Yas ile baş etmeyi etkileyen unsurlar şunlardır:

1.Kişisel: Özgüven, duygusal denge, korku, depresyon.

2. Kayıplarla, güçlüklerle baş edebilmiş olma, tahammül gücü.

3. Otokontrol gücü: İşini, görevini yaptıktan sonra kayıp kaybetmek değildir.

4. Duygusal tepkilerini dışa vurabilme

5.Savunma mekanizma: Olayı küçümseme, yas tutma düzeyi.

6. Destekleyen durumlar: Dinlenme, müzik, destek paylaşım.

KRİZE MÜDAHALE: Acil olan tehlike düzeltilebilir yaşamsal tehlike, maluliyet ve işgörmezlik

ağırlığına göre öncelikli düzeltilir.

1.İşbirliğisağlanmalı. Gerçek ilgi, yardım arama teşvik edilir. Yapılandırma sağlanır.

2. Problem tanımlanır. Kişinin kendi kelimeleri ile sorun tanımlanır. Endişenin derinliği, anlamı,

değişkenliği araştırılır. Açık uçlu sorular sorulur. Şimdi ve nasıl üzerine odaklanılır. Sonra ve niçin

üzerine az odaklanılır.

3. Öncelikler sıralaması yapılır.

4. Duygular soruşturulur, onaylanır, kabul edilir. Anlamı değerlendirilir. Ümit verilir. Ansiyete, inkar,

suçluluk azaltılır.

5. Geçmişteki başa çıkma mekanizmaları araştırılır. Problemden probleme geçiş değerlendirilir. İç

ve dış kaynak bilgiler alınır. Denenmiş çözümlerden kaçınılır. Red edilen çözümlerde seçenekler

içinde yer alır.

6. Alternatifl er araştrılarak eylem planı gerçekleştirilir.

7. Özel, pozitif, tekrarlanabilir, kolay, basit, uygulanabilir, erişilebilir, kabul edilebilir yöntemler

önceliklidir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

119

KAYNAKLAR

1. Namal A. Etik açıdan bireysel intihar karşısında hekim. Uluslar arası katılımlı 1. Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sempozyum

Kitabı. Pfi zer 2005, İstanbul.

2.Gündoğar D. İntihar riskinin değerlendirilmesi, Kriz Dergisi 14/3: 27-36, 2006.

3.Kantarcı MN, Kandemir E, Balkay M, Berber G, Demirel Ö, Emul HM, Tutkun H. Adli Tıp Kurumunca incelenen ilaçla

intihar eden depresif bozukluk tanılı hastaların tanımlayıcı özellikleri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 23/2: 155-161, 2013.

5. Gündüz B. Bağlanma stilleri. Akılcı olmayan inançlar ve psikolojik belirtilerin bilişsel esnekliği yordamadaki katkıları.

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 13/4:2071-2085, 2013.

6. Avcı R, Gürçay SS. Ebeveynler arası çatışma. Akran ve medya etkileriile ergenlerdeki şiddet davranışı arasındaki ilişkiler:

Şiddete yönelik tutumların aracı rolü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 13/4:1995-2015, 2013.

7. Akyol AK, Salı G, Çalışan ve çalışmayan ergenlerin mükemmelliyetci kişilik özelliği ile empatik eğilimlerinin çeşitli

değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 13/4:2017-2042, 2013.

8. Kapıkıran NA, Kapıkıran Ş. Psikolojik yardımalmada kendini damgalama ölçeği. Danışma ve Rehberlik Dergisi 5/40:131-

141,2013.

9. Morsünbül Ü, Çok F. Kimlik gelişiminde yeni bir boyut: Seçeneklerin saplantılı araştırılması. Danışma ve Rehberlik Dergisi

5/40:232-244,2013.

10. Bülbül T, Tunç B, Özden G, İnandı Y. Okul temelli değerlendirme algısı: Öğretmen görüşlerine dayalı betimsel bir analiz

çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 13/4:2105-2124, 2013.

11. Sarıcaoğlu H, Arslan C. Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi olma düzeylerinin kişilik özellikleri ve öz-anlayış açısından

incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 13/4:2087-2104, 2013.

12. Karaca S. Gecikmiş Veda: Bir Olgu Sunumu. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 3(3):136-140, 2012.

13. Bilge Y. Adli Tıp. İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

14. WHO. World report on child injury prevention. Unicef, Switzerland, 2008.

SUÇ TESPİT YÖNTEMLERİ: Fiziki inceleme, doğrulama, yeniden hesaplama, belge inceleme, bilgi

toplama, analitik inceleme, örnekleme ve istatistiki değerlendirme, anketten yararlanılabilir. 2000

yılına ait İl bazındaki veriler kullanılarak yapılan yatay kesit analizine göre, gelir düzeyinin, işsizlik

oranının, göç oranının, eğitim seviyesinin, nüfus yoğunluğu ve doğum hızı gibi demografi k unsurların

ve şehirleşmenin suç oranını belirleyen temel ve önemli faktörler olduğu görülmüştür(1,2). Suçlu

mahkum çıkmazındadır. İsim belirgenir. Yer, zaman uygunluğu yukarıda belirtilen kültürel duruma

uygun değerlendirilir. Kayıt dışı durumlar anlaşılır. Karıştırma, kaos süreçleri basit açıklanır. Araça

ulaşılır. Suçlu izleme (kart, görüntü, telefon) sağlanır. Suçta kullanılan alet temin edilir. İlişki içten,

kendiliğinden, duygu katılımlı, istemli olduğunda paylaşımlıdır. Geçikmiş adalet, kişi ile sıfır sorun,

algılamada belirsizlik azaltma çalışması, sınırlı iletişim sorunsalı vardır. İfade etme özgürlüğüne

tahammülsüzlük belirgindir(3).

HUKUKİ KURALLAR: Olayları tanrı ile, metafi zik ile veya nedensellik bağı ile açıklama

sözkonusudur. Hukuki olay özdeşim ile tanımlanır. Nedensellik bağı kaynağı özdeşimdir.

Hukuki olayda hak üzerine iddia yoğunluğu ne kadar yüksekse bununla ilgili sorumlulukda o derece

yükselir. Kişi etki ettiği, denetim altında tuttuğu olaydan dolayı sorumlu tutulabilir. Eylem sonunu

kontrol etme yetisi suçu ortadan kaldırmaz ancak ceza miktarını etkiler.

Nedensellik şart teorisi, etkin sebep, uygun sebep, hukuki önem durumu ile kurulur. Çelişmezlik

durumları kaydedilir. Üçüncü şıkkın olmayışı sınırlılık ve süreç ile belirlenir. Amaç genellemelere

ulaşmaktır. Şüpheden sanık yararlanır. Lehe yasal düzenlemelerden sanık yararlanır. İktidar

toplumsal istenilen yaşam biçiminin sürdürülmesi amacıyla seçimle yönetime gelir. Azınlık haklarını

göz ardı etmez. İnsan hakları esaslı yaşam biçimini yasal düzenler. İdari yönetir. Yargılama

karşısında eşit davranır. Fırsat eşitliği tanır. Yasal uygulamaları değiştirmeden uygulanmasına

destek verir.

Bunun için araştırılan unsurlar şunlardır: Hangi koşullar altında ve hangi çerçeve içinde güvenilir

bilgi vardır? Değer biçme ölçütü (doğru, güzel, iyi) nedir? Varlığın en yüksek hedefi nedir?

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

120

SEÇİM ÜZERİNE

Yolsuzluk, kamu ve özel sektör görevlilerin davranışları sonucunda bulundukları konumu kötüye

kullanmak suretiyle kendilerini ya da yakınlarını uygun olmayan yöntemlerle ya da kanuna aykırı

olarak zenginleştirmek ve başkalarını da bu şekilde davranmaya teşvik etmektir. Rüşvet, sahte

belge düzenleme, nüfuz ile çıkar sağlama yolsuzluktur. Hizmet sözleşmeleri/satın almalar, Stok

yönetimi, Yaptırımlar/verilen izinler, Program yönetimi, Tahsilat makbuzları, Nakit yönetimi, Genel

harcamalar, Kamunun müdahil olduğu diğer alanlar riskli alanlardır. Önleme kuralları kendi yargı

ve değerlendirme sistemi geliştirilir. Çalışan kişi kendi hazırladığı dokumante belge yanı sıra

hata düzeltme ve kontrol belgeleri sunar. Denetlenebilir belge geçerlik, güvenilirlik, doğruluk

ve kesinlik açısından incelenir. Gizli anlaşmalara dikkat edilir. İhbar edilir. İftira ve karalamaya

karşı haberdardır. Seçimle değerlendirme yaparken arrow çözümsüzlüğü, bedavacılık, asil-vekil

sorunu, oylanacak adayların hatalı tespiti, mali yanılma, çoğunluk tercihinin irrasyonel olabilmesi,

azınlık zararları-oylama maliyeti, politik miyopluk, rant kollama ve oy ticareti sorunu vardır. Arrow

çözümsüzlüğü oylama sistemlerinde, dereceli tercihler önerilir. Seçenek sunan hiçbir oylama

sisteminin belli bir takım mantıklı kıstasları aynı anda sağlayamaz. Bu kıstaslar,kısıtlanmamış

alan, dayatmama, diktatörsüzlük, tekdüzelik ve ilgisiz alternatifl erin bağımsızlığı kıstaslarıdı

Bunun için uygun oylama yönteminin seçimi, özgürlük ve çoğulculuk, temsil, saydamlık, eğitim,

piyasalaşma, yoğunlaşma, özendirme ve zorlama uygulanabilir(4). Seçilecek kişinin sorun çözüm

becerisi incelenmektedir. Bu sebeplerle seçim öncesi basının özgür olması, adayların panelde

sunum yapmaları, çıkar ilişkilerini açıklaması (ekonomik, sosyal) gerekir. Seçilecek kişi özgürlük,

üstünlük, güç kazanmaktadır. Seçim sonrası hesap verebilmeli, gerekli durumlarda istifa ederek

işlem yapmalıdır. Hukuk eşit işlemeli, etik davranış gözlenmelidir.

DELİL İnsanın aradığı gerçeği tanımlamaya yönelik işaret, izdir. Delil hukuka aykırı olmamalıdır.

Mantığa uygun ve güvenilir bir kaynaktan elde edilmiştir. Olayı temsil edici özelliği vardır. Gerçekçidir

ve birlikteliği sağlar. Suç ispatlanana kadar, hüküm verilene kadar her kişi masumiyet karinesinden

yararlanır.

I. Direk veya doğrudan delil

I.1.Hakim bilgisi

I.2.Tanık beyanı

I.3.Bilirkişi görüşü

I.4.Yazılı belge

II. Dolaylı belge

II.1.Kanun

II.2.Maddi emare

II.3. Hal ve vaziyet

DELİL DEĞERLENDİRME:

Felsefe refl eksif olup anlık değerlendirmeleri değer, anlam, idea ve amaca göre inceleme yapar,

merak uyandıran kavramlar önceliğidir(3).

Bilim ise yöntemli ve sistemli akla dayalı olgu bazlı yanlışlanabilir durumların tanımlanmasıdır.

Kıyaslamada kavramın mantık içinde aynılık, benzerlik, şartlı seçmeli, farklı özelliklerinden ölçüm

yapılır. Bilgi kaynağı, deneycilik, duyumculuk(aşırı deneyicilik, kontrollü sistem), sezgicilik ve

mantık üzerinden geliştirilir. Bilginin değeri, yararcılık, olguculuk, şüphecilik, eleştiricilik özellikleriyle

betimlenir. Dil sentaks, semantik ve pragmatik özellikleriyle incelenir. Sentaks gramer yapısı

itibariyle semantik anlam itibariyle pragmatik ise kullanım ve yararı üzerinden incelenir(3).

Organizasyonda muhatap durumun önyargılı özelliklerden ayırt edilmesi gerekir. 3. kişilerle ilişki

kuralları önemlilik, gereklilik, öncelik sırasına göre geliştirilir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

121

Sorgulamada İpuçları

1. Kendinizi şüphelinin yerine koyun

2. Kanıtları tartışmayın / sunmayın

3. Neden diye sormayın anlatın

4. Maksimize edin/ minimize edin, gerekçeler sunun

5. Vazgeçmeyin

2.Doğrudan Sorgu

2.1.Doğrudan sorgunun özellikleri

2.1.1. Düzenleme ve kronolojik sıralandırma

2.1.2.Yönlendirici olmayan soru

2.2. Duyduğunu aktarma kuralı

2.2.1.Duyduğunu aktarma kuralının unsurları

2.2.1.1. Mahkeme dışı beyan

a) Mahkeme dışında yapılan sözlü beyanlar

b) Mahkeme dışında yapılan yazılı beyanlar

c) Mahkeme dışında yapılan hareketler

d) Susmak

e) Göndermeli ifade/ Örtülü beyan (non-assertive conduct)

2.2.1.2. Mahkemeye getirilen beyanın gerçekliğinden ötürü mahkeme

önüne getirilmiş olması

2.2.2. Duyduğunu söyleme kuralının istisnaları

2.2.2.1. Kişinin ailevi, geçmiş yaşantısı hakkındaki şahsi bilgileri istisnası

2.2.2.2. Ölüm öncesi beyanı istisnası

2.2.2.3. Heyecan içinde yapılan açıklamalar istisnası

2.2.2.4. Geçmişte tutulmuş kayıtlar istisnası

2.2.2.5. Ticari kayıtlar istisnası: İfadeye itirazlar duygusal, ahlaki ve gerçek olay verilerine göredir.

Hukuki kararın geçersiz, yok sayıldığı durumlar şunlardır:

1. İşlemin yetki yönü usulsüzdür.

2. Kişi yer, zaman, konu bakımından işlev ve yetki gasbı vardır.

3. İşlem eksik soruşturma ve araştırma sonucudur.

4. İşlem sebep unsuru yönü ile yanlıştır.

5. İşlem amaç ve konu yönünden iptali gerekir.

6. Uygulama geç, eksik, hatalı, şekli uyumsuzluk içermiştir.

Kanıt veya delil: Hukuken çözülmesi gereken bir sorunun cevabının, gerçeğin anlaşılmasını

geçerli ve güvenilir teşhis eden belge, görüntü veya bilgidir. Daubert Frye standardına göre delil

için teknik çalışmanın olması gereken nitelikleri şunlardır: Tekniğin alan çalışması tamamlanmış ve

kullanımı yaygındır. Kullanımı kabul edilmiştir. Geçerli ve güvenilir bilimsel yayınlar vardır. Olası

yanlış durumlar tamamlanmış ve istatistiki değerlendirme yapılmıştır. Yöntemin teknik standart

kontrolleri yapılmıştır.

Mana yanlışları: İspat edilecek olanın delil yerini alması, aksini gerekli görme, neden olmayanı

neden olarak görme, birden çok konuyu tek konu olarak ele alma, konudışılık, şiddet, otoriteye

başvurma, ispat edilmemişi kanıt olarak kabul etme, mizahı kötüye kullanma, konuyu genişletme,

populer olana başvurma, detaya boğma, duygusal kelimelerle yoğun uğraş, karmaşık kelimelerle

şaşırtmadır.

Uydurma delil: Emin tavır, ağdalı dil ile nüfuz etme, maksatlı iştirak, yanlılık, tanıklık ettirme,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

122

otoriteyi kötüye kullanma, önemli isimlerin nüfuzunu kırmak, bitişiklik hatası, tekrarlanan hata ve

kilişeleşmiş cümlelerdir.

Gelişigüzel delil: Aşırı genelleme, aşırı basitleştirme, sadece olumlu olanı yazma, iki zıt seçenek

sunma ve önad tanımlamalarındaki yanlışlıklardır.

TANIMLAR:

Tehlike: Yaralanma, hastalık hasar veya zarar meydana getirme potansiyeli olan kaynak veya

durumdur. Örnek açık şişeden kişinin üzerine kimyasal madde dökülme olasılığının varlığıdır. Ameliyat

sırasında adrenalin bulundurulmaması halinde kişinin ölme durumu ile karşı karşıya kalmasıdır.

Risk: Tehlikenin oluşma olasılığı ile bu olasılık gerçekleştiğinde ortaya çıkabilecek sonucun ciddiyet

derecesinin ölçülmesidir. Örnek sıçrayan kimyasal ile yanık oluşması bunun kimyasal yapısına,

derişik olmasına, kişinin sıçrama yerine uzaklığına, temas edilen dokunun özelliğine göre yanma

riski ve yanma derecesi değişir.

Hasta güvenliği sağlık bakımı ile ilişkili olarak gereksiz zarar görme riskinin azaltılmasıdır. Kanıt

değeri ve kanıt önemi hastalığın tanısına göre etyoloji, epidemiyoloji, patogenez, prognoz durumu

tedavi endikasyonu üzerine geçerli ve güvenilir etkisine göre değerlendirilir. İşlev ve fonksiyon

kaybına göre kişinin yaşama hakkı ihlali ana suç olup, özre yol açma, iş görmezlik, maliyet-etkinlik

olumsuzlukları hukuken araştırılan hususlardır.

RİSK ANALİZİ

Olası hata türleri ve etki analizi: En kötü veya en iyi senaryo

Güvenlik fonksiyon analizi: Emniyet kritik, amaç kritik, amaç kritik

Hata veya olay ağacı analizi: Bayesian Koşullu olasılık durumları değerlendirilir. Eğer varsa

incelenir. Olay sırası yazılır. Önemli hatalar belirlenir.

Monte Carlo simulasyon metodu: 0-1 değeri verilen ölçüm değeri verilerek olay canlandırılır.

Markov modellemesi: Tahminin genişletilmesine dayanır.

Tehditin şiddet tehlikesine döndüğü durumları belirtiniz:

1- Belli bir kişiye karşı olması

2- İşleyecek bir planı olması

3- Silahı olması

4- Daha önce saldırganlık öyküsü olması

5- Dürtü kontrolsüzlüğü

6- Organik beyin sendromu

a) Temporal lob epilepsisi

b) LSD ve amfetamin psikozları gibi akut beyin sendromları

c) Beyin neoplazmaları ve beyin enfeksiyonları (Prion hastalığı)

d) Beyindeki primitif merkezlerdeki kimyasal lezyonlara bağlı organik beyin sendromları

7- Ilaç ve alkol intoksikasyonu

8- Antisosyal kişilik bozukluğu

9- Psikoz

a) Paranoid durumlar

b) Şizofreni özellikle paranoid şizofreni

c) Katotonik eksitasyon

10- Şahıslar arası stress (örneğin aile kavgası) nedeniyle oluşan kontrolsüz şiddet.

11- Ailede saldırganlık öyküsü

12- Düzenli bir hayatın olmaması

13- Dekompanse obsessiv-kompulsiv nevroz

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

123

14- Dissosiyatif durumlar

15- Eksplosif kişilik

16- Belirgin psikiyatrik hastalık belirtisi vermeyen sosyal uyumsuzluk

RİSK ALMA DAVRANIŞLARI (sıklık ve yer öncelikli 1-5 puan ağırlıklı değerlendirme)

İş yerinde, okulda, evde, sokakta şiddetin sıklığı, derecesi ve kişiyi etkilemesine göre değerlendiriniz:

Hukuk kurallarını göz ardı etmek (Kural dışı işlem yapmak)

Denetlenmeyen, bilinmeyen kişilerin etkisinde kalmak, onların emrini yerine getirmek

Başkalarıyla fi ziksel kavgalara girişmek

Birini yumrukla yaralamak

Birini aletle yaralamak

Sustalı bıçak, silah taşımak

Birinin eşyalarına kasten zarar vermek

Aile, arkadaş tavsiyesi ile şiddet uygulamak

Medyadan etkilenerek saldırgan davranışlarda bulunmak

Nefret etmek

Küfür etmek

Tehdit etmek

Bağırmak

Sevmediği arkadaşlarla mücadele etmek

Güç ve otorite kazanmak için kavga etmek

İhtiyaçlarının karşılanmasını engellemek

İnançlarının kabullenilmesi için zorlamak

Adaletsizlik, haksızlık, saygısızlık iddia etmek

Hayal kırıklığına uğramak

Vücutta oluşan gerilimi azaltmayı veya katarsis olmayı engellemek

Ekonomik edinim sağlamak için öfkelenmek

Sosyal mesafeyi azaltmak, dikkat çekmek için öfkelenmek

Alçaltıcı, itibara yönelik tehditlerin varlığını gidermek

Talimat ile uyum (delir, varsanı)

Gözlemlenen acıyı azaltmak

Anne, baba, eş veya çocuk ölümü

Anne veya babanın terk etmesi

İşsizlik

Korunmak için bıçak/çakı vb. aletler taşımak

Madde tesirinde olmak

Madde etkisi altındaki sürücü ile yolculuk etmek

Madde bağımlığı, madde yoksunluğu

Madde kötü kullanmak, madde istismarı

İntihar girişiminde bulunmak

Ateşli silah kullanmak

Ası

Yüksekten atlamak

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

124

İlaç içmek

Benlik saygısında düşüklük

Arkadaşların alay etmesi

Lakap takmak

Akademik başarı ile alay etmek

Ehliyetsiz araba kullanmak

Hız sınırını aşarak araba kullanmak

Yaya geçidini kullanmadan karşıya geçmek

Hız yapmak

Hatalı sollamak

Emniyet kemeri takmadan araba kullanmak

Alkol tesiri altındayken yürüyüş yapmak

Tehlikeli sporlar (dağcılık, su kayağı, rüzgar sörfü, mağaracılık, dalgıçlık) yapmak

Yıldırım çarpmak, çığ, deprem gibi doğal felakete maruz kalmak

Sivri, sert cisimlerin yüksekten düşmesi

Zeminde yabancı cisimlerin bulunması

Solunuma yaramayan gazların solunması

Ailenin onaylamadığı kişilerle arkadaş olmak

Gece eve geç gelmek

Cinsel tacizde bulunmak

Otostop yapmak

Siyasi toplantılara katılmak

Gereğinden çok para harcamak

Eğlencesine ve atari salonlarında para harcamak

Riskli cinsel ilişkiye girmek

Kumar oynamak

Sigara içmek

Uygunsuz şekilde giyinmek

Sınavda kopya çekmek

SALDIRGAN TAKTİKLER

Yağcılık Yağcılık, İyilik Yapma Sevimli Yağcı

Bireysel Reklam Performans, Övünme Becerikli Kibirli

Örnek Olma Meşgul Görünme İşine Adanmış Üstün Görme

Yalvarma Yardım İsteme Yoksul Tembel

Gözdağı Korkutma, Sinirlilik Korkutucu Emir Veren

SAVUNMACI TAKTİKLER

Masumluk Olay veya Bağlantıyı

Yalanlama

İmajı Koruma veya

Tamir Etme

Yalancı, Sahtekâr

Bahane Bulma Olayı Kabul Etme,

Sorumluluğu Almama

İmajı Koruma veya

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

125

Tamir Etme

Beceriksiz, Yalancı

Haklı Olma Olayı Kabul Etme

Ancak, Sonucunu Farklı

Nedenlere Bağlama

İmajı Koruma veya

Tamir Etme

Beceriksiz, Yalancı

Özür Dileme Sorumluluğu Alma İmajı Koruma veya

Tamir Etme

Samimiyetsiz, Zayıf

ÖLÇÜM: Ağrı, beslenme bozuklukları, bakımın sürekliliği, iatrojenik risk (enfeksiyon, allerji),

hasta memnuniyeti, takip ve uygulama kılavuzları, insan kaynakları yönetimi ve erişilebilirlik, işlev

ve fonksiyon kaybı, prognoz (terminal dönem bulguları), predispozan faktörler (lokus minöris

rezistansiya), presipitan faktörler, asosiye durumlar, maliyet etkinlik

üzerinden sağlık kalitesi ölçülebilir.

USUL: YÖNTEM

1-Hata türü ve etkileri analizi (FMEA): Kontrol ederek yap-hata durum belirlenir. Bunun şiddeti

olasılık ve etki açısından belirtilir. Risk Öncelik Sayısı hesaplanır. Fark ederek belirleme, zamanında

müdahale uygulanır. Başarım değerlendirme ölçütü: En iyi uygulama ilkesine, en kötü uygulama

durumuna göre ölçülür. Empati, samimiyet durumuna göre özür konumu açıklanır. Beklentiler

sınırlılıklara göre netleştirilir.

2-Kök Neden Analizi (RCA)

3-Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (HAZOP)

4- Sıfır hata programı (ZFP)

5- Pareto analizi, balık kılçığı vb. sorun belirleme yaklaşımlarıdır.

6-Risk İhtiyaç Uygunluk Modeli.

7- Toplam Kalite

8-Tehlike analizi ve kritik bölgenin analizi

9-Ramak kala.

10-Başparmak kuralı.

Önerme üçüncü durumları dışlar ve sınırlılıkları bellidir.

Eleştirel değerlendirme için açıklık, uygunluk, kesinlik, tutarlılık, mantık, güçlü kanıtlara dayanma,

sebep-sonuç ilişkisi, derinlik, esneklik ve adalettir.

Zaruret halleri dışında, en önemli ve en sık rastlanan baskı durumları şunlardır:

1. Dinleri tesis etmek ve sürdürmek amacıyla yapılan baskı.

2. Ahlakı tesis etmek ve pratik anlamda sürdümek amacıyla yapılan baskı.

3. Hükümet veya kamu kurumlarının mevcut düzeninde değişiklikler yapmak amacıyla yapılan

baskı. Panteizm, Natüralizm ve Mutlak Akılcılık: Basiretli, bilge yoktur. En üstün, bağımsız yok.

Haklarda sınırsızlık.

Çalışma şartları:

1. Her işçi, emeğinin karşılığı üretle değil, kar payıyla üreten bir iş ortağı olmalıdır.

2. Her erkek, kadın ya da çocuk, sermaye, emek ve yetenek ile orantılı olarak hakkını alır.

3. Tarım ya da imalat işlerinde (bir defada) bir buçuk ila iki saatten daha uzun süre alışmak imkansız

olduğundan, alışma aralıkları görede sekiz kez olarak belirlenmelidir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

126

4. İşler, kendiliğinden bir araya gelen ve birbiriyle dostça rekabet eden ekiplerce yürütülmelidir.

5. Atoyeler ve işyerleri zarafet ve temizliğin albenisini sunacak şekilde düzenlenmelidir.

6. İşbölümü, cinsiyet ve yaş titizlikle dikkate alınarak, işçilerin kendilerini işe adayabilmelerini

mümkün kılacak şekilde yapılmalıdır.

7. Bu iş bölümü, dürüst ve yetenekli olduğunu kanıtlayan her erkek, kadın ve çocuğun istediği iş

dalında çalışma hakkını kullanmasına izin verebilmelidir.

“Karşılığı verilmeyen acizlik; korkak rezillik olan “iyiliğe”, nefret ettiklerine teslimiyet anlamına gelen

alçak gönüllüğe ve itaate (yani bu teslimiyeti emrettiğini söyledikleri ve Tanrı dedikleri şeye itaate)

düşünüyor. Zayıfın

mazlum karakteri, içinde zengin olduğu korkaklığı, kapıda beklemesi, zorla beklemek zorunda

olması burada ayrıca ‘erdem’ de denilen ‘sabır’ gibi hoş isimler kazanıyor; öç alamamaya öç almak

istememe, belki de bağışlama (onlar ne yaptıklarını bilmedikleri ve sadece biz onların ne yaptığını

bildiğimiz için) deniyor. Ayrıca, ‘dışlanlarının sevgisinden’ bahsediyor ve böylelikle kahrediyorlar.”

1. Toprak mülkiyetinin kamulaştırılması ve toprak rantının devlet harcamaları için kullanılması.

2. Ağır bir müterakki vergi konulması.

3. Miras hakkının kaldırılması.

4. Ülkeden ayrılıp başka ülkelere gidenlerin ve asilerin mülklerine el konulması.

5. Devlet sermayesi ile işletilen ve tam bir tekel uygulayan bir ulusal banka aracılığıyla, kredilerin

devlet elinde merkezileştirilmesi.

6. Ulaşımın devlet elinde merkezileştirilmesi.

7. Ulusal fabrikaların ve üretim araçlarının çoğaltılması, kolektif bir plan uyarınca toprakların ekime

aşılması ve ıslah edilmesi.

8. Herkes için eşit çalışma yükümlüğü. Özellikle tarım alanında sanayi ordularının kurulması.

9. Tarım ile sanayi işletmesinin birleştirilmesi, kent ile kır arasındaki karşıtlığın giderek ortadan

kaldırılması.

10. Çocuklar için devlet okullarında parasız eğitim

Tecrit ceza ve tevkifevlerinde kalan mahkum için ciddi ruhsal sorunlara yol açar. Yalnızlık, zorlama,

sürekli aynı işi yapma (yıkan, işe, uyu), kukla olma duygusu hissi, konsantrasyon kusuru gözlenir.

Kendi vücuduna yabancılaşma hissi gözlenir. Duygular azalır. Uyaran eksikliğine bağlı kelime

hatırlama ve kullanma azalır. Yeşillik yok zannı yaygınlaşır. Karabasan tanımlamaları sıklaşır.

Dayatmalar artar. Kulak çınlaması, kalp çarpıntısı, tansiyon arteriyelde değişiklik tarzı somatik

belirtiler sıktır. Parça parça ölüme yönelir. İntihar davranışları artar(3).

RİSK ANALİZİNDE KUSUR TEŞHİSİ

İnsan kaynaklı: Kişi ifadelerine göre değerlendirilir. Psişik: Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, eğlence.

Fiziksel: Yorgunluk, alkol veya madde tesiri altında olma, uykusuzluk. Bünyesel hastalıklar tetkik

edilir(2).

İşyerine ait: İletişim sorunları.

Yönetim: İdari kusur açısından önemlidir. Yetersiz alt yapı, yetersiz organizasyon, personel

yetersizliği, tanımlanmamış kurallar, talimatlar, yetersiz güvenlik yönetimi, eğitim-öğretim eksikliği,

kontrol eksikliği, uygun olmayan personel istihdamı, yetersiz sağlık kontrolü, kaza izlenim süreç

olmaması(1).

Bilirkişi değerlendirmesi: Kanuna, talimata uymama, mekan uygunsuzluğu, kimliklendirme eksikliği,

yanlış müdahale, periyodik kontrol eksikliği, kritik nokta denetim eksikliği, bilgilendirmeme eksikliği,

gürültü kirliliği.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

127

Mahkeme kararı: Kast, ihmal, kusur durumu yasaya uymama, dikkatsizlik-tedbirsizlik, özensizlik

ölçütüne göre karar verilir.

KAYNAKLAR

1. Kurutkan MN, Ölümcül hataları engelleme programı. Sageya, 2009, Ankara.

2. Who Global Report on Falls prevention in older age. France, 2008.

3. Karabey H. Sessiz ölüm. Metis Siyahbeyaz, 2001, İstanbul.

4. Demir O, Öztürk N. Kamu Tercihinin Oylama Yöntemi ile Tespitinde Karşılaşılan Sorunların Çözüm Yolları. I.Ü. Siyasal

Bilgiler Fakültesi Dergisi 31: 1-21, 2004.

OLGU SUNUMU: Biri (Emniyet müdürü ?) izlediği, tanıdığına telefon ediyor. Beş kişilik ekiptekiler

yanıltmada yardım ediyor. Telefonla yönlendiriyorlar. PKK yakalayacağız. Banka hesaplarını

kurtaracağız. Tüm paranı çek. ...yerine gel. Kimseye söyleme. İlgili yapıyor.

Son anda yanıma geldi. Olayı Savcılığa şikayet etmesini söyledim.

Analize göre geliştirdiğim kurallar şunlardır: 1. Söze değil yazıya göre hareket et.

2. Bir kaç gün bekle. Sonra işlem yap. 3. Birisi kimseye söyleme (eşine bile) diyorsa dolandırıcı,

şakacı olduğunu düşün. 4. Benim haklarım var. Yakınlarıma söylerim. Bu haklarımdan vazgeçmem

yönündeki kültürel tümceler aktarılır.

TCK 157. maddede Dolandırıcılık suçuna, 158. maddede Nitelikli dolandırıcılık suçuna, 161

maddede Hileli ifl as suçuna, 162. maddede Taksirli if1las suçuna, 163. maddede Karşılıksız

yararlanma suçuna, 164. maddede Şirket veya kooperatifl er hakkında yanlış bilgi verme

suçuna yer vermiştir. Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatma elverişli-ölçülü ve gerekli niteliği ile

yoğun hilelidir.

CİNSİYET ÜZERİNE

Hipotez: Sapına kadar erkeğim veya kadınım. Adamım. Eş bulunur, kardeş bulunmaz. Başkasına

yar etmem.

KURALLAR: Çeşitlilik doğallık ve özgürlük içerisinde seçimi sağlar. Zorunluluk kural koydurur.

Gönüllülük serbestlik sağlar. Erdemlik gereği içten, samimi, dürüst ölçüm yapılır. İnsan onuruna

uygun davranılır. Adalet duygusu oluşmasına katkı için metin yazılmıştır. Görüş açıklarken kurallar

şunlardır: Soruna çözüm isteyen kişinin açıklık, netlik, tamlık, kullanışlılık, ulaşılabilirlik, öznellik,

gerçeklik belgelemede sorumluluğu ve yükümlüğü vardır. Yinelemeden kaçınılır. Resmi görüş

sorulacaksa görüş resmi raporda bildirilir. Önceden bildirilen uzlaşma olmayan soruna yeni görüş,

çözüm açıklıyorsa değerlendirilir. Yarar zarardan üstünse, iletişimi sağlıyorsa görüş açıklanır.

Öngörü, önsezi, önyargı açısından konu insan onuruna uygun usulle değerlendirilir.

ÖNEMLİ HATIRLATMALAR:

Ani olayda kişi donakalır, şaşırır, kaçar. Alarm, direnç sonrası kişi tükenme süreci yaşar.

Olay önemlileştirildikçe: İnkar, öfke, suçlama ve cezalandırma, pazarlık, kabul.

Suçluluk anı: Planlama, işleme, korkulu başka yerdeymiş gibi olay yerinden hızla uzaklaşma, suç

nesnesini gizleme, tereddüt, açıklama, kabul.

Makul şüphe: Yakın bir durumun uygun zamanda elverişli araçla anlatımla orantılı veri

bulunmasıdır. Diğeri çarpıtılmıştır. Çarpıtılmış inanç, temel yükleme hatası, atfetme hatası sıkça

yapılmaktadır. Bu sırada güven arayıcı davranış, dikkatin dağılması, kendiliğinden oluşan imaj,

duygusal çıkarım, bellek süreçleri, tehdit temsilinin doğası (çıldırma, kontrolü kaybetme korkusu,

çaresizlik, dürtüsellik, düşmanlık, deprese duygu durum) gereği hastalık ortaya çıkar. Farkındalık,

affetme, yararlı eylem üretme, kararlılık ve kalıcılık süreç geliştirmede yararlı olabilir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

128

Masum kişi itirazı ahlaki, inanç; duygusal, gerçek bilgiye ait olma özellikleri itibari ile izlenir. Bazı

kişilerin ilgi çekme, çıkar bağlantısı gözlenir. Kısa, detaysız, yapay anlatıma beden dili duygusal

uyum göstermesine dikkat edilir.

Suç: Adaletsizlik sorgulamaya yol açan isyan nedenidir. Çaresizlik, dert, yokluk, sistem hatası

düşünülür. Sorun kilim altına süpürülmüştür. Yeni hastalık, bulgu icat edilir. Yeni tedavi bildirilir.

Ötekinin hatası, onun cahilliği, öğretilmesi, yoksunluk, çaresizlik olarak kabul edilir.

Koşullanma, pekiştirme (ödül-ceza), sosyal yargıya göre kuşatılma (atıf, yükleme hatası), işlevsellik,

uyum konuları göz önünde tutulur. Yapısal eşitlik, koşullu olasılık kurallarına uyum süreç gerekliği

belirtilir. Direk tanımlama bağlantılı olandan daha doğrudur.

Her kişinin eksiği vardır.

Kabul edilirlik özelliği: Kişi ödül ceza sistemine göre af dahil ceza ağırlık hesabı yapar.

Soru sorar. Kendine yönelir. Sınır belirlenir. Kabul edilir sınırda ise kişi kendisine veya topluma

tahaahhütte bulunur. Makro, mikro ölçüye göre değerlendirilir. Mahkemeye müracaat edilir. Yetkili ve

yeterli seçilmiş diğerleri usul ve esas kuralları ile olayı irdeler. Kişisel farklılık minimadayken Uluslar

arası kriterlerle etik-hukuki karar verilir. Karar kabul edilir. Sistem değil kişisel düzenleme ile yerellik

ve izafi yet gereği ile düzenleme yapılır. Seçim yinelemesinde sistem düzenlenir. Cevaplamamak

istemediğiniz bir soru sorulduğunda gülümseyerek bu sorunun yanıtını niçin bilmek istiyorsunuz?

diye yanıt verilir. Sürecin yenilenen döngüsü vardır. Suçlanmakta iseniz önlem alarak korunulur.

Hukuki tedbir alınır. Mümkün olmadığında mahkeme kararı tedavi ve düzenleyici olunur. Suç

öngörülebilen nitelikteki kast uygunluğu vardır. Sağlıklı bireyin hatası geçicidir, düzeltilir. Sınırlama

gerekli ve zorunlu haller içindir. Sınır değer anlama yetisi gelişmiş ve tutarlıdır, uzlaşmaya açıktır.

Süre makuldür. Belirsizlik tolere edilebilir düzeydedir. Özel hayatın gizliliğine özen gösterilmiştir.

Hata alanını uygun yerde belli miktarda tutar, gereğini yaptıktan sonra kritik tehlike durumuna

göre devam ettirir. Can eğrisinde ceza alanı uçlarda olup, alanı küçüktür. Sır saklama durumu

kişiyi ve toplumu rahatsız etmeyecek düzeydedir. İstisna dar manada kabul edilir. Kamu yararı kişi

özgürlüğünü daraltmayan zaruret hallerinde düşünülen yakın ve gerçek tehlikeli durum giderilmesi

içindir. Ramak kala durumu tedbir içindir.

KONU: Güçlü olan kuralları evde ve iş yerinde koyar. Yemek kadın hazırlar ve davet eder.

BAĞIMSIZ ÖLÇÜTLER: Hak ve adalet, ihtiyaç, inanç, güç (ekonomik, politik)

BAĞIMLI ÖLÇÜTLER: Benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nicelik, ölçütlük, nitelik derecesi,

karşıtlık, neden-sonuç ilişkisi.

Benzerlik: Tanımlamada kadın, erkek, diğer (transseksüel, hermafrodit) bulunmakta. Cinsiyet

iki grupta incelenemez. Metot tıbbi değerlendirmedir. LGBT konu dışıdır. Sadomazoist durumlar

izlenir. Puanı 1-5

Ergenlik dönemine kadar sosyal durum hariç cinsellik bedeni az etkiler. Sosyal açıdan tanımlanan

oyun oynanır. Taklit edilir. Biyolojik açıdan erkek ve kadına yönelik hormon düzeyimiz değişmektedir.

Karşı cinse ait de hormon içeriği kişide bulunur. Puanı 1-5

Ev işi, yemek hazırlama, çamaşır yıkama işi gerektiğinde cins özelliksiz hazırlanır. Hizmet sunulur.

İş hayatında, liderlikte cinse ait farklılık yoktur. Diğer olguya benzeme süreci belirgindir. 1-5 puan.

Özdeşlik: İlk 3 yaşa kadar anne vekaleti, anne benzerliği önemli ve gerekli. Kadın özdeşimi,

benzerliği ahenklidir. Anne yoksunluğu hastalığı vardır. Dürtü annelik açısından yüksek değer

verildiğinden sorun oluşturulmuştur. Baba kimlik özdeştirme süreci uzundur. Görünüş benzerliği

yıllar içerisinde artar. 1-5 puan.

Zaman: İlk 12-14 yaş için cinsiyet az önemli. 65 yaştan sonra vücut görünüşündeki dış benzerlik

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

129

artar. 12-14 yaş ila 65 arası puan 1-5. 65 yaştan sonra önem azalır. Sıklık az çok ile değil olaydaki

ağırlığı ile ölçülür. Rastlantısal, gönüllü, zorunlu özellik kaydedilir.

Yer: Cinsiyet açıklaması tercih, eşitlik ve kabul edilirlik durumuna göre değerlendirilir. Başka yer ve

zaman ilişkisi son kararı etkiler. Puan: 1-5.

Nicelik: Cinsel organın anatomik ve fi zyolojik görevi vardır. Cinsel zevk ahenkle ilişkilidir. Cinsel

temasla geçen bulaşıcı hastalık oranı cinsiyet için benzerdir. Puanı 1-5

Nitelik: Cinselliğin o anda etkinliği doğallık içindedir. Ani davranış, dürtüsellik, paylaşımlı, eşit

davranış ölçüttür. Puanı 1-5

Karşıtlık: Bazı kişiler cins yönünden kabul edilmez. Grup normu içinde değerlendirilmez. Gebelik,

çocuk düşürme kadına özgüdür. Pozitif ayrımcılık istendiğinden dolayı değil hak edildiğinden

dolayı toplum kendiliğinden gereğini yapar. Kıskançlık, beğenilme, izole etme durumları olumsuz

tanımlamadır. Puanı 1-5

Neden sonuç ilişkisi: Beden, ruh ve çevre çeşitlik içinde özgül olanı seçerek kabul eder. Seçilmek

için önceden belirlenmiş kurallara göre yetkili ve yeterli olmak gerekir. Seçilen kişi seçene göre

örgütlenme ve kural koyma açısından daha özgürdür. Yemek istiyorsanız tencere içine duygu

dışında başka nesneleri de zamanında uygun koşullar altında koymalısınız. Yemeğin sonunda atık

sorun giderme yönünde sorumluluk alınır.

SONUÇ: İhtiyaçlarımıza, inançlarımıza göre … cinsiyeti tercihtir. Diğer durumlar çeşitlilik içerisinde

kabul edilen, paylaşılan zenginliktir. Cinsellik üstünlük, güç aracı değildir. Görev tanımlanmasında

cinsiyetin rolü düşüktür. Beklenti sorun oluşturmaya değil, çözüme yönelik tanımlama önceliklidir.

İnsanlar cinsiyet ayrımcılığı yapmaması açısından “adam gibi” yerine “insan gibi”, erkeksen…

yerine insansan; anama küfretti yerine atama; soy bağı ile kan bağı farklıdır kıyaslanamaz diyerek

cinsiyet ayrımcı kültürden uzaklaşmak gerekir. Tekrarlama değer yitimidir. Sorumluluk alarak görev

yerine getirildikten sonra ayrımcılık tanımlamasına gerek yoktur. Güç hak üzerine kurulur. İletişim

önceliği kurala bırakılmaz. Kural çözüm oluşturulamayan toplum tarafından uyulması istenen

durumlar içindir. Kişisel görüşlerden ziyade akademik görüşler geliştirilir.

Özel değerlendirme sonucu gizli olup 50 değere ulaşılamamış, içerik hatalarına sahiptir. Hipotez

yanlıştır. Sunum içeriği karışıktır. Uzlaşıya ne dersiniz?

Diğer sık yapılan hatalara ait hipotezler: Yaşlılar ölecektir, istismar edilebilir. Çocuklar eğitim

maksatlı istismar edilebilir. İş yerinde gençten, …’dan emir almam. Cahil, eğitimsiz kişilerle ölçüt

geliştirilmez. İş yerinde performans öncelikli çalışma akreditasyondan önce gelir. Evlatlıktan red

ederim. Evden kovarım. Sistematik düşünme yerine ikili düşünce basit olduğundan uygulanır.

SUÇ İŞLEME ÖZGÜRLÜĞÜ

Günümüzde eskiden olduğu gibi insanların suç işleme özgürlükleri olması gerektiği üzerine sıklıkla

görüşler dile getirilir. Bunun anlamlılığını değerlendirmek üzere ölçüt geliştirilebilir. Şok, üzüntü,

suçluluk, yetersizlik, öfkeye yol açan sağlık çalışanının hatasını tanımlama ve intihar olayını

anlamak açısından da bu yazıyı yazmaktayım.

Hepimiz yalnız doğup, yaşam dönemlerimiz boyunca var oluşumuzu gerçekleyen fi zyolojik ve

psikolojik ihtiyaçlarımızı karşılarken gelişmekte, çoğalmaktayız. Doğum sırasında yalnızken

annemizin ya da bize bakan bakıcımız sayesinde her biri birçok keşif ve çabanın ürünü olan

bir gelişim sürecinin içine gireriz. İçine doğduğumuz dünyamızda kendimize yer edinip, var

oluşumuzu istek ve ihtiyaçlarımıza göre şekillendirirken bilemediklerimizi Öngörür buna bağlı

olarak çatışmalarımızı, daha önce ki öğrenmelerimizden edindiğimiz bilgilerle yenilerinden ortaya

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

130

çıkan karmaşıklık ve/veya zıtlıklardan doğan bu çatışmalarımız zaman zaman gelişimimizin

yavaş ilerlemesine, olumlu bakış açımızda azalmalara yol açabilir. Suç bilimciler patolojik istem

ve yaptırım gücünde aynı zaman da suç davranışına zemin hazırlayan önemli unsurlar olduğunu

belirtmektedirler. Nitekim Suç her toplumda var olan, toplumun sosyalleşmesinde negatif etkileri

olan insan davranışlar bütünüdür.

Doğum sırasında çocuğumuz yetersiz, damgalı, yalnız ve yetkisizdir. Bu yüzden pozitif ayrımcılık

yaparak büyütüyoruz. Koşulsuz olumlama ile özgüveni olan yetkin ve yeterli bir kişi oluşturmaya

çalışmaktayız. Erişkin olunca da yetkili ve yeterli biri olarak dünyaya olabildiğince salıveriyoruz.

Kişi farkında olarak veya olmayarak zanneder ki yine yüksek korumalı bir dünyadayım. Korumasız

bir ortamda belirsizlik ve boşluk yönetimi yapamadığından yalnız, terkedilmiş, incinmiş bir kişi

olmaktadır. Bu yüzden o kişi suçlar, utanır. İkili düşünce sistemi ile baş edemeyeceğimize göre

bulanık mantık, yapay zeka kuramı ile strateji geliştirmemiz gerekir. Anlam ve değerler bir eleştiri

olarak yanlışlanabilir, izafi dir.

Kişi kendi değer yargısı takdir edilmesi gereğini düşünür, bu yönde uğraş gösterir. Soyluluk,

asalet, dokunulmazlık zırhı ile donanmıştır. Öteki farklı, mesafe konulması gereken, bayağı, nefret

edilendir. Neden sonuca yada anlam ve fenomene göre tepki konur. Bu çerçevede özne kendisine

alçakgönüllü, yoksul, iffet gibi önadlar kullanılır. Haz acı; ödül ceza; etki tepki; arz talep; doğru

yanlış; aydınlık karanlık; gerçek sahte; masumiyet suç, benzer taklit gibi ikilemlerle analoji yapar.

Tümevarım tümden gelim ile çeşitliliği gördükçe ihtiyaç, güven, aidiyet çerçevesinde çeşitlilik

durumunu şimdi burada ile değerlendirir. İstenç doğrultusunda itaat istediğinden kopuş, ayrılmalar

gözlenir. Bütünlük, özdeşlik zorunluluk yerine gönüllü süreçler de kullanılır. Hayal kurma ve

fanteziler, hayaller (kaygılı, mutlu, savunucu, keşfedici), rüya, yetersiz uyku, hipnoz, meditasyon,

sufi zm gibi bilinç etkileşimi artınca özgürlüğün bağımlı olma tehlikesi yükseliyor(7). Olumsuz

özne gücü tehlike, risk varlığında anımsama nesnesidir. Temsil edilme rekabet durumuna geçer.

Tahakküm arzusu kaygı kaynaklarındandır. Ahlak kovuşturma aracıdır. Çilecidir. Ahlak inançla,

itaat ile, kahinlikle, yetkililikle olgu oluşumuna katkıda bulunulur. Vicdan azabı, acı, hınç, intikam

duyguları eklenince önyargılı zayıfı olan insan kaotik durum, komplo, sahte, gerçek çatışması

yaşar. Merak ile korku karışır. Aforizma, hipotetik durumlar ve ideoloji karışıklığı artırır. Öngörü

çatışmayı derinleştirir, olumlama azalır. Hınç tepki olan hareketi hissedilene çevirir. Yapılabilenler

azalır. Tepkisel kuvvetlerin etkinliği artar. Korkutucu anlaşılmaz özelliği belirginleşir. Ön yargı ve

değersizleştirme yeteneği fantezi, rüya, kurnazlık, edilgenlik etkenleri ile ilerler. Saldırganlığa zemin

hazırlar. Acı vicdan azabını artırarak devamlı uğraş alanı oluşturur. Artık hınç suçlu aramaz. Suçluyu

nefret ön adı ile keskinleştirir. Hınç borç ve faizi ödemeyen kişi için kefaret ödeterek cellat rolünde

yargıç olur. Mağdur merhamet olumsuz yaşam durumlarına karşı hoşgörü olarak merakını artırır.

Zorunluluk aracı tepkisel yaşam döngüsü ile genişler. Acıyı içselleştirmek sıklıkla nihilizmin ana

sebeplerinden olur. Hınç, vicdan azabının ana kaynağı olan nihilizm karşıtını tepkisellikle doğasını

bozar. Var oluşun anlam kazanması karşıt çelişkiler sayesindedir. Hiçbir şey bütün dışında değildir,

bütünde değildir(1). Var oluş kişinin oyun içgüdüsü ile etkinliğini sürdürür. Varlık oluş halinde süreç

içinde değişim geçirmektedir. Varlık izafi olduğundan sonra tanımlanamadığından şimdi yoktur. Tek

olmayan çokluk içindeki kişi nesne tanımlamasında yanılır. O halde şimdi buradayı (2) rastlantı

(yazgı, kader), olasılık, kombinasyon, zaruretin olumlu gösterimi ile ilgili adalet, hak ile ölçülmesi

gerekir. Bu durumda en iyi bilen, mükemmel olan başarılı değildir. Aksine hatasını anlayan ölçüt

geliştiren istemi olan kişi nesne tanımlayan başarılıdır. Ancak sürecin kurallarını bilmediğimizi,

kısmen bildiğimizi belleğimizden çıkarmamalıyız. Rastlantı, dışsallık, kuvvetlerin ayrışımı,

kuvvetlerin kombinasyonu anlamlılık oluşumuna istencin etkisi doğrultusunda katkıda bulunur.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

131

Hiyerarşi sınırlama, düzenleme, egemenlik, farkını değerlendiren ölçüt geliştiren yapılanmadır.

Dolayısı ile kişinin secici gücü sınırsız değil sınırlı, kontrol edilmeye çalışılan varlıktır. Kişi gölge

simge ve imgelerle oyun oynar. Farklılıkları yakın ve zaman açısından anlamlaştırır. Çeşitlilikleri

kabul etmeye başladığında dönüşüm içerisinde değişimle anlamlı hale gelir. Tedavi yapan kişi her

şeyi bilmez, her şeyi sağaltmaz. Kişinin sorumluluğu üstlenmesine yardımcı olunur(2,3). Kişinin

yaşadığı olaya ait anısında % 30’a kadar hata yaptığı da izlenmiştir. Yanlış ve sahte kodlamaları da

eklersek gördüğümüz veya yaşadığımız olaya ait hata alanımızın daha kolay fakrına varırız. Şimdi

kişinin suçlu ile baş etme durumunu tanımlayalım:

Suç her toplumda var olan, toplumun sosyalleşmesinde etkili toplumsal olaylardır. Tanımlama,

gruplama sonrası sırrın açıklanma süreçi (tutanak ve şikayet) ve ceza verilmesi, tretman uyumluğu

disiplinlerarası çalışma ile mümkündür.

Yetkin ve yeterli seçilmiş kişinin ceza verme hakkı geriye dönüşü olmaksızın ilan edilmiş yaptırımı

olan kuralların uygulanması ile sağlanır. Suçların tanımlaması, sınıfl andırılması, ağırlığı ölçüsü

geliştirilmiştir(4). Her isnat yeteneği olan suçlu cezalandırılır. İtham ve savunma delil birlikteliği

iledir. Masumiyet karinesi esastır. Delil yokluğundan sanık yararlanır. Kişiye yönelik fi illerde ceza

öncelikli iken, mala yönelik fi illerde tazminat daha önemlidir(3). Pozitif ayrımcılık durumu, eşitsiz

koşullar, yakın ve gerçek olaya göre değerlendirilir. Gelenek, egemenlik, zilyetlik, irade beyanına

göre olayın sosyal yönü değerlendirilir(5,6). Provokatif etkinlikler (yapamazsın, sen kimsin gibi) suç

işlemeyi kolaykaltırır. Yakalanma, delil bırakma korkusu suç işlemede şiddeti artırır ve devamlılığı

kolaylaştırır. Yasama, Yürütme ve Yargılama erklerinin birbirine eşit, bağımsız, tarafsız etkinlikleri

gözlenir. Yetki aktarılması sınırlıdır(12). Özel kişilerin protesto eylemi sırasında uyma zorunluluğu,

katlanma yükümlüğü vardır. Hukukun üstünlük prensibine göre etkin bir yargılama süreci gözlenir.

Hukukun insan haklarına ve hesap verebilme, ulaşılabilme niteliği gözlenir.

Suç: Ceza kanununda yazılı bir fi ili isnat yeteneği (manevi unsur) olan failin kasten veya taksirle

işlemesi sonucu mağdurun zarar görmesi ve failin ceza almasını gerektiren eylemdir.

Ceza sorumluluğu şahsidir. Yaptırımlar hapis, güvenlik tedbiri, ceza ve dava düşürülmesidir.

İnsanlığa karşı suçlar (soykırım, göçmen kaçakçılığı, insan ticareti), kişilere karşı suçlar (öldürme,

yaralama, vücut dokunulmazlığı, işkence, terk, çocuk düşürme, düşürtme, kısırlaştırma, hürriyete

karşı suçlar (tehdit, şantaj, cebir), şerefe karşı suçlar, özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı

suçlar, malvarlığına karşı suçlar, topluma karşı suçlar (çevre, kamu sağlığı, kamu güvenliği, kamu

barışı, ulaşım, genel ahlaka ve aile düzenine karşı suçlar, ekonomi-sanayi-ticarete ilişkin suçlar,

bilişim suçları), millete ve devlete karşı suçlar, adliyeye karşı suçlar, devlet güvenliğine karşı suçlar,

milli savunmaya karşı suçlar, devlet sırrına karşı suçlar ve benzeri olarak sınıfl andırılmıştır.

Yargı adına şahısların müdahale etme yetkisi olmadığından dolayı karşı olunması gerekir. Şiddete

toleransımız yoktur. Buradan çıkış yok, mahşere kadar yakanızdayız, ölene kadar savaşacağız

tarzı spor ve aile alanındaki şiddet, başarı hırsının sınırsızlığı yazdıklarımızın geçerli ve güvenilir

olduğunu gösterir. Kadına yan gözle baktı gibi cinsel ayrımcı tanımlamaların çoğu erkeklere ait

olup, eşitsiz cinsel kimlik anlayışını yansıtmaktadır. Kişinin özel yaşam alanında sıklıkla namus,

cinsellik bulunmakta olup üçüncü şahısları suç olmadığı sürece ilgilendirmez. İstiyorsak en yakın,

sevdiğimizin birinin katili isterse, pişmansa onunla barışıp, ceza kanunu alanındaki sürece evet

diyebiliriz. Bu barış aynı alanda yaşamayı gerektirmez. Kabul durumu o kişinin tretmanı içindir.

İntikam değil adalet için uğraşmaktayız.

Katilin durumu başka durumlarla karıştırılmamalıdır. Yaşam kalitemizin artması niteliğindeki

cümleler suçluyu övmek, suç işlemeyi kolaylaştırmak için yazılmamıştır. Bu yazıyı başlığını

okuyan kişi suçluya sahip çıkacağımızı zannedebilir. Aksine suçlu için yapacağı eylemden emin

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

132

kişi olarak suçlunun, mağdurun yanında olarak değil olayı anlamak, kanıt yokluğunda şüpheden

sanık yararlanır ilkesi gereği “suç işleme özgürlüğü” başlığını attık. Elbette hepimiz suçla ilgili

süreç geliştirmede istekliliğimiz beraber devam etmektedir. Diğer kanıtların yanı sıra delil testinde

Daubert standartlarına göre P300 testinden de yararlanılabilir(6,8).

Suçlu planladığı eylemi mağdur için ani hareket ile belirginleştiren, ulaşılmaz olmak için uğraşan,

karıştırıcı, uzlaşmaz özelliği olan biridir. Yalan haber yayar. İtibarsızlaştırır. Hınç yok etme, ortadan

kaldırma, yakma, yıkma kırma yönündedir. Bıçak, kapı kolu, direk, silah taşıyarak, topluma

göstererek güçlü olduğunu gösterir. Yola barikat kurarak trafi k akışı engellenir. Sözünde durmaz.

Kutuplaştırıcıdır. Etnik ve dini kültür ayrımcılığını körükler. İntihar eylemcileri öldürmek, öldürülmesini

teşvik için uğraşır. Ceza uyanınca geçmeyen, devam eden; belli sınırda bittiği zamanla öğrenilen

durumdur. Kişi suçtan değil cezadan çekinir. Ceza alınca utanır. Ceza alınca suçlu olduğu anlaşılır.

Bu nedenle yakalanmamak için uğraşır. Bu durum kendisinde gerginlik yaratır. Diğer yandan

suç işlemeye devam etmesi de korkusunu gün geçtikçe büyütür. Bu sebeplerle mağdur, toplum

değil suçlu kişi suç işleme özgürlüğü ister. Bu durum mahkum çıkmazı olarak bilinir. Ceza sonucu

tretman, topluma uyum süreci yaşamı gerektirir. Sorumluluk öğrenilir.

Güvenlik güçleri sabırlı olur. Yakın ve gerçek tehlikeye orantılı güçle müdahale eder.

Toplum suçlu ile ilgili basit, anlaşılır, öngörülür, ulaşılır, uzlaşmacı, suçlunun onurunu koruyan,

başlangıçta gizli ve mahremiyete uyan mahkeme sırasında aleni davranan süreçler üzerinde

çalışır. Siyasi değişimin yolu seçim; uyuşmanın yolu hukuktur. Tanımlanan zaman dilimi dışında

insanlarda tutum değiştirmenin yolu olmadığına göre protesto dışında sabır ve çalışmaktır.

SUÇ İŞLEME ÖZGÜRLÜĞÜNDE TOPLUMSAL ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Belirsizlik, boşluk, risk, tehlike, olasılık suç ile ilgili çerçevesinde neler yapılabilir.

Makul denge için olağan hayat koşullarının geliştirilmesi gerekir. Bu açıdan bazı öneriler yapılmıştır:

Kuşaklararası bağ kuvvetlendirilir.

Karar mekanizmaları saydamlaştırılır.

Sağlık çalışanı öğretimi ve eğitimi nadir hastalıklara öncelikli olmayıp genel sağlık koşullarını

geliştirmeye önceliklidir.

Sağlık hakkı öncelikli geliştirici, izleyici, önleyici, koruyucu olarak yaygınlaştırılır. Un, şeker, tuz

ve yalan beyazları anlamak için uğraşılı. İlaç reklamı tehlikeli, yanıltıcıdır. Negatif pazarlama

süreçlerine dikkat edilir. Uydurma hastalık (sisi hastalığı, kolesterol hastalığı, kellik) yoktur. Bedava

kongre, sponsorlu makale yazma süreçleri mutlaka kontrollü, açıktır. Tezgah altında satılan ilaca

(öksürük şurubu) hayır denilebilir. Katarakt ameliyatı sözüm ona bölgesel tarayarak isteğe dayalı

yapılmaz. Mucize ilaç yoktur. Kelepir tedavi (mutluluk çubuğu) yanlıştır. Kolesistektomi yaptırana

apendektomi bedava olmaz(9).

Planlı uygulamada inovasyon önceliktir. Sıralamada Ar-Ge çalışmaları rehberdir(10). İstihdam işsiz

önceliklidir. Rekabet edilebilir koşullar geliştirilir. Esnek çalışma modeli tercih edilebilir.

Çevrenin kirleticisi temizler. Yetersiz kaldığında temizleme için kamu gerekeni yapar.

Adalet duygusu toplumda artırılmalıdır. Ekonomik çıkar her insan içindir. Arz talep dengelidir.

Önce gelen hizmet alır. Üretim amacı emek ve yatırım üzerine ihtiyaç ve beklenti ile belirlenmiştir.

Değişim, eşitlik, farklılık, temsil ölçeklidir. Geribildirim özdeşlik, çelişmezlik ve üçüncü durumun

olmadığı koşullara göre yapılır. Vergi alınması gereken koşul ve miktar adildir(11). Hak yetkili ve

yeterli kişiye sorumluluk gerektirir. Pozitif ayrımcılık yapılması gerektirmeyen durumlarda hak artışı

sorumluluk artışı anlamındadır.

Suç durumunda ceza etkin ve hızlı bir şekilde uygulanır. Suç tekrarında ceza ağırlık ve süre artışı

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

133

yapılır. Teknik aklama azaltılır(11).

Anayasamızın 34. maddesine göre herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı

ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin

önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerini korunması

amacıyla ve kanunla sınırlandırılabilir. 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu

bilgilendirme gereğini açıklamıştır. Anayasanın 17. maddesi işkenceyi yasaklamıştır. Anayasanın

129. maddesi gereği görev gereği yapılan eylemin suç olup olmadığı araştırması izne tabidir.

Birleşimiş Milletler Kolluk Kuvvetleri Tarafından Kuvvet ve Ateşli Silah Kullanılması Hakkında Temel

İlkelere göre; Öldürücülük Düzeyi daha az cephane ve plastik mermi, göz yaşartıcı gaz, tazyikli

su, ses ve ışık fi şeği, çop orantılı, yasal ve hesap verebilir şekilde kullanılabilir. Kişiler için açılan

davalar örgüte üye olmak (TCK 314. madde), zor kullanarak anayasal düzeni değiştirmek(309.

madde), yasa dışı örgüt adına suç işlemek (220/6. madde), şiddet kullanarak hükümeti devirmeye

çalışmak (312. madde), kamu malına zarar vermek (152. madde), toplantı ve gösteri Yürüyüşleri

kanununa (32. madde) muhalefet ve görevli memura mukavemet (265. madde), kamu görevlisine

hakaret (125.madde) gereğidir(13). Kişi veya kişilere yetkili kişi veya kişilerin emri veya direk

uygulaması ile ayrımcı bir nedenle fi ziksel, zihinsel acı ve ızdırabın şiddetli olmasına (şiddetsiz

olanı kötü muamele) işkence diyoruz. Zihinsel acı korku, ızdırap ve aşağılık hissi uyandıracak

niteliğinin olmasıdır. Yıldırma, duygusal mahrumiyet, alıkoyma koşullarının olumsuzluğu mağdurun

etkilenmesini artırır. Kayıplar, zorla evin tahrip edilmesi, rıza dışı tıbbi veya bilimsel deneye tabi

tutulma, ölüm, ırk ayrımcılığı, cinsel davranış, göçmenler, davası görüşülmemiş tutuklular, çocuklar,

kadınlar, akıl hastaları sorunsalları ile genişletilmiş fi iller vardır. Yaşam hakkının korunmasında

hızmet kusuru suçtur. Bedensel ceza verilmemeli. Yetimhaneler kontrol edilmeli. Adil yargılanma

hakkı, yaşama hakkı, özgürlük temel haklardandır. Tutukluluk gerekçeli, zamanı, yeri, uygulayıcının

kimliği, avukat bilgileri içeren kayıtlı bilgi içeren dokumanla yapılır. Değerlendirmeler ivedi ve

tarafsızlıkla ifade alınarak-tıbbi kanıt toplanarak-fi zik araçta kan ve diğer leke analizi-görüntü tetkiki

ile incelenir. Tarafl arın karşı delil sunma imkanı kolaylaştırılır(14).

TEMSİLCİ OLMA YETKİNLİKLERİ

Aday çok olduğuna göre bu konuda sistem geliştirmemiz gerektiğinden yazmaktayım.

SEÇMEN: Tercihe öncelik verir. Sivil toplum örgütü ile özgün ve yetkin yeterliğe dayalı bağlantısı

vardır.

ADAY: Bilgisi yeterlidir. Özgündür. Yenilikleri açıktır. Temsilci grup dinamiklerini anlar ve bu yönde

görüş geliştirir.

Arabulucu, uzlaştırıcı rolü belirgindir. Tercih edilmede gerekçeleri günün koşullarına uyan ihtiyaç

karşılayan yenilikçidir. İnsan haklarını geliştirme tahahhütü bulunur. Çıkar grup bağlantı etik ve

hukuki değer sistemi bulunur. Kategorik tanımlama kriterine göre kişilik değerlendirmesi yapıldığında

yüzeysel cazibe, samimiyet, benmerkezli ve manüplatif nitelik açısından sorunsalı olan histerikler

yönetici olma özellikleri diğerlerinden daha yüksektir. Megalomanik, empati yoksunu, sömürge ve

serbestlik sorunu olan narsistler mükemmelliyetci, aşırı işe adanmış, katı, diktatöryen özelliği ile

kompulsiftirler. Lider olarak tutkuyla beğeni, onay ve güç peşindedirler. Madde bağımlısı maddeye

aş ererken ve bununla ilgili ödül merkezlerini kısa yoldan çalıştırırken; politikacı seçmenine aş

erer. Bağımlı kişilik örüntülüler aranır ve bu yönde yönlendirilir. Seçmenin politikacıyı identifi kasyon

fi gürü, bağlantı nesnesi yapması yönünde uğraşlar ve yönlendirmeler fazladır. Subliminal bellek

yatırımı bu yönde olması için seçmene kısa-kesin-net bilgi yoğun sunulur. Politikacı yaptıklarıyla

yetinmez, boşluk dolduramaz. Övgü ve beğeni arzuları doyuramaz. Karşısındakini ilgisiz, saygısız

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

134

olarak eleştirir. Öfke patlaması ile saldırganlıklarını açığa çıkarılar. Özgüveni düşüktür. Bağımlı

kişilik örüntüsü sergileyenleri beğenirler. Bu türden durumlarla mücadele açısından sınırlandırmalı

süreçler (yas dahil) demokraside geliştirilmiş olup etik ve yasal ilkeler öncelikli değerler olarak

kabulü için çalışılır, paylaşılır, ölçüt geliştirilir.

PARTİ: Yeniliğe açıktır. Tercihe saygı duyar. Kendisine saygı duyulmasını bekler. Otorite unsurunu

dengeli götürür.

SİSTEM: Dar bölgeli, tercihe açıktır. Demokrasinin temel nitelikleri şunlardır:

1. Yürütme organı çok partilidir.

2. Koalisyona elverişli ortam vardır.

3. Yürütme ile yasama arasında güç dengesi vardır.

4. Nisbi seçim sistemi uygulanır.

5. Koordineli ve korporalist bir çıkar grupları sistemi vardır.

6. Federalist veya ademi merkeziyetçi devlet örgütlenmesi bulunur.

7. Eşit yetkilerle donatılmış iki meclisli yapı bulunur.

8. Nitelikli çoğunlukla değiştirilebilen Anayasa vardır.

9. Kurumsallaşmış anayasal yargı denetimi gözlenir.

10. Bağımsız bir merkez bankası bulunur.

OYLAMA SÜREÇİ

I. Yetkili ve yeterli seçmen miyim? 18 yaşından büyüğüm. Kısıtlı değilim. Seçmen Listesinde adım

geçmekte.

II. Adaya soracaklarımız;

II.1. Projeleriniz nedir? Broşürlerle bilgilendirildim. Bu projeler geçerli ve güvenilir mi? Gerçek mi?

Doğaya uyumlu mu? Verimli mi?

II.2. Ayrımcı durum stratejiniz nedir? Rakip adayla görüşür müsün? Beni onlarla bir bilgilendirme

toplantısına davet edecek misiniz?

II.3. Arabulucu, uzlaşma yönündeki yeteneğiniz hakkında bilgi veriniz?

II.4. Yükümlülüklerle ilgili sorun olduğunda nasıl çözeceksin? İlkelerine saldırıldığında ne yaparsın?

Kişisel hayatınızdan örnek veriniz?

SONUÇ: Özgür insan gücünün ve eksikliğinin farkındadır. Tehdite boyun eğmez. Fırsatları

bulunca değerlendirir. Tıpkı bu seçimde gerekeni yapacağımız gibi…Tabi bir sonrakinde daha

farklı olacağını umut ederek….Ruhsal travmalarımız bize deneyim katacak(6). Bununla birlikte

vahşetin “tekrarlamasını engelleme” koşulu ile unutulması gereğini hatırlayarak yaşayacağız.

Ölçemediğimiz, modelini yapamadığımız suçu daha çok tartışmaya devam edeceğiz. Bu sebeple

gündeme getirilen konunun standardı, normu, geçerliği, güvenilirliği hakkında benzer yazışma

yaptığımızda modellemede ilerleyeceğiz.

KAYNAKLAR

1. Deleuze G. Nietzche ve felsefe. Çev. Taylan F. Mas Matbaacılık, İstanbul, 2010.

2.Yalom I. Bağışlanan terapi. Çev. Babayiğit Zİ. Kabalcı Yayınevi, 2002, İstanbul.

3. Yalom I. Varoluşcu Psikoterapi. Çev Babayiğit Zİ. Yaylacık Matbaası, İstanbul, 2001.

3.Göklü M. Beccaria Suçlar ve cezalar. Nurgök Matbaası, İstanbul, 1964. Göklü M. Beccaria Suçlar ve cezalar. Nurgök

Matbaası, İstanbul, 1964.

4. Can C. Hukuk sosyolojisinin gelişim yönü. Adalet Matbaacılık, Ankara, 1997.

5. Sezgin D. Fırtınada dökülen yapraklar. Mülteciler. Ayyıldız Matbaacılık, Ankara, 1999.

6. Herman J. Travma ve iyileşme. Çev. Tosun T. 2007, İstanbul.

7.Tarhan N, Nurmedov S. Bağımlılık. http://www.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=Gz7-AgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT3&dq=

aldatma+psikofi zyoloj (ET 14.03.2014).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

135

8. http://beyin.ankara.edu.tr/ (ET 08.03.2014).

9. Küçükusta AR. Biri bizi hasta ediyor. Hayyap, 2008, İstanbul.

10.Elçi Ş. İnovasyon. Technopolis, 2007, İstanbul.

11.Mandelson P, Liddle R. Çev. Fincancıoğlu Y. Blair devrimi. Boyut kitapları. 1996, İstanbul.

12. Simon HA, Smithburg DW, Thompson VA, Kamu yönetimi. Çev. Mıhçıoğlu C. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler

Fakültesi Yayınları No 354, 1975, Ankara.

13. Amnesty International. Gezi Parkı Eylemleri. BK, 2013.

14. Eylem Kılavuzu. İşkencede Mücadele. Girişim Matbaacılık, 2013, İstanbul.

HÜKÜMLÜ RUHSAL DURUMU

Ani tutuklama durumlarında mahkum ruhsal durumunda olabilecek ruhsal değişikler şunlardır:

Dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, ani öfke patlamaları, gerçek dünyadan kopuş, uyku

bozuklukları, ajitasyon, kısa süreli disosiasyon, geçici kısa süreli deliryum gözlenebilir.

Anksiyete, psikoz eşdeğeri reaktif depresyon gözlenebilir.

Mahkumun sağlık durumu hakkında verileri yayınlamak TCK m 137, 258’e göre; yayınlayan TCK

m 136’ya göre yargılanır.

Hukuki işlemler açısından sınırlı ehliyetsiz olanlar kendilerini borç altına sokmayan işlemleri

tek başına yapabilirler (MK m.16). Önemli bağışlamalar, kefi l olmak ve vakıf kurmak gibi işlemleri

ise hiçbir şekilde yapamazlar (MK m.449). Miras hukuku çerçevesinde vasiyetname yapabilirler

(MK m.502). Fakat miras söleşmesinde taraf olamazlar (MK. m.503). Bu durumda olan hastaların

evlat edinilmeleri ve kendilerinin evlat edinmeleri

vasilerinin ve vesayet denetim makamının izni ile mümkün olabilir (MK m.463). Ayrıca zarar verici

hareketlerinden ve her türlü borca aykırı davranışlarından sorumlu olurlar. Bu bağlamda kendilerine

karşı hem ceza davası hem de tazminat davası açılabilir.

5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’da 16. maddede Hapis

Cezasının Hastalık Nedeniyle Ertelenmesi’ne göre infaz halinde hükümlünün hayatını tehlikeye

düşürecek bir rahatsızlığı mevcutsa, cezanın infazının ertelenebilir. Sürekli koma hali, demans,

ilerleyici kalıtsal kas hastalığı, beyin iskemik hastalıkları, menenjit, ensefalit, miyokart infarktüsü

gibi ciddi hastalıklarda acil karar verilebilir. Semptomatik belirti verdiğinde, stres veren koşullar

olması halinde ventriküler taşikardi diğer hastalık bulguları ile değerlendirilerek hasta hospitalize

edilir. Vazospastik anjina presipitasyonu, kateşolaminerjik deşarja dikkat etmek gerekir. Mahkum

diğer durumlarda ani ölüm tedbiri alınma koşulu ile cezaevinde kalabilir. Terminal döneme

girmesi ve artık tedavisinin cevap vermemesi halinde ise aileleri ile vedalaşma ve son günlerini

psikolojik yıpranmadan uzak bir şekilde huzur içinde geçirmesi sağlanabilir. İnfazın anlamını

değerlendiremeyen kişi olan kalıcı psikoz halleri (üç yılı aşkın devam eden) de af kapsamında

değerlendirmek üzere durum cumhurbaşkanına arz edilir(1,2). Cumhurbaşkanı Anayasa’nın 104.

maddesine göre sürekli hastalık, sakatlık ve kocama nedeniyle mahkumun cezasını af edebilir.

İstismar olgularının % 71’u, suça sürüklenen çocukların % 57’si, ergenlerin % 12’sinde travma

sonrası stres bozukluğu, davranım bozukluğu, major depresyon saptanmıştır(3). İş uyumsuzluğu,

küçük yaşta suç işleme, ruhsal bozukluk şiddetle ilgili suç işlemede risk faktörlerindendir(4).

Cezaevi düzeni değişime açık olma seviyesi tretmanın pişmanlık geliştirme düzeyine bağlıdır. Kişi

çevreye uyum sağlayacaksa; cezaevinden çıkma umudu olmalıdır.

Utangaçlık başkaları tarafından olumsuz değerlendirme korkusu, sosyal ortamlarda yaşanan

huzursuzluk, sıkılganlık, ürkeklik ve çekingenlik duygusu ve otorite tarafından değerlendirilme

korkusu, sosyal ortamlarda yaşanan huzursuzluk ve endişedir(5).

Cezalandırma, suçlandırma, suçlama kökeninde en sık öldürme, cinsellik, yaralama, mal kaybı

gelmektedir(2,5). Akla gelen düşüncelerin uyumsuz olduğu, bu konudaki inançların gerçekci

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

136

olmadığı, toplumsal kaynaklı tehlike beklentilerinde yanılmış olunabileceği vurgulanır(5).

Biyoiktidarın disiplinli araçları norm oluşturma adına değer yitimine göz yummasına yol

açmaktadır(7).

KAYNAKLAR

1. Mahmutoğlu FS. Nöroloji Uzmanlarının Bilirkişilik Sıfatıyla Adli Bilimler Bağlamındaki Rolleri. Türk Nöroloji Dergisi 18:46-53, 2012.

2. Bilge Y. Adli Tıp. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2013.

3. Ayaz M, Ayaz AB, Soylu N. Çocuk ve Ergen Adli Olgularda Ruhsal Değerlendirme. Klinik Psikiyatri 15:33-40, 2012.

4. Güleç H, Güleç MY, Kaymak SU. Şiddet İçeren Suç Davranışı Öngörülebilir mi? Erkek Mahkumlarda Yürütülen Bir

Cezaevi Çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi 14/2:94-102, 2011.

5. Tahincioğlu Yıldız A. Nevin. Türk basınında namusun halleri. Kültür ve İletişim 16(1):73-104, 2013.

6. Durmuş E. Yaratıcı drama ile bütünleştirilmiş grupla psikolojik danışmanın üniversite öğrencilerinin utangaçlık düzeyine

etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 41/1: 93-114, 2008.

7. Tahincioğlu NY. Namus olgusunun bir biyo-politik olarak düşünülebilirliği: Şanlıurfa örneği. Akdeniz İletişim Dergisi 13:1-

23, 2010.

MADDE KULLANIMI

Bu yazı kullanımı övmek veya teşvik etmek maksatlı değil, madde kullanımı nedenleri, kullanıcı

özellikleri, bağımlılık fi zyolojisi ve sürecini daha kolay algılayabilmek için kurgulanmıştır. Bu alanda

çalışanlar ruhsal travmaya maruz kaldıklarından bunun farkında olmalı ve çeşitlilikle olguya özgü

çözümler üreterek konunun kendisiyle ilgisi olmadığı unutulmamalıdır. Suçlama, suçlanma, utanma

gibi duygusal tanımlamalar hekimin konuyu anlaması için gerekli olup empatiyi sağlar. Ancak bu

temalar ile çatışma alanı olmamasına özen gösterilir.

KİŞİSEL ÖZELLİKLER: anne yoksunluğu, çocuk istismarı, kişisel özellikler( antisosyal kişilik,

bağımlı kişilik, hazza ve zevke eğilimli kişilik). Madde almamayı düşündüğü zamanlar vardır.

Zaman zaman aşırı ma dde alınır. Özlem ve alma isteği güçlüdür. Kişi aşerer. Maddenin etkisine

tolerans nedeniyle etkiyi hissetmek için miktarı artırır. Madde repertuvarı daralır. Ne bulursa (ispirto

dahil) içer. Artık etkiyi gidermek için diğer maddeye geçiş kolaylaşır. Kişi maddeyi alınca beyin

kendisini ödüllendirir. Kalıcı, tekrarlayan yetersizlik sosyokültürel alanda kendini genelleştirme

ile sonlandırır. Kendilik değerinde düşüklük, impulsif davranış tarzları önemli etkenlerdendir.

Depresif mizacın sıkıntılarını azaltmada araçtır. Kendini suçlama ve diğer insanları suçlama ile ilgili

normatif değer üretememe halinde düşünsel, hayali ürünlerin oluşmasını kolaylaştıran maddeye

yönelim gelişmektedir. Kısa zamanda hızlı mutlu olmak, zengin olmak hedefi vardır. Şiddet bir

edinim aracı olarak öğrenilmiş ve uygulanmaktadır. İkna olma özelliği olayın kısmi incelenmesiyle

sağlanmaktadır. İnanılırlık ihtiyaç ve gereklilikten daha önceliklidir.

AİLEVİ ÖZELLİKLER: Ebeveynin cezaevinde oluşu, madde bağımlılığı, izole yaşayış tarzı

önemlidir.

OKUL YAŞANTISI: Akran ilişkisinde öneride bulunmak ve bunun gerekliliği ile ilgili tümceleri

tanımlamak, tanımlama durumunda aidiyet, merak, grup normları etkisiyle başlar.

Kişinin sır alanı, özel yaşam alanı ve ortak yaşam alanı bulunmaktadır. Kişinin rızası, güncel

ölçütü ve kamu yararı özerk ve otonom yapı ile geliştirilmektedir. Kişilerin özel hayatına açıkça

haksız müdahale doğuracak açıklamalar hukuki sorundur. Bu durum kişinin hayatını ve güvenliğini

tehlikleye sokabilir. Gizlilikle ilgili kaynak temini ve suçla ilgili bağlantısını belirlemek güçleşir ve

sonunda yapılacak soruşturmaların güvenliği ve geçerliliği olmayacaktır. Akran istismarı madde

kullanımını kolaylaştırır(1).

ASKERLİK YAŞANTISI: Toplu yaşam alanlarında sorun kümelerinin büyüklüğü kişinin arayış içine

girmesine yol açar.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

137

İŞ YAŞANTISI: Mesleki olarak kolay maddeye ulaşmak sorunsalı, hekimler, eczacılar, hemşireler

için bulunmaktadır. Ses sanatçıları kendilerine yönelik aşırı merak ve ünlülüğün getirdiği göz

önünde olma durumundan çıkışta madde kişiye cesaret vermektedir.

ORGANİZE SUÇLAR: Örgüt yapısı piramit tarzında olup kontrol durumu kendine özgüdür. Kuralları

kesin olup kayıt dışı uygulamalıdır. Kişinin grup içerisinde yükselmesi fanatiklikle ilgili yatırımlarının

yüksekliğiyle ilişkilidir. Bu yönde ilerleme sağlanırken kişiler tanınmama yönünde lakap kullanma,

idealize kişi ya da lider konumu oluşturma, inanırlığı artırmak için dini bağlılıkların oluşturulması

söz konusudur. Lider öngörür. Beklentiyi karşılar. Bağlantı kurar. Bu durumda bağlı olduğunu

gördüğü kişinin aidiyeti yükselir. Biat kültür gereği artar. Bağlılığın yüksekliği intihar eylemcisi

olma, ekonomik değer kazandırma ve fanatik üye temini ile ilgili süreçlerle belirlenir. Emniyette

sorgulama sırasında ifade vermeme, yanlış yöne yönlendirme, karıştırma becerilerinin geliştirilmesi

söz konusudur. Bürokratik insanlara hediye verme, onlarla dostane ilişkiler geliştirme, bazı küçük

suçları ihbar ederek güven kazanma uğraş alanlarındandır. Kültürel alanda kişinin normalizasyona

geçmesi halinde suçlanacağı ve ağır cezalar alacağı inancı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra hem

kişinin kendisini cezalandırması hem de örgütün cezalandıracağına dair kesin uygulamaları

söz konusudur. Organize durumun açığa çıkmasının önlenmesinde ve ortadan kaldırılmasında

süreç uygulamalarındaki belirsizlik ve ağır suç işlenmesine yönelik teşvik ve destekler söz

konusudur. İdeoloji katı olduğundan değişim engellenmiştir. Ayrımcılık, nefret kültürü diğer gruplar

için mutlakiyete yakın tarzda uygulanır. Kişilerin değeri örgüt için bir araçtır ve küçültülmüş,

anlamsızlaştırılmış ve izole edilmiştir. Uluslararası bağlantıların farklılıkları, globalizasyon, bilimsel

ve teknik gelişmelerden yararlanma organize fi ilin yaygınlaştırılmasını kolaylaştırır. Kolaylaştırıcılar

sempatizanlar bu alanda kimlikleri kolay açıklanır. İnsan ticaretini kolaylaştırmak için madde

kullanımı bir araçtır. Ekonomik değerler grubun değerleri olduğundan kişi ihtiyacı kadarını kullanır.

Bu değerin artması için kural belirsizlikleri ön plandadır. Kişi bunun için çalışır, bağışta bulunur,

hırsızlık yapar, mala zarar verir, yakar. Kişi anüs, vagina, mide gibi vücut kısımlarında paket

haline getirdiği maddeyi taşır. Paketin patlaması sonucu kişi zehirlenir. Bazen ileus gelişir. İntihar

bombacısı ölümlere yol açar. Toplumdaki kişileri taraftar olmaya ittiklerinden dolayı da yaygınlık

kazanır. Bu çerçevede cinayet dahil soykırımlara varan uygulamalara yönelim söz konusudur.

ETKİLERİ: GENEL: Solukluk, halsizlik, zorlukla yürür. Beslenme bozukluğu ve buna ait algı kusuru

belirgindir. Yüzde kızarıklık görülür. Kalp ve solunum ritm problemleri gözlenebilir.

NÖROPSİKİYATRİK: Apatiktir. Agresivdir. Nistagmus olabilir. Kısa süreli bellek bozulur. Pupilin

ışığa cevabı bozuktur. Bilinç seviyesi değişir. Nöropati sebebiyle derinlik duygusu kaybolur, ataksik

ve yalpalayarak yürür. Düşerek yaralanır. Araç çarpar. Düz bir hatta yürüyemez. Elleri ile tersli

ve düzlü hızlı alkış yapamaz. Yavaş hareket eder. Yazısı kelime atlamalıdır. Zaman ve yer algısı

bozuktur. Kutlama sebebiyle içmiştir. Bir kere alınca kendisini durduramadığını açıklar. Alkol

olsunda taştan olsun misali repertuarı daralmıştır. Ne olsa içer. İçmesine işi, arkadaşı engeldir.

Yaptıklarından dolayı “gurur duyar, buna ait başarısı yüksektir, iyi konuşur.” Tarzında algı kusuru

vardır.

İçki yanı sıra analjezik, esrar gibi maddeleri de aldıklarından karışık madde kullanımı söz konusudur.

İçinse yoksunluğa bağlı huzursuzluk hissi azalır. Uykusu gelir. Güzel görüntüler görerek iyi gezinti

yaptığı yönünde algı kusuru olur. Bazen küçük hayvanların saldırdığı yönünde kötü gezinti

yaptığından vücudunu yaralar. Şive, telafuz hataları, tereddüt olarak kabul edilir. Sessizlik aralığı

cümle anlamını bozan kelime bulunması halinde, anormal etiketli kelimeler, dolu duraklaması,

kekemelik, tekrarlamalar madde tesiri altında bulunma belirtilerindendir(2-6).

Tiamin eksikliğine bağlı korsakof psikozu nedeni ile masalsı anlatımı belirgin olup, anlattıkları

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

138

anlaşılmaz (konfobulasyon). Tremor, dismetri, disdiadokinezi saptanır. Yürüme ataksiktir. Dikkat,

yürütücü işlevler, bellek kayıt süreçi, soyutlama, görsel mekansal işlev bozulur. Lakuner amnezi

sıktır. Apatiktir. Yaygın yakın hafıza ve uzak hafıza bozulur. Geriye sayı saymada atlama hatası,

zorlanma, söyleme süresinde artış gözlenir. Öforisi hukuki tasarrufl arda bulunmasını kolaylaştırır,

bundan dolayı kandırılır. Anayasamızın 104/b maddesi kapsamında Cumhurbaşkanı cezayı

affedebilir.

MADDE KULLANIMI

Anksiyete, umutsuzluk ve intihar olasılığı alkol bağımlısı hastalarda öfke ve öfke ifadeleri için

risk olarak kabul edildiğinden alkol tedavi programları, öfke yönetimi ve eğitime önem gerekir(7).

İmajinasyon yolu ile duygular güçlü bir şekilde canlanır, aşerme ile belirginleşerek madde arayışı

yoğunlaşır(8).

Tedavisinde, davranış repertuar genişleyen ve günlük hayatta kullanılabilir şekilde problem çözme

yolları çeşitliliği artan tedavi programının en önemli amaçlarından biri olmalıdır(9,10).

Risk analizinde belirsizlik bilgisizlik, sürpriz, tehlike ve olasılık tarzında karşımıza çıkmaktadır. Bu

durum kişinin yer ve zamanına göre yanlışlamacılık, gözlemcilik, akılcılık, görelelik, şüphecilik,

kaos (şizofreni, paranoya) tarzı değerlendirmelerle sonuçlanır(5).

5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 190. maddesinde; uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını

kolaylaştırma ile ilgili yükümlülükler düzenlemiştir. TCK 191. maddesinde, kullanmak için uyuşturucu

veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmak suçtur. Satın alınan, kabul edilen

veya bulundurulan uyuşturucu ve uyarıcı maddenin ayrıca kullanılmış da olması durumunda,

cezaya değil, “ tedaviye ve denetimli serbestlik” tedbirine; buna karşılık uyuşturucu veya uyarıcı

madde kullanılmış değilse, yine cezaya değil, “ denetimli serbestlik” tedbirine hükmedilebilir.

(191/2). Türkiye’de Denetimli Serbestlik Hizmeti, 5271 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı

Hakkında Kanun ile 20 Temmuz 2005’te yürürlüğe giren 5402 Sayılı Denetimli Serbestlik ve Yardım

Merkezi ile Koruma Kurulları Kanunu gereğince uygulanmaktadır. Kullanmak için uyuşturucu veya

uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmî makamlar tarafından haber

alınmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini merciine haber vererek

suçluların yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini kolaylaştırırsa,

hakkında cezaya hükmolunmaz. Uyuşturucu veya uyarıcı maddenin eroin, kokain, morfi n veya baz

morfi n olması halinde ceza artırılır(TCK m 188). Türk Ceza Kanunu 188/6 madde metninde,“Üretimi

resmi makamların iznine veya satışı yetkili tabip tarafından düzenlenen reçeteye bağlı olan ve

uyuşturucu veya uyarıcı madde etkisi doğuran her türlü madde için de ceza verilir. Depolama,

uyuşturucu veya uyarıcı maddenin bir yerde tutulması, uyuşturucu veya uyarıcı maddenin gizlenmek

ve sırası gelince gizlendiği yerden çıkarılıp kullanmak için bir yere istif edilmesi depolamadır.

Vücudunda madde taşıyanlar antikolinerjik ilaç içerek dışkılamaz. Az hareket eder. Az yemek yer.

Taşıma bittikten sonra vajinadan, anüsten çıkarılır. Bazen paket yırtılır. Kişi zehirlenmeden ölür.

Bazen madde kitle etkisi ile ileusa yol açar.

Akıl hastaları madeni para yutarak çinko zehirlenmesi, ileus sonucu ölür.

ÇÖZÜM: Bir kişinin yaşam kalitesi kendisinin değerlendirmesiyle mümkündür. Yaşam alanı

tekli değil çokludur. Yarar değerlilik ölçütüyle izafi olarak uzun soluklu ve sürece dayalıdır. Anlık

durumlar günlük yaşantı içerisinde onun gerektirdiği unsurların teminiyle mümkündür. Ekonomik

açıdan emeğe dayalı üretim modeli benimsenir. Bu çerçevede fi zyolojik ihtiyaçlar teminiyle kalite

sağlanır. İşbirliği alanları belirli ölçüme dayalı hedefl erle belirlenir. Dil birlikteliği açısından süreçlerin

farklı özellikleri konuşulur. Her bir olayın izafi yet teorisine göre farklı zaman ve yerde farklı

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

139

anlamı olduğu görülerek alternatif süreçlerin düşünülmesinde ve bu yöndeki eğitim süreçlerinin

değerlendirilmesinde fayda vardır.

Hayır denilmesi gereği unutulmamalıdır.

Madde kötü kullanımı: Yasaklanmış bir maddenin kullanılmasıdır. Maddenin kişinin cinsel

davranışını etkilemesi, yargılama yeteneğini bozması, toplumsal işlevini bozması halinde bağımlılık

düşünülür. Madde entoksikasyonunda ruhsal değişiklerin yanı sıra nabız, tansiyon arteriyel,

solunum ve gastrointestinal sisteme ait belirtiler mevcuttur. Madde alınmadığından kısa bir süre

sonra taşikardi, tremor, uykusuzluk, bulantı, kusma, çarpıntı, anksiyete ve konvülziyon belirtileri

bulunurken, maddeyi alınca bazı belirtilerin ortadan kalkması madde yoksunluğu olarak bilinir.

Zehirlenme durumunda belirtilerin anlaşılmaması, geç tanı konulması, hastalıklarla karışması

sorunu tıpta uygulama hataları içerisinde tartışılır.

Alkol kötüye kullanımı: Son bir yıl içinde okul, iş yaşantısında alkole bağlı görev aksaması, iş

yaşantısı, sosyal sorunların bulunmasıdır. Dipsomani alkol almayı durduramama zamanının

fazlalığıdır.

Alkol bağımlılığı: Son bir yıl içerisinde aldığı alkol miktarını kontrol edememe, alkol cinsine önem

vermeme hali vardır. Alkol almadığında titreme, bulantı, kusma, uykusuzluk, çarpıntı gözlenir. Kişi

alkol içmeyi kesmede başarısızdır. Alkol alma yönünde yoğunlaşmış fi kirler vardır. Bunun için yoğun

çaba harcanır. Sosyal yaşantı bozulmasına rağmen kişinin alkol bağlantısı devam etmektedir.

Alkol entoksikasyonu yatırarak tedavi gerektirir.

Alkol yoksunluğu: Deliryum tremens tedavi gerektirir.

Alkole bağlı psikotik bozukluk, amnezik sendrom, diğer hastalıklarla birlikte olan hastalıklar

gözlenir(11). Alkole bağlı demansta afazi, apraksi, agnozi, beyin yönetici sistem bozukluğu

gözlenir.

Kişi vasi veya kanuni müşavir atanır. Boşanma nedenidir.

ALKOL TESİRİ ALTINDA OLMAK:

57. maddeye göre; suç işleyen alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı kişilerin,

güvenlik tedbiri olarak, alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarına özgü sağlık

kuruluşunda tedavi altına alınmasına karar verilir. Türk Medeni Kanununun 406, 409, 432,436 ve

475. maddelerine göre alkol bağımlısı kişilerin hukuki ehliyetleri resmi sağlık kurulu raporu dikkate

alınarak hakim tarafından kısıtlanır, kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması hâlinde,

tedavisi, eğitimi veya ıslahı için elverişli bir kuruma yerleştirilir veya alıkonulabilir denilmektedir.

2918 sayılı Karayolları Trafi k Kanunun 48. Maddesine göre; uyuşturucu veya keyif verici maddeleri

almış olanlar ile alkollü içki almış olması nedeniyle güvenli sürme yeteneklerini kaybetmiş kişilerin

karayolunda araç sürmeleri yasaktır. Adli Tıp Kurumu 5. İhtisas kurulu raporları 0–30 mg/dl alkol

düzeyinin altındaki sürücüler için güvenli sürüş yeteneğinin bozulmadığının kabulü gerektiği, 31–

100 mg arasında alkol düzeyine sahip sürücüler için sadece alkol düzeyinden hareketle güvenli

sürüş yeteneğinin bozulup bozulmadığı açısından nöropsikiyatrik muayene gerekir(3, 12).

Psikoteknik değerlendirmede şunlara dikkat edilir:

(1) Zihinsel Beceri Testleri: Bu testlerin, dikkat ve konsantrasyon, hız ve mesafe algılama,

muhakeme, problem çözme, karar verme, periferal görüş (algı), şekil algılama alttestlerinden

oluşur. (2) Psikomotor Beceri Testleri: Bu testlerin tepki hızı, iki el koordinasyonu, el-ayak-göz

koordinasyonu ve takip yeteneğini ölçülmesi gerekir.

Nörotoksikoloji açısından maddenin yavaş elimine olduğu durumlara da dikkat edilir.

Sitokrom P450 (CYP206) birçok antipsikotik, antidepresan, bazı selektif serotonin gerialım

inhibitörü, beta blokör, antiaritmik ilaçlar ve opiatların metabolizmasından

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

140

sorumludur. Bu enzim genetik polimorfi zm gösterir. İlaçların metabolizmasını yavaş, orta, hızlı, ultra

hızlı olarak etkiler. Sitokrom P450-2D6 enzimiyle metabolize edilen antipsikotik yaklaş›k %10’unda

etkili kan düzeyi elde edilemeyeceği ve %1-2hastada kan düzeylerinin aşırı yükselmesine bağlı

olarak yan etki gösterdiği bildirilmiştir(13). İlaç metabolize eden enzimlerin düzeyi (örneğin, sitokrom

P450 sistemi), ilaç taşıyıcılar, ilaç hedefl eri ve diğer belirteç genler ilaçın kişiye etkisini değiştirir(11).

Benzodiazepin: Artmış iyilik hissi aynı zamanda düşmanlık, yenilmezliğinin duygu ile öfkeye

erişimi, ciddi suçlar ve bazen cinayet dahil olmak üzere, uyku hali ve davranış bozukluklarına yol

açar. Farmakoloji: GABA serotonin bileşik ve uyanıklık azalma neden olur. Farmakokinetik: ilk

doz etkisi ya da aşırı doz etkisi, kısa yarı ömrü, yağda birikmeye yatkınlık, sindirim emilim, aktif

metabolitleri etkileşim vardır. Psikopatoloji: Yaş, alkol kullanımı, psikolojik durumu (düşmanlık,

yüksek başlangıç seviyesi dürtüsellik, hayal kırıklığı, kişilik bozukluğu ve depresif durumu) hastalık

belirtilerini belirginleştirir. Dış koşullar: kronik hastalık, duygusal ve profesyonel sıkıntılarınızı,

fi ziksel veya ruhsal yorgunluk da katkıda bulunur. Flunitrazepam / alkol alarak çocuk suçluların

daha sık bulunmuştur. Adli psikiyatri açısından maddenin insan bedeninde varlığı; beklenmedik

davranışlarla ilişkisi (farmakolojik, farmakokinetik, psikopatoloji, dış koşullar); disinhibisyon etkisi

tetkik edilir(14).

Majör depresif atakların tedavisinde kullanılan tianeptin bağımlılık potansiyeli olduğundan alkol

veya madde kötüye kullanımı olanlarda kontrollü verilmesi gerektiği vurgulanmıştır(15-17).

KAYNAKLAR

1. Türkmen N, Dokgöz H, Akgöz S, Eren B, Vural p, Polat O. Bullying Among High School Students. Maedica – A Journal

Of Clinical Medicine 8(2): 143-152, 2013.

2. Schiel F, Heinrich C, Barfu¨sser S. Alcohol language corpus: the first public corpus of alcoholized German speech. Lang

Resources & Evaluation 46:503–521, 2012.

3. Aşıcıoğlu F. Güvenli bir şekilde araç kullanma yeteneğinin kaybolduğu tıbben kesin olarak söylenebilir mi? In: Aşıcıoğlu F.

Trafi kte güvenli sürüş açısından alkol. 1. baskı. Cağaloğlu,

İstanbul: Beta basım, 2009.

4. Şimşek AC. Evlilik öncesi sağlık danışmanlığının önemi. Ed. Yalçın S. S 39-43, Sağlığın Başkenti Dergisi, MRK Baskı ve

Tan. Hiz. Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2011.

5. Yalçınkaya T, Özsoy E, “Risk Toplumu: Bilgi Toplumunun Evriminde Yeni Boyut”, II. Uluslararası Bilgi, Ekonomi ve Yönetim

Kongresi, Kocaeli Üniversitesi İİBF, Kocaeli, 2003.

6. Kalyoncu A, Mırsal H. Alkol Kullanım Bozuklukları. Psikiyatri Dünyası 4:22-30, 2000.

7.Demirbaş H, Özgür İlhan İ, Doğan YB. Assessment of the Mode of Anger Expression in Alcohol Dependent Male

Inpatients. Alcohol and Alcoholism 46 (5) :542-546, 2011.

8. Berksun OE, Sayar GH. Duyusal gelişim kuramı ve bir olgu örneği. Journal of Mood Disorders 3(2):82-5, 2013.

9. Demirbaş H, Özgür İlhan İ, Doğan YB. Ways of problem solving as predictors of relapse in alcohol dependent male

inpatients. Addictive Behaviors, 37:131-134, 2012.

10. Bilge Y. Adli Tıp. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2013.

11. Bilge Y. Adli tıp kılavuzu, Kalkan Matbaacılık, 2010, Ankara.

12. Baduroğlu E, Durak D, Alkol İle İlgili Adli Tıp Sorunları. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 36 (2) 65-71, 2010.

13.Herken H, Aynacıoğlu Ş, Esgi K, Vırıt O. Psikiyatri Hastalarında Sitokrom P450 2D6 Yavaş ve Ultra Hızlı Metabolizör

Sıklıkları. Türk Psikiyatri Dergisi 12(2): 83-88- 2001.

14.Michel L, Lang JP. Benzodiazepines and forensic aspects. Encephale. 29(6):479-85, 2003.

15.Durmuş N, Ozbilen G, Kasap Y, Koyuncu O, Yıldırım O, Artıran G, Kerman S, Aydınkarahanıloğlu D. Türkiye’de tianeptinin

kötüye kullanım risk yönetimi: Ulusal bir tecrübe. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 23/2: 149-154, 2013.

16.Ibiloğlu AO, Metoklopramidin indüklediği akatizi: Bir olgu sunumu. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 23/2: 186-1189, 2013.

17.Musshoff F, Stamer UM, Madea B. Pharmacogenetics and forensic toxicology. Forensic Science International 203 :

53–62, 2010.

13.Güleç H, MY Güleç, Kaymak SU, Topaloğlu M, Ak İ. Şiddet İçeren Suç Davranışı Öngörülebilir mi? Erkek Mahkumlarda

Yürütülen Bir Cezaevi Çalışması. Klinik Psikiyatri 14:94-102, 2011.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

141

OLGU SUNUMU:

Dava dosyasında yargılaması süren H K ‘ la ilgili olarak olayda kullanılan malzemenin niteliği

ve insan vücudu üzerine etkilerinin incelenerek, TCK 34. maddesi kapsamında hukuki anlam

ve sonuçlarını algılayıp algılamadığı ve iddia edilen eylemle ilgili davranışlarını yönlendirme

yeteneğinin önemli ölçüde azalıp azalmadığı hususunda rapor tanzimidir.

I- İNCELEME :

Adli dosyanın incelenmesinde;

1. Mutfak ısıtma sistemlerinin 17.10.2013 tarihli yazısında E.Y’ dan mutfak sorumlusunun KL’nin

tiner istediği, ısrar etmeleri üzerine mutfak sorumlusuna tiner verildiği,

2. H K’ın 18.10.2013 tarihli sorgusunda …olarak görevli olduğu, bulaşıkhane inşaatının temizliğinde

çalışmadığı olay günü fırça alarak yarım litre tiner dökerek temizliğe başladığı bu sırada diğer

arkadaşları içeri girdikleri “temizlik olmamış” diyerek yaklaşık 10-15 litre olan büyük tenekelerde

bulunan tineri yere döktüğü kokunun yayıldığı T.. ortalık koktuğu camları açalım dediği B.. ise “Biz

kafa yapmaya çalışıyoruz” diyerek camları açmadığı K…nında izin vermediği ve kendide açmadığı

KLnin dışardan gelerek tiner kokusu kötü kokuyor dediği B..ın “Abla kul kaderini yaşar dediği

kapıyı kilitlediği temizliğe devam ettikleri T.. çakmağı çıkardığı H.. “çakmağı çaksam yanar mı

yanmaz mı” dediği kendisinin “bilmiyorum “ diyerek cebinde bulunan çakmağı eline aldığı B..nin

“g.. yiyorsa yakın” dediği T. “ yok oğlum yanmaz” dediği elinde bulunan çakmağı bir anlık refl eksiyle

çıt dediği ortalık ateş aldığı her yer karanlık olduğu kapıyı bulamadığı herkesin kaçtığı bulaşıkhane

kapısından kaçtığı elinde buluna derinin aktığını görerek panikle aşağı kaçtığı olayın meydana

gelmesini tinerin vücutta yarattığı etkisi olduğu tinerin kokusunu kendisini sersemlettiği, tinerin uzun

süre içinde kaldığı yanıp yanmayacağını bilmediği hayatında ilk defa tinerle çalıştığını son derece

üzgün ve pişman olduğu; tinerin son derece parlayıcı ve patlayıcı madde olduğu bildiğiyle ilgili

ifadesini kabul etmediği,

3. Kurumun 20/10/2013 tarihli keşif tutanağında H K’nın olay günü yalnız başına 15-20 dakika

temizlik yaptığı, B’nın temizlik olmadı diyerek tenekeyi tamamen yere boşalttığı; K..nın kolay gelsin

dediği, bayanın tiner konusundan bayıldık her gün tinerle çalışıyorsunuz dediği, B..ın “kul kaderinin

yaşar” diyerek kapıyı kilitlediği, T çakmağı çıkararak, yanar mı yanmaz mı diye sorduğu, bilmiyorum

dediği ardından “… yiyorsa yakın” dediği, çakmağı çıkardığını, çıt diye sesini hatırladığı, birden

patlama olduğu, şoka girdiği, patlamadan önce pencere ve kapıların kapalı olduğu, tinerle nasıl

temizlik yapılacağının gösterilmediği; HK’nin temizlik yaparken H’ın yere eğildiği dur diyecekken

yerden ateşin çıktığını gördüğünü her tarafın alev aldığı kendisinin koştuğu yere düştüğü;

bulaşıkhane kapısına çıktığı 3-5 dakika sonra olay yerine geldiği her taraf is ve karanlık olduğu;

olay yerine ait fotoğrafl arın dosya içinde bulunduğu,

4. AB, OE tarafından hazırlanan 28/11/2013 tarihli bilirkişi raporunda emniyet ve kaza önleme özel

talimatına uyulmama, çalışma mahalinde gerekli önlemleri almama, emri altında çalışanlara gerekli

eğitimi bilgi kişisel koruyucu donanımı vermeme nedeniyle dosya içeriği tam anlaşılmadığından

tinerle temizlik yapılması emrini ve ren emir komuta zinciri içindeki kişi ve kademelerin asli kusurlu

oldukları, yanıcı ve parlayıcı tiner ortamında sorumsuz davranarak ve sonucu ön görmeyerek

kazaya neden olan HK nın asli kusurlu olduğu; belirtilmiştir.

II- OLAYIN MEDİKO LEGAL TARTIŞILMASI VE BULGULAR:

Toluen (metil, toluol, fenilmetana) bir aromatik hidrokarbon (C 7 H 8) olarak sıklıkla boya imalat,

kimya, ilaç ve kauçuk için bir endüstriyel çözücü olarak kullanılır. Oda sıcaklığında, toluen, renksiz,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

142

hoş kokulu ve uçucu bir sıvıdır. Otopside beyinde gliozis (toluen lökoensefalopati), dejenerasyon

belirtilmiştir(1-3).

Akut etkisi öfori, halusinasyon, sanrı, kulak çınlaması, baş dönmesi, konfüzyon, epilepsi nöbeti,

başağrısı, baş dönmesi, ataksi, sersemlik, koma oluşturabilir. “Ani koklama ölüm” kardiyak aritmiler

sekonder bildirilmiştir. Pulmoner etkileri bronkospazm, asfi ksi, akut akciğer ödemi ve aspirasyon

pnömonisi gözlenebilir.

Kronik Merkezi Sinir Sisteminde sekel olarak nöropsikoz, serebral ve serebellar ataksi ile

dejenerasyon, nöbetler, koreoatetozis, optik ve periferik nöropatiler, bilişsel yetenek azalma, anosmi,

optik atrofi , körlük, ototoksisite ve sağırlık vardır(1-3).

Toluene bağlı böbrek toksitesi renal tübüler asidoz, hipokalemi, hipofosfatemi, hiperkloremi,

azotemi, steril piyüri, hematüri ve proteinüri içerir. Kanda lenfositoz, makrositoz, eozinofi li,

hipokromi ve kesiklileme bazofi lik ve ciddi vakalarda, aplastik anemi yol açabilir. Kontakt dermatit,

kasta güçsüzlük sebeplerindendir. Ayırıcı tanı için sıvı elektrolit bozuklukları, akıl hastalıkları ve

hastalıkların diğer nedenleri ile yapmak gerekir(3).

Toluen toksisitesi duman, yutma veya deri emilim kasıtsız veya kasıtlı inhalasyon oluşabilir. Bu

hazır ve ucuz olduğu için “koklama tutkal” Toluen taciz ya da, özellikle çocuk veya ergenler

arasında, kullanılır. Toluen yaygın doyurarak tarafından istismar veya sprey boya ile bir çorap ya da

bez ıslatma burun ve ağzına yerleştirerek, ve öfori, vızıltı, ya da yüksek bir hissi almak için teneffüs

edilir. Inhalasyon için argo isimleri huffi ng (yani, bir çorap veya bez ıslatma) ve (yani, bir plastik

torba içine boya püskürtme ve teneffüs) torbalama içerir. Torbalama ile, hava geri Ekshalasyon ve

çıkan hipoksi ve hiperkarbi çözücü disorienting etkileri oluşur(2).

Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi (OSHA) işyerinde insanlar için toluen mesleki maruziyet kabul

edilebilir düzeyde belirlemiştir. 200 ppm İzin verilen maruz kalma sınırı (PEL) bir 8 saatlik iş günü

için bir zaman-ağırlıklı ortalama olarak maruz kalma kabul edilebilir bir düzeyde kabul edilir. 500

ppm Toluen düzeyde yaşam ve sağlık için hemen tehlikeli olarak kabul edilir. Çözücü maruz neden

olduğu astım öyküsü olan işçiler de konusunda uyarılması gerekir ve yüksek konsantrasyonlarda

kısa süreli maruz kalmada kişisel koruyucularla korunmalıdır(1).

Genetik polimorfi zm nedeniyle, bazı insanlar diğerlerine göre inhale çözücülerin etkilerine daha

duyarlıdır. İş yerinde mesleki astım gelişebilir. Bu tür insanlar için, koruyucu ekipman toluen

seviyeleri kabul edilebilir aralığında bile, işverenler tarafından kullanılan ve sağlanmalıdır(1,2).

Yukarıdaki bilgilere göre vaka incelenirse;

Genetik polimorfi zm sebebiyle ve kişisel etkilenme farklılığı nedeniyle yukarıda belirtilen akut

ve kronik etkilerin hepsi bir kişide görülmez. Bunların hangisinin olduğuyla veya olacağıyla ilgili

değerlendirme de H K’ın kan toluen düzeyinin tespiti ile mümkün olacaktı; ancak adı geçende

ve yaralı ve ölenlerde toluenle ilgili herhangi bir inceleme yapılmamıştır. Mevcut durumu itibariyle

adı geçen şahısta kronik etkilerle ilgili tıbbi bulgular yoktur. Akut etkilenme ile ilgili özel düzenek

hazırlanarak toluen koklanmamıştır. Ancak bu şekilde toluene bağlı sarhoşluk belirgindir. Toluen

sarhoşluğu genellikle kişinin davranışlarını ceza kanununda belirtildiği üzere anlam ve sonuçlarını

yönlendirme yeteneği üzerine etkili değildir. Ayrıca kişinin çakmağı çakmasıyla ilgili raporda belirtilen

“ tinerin yanıp yanmama” iddiası suçun anlam ve sonuçlarını kavrama durumunu göstermektedir.

KAYNAKLAR

1. Toluen toksitesi. http://emedicine.medscape.com/article/ (Erişim tarihi 04.10.2013).

2. Boztaş HM, Arısoy Ö. Uçucu Madde Bağımlılığıve Tıbbi Sonuçları Inhalant Dependence and its Medical Consequences.

Psikiyatride Güncelyaklaşımlar Current Approaches In Psychıatry 2010;2(4):516-531 2010,eISSN:13090674pIS

SN:13090658.

3. Bilge Y. Adli Tıp. İstanbul Tıp, İstanbul, 2013. Adı geçen şahısta; İstemeyerek maddeyi alması gerekir. Geçici veya sürekli

bir psikoz yoktur. Kişi olay öncesi ve sonrası normaldir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

143

SONUÇ:

Yukarıda yapılan incelemeler sonucunda oluşan bulgular neticesinde; H K’ın olay günü yere

dökülen tiner içinde bulunan aktif etken maddesi olan toluen etkisi ile çakmağı çakmadığı, çakmağı

çaktıktan sonrası olan fi ziksel olayların kontrol dışı olması sebebiyle önleyemeyeceği; tinerin yanıp

yanmayacağı ile ilgili iddianın dikkate alınması halinde adı geçenin fi ilinin anlam ve sonuçlarını

algılama ve yönlendirme yeterliliğini gösterdiğinden işlediği iddia olunan fi ilin hukuki anlam ve

sonuçlarını algıladığı ve bununla ilgili davranışlarını yönlendirme yeteneğinin azalmadığını bildirir

rapordur.

ŞİDDET

Ajitasyon: Artmış ruhsal ve motor eksitasyon ve aktivitedir.

Agresyon: İçgüdüsel olması refl eksif veya çevresel etkenlerle engellemeye karşı aktifl eştirilen

otomatik bir durumdur. İlişkili öğrenme klasik şartlanma, koşullu şartlanma iledir. İlişkisiz öğrenme

gözlemsel, alışkanlık, duyarlılaşmadır. Öğrenme teorisine göre agresyon red, tehdit eden duruma

karşı önceki deneyimlerle öğrenilen davranışın gösterilmesidir. Sosyal pekiştireçler vardır. Kişilik

örüntüsü öfkeye uygundur. Agresyon hedefe ulaşma araçıdır. Bilinçdışı çatışmalar, dürtüler ve

bastırma mekanizması arasındaki etkileşimler sonucudur. Narsistik öfkeye verilen tepkidir(1-3).

Fiziksel saldırganlık: Biri bana sataşırsa kolaylıkla itip tartaklayabilirim. Bazen başkalarına vurma

dürtümü kontrol edemiyorum. Bazılarını tehdit ettim. Biri bana vurursa karşılık veririm. Öfkeden

deliye döndüğümde bir şeyler kırıp dökerim. Kolay kavgaya karışırım. Biri beni iterse kavgaya

tutuşurum.

ÖFKE: Tehdite karşı uyum tepkisidir. Fizyolojik uyarılma ile saldırganlığın bilişsel ve duyuşsal

özelliklerinin olduğu durumdur. Engellenme, haksızlığa uğrama, eleştirilme, küçümsenme

durumlarında sıktır. Kötülük göreceğine dair fi kirler öncelikli ve yoğundur. Başkasının gözünde

edinildiği var sayılan kişilik değerini koruma çabası da bildirilir. Ruhsal açıdan: Çaresiz hissetme,

kolay öfkelenme, keyif alamama, özsaygı düşüklüğü, hayal kırıklığı, yabancılaşma izlenir. Zihinsel

açıdan: Karar vermede güçlük, erteleme, dikkat sorunları, unutkanlık izlenir. Davranış açısından:

Verimsiz çalışma, ilgi kaybı, işe geç kalma ve hata artışı gözlenir.

Öfke: Engellendiğimde kızgınlığımı kolaylıkla ortaya koyarım. Bazen aniden sinirlenirim. Bazı

arkadaşlarım sinirli olduğumu söyler. Öfkemi kontrol etmekte zorluk çekerim.

Düşmanlık: Zaman zaman bazı insanların arkamdan güldüğünü düşünürüm. Biri bana iyi

davrandığında benden ne istiyor diye düşünürüm. Arkadaşlarım arkamdan konuşur. Tanımadığım

insanlar yakın davrandığında şüpheyle karşılarım. Zaman zaman kıskançlık beni yiyip bitiriyor.

Sözel saldırganlık: Arkadaşlarım tartışmacı olduğumu söyler. Bazısının görüşlerine katılmadığımda

tartışmaktan kendimi alı koyamam. İnsanlarla sıkça görüş ayrılığına düşerim. Arkadaşıma

sinirlendiğimde ne düşündüğümü söylerim(1).

Tehdit algısı: Düşük ise çevresel düzenleme ile kontrol edilir. “Anlıyorum, iyi hissetmiyorsunuz,

zor durumdasınız. Sanki kafanız karışık. Bazen hepimiz yardıma ihtiyaç duyarız. Şimdi burada

bizimle güvendesiniz. Yardım almak için buradasınız” denilebilir. Toplumda iken kişinin tehdit ettiği

söylenir. Orta seviyede ise: Sözel sakinleştirilir. Psikofarmakolojik müdahale gerekir. Yüksek ise:

Tespit, izolasyon, psikofarmakoloji gerekir.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

144

ÖFKE

Bu yazı farklı durumları tanımlamak için hazırlanmış olup sınıfl andırmalar arasında geçişler

bulunmaktadır. Aşağıdaki cümleler onaylandığından değil konunun anlaşılması için yazılmıştır

1.İhtiyaç engellenmesi: Fizyolojik ihtiyaçları engellendiğinde kişi zorunluluk hissederek farklı

davranışlarda bulunur öfkelenir. Kişi ihtiyacın ve yapılması gerekenin farkına varır.

2.Uyum için zorlamak: Evde sorun çözümünde reisin dediği olur gibi önyargılı yapılanma olduğunda

tartışma olmadığından ve kişilerin farklı değerlendirmeleri olacağından öfkelenme gözlenir.

Olayı felaketleştirmiştir. Nöropatisi olan şahsa sürücülük yapmamasını önermek hatta bu yönde

kanunların bulunduğununu ve uygulanması gerektiğini bildirmek kişiyi öfkelendirir. Sigara içen bir

şahsa zararı anlatıldığında anti tez yönündeki tümcelerin yanı sıra hiddetlenme kızgınlık suçlama

davranışıda gözlenebilir.

3.Adaletsizlik haksızlık saygısızlık tanımlamaları da irkinme davranışı ile sonuçlanır.Trafi k seyri

sırasında kişiler birbirinin haklarını engeleyerek şiddet uygularlar. Küfür ruhun yelpazesidir tarzında

şiddet güncel olağan ve sıradan bir olay olarak tanımlanır bu kültürel değerlendirme şiddetin

yaygınlığını ve paylaşılmışlığını arttırır.

4.Hayal kırıklığı durumları kişinin farklı sınıfl andırma yapmalarına yol açar.

5.Katarsis: Kişinin maruz kaldığı söylem ve davranışlar karşısında ruh dünyasında iyiye ve ileriye

yönelik anlık duygu yükümüyle olan değişme ve arınmadır. Katarsisi engelleyen davranışlar şiddet

tepkimesiyle sonlanabilir. Kişiler buz gibi kesilerek tepkimeleri aşırlaşır.

6.Ekonomik kıtlık ihtiyacın giderilmesini engellediğinden kişi hırsızlık, cinayet fi illerine yönelir.

Başkasının malı ele geçirilemiyor olduğunda kırılması, yakılması öfke göstergesidir

7. Alçaltıcı itibara yönelik tehditlerin varlığında sosyal onamı geliştirmek maksadıyla kişi şiddete

yönelmektedir. Hırsız yalancı düzenbaz gibi tanımlamalar kişinin yeniden tanımlanan olumsuzluğu

yapmama olasılığı ekarte edilmedikçe bu tanımlamalar yanlıştır. Yerine ‘hırsızlık kötüdür, söylenilen

tümce yanlıştır, tanımlama kaotik ve komplodur.’ tümceleri kullanarak insan onuruna uygun

davranılır. İtibar ölçeği için yeterlik, güvenilirlik ve samimiyet durumu ile değerlendirilir. Algıda

seçicilik ise dikkat, çarpıtma, kaydetme ile ölçülür.

8.Sosyal üstünlük durumuna gelmek için kişi öfkelenerek baskılamalarda bulunur. iş

yaşamında astın kendisininde amir olacağını amirliğin önemli olmadığını önemli olanın

insanlık olduğunu söylemesi örnek olabilir aşağılık kompleksinin etkisi belirgindir

9.Talimata uyma: Varsanıları nedeniyle kişi öfkelenir delir etkisiyle şiddet uygular.

10.Acı gözlemek: acı hoşa gitmeyen duygu olduğu için empati ile şiddet uygulayanlar vardır

enjesiyon yaparken ağlayan çocuğu gözleyen ebeveyin doktorun beceriksiz olduğu damara

giremediği yönünde konuşarak öfkelenir. Kronik hastalıklarda uzun ve şiddetli etki kişiyi duygusal

açıdan yorar. Kişi tedaviden vazgerek eşya kırar bağırır, şiddet uygular.

11.Seçilmiş travmalar: Kişinin önceden yaşadığı olumsuz değerlendirdiği anılar bulunduğunda

benzer olaylar aşırı tepkimeye yol açar. Süpermarketten oyuncak isteğen çocuğun isteği yerine

getirilmediğinde dövülerek baskılandığında başka çocuğa şiddet uygulandığını gördüğü zaman

bağırır dili tutulur yumruklar tepinir. Zincirleme tepki gözlenir.

12.Öfke göstergeleri: Bağırmak, gözlerini kısmak, göz aralığını genişletmek, yüzünde kırışıklıklar

oluşturmak, tepinmek, inkontinas(altına kaçırmak), cisimleri atmak, eşyayı kırmak, yangın

çıkarmak, sözel(bağırmak, yüksek sesle konuşmak küfretmek, tehtit etmek) diğer insanın yakasına

yapışmak, saçlarını çekmek, tükürmek, aletle vurmaktır(2).

13. Sorun oluşturan kişinin yetki, meşruyeti değerlendirilir. Sorun soğukkanlı, sakin, sabır, iletişimle

çözülür. Mizaha yer verilir. Çevre değiştirilir. Alternatifl erden seçim yapılır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

145

ÖFKE KONTROL PROGRAMI:

1. Cezaevi: Ceza kapalı, yarı açık, açık cezaevlerinde veya evinde infaz edilir. Mahkum olarak

tretman ile yeniliğe, farklılığa açılış ümiti verilir.

2. Ceza açıklanma tehiri, yargı ertelemesi uzlaşmacı tavır sergileme içtenlikle ilgilidir. Fail açısından

uygulama kuralları şunlardır: Kusur kabul edilmiştir. Mağdur zararı giderilmiştir. Husumet kaldırdığını

beyan edilmiştir. Pişmanlık için hesap verme yolunda özür dileme, af isteme, tekrarlamama sözü

verme yerine getirilmiştir.

3. Serbest denetimlik: Kişi karakola bilgi verir. Bazı yerlere gitmesi yasaklanır.

4. Tehdit etme süreçindeyse: Bıçak, silah birine veya kendisine yönlendirilmişse üçüncü kişi hedef

alanından çıkılır. Dostane çözüm için görüşülür. İletişim kurulur. Beklenir. Kabul etmezse, başka yol

bulunamazsa rehine sağlığı koruma öncelikli meşru savunma gereği yapılır. Saldırgan kimyasal

silah ile etkisizleştirilebilir. Köpek saldırısı ile durdurulur. Kişi kimseye zarar vermiyorsa, günlük

yaşam etkinliklerini engellemiyorsa özgürlük alanında özel yaşam hakkını kullanır.

4. Vesayet altına alınarak hukuki tasarrufl arı korunur.

5. Sendika, dernek, sivil toplum etkinlikleri ile kişiye sınırlığı hissettirilir.

6. İstihbarat yoluyla suç işlemesi önlenir, suç ortamı ortadan kaldırılır, topluma uyumu sağlanır.

7. Hospitalizasyon: Hastaneye yatırılarak akıl hastalığı tedavi edilir.

8. Öfke farkındalığı sağlanarak seçenek sunulur. Dikkatinin dağılması için mola verdirilir, şikayet

ederek süreç geliştirir. Ani davranıştan kaçınılması sağlanır. Çevre değişikliği sunulur. Mizaha önem

verilir. Soğukkanlı, sakin iletişim yolu öğretilir. Sorun çözdürülür. Model önerisi maden ocağı çöker.

Oradaki insan davranışlarına göre felaketleştirmedeki sorunlar değerlendirilir. Yetersizlik, öncelik,

protesto, güvenlik, suçlama, ölü gömme, yas tutma, muhalif duygu ve davranış alanları izlenerek

karar verilir. Zamanında uygun davranış gösterme ölü kokuşturma modelidir.

SUÇ İŞLEME MEKANİZMALARI

1.Psikoanalitik teori: Kişinin ödipal dönemden kaynaklanan ve bilinç dışına itilmiş suçluluk ve

günahkarlık duygularının bilince yansımalarının kontrol edilmesi için ceza görme isteği ağır

basmaktadır. Bu duygularından arınabilmek amacıyla kişi yakalanıp cezalandırılmak istemekte ve

suç işlemektedir.

2. Bilişsel gelişim teori: Kohlberg’in ahlaki gelişim teorisine göre kişi ceza alma korkusundan dolayı

kurallara uymaktadır. Gizli koşullar olduğunda suç işlenmektedir.

3. Psikososyal teori: Çocukluk döneminde çevresi tarafından reddedilen kişi, kendini değersiz ve

yetersiz bulduğundan olumsuz düşünceleri yoğundur. Bu nedenle suça yönelim kolaydır.

4. Sosyolojik testler: Gerilim Teorisine göre tepki uyum olarak değerlendirilmekte suç

kabullenilmektedir. Düşük çatışmalı durumlarda stres, kaygı, belirsizlik, boşluk birikerek duygu

yükü, negatif tutum ve davranış geliştirmede etkilidir. Yenilik adı altında suç işler. Şekilcilik belirgindir.

İsyan sonucu suça yönelim anlamlılaştırılmıştır.

5. Geri Çekilme anlamında kaçış tepkisi verirler.

6. Alt Kültür Teorileri: Karşılıklı ihtiyaçları (savunma, psikolojik ve maddi destek) itibariyle bir

arada bulunan ve birbirine benzeyen yada benzemeye başlayan değerleri paylaşan bireylerden

oluşmaktadır. Dolunay yaklaşımı sevgililerin tercihidir. Seri katil dolunayı sever. Pedofi ller parti

kurmaktalar(4-6).

7.Ayırıcı Fırsat Teorisi: gençler, yeni değerler yaratmakta, benimsenmiş değerlerin yasal olmayan

anlamlarını kullanmaktadır.

8. Nötrleştirme Teknikleri: Suç ihlali yapan kişi, anneleri kadar yakın insanlara da karşı da kızgın bir

tutum sergiledikleyerek bunu yaygınlaştırma yönündeki davranışları içselleştirir.

9. Sosyal Ekoloji Teorileri: Yoksul ve gecekondu bölgelerinde suç oranında görülen farklılıkları

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

146

sosyal değerler ve sosyal kurumlar ile suç açıklanabilir.

10. Sosyal Öğrenme ve Davranış Teorileri: Öğrenilmiş çaresizlik çerçevesinde suç pekiştirilerek işlenir.

11. Ayırıcı Birleşimler Teorisi: Güdü, tutum, içgüdü ve neden bulma gibi süreçler öğrenmeye etki

eder. Bütün bunlar gencin yasaya uymasını veya yasayı ihlal etmesine etki edecek belli bir algının

oluşmasını sağlar.

12. Sosyal Kontrol Teorisi: Kontrol eksikliği olan kişi normları içselleştirememektedir.

13. Etiketleme Teorisi: Suç etiketleme nedeniyle işlenmektedir.

14. Sosyal Çatışma Teorileri: Marxist Düşünce ve Suç: Güç sahibi olan, kendi ilgileri ve hedefl erini

elde etmesini engelleyene karşı suça yönelmektedir(1-3,7,8).

KAYNAKLAR

1.Kızmaz Z. Kriminolojide yeni yönelimler. Bütünleşik suç kavramları II. F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 16 (1): 305-335, 2006.

2. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3. Sercan M. Adli psikiyatri uygulama kılavuzu, Bilimsel Çalışma Birimleri Dizisi No 5, 2007, Ankara.

4. Atasoy S. Bu ayak izi senin Dr. Watson. Doğan Kitap, İstanbul, 2007.

5. Atasoy S. Labirent. Doğan Kitap, İstanbul, 2006.

6. Atasoy S. Her çikolata yenmez. Doğan Kitap, İstanbul, 2011.

7. İçli TG. Kriminoloji. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.

8. Dolu O. Suç teorileri. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.

NEFRET: Yaptırım gerektiğini savunan kişinin, yoğun olumsuz duygu durumudur. Abartma, yükleme,

çarpıtma; küfür, hakaret, aşağılama; düşmanlık, savaş; doğal kimlik öğesini aşağılamaktır. Ön

yargı ile işlenen suçtur(TCK m 216). Neden söylendiğine bakılmadan tehlikeli bulunduğu bildirilir.

Sonunda şiddet öngörüsü bulunur, bazen birlikteliği gözlenir.

Hakaret: İnsan onuruna dokunan, küçültücü, söz veya davranış. Küfür, dedikodu hakarettir. Tehdit

birinin davranış veya düşüncesini değiştirme maksadı ile söz ile onun aksi durumunda yapılacağı

söylenen zararlı davranış. Gözdağı vermek, silah göstermek, nüfüz olduğunu göstermektir. Amir

statüsündeki birine yazılan mektup, dilekçede taşkın yakınma hakaret değildir.

SUÇLULARLA İLİŞKİLİ YASAL DÜZENLEMELER: Suç olayının üzerini örtmek, delilleri gizlemek,

hukuki olayı pazarlık konusu yapmak cezalandırmayı gerektirir. Halk arasında korku ve panik

yaratmak amacıyla tehdit (TCK m 213), suç işlemeye tahrik (TCK m 214), suçu ve suçluyu övme

(TCK M 215), halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama (TCK M 216), kanunlara uymamaya

tahrik (TCK m 217), görev sırasında din hizmetlerini kötüye kullanma (TCK m 219), suç işlemek

amacıyla örgüt kurma (TCK m 220) suçtur. Suç eşyasını satın alma veya kabul etme (TCK m

165), bilgi vermeme (TCK m 165) cezalandırılır. T.C.K. 473. Madde: Korumaları altındaki 12

yaşından küçük çocukları terk edenler cezalandırılır. TCK. 112.Madde metninde eğitim ve öğretimin

engellenmesi suç olarak tanımlanmıştır. TCK. 233.Madde: Aile hukukundan doğan bakım, eğitim

veya destek olma yükümlülüğünü yerine getirmeyen kişi şikayet üzerine cezalandırılır. Hamile

olduğunu bildiği eşini veya sürekli birlikte yaşadığı ve kendisinden gebe kalmış bulunduğunu bildiği

evli olmayan bir kadını çaresiz durumda terk eden kişi cezalandırılır. Velayet hakları kaldırılmış olsa

da isteğe bağlı sarhoşluk, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin kullanılması ya da onur kırıcı tavır

ve hareketlerin sonucu maddi ve manevi özen noksanlığı nedeniyle çocuklarının ahlak, güvenlik ve

sağlığını ağır şekilde tehlikeye sokan anne veya baba cezalandırılır. Çocuklara dilencilik yaptırmak

da Türk Ceza Kanununda suç sayılmakta, ancak bu suça verilen cezanın az olması nedeniyle

çocukların dilendirilmesinin önüne geçilememektedir. TCK. 544. Maddesi 15 yaşından küçük

çocuklara dilencilik yaptıranlara 3 aydan aşağı olmamak üzere hapis cezası vermektedir.

Çocukların Cinsel İstismarı Madde 103’de bildirilmiştir. Reşit olmayanla cinsel ilişki Madde 104’de

tanımlanmıştır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

147

TCK Madde 105’e göre cinsel amaçlı olarak taciz eden kişi cezalandırılır. TCK madde 225’e göre

alenen cinsel ilişkide bulunan veya teşhircilik yapan kişi cezalandırılır.

TCK Madde 227’e göre fuhşa teşvik suçtur. Çocukların Satılmaları, Çocuk Fuhşu ve Pornografi si

Konusundaki İsteğe Bağlı Protokol, Genel Kurul’un 25 Mayıs 2000 tarih ve 54/263 sayılı kararıyla

kabul edilmiştir. Uluslararası alanda konuyla ilgili düzenleme 23 Kasım 2001 tarihinde imzaya

açılan Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesidir. Porno garip zamanda, mekan dışı, saydam,

apaçık, şimdiki zaman kipinde, sözsüz, bağlamsız, her şey ihlal edilebilir ve tehditsiz durumdur.

TCK 476. Maddesine göre 7 yaşından küçük terk edilmiş bir çocuğu bulan kimsenin bunu ilgili

makamlara bildirmesi zorunludur. TCK 235. Maddesi gereğince devlet memurları görevlerini

yaptıkları sırada, çocuk ihmali veya istismarına ilişkin bir suç işlendiğini öğrendikleri halde bunu ilgili

makamlara bildirmedikleri veya bildirmekte geciktikleri takdirde hapsedilir. TCK madde 280’e göre

görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılanmasına rağmen, durumu

yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla

kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Sağlık mesleği mensubu deyiminden, tabip, diş tabibi, eczacı,

ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır.

İnsan Üzerinde Deney (TCK m. 90), Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti (TCK

188), Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanılmasını Kolaylaştırma (TCK 190), Kişisel Verilerin

Kaydedilmesi (TCK m.135), Verileri Hukuka Aykırı Olarak Verme veya Ele Geçirme (TCK

m.136), Kamu Görevlisinin Suçu Bildirmemesi (TCK m.279), Sağlık Mesleği Mensuplarının Suçu

Bildirmemesi (TCK m.280), Resmi Belgede Sahtecilik (TCK m. 204) ve Resmi Belge Hükmünde

Belgeler (TCK 210) gibi hükümleri ihlali sonucu faillik sıfatları da gündeme gelebilir. TCK’nın 186. ve

187. maddeleri kapsamında kişilerin hayatını veya sağlığını tehlikeye sokacak gıda veya ilaçların

kullanılması sonucunda ortaya çıkan nörolojik bozuklukların, TCK 179/3 maddesi kapsamında,

alkol veya uyuşturucu madde etkisiyle trafi k güvenliğini tehlikeye sokma suçlarında, alkol veya

uyuşturucunun insan vücudu üzerindeki etkilerinin değerlendirmek gerekir.

Aile Mahkemesi kusurlu eşin veya diğer aile bireyinin;

a) Aile bireylerine karşı şiddete veya korkuya yönelik söz ve davranışlarda bulunmaması,

b) Müşterek evden uzaklaştırılarak bu evin diğer aile bireylerine tahsisi ile bu bireylerin birlikte ya

da ayrı oturmakta olduğu eve veya işyerlerine yaklaşmaması,

c) Aile bireylerinin eşyalarına zarar vermemesi,

ç) Aile bireylerini iletişim araçları ile rahatsız etmemesi,

d) Varsa silah veya benzeri araçlarını genel kolluk kuvvetlerine teslim etmesi,

e) Alkollü veya uyuşturucu herhangi bir madde kullanılmış olarak şiddet mağdurunun yaşamakta

olduğu konuta veya işyerine gelmemesi veya bu yerlerde bu maddeleri kullanmaması yönünde altı

aydan kısa süre için gerekli tedbiri alır.

5395 No’lu Çocuk Koruma Kanunu 03.07.2005 tarihinde kabul edilerek 25876

sayı ve 15.07.2005 tarihli Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Çocuğun haklarının korunması amacıyla:

1. Çocuğun yaşama, gelişme, korunma ve katılım haklarının güvence altına alınması

2. Çocuğun yarar ve esenliğinin gözetilmesi

3. Çocuk ve ailesinin herhangi bir nedenle ayrımcılığa tabi tutulmaması

4. Çocuk ve ailesinin bilgilendirilerek karar sürecine katılımlarının sağlanması

5. Çocuğun, ailesinin, ilgili kurumların ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği içinde çalışmaları

6. İnsan Haklarına Dayalı adil ve etkili bir usul izlenmesi

7. Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel bir ihtimam gösterilmesi

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

148

8. Kararların alınmasında ve uygulanmasında, çocuğun yaşına ve gelişimine uygun eğitimini ve

öğretimini kişiliğini ve toplumsal sorumluluğunu geliştirmesinin desteklenmesi

9. Çocuklar hakkında hapis cezasının en son çare olarak uygulanması

10.Çocukların tedbir kararlarının yetişkinlerden ayrı olması

11. Suçlu çocukların deşifre edilmemesi gerekir.

Çocuk koruma kanununda çocuğu koruyucu ve destekleyici tedbirler: Bu kanunla aile içi şiddete

uğrayan veya başka nedenlerle korunmaya muhtaç çocuğun öncelikle aile ortamı içinde korunmasını

sağlamaya yönelik tedbirleri öngörülmektedir. Bu kapsamda başlıca tedbirler; danışmanlık, bakım,

eğitim, sağlık ve barınma konularına ilişkindir.38

a) Danışmanlık tedbiri: Çocuğun bakımından sorumlu kişilere çocuk yetiştirme, eğitme ve çocuk

gelişimi ile ilgili sorunların çözümünde yol göstermektir. Çocuk gelişiminde ayrılma, birleşme terorisi

ile bireyselleşme durumunun niteliğine dikkat edilir.

b) Eğitim tedbiri: Çocuğun bir eğitim kurumuna devam etmesi veya bir sanat ve meslek öğrenmesi

için usta, kurum veya bir işyerine yerleştirilmesini içerir.

c) Bakım tedbiri: Çocuğun bakımından sorumlu kişinin herhangi bir nedenle görevini yerine

getirememesi halinde çocuğun resmi veya özel bakım yurdundan ya da koruyucu aile hizmetlerinden

yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesi

d) Sağlık tedbiri: Çocuğun fi ziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için

gerekli geçici veya sürekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonunu, madde kullanımı halinde de tedavilerinin

sağlanmasına yönelik faaliyetleri kapsar.

e) Barınma tedbiri:Barınma yeri olmayan çocuklara ve ailelerine barınma sağlama,

2.4.1. Çocukların Kaçırılmaları:

Kandırma, yalan; güç kullanarak, bir borcu sebep göstererek ya da korkutarak taciz ve cinsel

sömürü amaçlı, zorla fuhuş ya da başka kölelik biçimli hayat için, çocuğun yerinin değiştirilmesidir.

Günümüzde çocukların kaçırılması, ilerleyen iletişim teknolojileriyle devletler üstü bir boyut

kazanmıştır. Ülke sınırları içinde kaçırma, kırsal alandan kentlere, turistik yerlere, askeri üslere

ya da büyük inşaat alanlarına doğru yapılmaktadır. Sınır dışına kaçırma ise, ana ülke (çocuk

yasal olmayan yollarla buradan kaçırılır), hedef ülke (gidilmek istenen yer) ve geçiş ülkeleri olmak

üzere üç ülkeyi içerir. Ülke dışına kaçırılan ve “Kurtarılan” çocuklar ise, ülkelerine döndüklerinde

fuhuş yaptıkları ve daha sonra ülkelerine yasal olmayan yollarla geri geldikleri için suçlu sayılırlar.

Çocuklar bağırarak yardım ister. İhbar süreçi kolaylaştırılır, desteklenir.

Çocuk İşçiliği ( çocukların çalıştırılması )

Çocuğun gelişimini engelleyici, haklarını ihlal edici işlerde ya da düşük ücretlerle iş gücü olarak

çalıştırılmasıdır. 2002 tahminlerine göre, Türkiye’de 6-14 yaş arası çocukların %4,2’si ve 15-17 yaş

arası çocukların %28’i çalışmaktadır. Türkiye’de en az 42.000 çocuğun sokaklarda yaşadığı ya da

çalıştığı tahmin edilmektedir; ancak gayri resmi rakamlar 80.000’e kadar çıkmaktadır.

TEKİLLİK TEOREMİ

1. Hasta özneldir.

2. Olasılıklar sonlu testle değerlendirilir.

3. Öngörülebilir durumlar önceliklidir.

4. Sistemin bir başlangıcı ve bir sonu vardır.

5. Kaotik teoriye göre olaylar eklentilerle değiştirilmiştir.

6. İlk değerlendirme son değerlendirmeye göre daha yalındır.

7. Cezada kanunilik, minimal delil, çekirdek bilgi, iyi niyet varlığı, uzlaşı süreçleri ile değerlendirilir.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

149

8. Her olay nispi ve izafi dir.

9. Bilinenden bilinmeyene doğru süreç değerlendirilir.

10. Değerlendirme hiçbir şeyin kaçırılmadığı alandır. Yalan, iftira, aldatma, yabancılaştırma, sahte,

ayrımcılık gerçeğin oluşmasında sistem kurulması sebebidir. Sistem onu oluşturan parçaların her

birinin etkilerinden daha fazladır.

11. Olaylar eş zamanlı yatay, dikey hiyerarşi ilişkisi ile birleştirildiğinde farklılık ve çeşitlilik

çerçevesinde organize suç oluşur.

12. Kurallar geçici, değiştirilebilir özellikleri nedeni ile değiştirilmesi ön görülüyorsa hasta

değerlendirme süreci usulsüzdür.

13. Kanıta dayalı tıp çerçevesinde delillerin önemliliği

a. Tanık, sanık, fail ifadeleri: Gözler açık, bakışın dalgın olduğu; sesin giderek arttığı ifade de

anksiyeteli konuşmayı; gözler tam açık, kafa bazen geriye gitmesi, gözlerin bir noktaya odaklı

olması korkulu tanımlamayı; alın kırışık, gözler nerede kapalı iken ağlamalı konuşma ağrıyı gösterir.

b. Muayene bulguları: sübjektiften ölçülebilir olabilene doğrudur.

c. Laboratuar verilerinin hastaya uygunluğu, yanlış ve yanlı ölçülebilir değerlendirmelerinin yanı

sıra yanlış pozitif ve negatif değerlendirmeleri ile ilgili kanıtların varlığı ile değerlendirilir.

d. Çıkar ilişkileri değerlendirilir.

e. Tekrar soruları, yeterlilik durumları ile kişinin duygusallığı aktivitesi bilimsel görüşün değerliği

etkilenir.

f. Anlaşılmayan durumlarda hipotez güvenilirliği tartışmalıdır.

g. Otopsi verileri histopatolojik değerlendirmelerin çeşitliliği ile uygundur.

h. Kabul kriteri güncel, hukuki yarar ve ilgi alanı ile değerlendirilir.

i. Denetim yapılabilen durumlar diğerlerinden daha yararlıdır.

j. Derleme, olgu sunumu, random çalışma, çift kör çalışma, meta analiz verileri olguya uygunluk

açısından değerlendirilir.

k. Doğal kendiliğinden yürüyen süreçler katkısı eklentisi en az olan olaylardır.

l. Hipotezin olmadığı durum açıklanarak ifadenin denetlenmesi netleşir.

DAMGALANMA: Bir kişinin içinde yaşadığı toplumun normal saydığı ölçütlerin dışında olması

nedeniyle toplum üyeleri tarafından kusurlu, değersiz olarak tanımlanmasıdır.

1. Damganın kaynağı olma özellikleri: Sosyal, kültürel, ekonomik süreçler önemlidir.

2. Damgalama niteliği ile ilgili stereotipiler: İnançlar.

3. Emosyonel tepki: Toplumun negatif stereotiplerinin biliniyor olması ve paylaşıyor olunması gerekir.

4. Var olan ön yargının davranışsal olarak ayrımcılığa yol açması gerekir.

5. Grubun etkin bir şekilde damgalanabilmesi için gerekli olan sosyal, ekonomik, politik güç

bulunması uygun olur.

ÇOCUĞUN SUÇA İTİLMESİ

MK m. 346 kapsamında öngörülen koruma tedbirleri hakimin ana babaya nasihat etmesi, ana

babayı uyarması, çocuğa danışman tayin etmesidir. MK m. 347’de çocuğun ana babanın yanından

alınarak bir kuruma ya da bir başka ailenin yanına yerleştirilebilir. MK m. 348’de ise en ağır tedbir

olarak ana babanın çocuk üzerindeki velayet hakkının kaldırılması hükme bağlamıştır.

SUÇLULUĞU AÇIKLAYAN DURUMLAR

1.Sorumluluğu red etmek: tesadüfen oldu.

2. Başkasının zarar gördüğünü inkar etmek: Ödünç aldım. Kavgamız özel.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

150

3. Mağduru red etmek: Dükkan sahibi yoktu.

4. Kendisini suçlayanları suçlamak: Herkes yapıyor.

5. Üst makamlara başvurmak: Kendim için yapmadım. Toplum istedi.

6.Etkisizleştirme tekniği: izolasyon.

7. Kontrol kuramı: Bağlanma-taahhüt (vaat etme)- katılım- inanç

8. Kapsama kuralı: İç ve dış kapsayıcılar

9. Sosyal tepki kuramları: Etiketleme (battı balık yan gider)

10. Çatışma (milgram deneyi): Sorumluluğun paylaşılmasıdır(1-4).

DAVRANIŞ MODELİ:

Şimdi burada bir olayla karşılaşan kişinin gösterdiği duygu, tutum, etkinlik ihtiyaç, beklenti, inanç,

öncelik bağıntıları ile sınırlandırılarak yapılan etki veya tepkidir. Güncel bir konuyu değerlendirmek

için ölçüt geliştirmeye model oluşturmaktır.

Model oluştururken sınır eşiğine göre karar verilir. Yarar, çıkar, fonksiyon düzeltici, kontrol, deneme

yanılma tarzı unsurlardan yararlanılır. Kişi yaşarken şunları öncelik vererek geliştirir. “Bulunmaz

hint kumaşıyım.” “Yalnız ben düşünürüm” “Çalışır, üretirim. İnsanlar bana bağlanır. Benim değer

yargılarım mutlak doğrudur. Bilinmesi gerekir.” Toplum o insana aşağıdaki değerleri öğretir:

Temel insan hak ve hürriyeti her insan içindir. Pozitif ayrımcılık hakkaniyet oluşturulması içindir.

Herkes düşünür. Egemenlik topluma aittir. Rekabete ve riske hazır olmalısın. Ulaşılabilir, yararlı,

denetlenebilir, kontrol edilebilir üretim için öncelik değeri alırsın. Değişim yasa, kural, teori üretiminin

uygulanabilir alanı olduğunda sınırlı kabul edilir. Bunun için süreç uygulaması yapılır. Acı ortaktır.

Ateş düştüğü yeri yakmaktadır. Acının hiyerarşik yapılanması, karşılaştırılması, yüceltilmesi yeni

acılara yol açar. Aşağıda belirtilen modellerden biri seçilerek kişi davranışının gereğini gösterir.

Bunlar şunlardır:

Biyopsikososyal modele göre her olay kişinin ruhsal durumunu değeri ölçüsünde etkiler.

Açık sistemli canlı modeli: Çevreden madde ve enerji alır. Kendisine uygun hale getirir. Ürünlerden

bazısını atık olarak çevreye yayar. Döngüde geri beslemelidir. Negatif entropi düzeni, organizasyon

derece ölçütlüdür. İnformativdir. Kararlı duruma ulaşılabilir. Farklılaşır. Eş sonuçludur.

Anayasa modeli: Kurucudur. Hakları gösterir. Görevi göstermez. Anayasa tekelde toplanmayan

paylaşılmış meşru metin içerir. Kişi öngörüsü özgüvene (kendilik, üreme, bağışıklık ve düzeltme

ve kontrol yetisi) dönüktür. Kişi kendine zarar vermez. İhtiyaç hak çerçevesinde karşılanır. Kişinin

zarardan korunma hakkı vardır.

Aile modeli: Kişi olay değerlendirmeyi, geliştirmeyi aile içi dinamiklerle öğrenir, uygular. Sıkı

disiplinli aile, riske yer vermeyen ailedeki çocuk paranoid veya bağımlı kişilik örüntüsüne öncelik

verir. Aile bireyleri toplum değerleri (reklam cümle analizleri), siyasi açıklamalara göre geliştirilir.

Öngörü modeli: Yönetim yereldir, kabul edilir risk altındadır, Risk delili ihtiyaç karşılamaya, güvene

dayalı değerlendirilir. Risk analizine göre en çok öldüren, görülen, özürlük oluşturan durumla ilgili

ruhsal değerler sisteminde yatırım fazladır. Koşullu uyaran modelinde ihtiyaç, beklenti, inanç

davranış ve tutum geliştirmede önemli ve önceliklidir. Kişiye özel modele göre kişiye has yaşam

teması değerlendirildikçe nesnel tanımlama yapılabilir.

Güçlülük-zayıfl ık-fırsat-tehdit modeli: Olay fırsat bulunduğunda güç temini-devamı-ortaya

konması yönüyle anlamlandırılır.

Yargılama modeli: Olay meşruyet yetki ve yeterlikle sınırlı incelenir. Hakim halk adına dosyadaki

bilgilerin kanıt özelliğine göre vicdanı ile karar verir. Yeterlilik yerine ideolojik özdeşlik ya da yakınlık

ölçütü kullanılmaz. Sorun tanımlama, kolaylaştıran ve zorlaştıran durum için tehlike kritik kontrol

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

151

noktalarının analiz ve kıyaslama, planlama ve organizasyon, yenilikcilik, uyumluluk, inisiyatif

alma, iş birliği, karar, kontrol ve düzeltme ile son durumu değerlendirilir. Sorumluluk açısından

olayın epidemiyolojisi, etyolojisi, patogenezi, klinik seyri, prognoz, tehlike analiz kritik kontrol nokta

değerlendirmeleri, düzeltme ve önleme ile değerlendirme yapılır.

Bilgi işleme modelleri: Genetik yapı üzerine kortikal işlemler ağsal kurulmuştur. Nörokognitif

koordinasyon dinamik kuramı gelişimseldir. Osilasyonel nöral topluluklar bulunur. Sinematografi ktir.

Nöral evrimde kompleksite bulunur. P300, P3a ve P3b etkileşim modeli organiktir. Bilgi işlemleri

sinerjetiktir. Görsel sistem diğer duyulardan öncelikli algılar.

Bilgi işlemede entegratif model: Bütünü bilmeden parça tanınamaz.

Seri işleme modeli: Erken seçme, süzgeç zayıfl atma, seçici kurulu, geç seçme modeli ile içerik

geliştirilir. Kapasite modeli: Kısıtlı veri ve kaynak modeli, ayrışmamış kaynaklar modeli, çoklu

kaynaklar modeli ile açıklanır.

Paralel dağılmış işleme modeli: Paralel duyusal bilişsel işleme modeli, büyük çaplı nörobilişsel

ağlarda dağılmış işleme modeli, kortikal bellek kuramı, osilasyonel nöral topluluklar ile psikofi zyolojik

kuramlar geliştirilmiştir. Davranışsal olan zaman içinde koşullarla küçük değişikliklerle korunarak

devam eder.

Kişiliğin Hexaco Modeli: Dürüstlük-Alçakgönüllülük (H): samimi, dürüst, sadık, sadık mütevazi /

alçakgönüllü karşı sinsi, hilekar, açgözlü, iddialı, ikiyüzlü, övünen, kendini beğenmiş. Duygusallık

(E): duygusal, aşırı hassas, duygusal, korkulu, endişeli, savunmasız karşı cesur, sert, bağımsız,

kendinden emin, kararlı. Dönüklük (X): giden, canlı, dışadönük, hoşsohbet, konuşkan, neşeli, aktif

karşı utangaç, pasif, içine kapanık, içe dönük, sakin, çekingen. Uyumluluk (A): hasta, hoşgörülü,

huzurlu, hafi f, hoş, yumuşak, nazik karşı huylu, kötü, kavgacı, inatçı, asabi. Vicdanlı (C): örgütlü,

disiplinli, çalışkan, dikkatli, titiz, hassas karşı özensiz ihmalkar, dikkatsiz, tembel, sorumsuz, dalgın.

(O) Deneyimi Açıklık: , entelektüel, yaratıcı, sıradışı, yenilikçi, ironik karşı, sığ yaratıcı olmayan,

geleneksel.

Değer beklentisi modeline göre toplumsal rol gereği suç işlenmektedir. İnanç modeline göre

Tanrının belirlediği kurallara göre davranılır. Kutsal değerler diğerlerinden kıymetlidir. İstisna

modeli: Genelleştirilmiş kurallar ender olaylarla dar manada yorumlanarak bozulabilir. Neden sonuç

modeline göre her olay deterministiğini, bağıl değerlerinin varlığını gerektirir. Tutum geliştirme

modelinde rol model için meşruyet, yeterlik, yetkilik önemlidir. Tutarlıkta ihtiyaç, güvenlik, ilgi, sevgi,

değerlik, önemlilik, ulaşılabilirlik, erişilebilirlik önceliklidir. Çocuk gelişiminde bağlanma modeli

hak geliştirmede öncelikle değerlendirilir. Tutum değiştirme ilkeleri modelin güvenilirlik derecesi,

modellemenin etkiliği, modelin gözlemlenebilir özelliği, temsil edilme ve seçim yapmadaki niteliği,

aktif katılım niteliğinin olmasıdır. Rol model teoremine göre olay anı ve yerinde kişi etkinliği

incelenir. İkna modelinde rol durum, bağlanma nesnesi önemlidir. Risk altındaki istismar ve sömürü

açısından korunur. Pozitif ayrımcılık yapılır. Rol modeli (Psikodrama): Moreno tarafından geliştirilen

tiyatro psikolojik sorunun grupla tedavisidir. Eşleme, rol değiştirme, ayna tekniği kullanılır. Gerçek

drama ederek test edilir. Kendini gerçekleştirme, durum canlandırma, yaşam provası, gelecek

sunumu, büyü dükkanı, hayal sunumu, rüya sunumu ile şimdi burada ilkesine göre spontan,

yaratıcı, eylem davranılarak hastalık tedavisi yapılır. Yaşam hazırlıksız olan için zordur. Çerçeve

yeni ve uygun tepki içeriklidir. Düne ait keşkesiz, yarına ait korkusuz düşünce tarzıdır. Bağımsız,

bağlantılı, cesaretli, an yaşanır. Ol an incelenirken merkezde ben bulunur. Ebeveyn, çocuk, erişkin

davranış modeli: Öteki ile bağlantı ailedeki bireylerin rolü gibi davranış geliştirilir. Kişi soy bağının

kuvvetine ve kültürüne olan inanç ve bağlılık düzeyine göre ötekine hürmet, saygı, sevgi, dostluk,

intikam, kıskançlık, korku, güven, sakınma, kaçınma, hizmet etme, emretme ve kollama, şiddet

uygulamanın koşullarına göre davranış gösterir. Kişilerin kontrol, değer ve otonomi sistemi kişiye

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

152

ve topluma aykırılığı temas düzeyi, katılım alanı, işbirliği açısından sorun alanı oluşturur. Sosyal

iletişim, duygusal düzenleme ve işlem desteği gerekir.

İş arkadaşlığı, rekabet ve liderlik modeli: Amaç uyguladığında rahat ettiği, sorulduğunda

açıklayabileceği kuralları saptamaktır. İşi almak için lider özellik gerekir. Her işi değil, bazı, önemli iş

alınır. Seçilmek gerekir. İnsan düşünen hayvandır. Basit düşünülür. Gerekli yer ve zamanda açıklama

yapmazsa sonucuna katlanılır. Duygular açıklanır. Davranışlar basittir. Kişilik kader olmaması

için değişim gereklerine uyulur. Tutum tutarlı olması için referans izlenilebilir meslektaşların ve

politikacıların stilidir. Belirsizlik, boşluk yönetim riskini ortadan kaldırmak, azaltmak hedeftir. Liyakat,

performans, akreditasyon kurallarına göre rakipler geçilir. Önce adalet. Tahahhütname özel yaşam

alanları merak edilmez. İfade özgürlüğü savunulur.

Rekabet modeli: Serbestlik, atomisite, homojenite, mobilite, saydamlık, kar-fayda maksimizasyonu

vardır. Marx gelir dağılım tablosuna göre emek mal cinsinden değeri vardır. Emek arz talebi yedek

işçi oranı ile ilişkilidir. Bölüşüm adalet sağlanması mutlak, eşitlik, farklılık, kaynak, refah, liyakat,

serbestlik teorilerine göre değerlendirilir.

Rasyonel aktör modeli: Kişi ekonomik modelde olduğu gibi nesne hakkında en ucuz, en kaliteli,

en yakın, en ulaşılabilir olana göre karar vererek davranış gösterir. Olasılık, belirsizlik ve boşluk

içinde davranış zaman ve karar açısından çember üzerinde gidiş süreçine benzer. Yanlış çapa

tuzağı, mevcut durumda tutunmak, batık maliyet, aşırı özgüven, erteleme, önceki olumsuz

deneyimler, ihsas-ı rey (kararını belli etme) sorunsallarına dikkat edilir. Belirsizlik altında karar

verirken iyimserlik, kötümserlik, uzlaşma kriteri, eşolasılık kriteri, pişmanlık durumuna dikkat edilir.

Risk altında karar verirken beklenen fırsat kaybı, fayda teorisi, belirlilik eşdeğeri ve risk primi göz

önüne alınır.

Hiyerarşi (örgüt) modeli: Yapısal programlanma özelliği önceliklidir. Alçaklık, yükseklik, eşitlik

durumu yönetime tabi olarak değerlendirilir. Yöneticiye uyum beklenir. Yönetici düzenleme ve

denetleme rol gereğini güncel yerine getirir. Hata düzeltimine yol açan kişiler ödüllendirilir. Bakış

açısı bulunulan yer, lider, grup kimliğine göre fonksiyoneldir. Grup kimliğini kuvvetlendirmek

merkezden çevreye doğrudur. Devlet modeli: Kişi davranışını devlet kurumları gibi yerine getirir.

Muhatap belirleme, yönetmede oldukça yararlıdır. Günlük yaşantı düzenlemesi, geliştirilmesi, eşitlik

esasına göredir. İnanç modeli: Kişi inandığı, paylaştığı grup özelliklerine göre öncelikli düşünür ve

karar vererek davranış gösterir.

AGIL model: Kültürel açıdan toplum için bilişsel, dışavurumcu, ahlaki, hukuki simgeleme vardır.

Uyum, hedef kazanım, entegrasyon, geçikme kavramları önceliklidir. Olgu modeli: Kişi şimdi burada

gereği izafi yet gereği olgunun deterministik özellikleri, deneyimleri ile karar verir. İstisnalar kararını

etkilemez. Seçim önceliği fen kuralları, ihtiyaç, güvenlik, önemlilik, beklenti düzey ilişkisi iledir. Tıpta

uygulama hatası için aydınlatılmış onam gerekleri dokumantedir, gereklerine uyulmuştur. Kayıt

yapılmıştır. Süreç yönetiminde hastanın belirtileri uyum açısından önemlilik sırasına konulmuştur(

ABCDE gerekleri, özürlü olma, manevi ızdırap, ekonomik değer). Bunun gereği yapılması

halinde zarardan sorumlu olunmaz. Diğerlerinin yönetiminde sağlık personelinden yararlanılır.

Komplikasyon zamanında anlaşılarak gereken kabul edilen riske göre yapılmıştır. Ramak kala

izlemi yapılmıştır. Konsultasyon gereği yerine getirilmiştir. Tedavi sıralaması ABCDE; fonksiyon

engelleyen durum. Hatamızı anladığımızda hastaya söylersek kast yokluğu söz konusudur. Çoklu

neden varsa tıpta uygulama hatası yoktur. Özensizlik, ihmal varsa uzlaşı ile sorun giderilmiştir.

Karar verme modelleri: Belirlilik altında karar verme, belirsizlik altında karar verme (Eşit olasılık

(Laplace) kriteri, kötümserlik (Maksimin) kriteri, iyimserlik (Maksimaks) kriteri-Pişmanlık (Minimaks)

kriteri, gerçekçilik (Hurwicz) kriteri dikkate alınır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

153

Risk altında karar verme (Beklenen değer kriteri-Beklenen kayıp (zarar) kriteri-Fırsat kaybı

kriteri), kısmi bilgi altında karar verme, rekabet altında karar verme ve belirsizlik ile karar vermektir.

Benzetim modeli: Maliyet, zaman, tekrar, güvenlik, yasallık gereği modellemede gerekir. Hayal,

rüya, beklenti tanımlamada benzetim önceliğidir. Yaşam kalitesinin ortama bağlı modeli: Kendine

yeterlik, benlik saygısı, kontrol algısı, değer biçme, algılanan yaşam kalitesi, kişilik, öteki eylemi,

çevre koşullarıdır. Ayna yansıması modeli: İstihbarat yapan uzman kendini rakip yerine koyarak da

olayı analiz eder. İlgili kişinin bağlantıları bilinmediğinde ciddi analiz hatası yapılır. Kapalı sistemler

teorisine göre kişi suç işlemesi belli koşullar altındadır. Basınç altındaki tencere patlamaması

için uygun koşullar yaratılır. Reversibilite, kompansasyon, kompetisyon ölçüsünde homeotasisi

sağlanır. Zaman modeline göre yapılması gereken hemen, beklemeden, koşullar gözetmeden

değerlendirilir. Grup modeline göre şimdi burada açıklanan, kabul edilen beğenilen durum önemli

ve anlamlıdır. Ekonomik modele göre nesne kıtlık, öncelik, sahiplik, fırsat açısından anlamlandırılır.

Matriks modeli: Olay öngörüsü ve, veya, eğer, eğer değilse, hepsi, bazısı, bazen ile çoklu

değişken bağlantı içerik yüklenmesi sonuçta karar verme t zamanında a ivmesi, v hızı, s yolu

tanımlaması ile yapılır. Aşağılanma modeli hiyerarşik yapılanma gereği davranılmıştır. Hiyerarşik

modelde egemenlik alanı oluşturma yoludur. Eşitlik modeline göre farklı durum kendilik içinde

değerlendirilir. Korku modeli. Korku ağlarına ait bilgiler şunlardır: 1) Korkutucu uyaran ve

duruma ilişkin bilgi; 2) Korkutucu uyarana ya da duruma verilen bireysel tepkiye ilişkin bilgi; 3)

Korkutucu uyaranın anlamlandırılması ve izleyen yanıta ilişkin bilgi. Kişi tehlikeden çekinerek,

kontrolü artırarak süreç geliştirir. Yaşam enerjisi modeline göre değer kişinin varlığından, içinden

gelmektedir. Başarısızlıklar başarıya giden yolu gösterir. Spor modeli: Genetik spora uygunluktur.

Başarı beceri eldesi için uzun soluklu çalışmayı gerektirir. Hücum savunmadan daha kıymetlidir.

Anlık olayın olasılıkla gerçekleşmemesi yenilgi acısını artırır. Şanssızlık oyun modelinin kaderi

olarak yorumlanır. Tekrarlanamaz. Bir dahaki sefere başarılı olunacağı vurgulanır. Dispozisyon

stres modeline göre stres yoğunluğu arttıkça ruhsal hastalık oluşur, performans düşer. Buzdağı

hipotezine göre görünen ruhsal durum egonun dengeli hali olup superego ve id’in gizlenmiş halidir.

Algı teoremine göre duyu ile tanımlanan sınırlı, farklı içeriğe sahiptir. Ayrımcılık modeline göre

nefret edilmesi gereken, etnik niteliği olan olumsuzdur. Robot hastabakıcı modeli: Uzun süre

hayattadır, şikayet etmezler. Teşekkür istemezler. Monoton iş yaparlar. Hata yapmazlar veya az

hata yaparlar. İnsanlar ona kabalık yapabilir. Dezavantaj ve sınırlılığı: pahalıdır. Kolay değiştirilmez.

Onların zihinleri bizden farklıdır, insan gibi anlamaz, analiz yapamaz. Monologu bulunur. İlk kontrol,

periyodik bakım, garanti durumu önemlidir. Çevreye zararı çöp tarzındadır. İnsanı bağımlı kılar.

Matruşka model: Pandora kutusundaki duygular gibi kişi konuştukça sorun yumağı artar. Kendilik,

ailevi, toplum, çevre katılımcı çerçevesinde konu incelenir. Yenilik modeline göre denenmemiş,

uzaktaki nesne şimdi burada sahip olunandan daha kıymetlidir. Boşluk modeline göre başlangıç

koşulları belirsiz değişim halindeki olayın parçası olarak işlem görülmektedir. Optik dalga teoremine

göre duygusal dalgalanma çerçevesinde abartılar, çöküşler izlenir. Sosyal bilişsel kurama göre

kişi suça itilmiştir. Gerilim modeli düşük çatışmalı durumlar (gurur, önyargı, öncelik) birikerek

sorun yumağı büyür. Cinsellik modeli: Cinsel arzu diğerlerinden önceliklidir. Mağduriyetin gücü

modeli: Kişi güçlü ve yetkili olan karşı taraf için farklı davranış tarzı (şikayet, zor kullanma, mizah)

yoluyla hak elde etme yolunda uğraşısıdır. Öğrenilmiş çaresizlik modeli bellek kaydı olumsuzlukla

yüklü olup, buna öncelik verir. Duygudurum bozuklukları için kullanılabilir. Yetersizlik, başarısızlık

duygudurumu belirgindir. Reaksiyon modeline göre etki tepki kuralları geçerlidir.

Durumsallık modeli: Şimdi burada dürtüsel, işlevsel davranış söz konusudur. Duygu yükü ağır

basan durum (80/20) öncelikli değerlendirilerek gereği yapılır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

154

Biyolojik Pazar modeli: Mal ve hızmet değişim değerlendirmesinde ihtiyaç karşılama öngörü oranı

sonucu direk etkiler. Beklenen etkileşim modelinde kazanç büyüklüğü önemlidir. Nucleusaccumbens

etkilidir. Öngörü ve bellek hatırlaması Nucleusaccumbensde kodlanır. Deneyim ve karar gerektirir.

Madde kullanımında aşermeye dopaminerjik reseptörleri ile etkilidir.

Beklenen yararlık teoremi: Ölüm ve olan olay hariç diğerlerin çeşitliği ile farklılığı akla getirir.

Orbitofrontal korteks çoklu bilgiyi kıyaslayarak düzenleme yapar. Dorsolateral prefrontal korteks

kognitif kontrol ve planlama yeridir. Bellek sisteminde rekabet ile sabit düzeltilmeyen soyut tanımlama

ile dikkat atalet, aktivasyon açığı, bilişsel karmaşıklık ve kontrol teorisi ile değiştirmeme sonucu

pekiştireçler önad öğrenilmesini sağlar. Yüksek ayırt edici özellik ile yakın mesafe üyeliklerinden

ayırt edilmiştir. Risk belirsizlik, tehlike büyüklüğü (av, açlık) ile ilgilidir. Varyans, standart sapma,

varyans katsayı, çarpıklık, basıklık, olasılık, entropi; simetri, öngörü, dağılım, çeşitlilik ile duruma

özgüdür.

Duygu Model: Nötral durumda yaşanırken büyüklük, sezgisel nitelikle aktive edilen fi zyolojik

sistemle duygusal yanıt açığa çıkar. Limbik sistem teorisinde ödül ceza sistemi etkindir. Cinsel,

duygusal, sosyal, beslenme ve davranış değişikliği gözlenir. Negatif uyarım talamus aracılığı ile

amigdaleye yönlendirilir. Korku ile belirginleştirir. Orbitofrontal korteks hipotalamus aracılığı ile

endokrin sistemi etkinleştirir. Somatik işaret hipotezi ile duygu anlamlaştırılabilir. Prefrontal korteks

zeka, okuma, yazıyı anlamlaştırma, konuşma akıcılığı, viziospatial yetenek, yüz tanıma ile ilgilidir.

Prefrontal ventromedial kısım değer, işaret ve öğrenilenleri birleştirir. Prefrontal korteks ihtiyaç,

yararlık, beklenen, öngörülen durum değerlendirmesinde ödül sisteminin çalıştırılmasında etkilidir.

Eşitsiz durumlar, sınıfl andırma hataları duygulanımı olumsuz yönde etkinleştirir. Adaletsiz durum

algısı beklenenden farklı davranışa yol açar. Oyunda denge üzerinde anlaşma sağlanır. Sistem

ikili, üçlü yollarla birbirini etkiler.

Simulasyon modeli: Aynalama ile benzer durum tanımlaması süreçi ilerletilir. Empatik duygular

sezgiseldir, kontrol ve planlama sorunsalı korku ile karıştığından tanımlaması güçtür. Ödül, ihtiyaç

ve isteme önceliği; fedakarlığın karşılıksızlığı, ötekine ceza ile karşılık verme, intikam hissi kişide

gerilime (mahkum çıkmazı), fantom duyguya yol açar. Olumlu pekiştireç ile sistem geliştirilir.

Harita modeli: Yol haritasına göre süreç geliştirilir, öngörü değerlendirilir. Göçmenlik modeli: Kişi

terk edilmiştir. Yalnız ve çaresizdir. Yardıma muhtaçtır. Sosyal izolasyon sebebi ile sevilmeye

ihtiyaçı artar. Hastalık durumu alevlendirir. Korku paranoid durumu hızlandırır. Araya giren

zorlamalı düşünceler obsesiv-kompulsiv bozukluğa yol açar. Kontrol edememe duygusu hakimdir.

Kabus, gece terörü durumu artar. Anhedoni, uyuşukluk yerleşir. Yerleşik hayat modeline geçiş ile

süreç farklı yöne kayar. Duygulanım modeli: Kişi arkadaşlık, yalnızlık; beğenilme, sevilme, şükür,

kendini kabul ettirme; sahiplenilme, mülkiyet; açlık; aşağılık, utanma; gurur, kibir duyguları güçlü

olup devamlı duygu durum yerleşiminde etkilidir. Sezgisel alanda belirsizlik, bölgesellik, dikkat

önyargı, ulaşılabilirlik, çoğunluluk, baz oranında farklılık, inanç, önyargıda kör nokta, amigo etki,

seçim, kümeleme onay, bağlaç yanılgı, muhafazakarlık, bilgi, abartılı beklenti, yem, odaklanma

hata, kumarbaz yanılgı, sabit kolay etki, ayrımcılık, falcılık, etkiyi çevçeveleme, marka, illizyon,

aldatıcı bağlantı kurma, örnekleme hatası, ahlaki kimlik, neden etki, risk, seçici algı, çelişen

paradigmayı red etme, stereotipi, sağ kalım, zaman tasarrufu, yer hata, zaman hata sorunsalı

bulunmaktadır. Sosyal açıdan benmerkezli teşvikler, temel yükleme, halo, asimetrik içgörü,

illüzyon, şeffafl ık, aldatıcı üstünlük, homojenlik, yakıştırma, genelleme sorunsalı bulunur. Bellek

hataları olayın garipliği, seçim hataları, çocukluk amnezisi, muhafazakarlığa, regresyon, tutarlılığa,

bağlam, silinmeye, başkası hatırlara, mizaha, gerçek illizyonuna, aldatıcı korelasyona, düzeye,

liste uzunluğuna, yanlış bilgilendirmeye, görüntü tespitine, pozitiviteye, işleme, anımsamaya,

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

155

boşluğa, kaynağa, öngörülebilirliğe, teleskop etkisine, dil ipucuna, güçlüye, eksikliğe ait sorundur.

İncinebilirlik modeli: Kişi olayı eleştirel olarak direnç, karşıt aktarımla değerlendirir. Neden ben soru

yanıtı sık aranır.

Kriz modeli: Risk hastalık, felaket, ekonomik kıtlık, işsizlik, kazalar olup; bunun sonuçlarına

katlanamama veya kendini felakete adama hali ile geliştirilen modelde kriz gözlenir. Anksiyete

ve korku temelli olarak gerginlik içerisinde yaşarken olay kriz geçiştirme kültür ve davranışına

dönüşmüştür. Şaşırma, hızlı reaksiyon verme, bastırma, gelecek kaygısını ön plana çıkarma,

psikosomatik hastalanma sorunsalı gözlenir. Sorun tanımlayarak çözüm üretme aşaması içtensamimi

uygulanır.

Bağımlılık modeli: Madde kötü kullanımına bağlı algı değişikliği olur. Madde kullanımında hormonal

değişikliğe eşlik eden nöronal aktivitenin tabakalı difüzyonel etkilenim yoluyla duygusal ve davranış

değişikleri gözlenir. İnsanın mutluluk, şehvet, istek, rüyada his, enerjik his, kahkaha, odaklanmaya

ait yönelimi fazladır. Bunu gerçekleştirirken ağızda kuruma, iştah azlığı, yorgunluk, bulantı, kusma,

sersemlik, konuşma güçlüğü, hatırlama, halusine olma, çarpıntı, kulak çınlama, baş dönme,

sakarlık ve durgunluk alanında davranış gösterir. Sıklıkla mutlu, rahat olunur. Başlangıçta az miktar,

zamanla artar. Diğer madde ile birleşir. Fonksiyon değişir. Öteki ile konuşurken onu anlayamaz.

Mutlu olmak az enerji gerektiren, uyumluluktur. O halde öncelikle içselleştirme açısından konunun

anlaşılması gerekir. Kullanırsa hapse girer, bu modda görüşme yapılmayacağı kesin dille aktarılır.

Zarar durumu koşullu olasılık içerisinde predispozan durumdur. İdeali hiç başlamamaktır. Başlayan

için diğer modellerden de yararlanmak lazım. Her insan mutluluk moduna girmez. Ya saldıran,

öldüren, canavarlı halusine duruma kişi girerse diye farklı boyut açıklanır. Her olay bir tortu bırakır.

Ruhsal alanda da bu acıdır. Mutluluk değil. Sorumluluk alanında katlanacak olan kişi yargıya

hesap vereceği bildirilir. Sömürü, istismar dünya özellikleri aktarılır. Bağımlı olunan madde değil

identifi kasyon nesnesi olmalıdır. Mücadele-direniş modeli: İktidarın uygulamalarına karşı özgürlük,

değişiklik önermesini öncelikli kılar. Tehlikeden korunma, güçlü yanı keşif, merhamet anlaşılması,

direnç sonucu çoğu pencereleri kapayarak paranoya ile ilgili hastalık artışı gözlenebilir. Selye’nin

uyum teorisini inceleyiniz.

Çatışma modeli: Rol çatışması, kişilikle örtüşmeyen rol, iletişimin direk ve eşit olmayışı, bireyin

kendinden kaynaklı durumlar önceliklidir.

Ceza Modeli: Kişilere uyması gereken kanun ve cezası bildirilir. Zorlama belirgin ve geneldir. Biat

kültür gereği gözlenir. Egemen güç cezada orana dikkat etmeksizin topluma ders olsun diye olayı

değerlendirilir. Öncelikle suçlunun ıslahı incelenmez. İstihbarat gereği toplumda davranış geliştirilir.

Kanuna uymayan kontrol edilir. Delil toplanır. Cezalandırılır.

Savaş modeli: Olay öncelikli olarak ele alınır. Satranç oyunundaki gibi norm ve değerler üretilir.

Şah gerekli yer ve zamanda hareket eder. Asimetrik bilgi ve algı oluşturma önceliklidir. Merhamet

başkasının şanssızlığından sıyrılmakla ilgili duygusallıkla yada yaratıcı, sabırla ilgilidir. Mahkum

ikilem modeli: Kişi diğeri ile anlaşırsa az veya hiç ceza almaz iken diğerinin aldatma, ihanet

durumunu düşünerek olayı açıklamasıdır. Kişi diğerinden bağımsız karını en fazla düşünerek süreç

üretmesidir.

Önemlilik modeli: Karar önceliği tanımlanan değere göredir. Nihai güç kullanma isteği gereğinin

yapılmasıdır. Kararsızlıkta aşırı dışa açılım olur.

Kontrol modeli: Kişi olayın şimdi burada istenilen değerde olup olmadığını ölçmesidir. Çok yaygın

kullanılır. Komplo modeli: Olay sıralaması güçsüz olduğu zannedilen kişi veya kişilere karşı fırsat

ele geçirildiğinde yapılmıştır. Olay açığa çıkarılmayışı yapan kişilerin hiyerarşik korunmasındandır.

Bağlanma-bireyselleşme modeli: Çocuk bağlanarak sosyalleşir, politik davranır. Bireysel özgürlükleri

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

156

ile tercih yapar, ya kendini gerçekleştirir veya psikoz yada nörozla yaşar. Algı oluşturma modeli:

Yakıştırma, savunma, diğer konuya geçme, yanlışlamacılık, demagoji, niyet okuma, genelleştirme,

benzetme ile kişinin ikna edilme, kanaat oluşturulması sağlanır.

Reklam modeli: Kesinlik içeren, izafi yete yer vermeyen modeldir. Tüketim kültürünün yaygınlaştırılması

esası önceliklidir.

Felaketleştirme modeli: Model önerisinin anlaşılması için maden ocağının çöktüğünü düşünün.

Oradaki insan davranışlarına göre felaketleştirmedeki sorunları değerlendirilir. Yetersizlik, öncelik,

protesto, güvenlik, suçlama, ölü gömme, yas tutma, muhalif duygu ve davranış, protesto, sömürü,

istismar alanları izlenerek karar verilir. Zamanında uygun davranış gösterme gereğinin anlaşılması

için anı yaşa, ölü kokuşturma, ölü gömme, yas reaksiyonu model gereğini yapma önerilir.

Kaçış yaşam odaları geliştirilmiştir. Ceset depo odaları, kriz yönetim merkezi bulunur. Acılar

yarıştırılır. Sonunda değeri bulunarak sistemde yerine konulur. Yetersizlik alanının geniş veya dar

değil belli oranda olduğu, sorumlulukla ilgili olmadığı, paylaşılması ile anlaşılma gereği görülür.

Felaket anının anlaşılmasına yönelik tümcelerden bazısı şunlardır: Sedye kirlenmesin. Çizmemi

çıkarayım mı? Demiri ısırarak hava aldım. Ayağımın önüne düştü, bir şey yapamadım. Kurtarmaya

gelecekler. Tekme, tokat, bağırış, istifa sesleri…” Bugün bana deli divane oldu deyin. Soma’da

yüreğim karardı. Soma’ da aklım kaldı.” Birleşik afet modeli: Afet öncesi temel zorluklar Afet

olaylarının olup olmayacağına, yardım malzemelerine olan taleplerine; afetin şiddetine ve olduğu

yere; ulaşım ağında oluşabilecek hasar düzeyine, depolanmış malzemelerin zarar görme oranına

ait belirsizlik vardır. İnat (iddia) modeli: “Sevdiğimizle konuşurken kimin dediği olacak” tartışması

yüzünden bazen hayat çekilmez oluyor. O halde: 1.Hak konusu ise akan sular durur. Hukuken

gereği yapılır. 2. Tehlike durumu: a)Önlenme, ortadan kaldırma durumu konuşulur. b) İlgililerden

görüş alınır. c) Beklenebilir. d).Mahkemeye başvurularak vasi, kanuni müşavir tayini yaptırılır.

3. Liderin otokratik, demokratik, katılımcı, liberal, karizmatik, babacan veya anacan, dönüşümcü

tipleri vardır. Farklı zamanda farklı lider özelliği ile ortam dostane oluşturulabilir.

4. Önemsiz, az önemli ise teklif yapanın dediği olur. Sakın önemsiz denilmez. “İstediğin olsun

isterim.” denilebilir. 5. Tarafl ar küçük sorun abartısına dikkat eder. 6. Konu zaman içinde çözülecek

tekniği uygulanabilir. 7. Başkasının görüşü alınabilir. Eşgüdüm ve odak belirlenebilir.8. Kabul, red,

olabilir, karışmıyorum, diğer seçenek gibi çözümler de vardır.

Kurallara dayalı model: Kişi istenileni emir alarak yapar. Askeri disiplin modelidir. Laiklik modeli:

Ayrılıkcı, yerleşik din, pozitif uzlaşma, ilkeli mesafe gereği yapılabilir. Yüzleşme modeli: Rasyonel

düşünemeyen insan için yüzleşme modeli anlaşılması, aranması gerekendir. Sorgulamak varlığın

nedenini değil nasılını değişimini anlamayı öngörür. Anlamayanlar (utanç, suçlama) için intihar,

cinayet gibi ikili sistemle biter. Basamaklandırmak gerekir. Öncelikle içselleştirilmiş sorumlulukla

ödev alınır. Görev beceri ve tutumla yerine getirilen süreçtir. Şimdi burada varlık gereğini neden

ile değil nasıl ile öngörerek inceleyeceğim. Basamakta önce başkasıyla, sonra sevgiliyle, …

fi nalde kendinle sorgulamada yüzleşirsin. Kendinle yüzleşme ölçütü en belirsiz olanıdır. Arzu, rüya,

diğer modellerle geçişli, kontrollü incelenir. Sorumluluk meşru kişi tarafından atanan yetkili kişinin

dar bir alanda usulüne uygun inceleme ile esastan kararı gerektirir. Kendi sorumluluk alanımızı

korkmadan, mevcut hali ile yetkiliye bırakmamız gerekir. A olayının başlangıç koşul belirsizliği,

devamda oluşum değişikliği ölçütünü bilen olmak gerekir. İlk defasında cezasızlık öngörülür.

İkincisinde kusur, üçüncüsünde kast düşünülür. Şimdi burada iken içselleştirilen samimiyetle kast

suçu için özür dilemek cezasızlık nedenidir. Sistem geliştirmeye uygundur. Kontrol ve denetimi

realiteye uygun modelle geliştirenler ve düzeltenler tehlike kritik kontrol noktalarının sentezini ve

ramak kala analiz yapanların iç dengesi şimdi burada uyuma adaptedir. Öteki yetkiliye ihtiyacı

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

157

kontrol, geliştirme, düzeltme noktasındadır. Hakim olan yetkili veya toplum için samimiyet varsa

kurumsallaşma basamaklarının yerleştiği gözlenir. Tez anti tez uygunluk gereği aksi durum

varsa nihilistik sistem gereğine ulaşılır. Böylelikle sistem yıkılır, yenisi inşa edilir. Ben kendim için

geçmişimle birleştiren ruhsal alemimi, umut-beklenti-ihtiyaca uygun restorasyonunu yapmaktayım.

Olması gereken değil ihtiyaç, gereksinim, inanç doğrultusunda yüzleşmeye devam etmekteyim.

Özürlü modeli: Kişi doğuştan veya edinsel fonksiyonel arızası bulunur. Kabul etme halinde (lütuf)

başrol oynanır. Zor görev cesaret işidir. Çevrenin yaşam koşullarını gerçekleştirmeye uygunsuzluğu

(rampa, çukur, oluk, mazgal) kişi sağlık sorununu artırır. Sosyal aktivitesini engeller. Tuvalet gibi

yerler depo amaçlı kullanılması, bakımsız olması sıkıntıdır. Engelli için “hem kadın, hem sakat,

hem ruj sürüyor.” “Engelliye dilenciye verilen sadaka verilir” tarzı önyargı tümceleri ayrımcılığın

derin köklerini gösterir. Yardım edilmesi halinde teşekkür beklemek vicdan rahatsızlığını,

merhametsizliğini, acımasızlığını, kişi özürlü olma korkusunu yansıtabilir. Azınlık grup düşüncesi

ile hareket edilmesi vaka sıklığının azlığından değil, konunun anlaşılmamasındandır. Çevrenin

yaşam koşullarına uygun hale getirilmesi medeniyet göstergesidir. Özürlülerin beğenilmeleri, takdir

edilmeleri, kendilerinden vazgeçmemeleri gerekir.

Sıfır toplamlı oyun (Bulotto) modeli: Deneme yanılma gereği benzer, zıt, farklı olayların

gruplaması ve gereği tekrarlı yapılır.

Schelling ayrışma modeli: İnsan davranışında sınır eşik değerini aşma etkilidir. Eşgüdüm ve

odak noktaları, pazarlık ve taahhüt, kendi kendine taahhüt, mikro güdüler ve makro davranışlar

insanı farklılaştırır. Sorun çözümünde eşgüdüm ve odak analizinde en son görüşülen, konuşulan

cümle üzerinden değer üretilir. Pazarlık ve taahhüte göre iletişimde tehdit, pazarlık, taahhüt içeriği

kullanılır. Kendi kendine taahhüt ile sorun yumağı çözülür. Mikrogüdüler ve makrodavranışa göre

etnik ayrışım sorunu yalnız ırkçılık, gelir farklılığı gidermekle değil diğer sorunlarla da birleştirilerek

analiz yapılarak değerlendirilir.

Psikodrama modeli: Sorun oyunlaştırılarak doğal, kendiliğinden süreç anında kişinin olayın farklı

boyunu görmesi, yeni düzenlemeler yapması esasına dayanır.

Biyolojik model: Beklenti, ihtiyaç, inanç, bağlaştırma durumuna göre pekiştireçlerle davranış

ilişkisi hücrenin feed back’i, iletişim yolu, enzimatik özellikleri, hücre duvar özellikleri, biyolojik ajan

etkileri (affi nite, virulans, patojenite, mikropların öğrenme-hatırlama-iletişimi) ve önlenme süreçleri

ile açıklanır. Biyofeed mekanizmasına göre kişinin olaya biyolojik uygunluğu da değerlendirilir.

Davranışta kas gevşetme yolları bulunur.

Kimyasal model: Bağın etkisi ve kuvveti, yarışmalı, geri dönüşümlü, aşırdırma, uyarma, patlama,

parlama özelliklerine göre davranış anlamlandırılır.

Fiziksel model (Zamanda yolculuk modeli): Işık hızına yakın, yüksek kitle ve enerjili yapının

gerçekleşmesi halinde neden sonuç bağlantısı ortadan kalkar. Zaman genişler. Suç durumunun

simüle edilerek modeli oluşturulabilir. Deterministik durum ortadan kalkacağı için oluşan şizofrenik

durum tedavi düzenlemesi için zamanda ve yerde yolculuk modeli yada genel görelilik modeli

oluşturmak gerekecektir. Tutarlılık ilkesine göre kendini öldürme hiçbir koşulda gerçekleşmemesi

gerekir. Suç durumunun yarattığı sorunu kişiye anlatmak ve çözüm yolunu göstermek için kullanılır.

Kişi büyük ebeveynden birini asla öldürmez. Çünkü aksi takdirde kendisi oluşmaz. O zamanki

çelişki çözülemeyeceğinden varlık felsefesi doğrudur. Her kişi varlığını yadsımaz. Varlığını geliştirir.

Kişi nesne ilişkisi zaman ilerlemesi, neden sonuç ilişkisi, iktidarın gündemi bütünselliği ile konu

incelenir. Ümitin çare olması için varlığın kabulünün inşası öncelikli ele alınır. Entropik uygunluk

önemlidir. Simetri enerji korunumu gereğidir. Görelelik durum belirlemede yararlıdır. Karanlık

aydınlığın olmamasıdır. O halde karanlık değil, aydınlık vardır. Karanlık enerji evrenin genişlemesi,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

158

süpersimetrik parçacıklar, büyük birleşme, süpersimetri, spin teoremi, maddenin halleri, maddenin

etkileri (basınç, genleşme, esneklik, çözünürlük, hal değişimi), sicim kuramı, etkileşme (kuvvetli,

elektromanyetik, zayıf, gravitasonel) konuları davranış açıklamasında kullanılabilir.

Koşullu olasılık modeli: Koşullar zorunlulukla belirgin olsaydı, neden ile eylem, koşul ile etki

arasına çatışmaya ve düşünmeye ayrılan bir zamanın girmemesi gerekirdi. Başlangıç eylem

koşullarının oluşturduğu sonuçtur. Akıl araçsaldır. Kutsal amaç irrasyonel, varılan hedeftir.

ÖLÇÜTLER: Benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nicelik, ölçütlük, nitelik derecesi, karşıtlık,

neden-sonuç ilişkisi.

Benzerlik: Kişi kendi benzerini arar. Öteki ile sınırlar. Hoşgörü ve karşılıklı anlayış geliştirilir. İyi

yönetişim şeffaf, hesap verebilir, katılımcı ve etkindir. Beklentiler açıklanır. Fırsat eşitliği yaratılır.

Özdeşlik: İş verimliğinde uygulanması gereken standartlara uyulur.

Zaman: Dinleyeceğim. Mümkünse en son konuşulur.

Yer: Odada hakim alana oturulur. Özgüven göstergesidir.

Nicelik: İstatistiki verilerle sıklık açıklanır.

Ölçütlük: İnceleme alanı için vurgulanması gereken önemli cümle açıklanır.

Nitelik derecesi: Akredite sistem açıklanır.

Karşıtlık: Tehdit durumunu tehlike analizinde kritik kontrol noktaları, ramak kala standardı ile

gelecek öngörüsü sağlanır. Sınır vurgulanır. Suçlama durumu nadir olup mahkeme kurallarına

tabidir. İhmal, özensizlikte sorumluluk kabul edilir.

Neden sonuç ilişkisi: Yapay zeka, bulanık mantık ilkeleri ile açıklanır. Yapısal eşitlik, Bayes, Path

analiz, Markov süreçlerinde yakınsanma ile sorun anlaşılır. Konu incelenirken indirgenebilirlik,

dönemsellik, tekrarlanabilirlik, ergonomiklik, tersinebilirlik, düzeltilebilirlik, nitelikler nicel olarak

değerlendirilerek dengeli öngörü bağlantısı basamaklı oluşturulur. Monte Carlo rassal modeli ile

riskli olgusal durum simüle edilerek olayın benzetim modeli oluşturulur.

Koşullu olasılık modelinde kıyas kuralları şunlardır:

Öncüller olumluysa sonuçta olumlu olur.

İki tikel öncülden sonuç çıkmaz.

Öncüllerden biri tikelse sonuçta tikel olur.

Orta terim sonuçta yer almaz.

İki olumsuz öncülden sonuç çıkmaz.

Yaratıcılık ile taklit, sahtekarlık, aldatma arasındaki bağlantı açısından incelenmesi gereken

hususlar şunlar olabilir.

İlişkisel çalışmalarda karıştırıcı değişkenler kontrol, yordama amacına hizmet etmez.

Değerlendirmede olgusal davranış birinden diğerine doğru yaşam, rol ve görev anlam ve değer

yükü iledir ve geri dönüşsüzdür. Olasılığı kesin sonuç, zaruret sayan akıl yürütme delir, sıfır sayan

kendini suçlamadır.

Meşruyet, yetkilik sorunsalı uzun süreli farklı kişilerle değerlendirmekle kazanılır. Bağımlı

değişkenler sabit tutulduğunda nasıl sorunsalı çözümleyerek liyakat geliştirilebilir. Bağımsız

unsurlar demografi k özelliklerle bağımlı hale getirilmemelidir. Olgu için ötekinin inancını diğeri

“zayıf” olduğunu belirterek yalancı pozitif ayrımcılık sağlayarak liyakatın kendisine geçmesini

sağlayabilir. Mağduriyetin gücü kullanılırsa ötekinin algı oluşturması ve bağlanması kolaylaşır. İradi

olmayan yönlendirici toplumsal etken; planlı üretim teknolojisi, yatay ve dikey ilişki düzey artışı ile

serbest ticaretin yaygınlaşması özgürlük ve eşitlik isteyenler için bağımlılık modelinde tercih nedeni

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

159

olmuştur. Şiddetin ortadan kaldırılmasına yönelik söylemin içerik yönünden artırılması istenilen

tutum geliştirilmesini kolaylaştırır. Şiddet uygulayıcısının istediği meşru muhataplık sağlanır. Politik

zemin belirginleşir. Uzlaşı için sözleşme esastır. Özellikle ihtiyaç duyulan emek işinde paylaşım

daha yüksek iken, bireyselleşme ve suçlama durumu daha düşüktür. Bireysellikte rekabet dağınık

odadakinde, düzenli odada çalışan için daha olumlu olabilir. Loş ışık düşünce geliştirmede yararlı

olabilir. Zaman kısıtlığında bağlantılı dil performansı rakam performasınkine kıyasla daha yüksek

anlaşılır hile ile birlikte olabilir.

Sözleşme modeli: Rekabet alanlarında kullanılır. Kendine istemediğin davranışı başkasına yapma,

başkasının sana yapmasına izin verme, yaptığında bunun gereğini yaparız sözleşmesidir. Somut

normatif ilkeler geçerlidir. Değerler tartışılır. Çoğunluk kuralı uygulanacaksa hak dışı durum

içindir. Sorunda mahkeme kuralları geçerlidir. Seçilmek için kişi kurallara uygun (serbest, adil,

denetlenebilir) normatif davranış geliştirir.

SONUÇ: Koşullu olasılık izafi yet için uygundur, olguya has niteliği itibari ile yapısal eşitlik modeli

ile geliştirilir. Önerme doğrudur. Önerme kapsayıcıdır, sınırlar. Önerme haricini dışlar. Önermenin

diğer durumlarla ilişkililik derecesi vardır. İstisna manası olayı başlatan, hızlandıran-yavaşlatan, son

duruma etkisi açısından dar manada yorumlanır. Başlangıç koşulları, karıştırıcı durumlar kontrol,

kaotik sistemle deneme yanılma ile değil delille değerlendirilir. Minör sebep akut etkili, başlatan,

alevlendiren, sonlandıran özelliği ile kronik etkide genelleşmiş önceliği olan majör sebebin önünde

istisnai durum olarak yer alır. Yapısal eşitlik, Bayes, Path analiz, Markov süreçlerinde yakınsanma

ile konu anlaşılır. Sır olan durum analizinde uzlaşı imkanı yoksa asimetrik bilgi yönetimi kuralları

Mahkeme Usul Kuralları çerçevesinde süreç geliştirilir. İletişim kurması yönünde kişinin hukuki

çıkarları açıklanır. Tehlikelilik arttıkça anlık organize uygulama tekniklerinin gereği yapılır. Bu anda

yapılan zaruri, gerekli, yakın ve gerçekçi tehlike giderme yönünde ise nasıl olacağına endişe

duyulmadan gereken sorumluluk üstlenilerek görev gereği yapılır. Buna ödev denir. Seçim sırasında

evrensel değerlerin yerel uygulanması sırasında kamu düzeni, hukuk üstünlüğü ve kanun üzerinde

eşitlik ilkelerine göre belirleyeceğiz. Oluşmuş, oluşan, oluşacak tehlikeli kritik kontrol bölgelerindeki

gizliliklerin açıklanma, önleme, ortadan kaldırma yollarının bulunması ve uygulanması yolunda

ortak değerlerin korunması durumunda özgür olarak liyakatı belirleyeceğiz(20-22).

ÖĞRENCİ VE İŞ HAYATI HAKKINDA

İşe girip çalışmak istiyorum. Bana yardımcı olunuz?

Tanımlama: İş yeterliği ve yetkisi olan erişkin kişinin günlük aktivitesidir.

Hipotez: İşe girersem sorunlarım azalır.

Epidemiyoloji: Bu konu çoğu öğrenci ve velinin sıklıkla gündemindedir.

Etyoloji: Kazanılacak meslek alanında çalışılması gerekir. Her kişi kendi sorununu çözer.

Patogenez: Meslek kazanımı için yetkinlik ve yeterlik olmalı. Bu olmadığında sömürge, istismar

sorunu gündeme gelir. Öğrencinin hakkı eğitim önceliklidir.

Klinik: Öncelikle derslere çalışmak gerekir. Tıp Eğitimi zordur, niteliklidir.

Prognoz: Eğitim ve öğretim hakkından vazgeçilemez. Temel insan hakkıdır.

İş hayatı sonraki önceliklidir. 35 yaşında işe giren bir kişi 30 yıl çalıştığında 65 yaşında olur.

Vazgeçilmez durumlar: Tıpta uygulama hataları, intihar, cinayet, tükenmişlik sendromuna

dikkat. Kritik nokta kontrol ve tehlike analize göre duygularıma, davranışıma ve tutumuma göre

beklemeliyim. Sabır...Sonuç: Okumaya devam....

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

160

Suç işleme sebepleri:

Ekonomik yoksunluk: Güçsüzlük, onur, gurur kaynak sorunu olarak öngörülmüştür.

İmpulsivite: AIDS, akatizi, madde kullanımı, Alzheimer, antikolinerjik deliryum, aterosklerotik

kalp hastalığı, aralıklı patlayıcı bozukluk, hiperaktif dikkat eksikliği sendromu, bipolar bozukluk,

borderline kişilik bozukluğu, beyin tümörü, kısa psikotik bozukluk, serebrovasküler hastalık, inme,

deliryum, ansefalit, Huntington koresi, hipotiroidi, hipertiroidi, hipoglisemi, karşıt olma karşı gelme

bozukluğu, menenjit, mental retardasyon, multipl skleroz, steroide bağlı duygu durumu, Parkinson,

porfi ri, SLE, PTSB; sanrısal bozukluk, şizoaffektif bozukluk, seksüel sadizm, travmatik beyin

yaralanması, vitamin eksiklikleri, Wilson hastalığı(2,3).

Genetik: Kromozom anomalileri (XXX,XXY,XYY).

Genetik metabolik hastalıklar: Sanfi lipo, Vogt, fenilketonüri.

Hormonal: Tiroid fırtınası, Cushing, androjenler, östrojenler, projestinler

Çevre: Nahoş hava, kalabalık, hava kirliliği, gürültü.

Öykü: Erken şiddet öyküsü, çocuk istismarı, olumsuz ebeveyn modeli, önemli kişilerin sınırlılığı,

olumsuz okul performansı, önceki şiddet epizotları.

Kişilerarası: Düşük engellenme toleransı, provokasyon, şiddete maruziyet

Biyokimyasal: GABA ve serotonin eksikliği.

Nörolojik: Beyin tümörü, beyin yaralanması, epilepsi.

Yetersizlik: Seçenekleri değerlendirememe.

Karıştırma: Rol ve statü değişiklik ve durumlarını belirleyememektir.

Yetersiz algılama: Kritik kontrol noktalarını değerlendirmeyen eksik ölçütlerle karar verilmiştir.

Düşsel yaklaşım: Emir veren işitsel varsanı, paranoid sanrı, eksitasyon, madde kötü kullanımı,

kişilik bozukluğu.

Kalıplaşmış yaklaşım: Karşı grup öfke, nefret temelli değerlendirilir.

Sorunu yalınlaştırmak: Sorun kaynağı davranış değil kişidir.

İkilemli yaklaşım: Sorun çözülemediğinden bıkkınlık oluşturmuştur.

Duygusal yaklaşım: Dışa vurum yanlışlığı, sinirli-öfkeli affekt, emosyonel labilite, irritabilite,

impulsivite, engellenme eşit düşüklüğü.

Özdenetimden yoksunluk: Düşük sosyoekonomik durum, ilaç uyumsuzluğu, sosyal durum kısıtlığı.

Belirsizlik: Başlangıç, süreç, tanımlama sorunsalı gözlenir.

Çatışma: Sınırlı kaynakların yönetimi (para, mal, zaman); değer yönetimi (öncelik, ilke); ruhsal

gereksinim (ait olma, güç, özgürlük, eğlenme) nedeniyle kişinin kaçması (çekilme, inkar, görmezden

gelme), saldırı yapması (şiddet, tehdit, öfke) veya problem çözme yöntemi (bilgilendirme, genel

kural üretmek) ile değerlendirmesi söz konusudur(1-4). Çatışmanın isyana dönüşmesi gıda için

kıtlık sorunundan değil adaletli dağıtımına ait sorundan kaynaklanır.

Sosyal: Kırık cam’ı olan otomobil üç gün içinde yağmalanırken sağlam otomobile bir şey olmamış,

kelebek camı kırıldıktan sonra ilk etki olduğundan sonraki otomobil parçalanması hızlanmıştır(kırık

cam teorisi).

Suç işleme aşamaları:

I. Kültürel yatkınlık: “Yuvayı dişi kuş yapar” tümcesi anneliğin kutsanması, itaat etmesi ve biat

kültür gereğini erdem olarak göstermektedir. Duygusallık açısından sevgi, kırılganlık, müşfi klik

kurban kültüründe günah keçisi, hedef noktası ile kurban kimliği tanımlanmaktadır. Emanet edilen,

korunan zayıf halka tanımlanmıştır. Ayrımcılık gerekçesi haklılık unsuru olarak ilkel düşüncede

yer aldığından sorgulamaksızın geç geldiği, yemek yapmadığı, fl ört ettiği gerekçesi ile kişi şiddet

mağduru olmaktadır. Onuruna düşkün, mağdur tarafından tahrik edilmiş cinsel yönden aç kişinin

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

161

dürtülerini tatmin etmesi kurallı olarak gösterilmekte, aydınlatılmış onam ve rızayı göz ardı

gerekçesi olmaktadır. Sevilme arzusu ihtiyaç olarak gösterilmektedir. Bunun kanıtları için uğraş

yoğunluğu ispat ve itaatın ıslah için sunulması şiddeti meşrulaştırır. Oysa erdem normatifdir. İyilik,

adalet, yardımsever, dayanışma, sadakat, cesaret ister. Bireysel hak, onur, eşitlik, mutabakat ve

yükümlülük olduğunda süreç açık fi kir, yaratıcılık, merak, öğrenme aşkı ve geniş ufuk ile genişler.

Yurttaşlık, hakkaniyet, liderlik, bağışlayıcılık, alçakgönüllülük ve tevazu ile kişinin sosyalleşmesi

artar. Meşrulaştırma zararı kabul etmeme, kurbanı red etme, kınayanları kınama, ilkeleri-değerleri

ileri sürme, karşılaştırma, yeterlilik farklılığıdır. Özür dileme pişmanlık, zararı giderme, cezayı

kabullenme, bağışlanma isteği iledir. Yadsıma kaçamak yanıt verme, özdeşleştirme, istisna, makul

gösterme yolu iledir. Toplumun dikkatinden kaçınma, kendine ait açıklamaları en aza indirme,

kendinden bahsederken dikkatli olma, sosyal etkileşimleri en aza indirmek için kişi uğraşır(5).

Savaş, ulusal varlığın tehdit edildiği durumlar; genel tehlike (Tehlike fi ili ya da yakın olmalıdır.

Ulusun tamamına yönelik olmalıdır. Toplumun örgütlü yaşamının sürdürülmesi tehdit altında

olmalıdır. Kriz ya da tehlike kamu güvenliği, halk sağlığı ve asayişin sağlanması için Sözleşme’de

izin verilen normal tedbir ya da kısıtlamaların yetersiz kalacağı derecede istisnai olması gerekir.);

uluslararası hükümlere aykırı olmamak halinde istisnai fi iller uygulanabilir(6).

II.Çözülme: Üretim ve tüketim ekonomi yönünden ataerkil toplum yapısında fırsat bulunulduğunda

marjinal suç işlenmekte ve sonuç kutsanmaktadır. Damgalanmak korkusu gizliliğe yol açmaktadır.

III. Ayrımsal birlik: Tez ve antitez birlikteliği kaotik durumu ve buna bağlı gizlilik süreç geliştirmeyi

sağlar. Terbiye ile kışkırtılmış isyan inkar, yansıtma, ussallaştırma ile ruhsal dengenin sürdürülmesini

güçleştirir.

IV. Etiketlenme: Kişi davranışı normal olarak tanımlanır. Sıklık, şiddet ve gerçekleşme olasılığı

artar. Sıradanlaşır.

IV. Sosyal kontrol aşaması: Rol ve statü gereği yatay ve dikey bağlantılar değer, ihtiyaç, inançlara

göre suç işlenmesini kolaylaştırır veya zorlaştırır.

V. Suç anı: Lokus minöris rezistansiyası olan predispoze zayıf kişi presipitan unsurla güçlendirilmiş

sosyal etki sonucu toplumun az veya yoğun olduğu yerde anlık, hızlı hareketle suç işlemektedir.

VI. Suç sonrası: Yakalanmama gerginliği, gizlemenin yol açtığı sıkıntı ikrarı, tevil yollu ikrarı, ihsas-ı

rey kolaylaştırmaktadır. Övgüyle suç itiraf edilir. Kişi rahatlar. Kişinin suç işlediğini anlayanlar

vurguladığında kişi olayı inkar etme, karıştırma yoluna gider. Ceza alma çıplaklıkla, yoksunlukla

açıklandığında ürküntü ve korku artmaktadır. Umutun arttığı durumlarda geçmişteki hatanın niteliği

vurgulanarak her insanın geçici nedenlerle suç işlediği anlatılır. Kişi cezasını çekmekte olup

çekecektir. Bunun hissi tretmanın doğruluğunu gösterir. Her insanın kusurunun olduğu, olabileceği

vurgulanarak da yeni suça hem zemin hazırlanır hem de başkasının suçunu mazur görülür. Bu

durumda açığa çıkan sorun giderme yolu bildirilerek samimiyetle suçtan vazgeçi, suçu ihbar

durumu geliştirilir.

Cezaevi kişiyi özgürlüğünden yoksun bırakır. Mal ve hizmetlere ulaşımı zorlaşır. Kişisel özerklik

sınırlıdır. Kişi güvenliği daralmıştır. Cinsel ilişkiyi sınırlandırır(1).

İfade alırken empatik, açık uçlu, basit ilgi çekici, açıklamaya motive edici sorular sorulur.

Yüzleşmede kabul, itiraz, alternatif geliştirme, uyumluluk, utanma, suçlama, korku, inkar gelişir.

Kişi istediği tarzda yanıt verir veya vermez(7).

İfade değerlendirmede yararlanılan kriterler şunlardır:

1. Özne tanımlaması: Ali bey, Ayşe hanım, efendi, herif, ev, o.

2. Özne yüklem uyumu: Ben ile tanımlı cümle yoğunluğu anlamlıdır. Biz gibi çoğul, o gibi belirsizlikler

anlamsızdır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

162

3. Zaman kipi değişikliği: İfadeyi anlamsızlıştırır.

4. Edilgen yapı: Elde olmadan, kendiliğinden, kazayı tanımlama içindir.

5. Takdik kelimeler: “Sanırım, galiba, emin değilim, hatırlamıyorum, belki, olabilir, dilimin ucunda”

stratejik değişiklik göstergesidir.

6. Bağlantı kelimeleri ve bağlaçlar: “Ama, lakin, ancak, zira, fakat” söylenen ilk cümleyi

anlamsızlaştırır.

7. Davranış sonrası duygu ifadeleri: İkileme, ambivalans, benzetme, korku, sevinç tanımlamalarının

olaya uygunluğu önemlidir. Anlatıştaki kopuşlar, dolgular, tereddütler ifade güvenliğini azaltır. “Benim

gibi biri, kuran çarpsınki, onur kırıcı, mahalleliye sorun, kefi liyim” gibi tümceler aldatıcı olabilir.

8. Yapı testi: Giriş % 20, olayın anlatıldığı kısım %50, sonuç % 30 oranındadır. Değer durumunda

bedel karşılığı yatırım, emek, üretim, üretim araçları ve bedavalıkla ilişkisi ihtiyaç ve güç bağımlılığı

ile ölçüm yapılır. Olayın benliğe uygunluğu, şekilsizliği, yabancılığı zaman içinde ifadenin

değişeceğini akla getirir. Mahkeme safhasında ifade kişi tanımlaması, zaman ve yer uygunluğu, delil

değerlendirme serbestisi, tanık ifadesi, olay yeri ve keşif incelemesi ile doğru-yalan değerlendirilir.

Kişinin ifadelerine itibar edilip edilmeyeceği yukarıda belirtilen hususların yanı sıra mahkemede

bildirdiği olay anındaki davranışlarına ait tanımlamaların fi ziksel etkileri yol göstericidir. Olayın

geçtiği yerin ışık durumu, saldırganla tanık arasındaki mesafe, saldırganın elinde silah bulunması,

tehlikelilik düzeyi, stres derecesi, anımsamayı etkiler. Sanığın iğfal (aldatma) yeteneği sonuç

üzerine etkilidir. Buna göre kuşkulu görülen durumlar yorucu olsa da tanıklık açısından izlenebilir.

Stocholm sendromu açısından mağdur kişi fail hakkında olumluluk duyguları geliştirir. Lima

sendromuna göre kişi teröristin suyuna kapılır. Stockholm Sendromu: Rehine olan birinin teröriste

empati ve sempati duyarak onun yaptıklarını savunması, onun grubuna geçmesi yada aynı ideoloji

gereğini yapmasıdır. Bu sebeple tanık, mağdur ilişkisinde zorunluluk durumlarının etkisine dikkat

edilir(8-10). Takdiri deliller arasında sayılan tanık HMK’nın 240 ila 265. maddeleri arasında ve CMK

m 46’da düzenlenmiştir. Tanıklık, üçüncü kişilerin dava konusu konu hakkında duyu organlarıyla

edinmiş oldukları bilgileri mahkemeye bildirmesidir. Olayların her insan üzerindeki etkisi farklıdır.

Geçmişte benzer olaylarla karşılaşmış olma, bunun tekrarlanma sıklığı ve tanık üzerinde bıraktığı

etki ile dava konusu olayın benzerlerinden ayrılan yönleri değişik algılamalara yol açar. Bellek

etkilenir. Tanık yemin eder. Sır veya çıkar ilişkisi olma durumunda tanıklıktan çekinilir(11). Delil

yasakları şunlardır: 1) Konusu bakımından yasaklanmış deliller (CMK m 47) 2) Delil aracı yasakları

(CMK m.45, 46, 48) 3) Elde edilmesinde uygulanan metot dolayısıyla yasaklanan delillerdir( CMK

m 148). Aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmesi (CMK m 147), insan haysiyetine aykırı

olmayan fi iller (CMK m 148), olay yeri inceleme ve otopsi kurallara aykırı olmaması (CMK 79-81),

dinlemenin hukuka aykırılığı bulunmaması, kışkırtıcı ajan kullanılmaması, sır kavramına (CMK m

47) uyulması gerekir. Tanık koruma kanununa göre aile içi şiddet, organize fi illerde tanık korunabilir.

Tanığın mahkemedeki ifadesi öncelikle görmeye dayalıdır. İnandırıcıdır. Olayla uyumludur. Tanığın

ifadelerini mahkemede sunarken bilişsel, duygusal ve tutum uyumu gözlenir(11). Kaynağın niteliğine

göre güdülenme, seçici bellek, volanter dikkat, algı durumu, deneyimlere bağlı sahte anılar, şematik

yanlışlar, çıkarımsal süreçler tanığın güvenilirliğini etkiler. Yüzleşme, fotoğraf veya diğer delil

sunumu, olayın keşfi tanığın ifadelerinin anlamlılığını sağlar. Yapay bozukluk Munchausen by Proxy

tanımında tanı ölçütleri gözlemle olursa yargılamada anlamlıdır(12). Ölçülemez veya kanıtlanamaz

tanık ifadeleri şüpheden sanık yararlanır gereğini gösterir(12-14). Mağdur ifadesi esas alınarak

olay analiz edilir. Tanık kişinin mahkemede söylediği tümcelerin görmeye mi, işitmeye mi ait olduğu

tartışılır(15,16). Geçerlik ve güvenilirliğin sağlanma yoluyla ilgili bilgiler aktarılır. Değiştirme etkili

unsurlara dikkat edilir(17). Kimlik belirlenir. Olay anlattırılır. Görüş alanı ile ilgili koşullar sorulur.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

163

“Olay sonrası ilk gördüğünüz kişi ile neler konuştunuz?” ile önyargı ve etkilenim düzeyi incelenir.

Tehdit, teklif, tahrik durumunun öndeğerlendirme anlamlılığı kaydedilir. Olay anı ile ilgili komplike

soru ile etkilenim düzeyi tetkik edilir. “ Ne hissettiniz?” ile duygu durum uygunluğu sorulur. Ölçüm

ile ilgili sorular kişinin değerlendirme yetisini gösterir. Aldatıcı teknik soruların yanıt geçerliği

tartışmalıdır. Bilişsel yeterlik, anlatım anındaki göz temasının doğallığı, pupil genişlemesine dikkat

edilir. Anlatının provaya bağlı olması halinde rijidite önceliklidir. Dil, bellek uygunluğu, samimiyet

kişinin yeterlik inceleme ölçütlerindendir(18,19,23-28).

KAYNAK

1.Savcı İ. Kadın açık cezaevinden notlar. Phoenix Yayınevi, 2004.

2. Çoşkun M, Petit JR. Acil psikiyatri el kitabı. İstanbul Med. Yayıncılık, İstanbul, 2006.

3. Gelder MG, Andreasen NC, Lopez-Ibor JJ, Geddes JR. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford University Pres, 2009,

England.

4. Bilge Y. Adli tıp. İstanbul tıp Kitabevi, İstanbul, 2012.

5. Demir K. İmaj yönetimi. Sandal yayıncılık. Ankara, 2003.

6. Dutertre G. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler. Avrupa Konseyi Yayınları, 2003, Almanya.

7. Topsakal T. Psikolojik sorgu teknikleri. Karınca Yayınları, Ankara, 2010.

8. Atasoy S. Bu ayak izi senin Dr. Watson. Doğan Kitap, İstanbul, 2007.

9. Atasoy S. Labirent. Doğan Kitap, İstanbul, 2006.

10. Atasoy S. Her çikolata yenmez. Doğan Kitap, İstanbul, 2011.

11. Kalkan RE. İdari yargılamada tanıklık. http://ehuder.org/hasem/genel_resim/1320149265_1.%2 %DDDAR%DD%20

YARGILAMADA%20TANIKLIK-AR%DE.%20G%D6R.%20RECEP%20EMRE%20KALKAN.pdf (ET 12.02.2013).

12. Değirmenci O. Ceza muhakemesinde tehlike içinde bulunan tanığın korunması. TBB Dergisi 83: 73-122, 2009.

13. Eaton TE, Ball PJ and O’callagha MG. Child-Witness and Defendant Credibility:

Child Evidence Presentation Mode and Judicial Instructions. Journal of Applied Social Psychology 31/9:1845-1858, 2001.

14.Adshead G. Evidence-Based Medicine and Medicine-Based Evidence: The Expert Witness in Cases of Factitious

Disorder by Proxy. J Am Acad Psychiatry Law 33:99 –105, 2005.

15. Balcıoğlu Lİ, Kocabaşoğlu N, Başer SZ. Tanıklık ve Tanık Psikolojisi. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics

4(1):15-21, 2011.

16. Steblay NK. Wells, GL, Douglass AB. The Eyewitness Post Identifi cation Feedback Effect 15 Years Later: Theoretical

and Policy Implications. Psychology Public Policy And Law 20/1: 1-18, 2014.

17. Coyle IR, Field D. Psychology from the Bench. Psychiatry, Psychology and Law

20/1: 91-104, 2013.

18. Zajacm R, O’Neill S, Hayn H. Disorder in the courtroom? Child witnesses under cross-examination. Disorder in the

courtroom? Child witnesses under cross-examination. Developmental Review 32, 181-204, 2012.

19. Walczyk JJ, Griffi th DA, Yates R, Visconte SR, Simoneaux B, Haris LL. Lie Detection by Inducing Cognitive Load Eye

Movements and Other Cues to the False Answers of “Witnesses” to Crimes. Criminal Justice and Behavior 39/ 7: 887-

909,2012.

20. Karakuş S. Kognitif nörobilimler. Nobel Tıp Kitabevleri, 2008, Ankara.

21. http://en.wikipedia.org/wiki/HEXACO_model_of_personality_structure (ET 23.05.2014).

22. Ku L, Dittmar H, Banerjee R. To have or to learn? The effects of materialism on British and Chinese Children’s learning.

J of Personality and Social Psychology 106/5:803-821, 2014.

23.Stahl SM. Stahl’ın temel psikofarmakolojisi. Çev. Uzbay İT. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2012.

24.Melek İ. Davranış bilimleri. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul 2013.

25.Malkinson R. Bilişsel yas terapisi. Hyb Yayıncılık, Ankara, 2013.

26.Türkçapar MH. Bilişsel terapi. Uylam Psikoloji Enstitüsü, Ankara, 2014.

27. http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/aydinona/Schelling.pdf (ET 02.06.2014).

28. http://class.coursera.org/neuroec-001 (ET:01.05.2014)

CEZA SORUMLUĞU: Ceza Sorumluluğu: 0-12 yaş arası kişinin (sağır dilsizde 15) ceza ehliyet

yoktur. Suçlu çocuk anasının, babasının veli yada vasisinin gözetimine veya devlet kontrolünde

bir kuruma verilir. 12-15 yaş arasındakilerden (sağır dilsizde 15-18 yaş) işlediği iddia olunan suçun

anlam ve sonuçlarını kavrama yeteneğine bakılır(TCK 31,33). Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fi ilin

anlam ve sonuçlarını algılayamayana ceza verilmez. Davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

164

olan kişiye azaltılmış ceza verilir(TCK m 32).

Suçun anlamı fi il işlendiğinde yapan kişinin yararlanacağı, rahatlayacağı olan durumun gelişmesidir.

Sonuçlarını kavramak ise bundan dolayı başkasının zarar gördüğü, kendisinin cezalandırılacağını

öngörmesidir(1-3).

Çocuğun işlediği iddia olunan suçun anlam ve sonuçlarını kavramaması olayı oyun zannetmesine,

bilgi-görgü ve sosyal durum yetersizliğine, korku-tehdit-telkin altında kalmasına, impulslarına hakim

olmamasına göre değerlendirilir. Olayı ret etmesi, itirazı, kaçamak cevapları, ısrarlı davranışları,

monoton davranımı olayın anlam ve sonuçlarını kavradığını gösterir. Sağır ve dilsizlik 6-7 yaşından

önce başlayan sağırlık halinde konuşma bozukluğu ile birlikte olanıdır(4).

Kohlberg’e göre ahlaki gelişim üç evrede incelenir:

1. Gelenek öncesi düzey: Kişi olayın değerlendirmesini ceza ve itaate göre karar verir. Güç ölçüttür.

Çıkar ilişkisi döneminde pazarlığa göre karar vermektedir.

2. Geleneksel düzey: Aile, grup kurallarına göre kişi karar verir. Sosyal düzen ve beklentiler

önemlidir.

3. Kişilerarası uyum dönemi: Güven, sadakat, saygıya göre değer üretilir.

4. Kanun, düzen eğilimi: Kanunlara herkes uymazsa endişesi ve bunun korunma gereğine dair

fi kirler esastır.

5. Gelenek ötesi ve sosyal düzen dönemi: Otorite insan hakları alanında evrensel ilkelere göre

düzenlendiğine dair içselleştirilmiş fi kirler mevcuttur.

Gilligan’a göre bakım ahlakı görece, özyönelim, adalet ile gelişmektedir(5). Toplumsal alan teorisi

ile genişleyerek evrenselleştirilir.

Ceza sorumluluğu kişinin suç işlediği anda fi ilin natür ve vasfının anlam ve sonuçlarını

değerlendirememesidir. Suçun doğası fi ziksel olarak fi ilin seyrinin değerlendirememek sonucu

kestirememektir. Bıçak deriyi kesip kesmeyeceğini merak etmek, yumruğun kişinin yüzünü nasıl

etkileyeceğini incelemek örnektir. Vasıf ise bu fi il sonrasında olan durumu değerlendirmemektir.

Örnek; ölen kişinin nasıl baktığını, kendisiyle nasıl konuşacağını merak etmektir.

Hapis cezasının tehiri cezadan yararlanmayacak ve bunun nedametini hissetmeyecek derecede

kalıcı akıl hastası olmak, iyileşmesi imkansız ilerleyen demans, kanser gibi hastalıklarda rapor ile

kişi cumhurbaşkanının kararıyla cezası kaldırılır.

KAYNAKLAR

1.Bilge Y, Hırsızlık Fiillerinde Cezai Sorumluluk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 45/1-4: 153-159, 1998.

2. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3.Sercan M. Adli psikiyatri uygulama kılavuzu, Bilimsel Çalışma Birimleri Dizisi No 5, 2007, Ankara.

4. Seyisoğlu R. Konuşma bozukluklarının adli tıp bakımından değerlendirilmesi. Adlî-Tıbbî Ekspertiz Iı: 33-34, 1955.

5. Çam Z, Seydoğulları S, Çavdar D, Çok F. Ahlak Gelişimine klasik ve yeni kuramsal yaklaşımlar. Kuram ve Uygulamada

Eğitim 12 (2): 1211-1225, 2012.

KİŞİYE YÖNELİK FİİLLER: İfade özgürlüğü kişinin temel hak ve hürriyetlerinden olduğundan

geniş yorumlanır. Bireysel başvuru kabul yollarındandır. Evrensel ilkeler yerel ve milli değerlere

göre öncelikli değerlendirilir. İç hukuk yollarındaki kurum hayatın doğal akışına uygun olarak

makul süre, telafi si mümkün olmayan zarar yönünden mükellefi ni koruyabilmeli. Sosyal medya

ifade özgürlük platformudur. İfade özgürlüğünü değerlendiren kişi görevden sonuç çıkararak yetki

gasbı yapmamalı. Yetki aşımı yönünden kurum adına konuşan kişi diğer kuruma yönelik açıklama

yapmaması beklenir. İfade özgürlüğü çocuk pornosu alanında olamaz. Müstehcenlik, etnisite, vatan

hainliği, diğer kişinin hak ve hürriyetini engelleme yönünden mahkeme kararı uygunluk açısından

orantılı ve ölçülü olarak uygulanır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

165

Soykırım, insanlığa karşı, canavarca his, eziyet çektirerek, vahim silah kullanarak, üst soy veya

altsoya kendini savunamayacak kişiye kamu görevinden dolayı öldürme, kan gütme saikiyle

işlerse ceza arttırılır. Kanun hükmünü yerine getirme meşru savunma kastın olmadığı hatayla

öldürme, ceza sorumluluğunu etkileyen durumlarda ceza verilmez. Meşru savunma hukuka aykırı

saldırı anında kişinin mal, eşya ve kişiye yönelik eylemi orantılı güçle engellemesidir (TCK m 25).

Zaruret hali ağır ve mutlak tehlikenin kasten yapılması anında başka türlü korunma imkanının

olmamasıdır. Neticesi itibariyle ağırlaşmış durumlarda ceza azaltılır(1). Haksız fi il failin öfke ve

elem uyandıran fi ili etkisi ile mağdurun orantısız eylemine yol açan durumlardır(TCK m 29)(2).

Güvenlik güçleri demokratik hak kullanımını kolaylaştırır. Demokratlık yasak yerine özgürlüklere

dayalıdır. Güvensizlik kaosa yol açar. Tehdit sapmadır. İfade özgürlüğü demokratik düzenin

ayrılmaz parçasıdır. Bireyin zaman zaman çevresine aykırı düşecek açıklamaları hoşgörü ile

karşılanır. İfade özgürlüğünün temeli gerçeği dile getirmeye dayanır. İtiraz, protesto durumunda

otoriteyi kaybedeceğine inanarak bastırması ifade özgürlüğünü engeller. Barışçıl eylemler ile cebirşiddet,

tehdite dayalı eylemler ayırt edilebilmeli. Güvenlik güçleri siyasi görüş farklığına tahammül

etmeli. Kamu otoritesi sınırlı kullanılmalı. Gücü elinde bulunduranların taraftar olup destekledikleri

görüş ve düşüncelere saygılı davranmalıdır. Eleştiri sert, kırıcı ve incitici değildir. Adil yargılanma

hakkı, masumiyet karinesi, haberleşmenin gizliliği ve özel hayatın gizliliğine dikkat edilir. Düşünce

açıklama küçültücü, aşağılayıcı, suçluyu kayırıcı, suç delillerini gizleyici, değiştirici, yok edici;

görevine ait sırra ait olmamalıdır(TCK m 283,281,258). Tanığın kimliği belli olursa ona ağır tehlike

olacaksa kimliği saklanır(CMK m 58; Tanık Koruma Kanunu m 10)(3-5). Hükmün açıklanmasının

tehir durumunda uzlaşı kültürüne dikkat edilir(6).

Antropolojik açıdan goril yeni doğan yavrusunu bazen öldürmektedir. Doğum sonu psikoz etkisi

ile de yeni doğan öldürülmektedir. Ayrıca cinsel ilişki varlığını saklama gayesiyle de yeni doğan

öldürülmekte veya terk edilebilmektedir. Annenin suçlama ve utanma duyguları ile bebeğini

öldürmesinin, terkinin ortadan kaldırılması için Devletin yeni doğan kabul merkezlerini geliştirmesi

uygun olacaktır.

Duygu durum bozukluklarından manide artmış enerji ve aktivite çekirdek belirti bulunur. Öfkeyi

temel alan disforili mizaç disregülasyon bozukluğu gözlenir.

Depresyonda olan kişi otoaküzyon(kendini suçlama) nedeniyle hayatın verdiği sıkıntıdan kurtarma

gayesiyle çocuğunu veya eşini öldürmeyi müteakiben intihar gözlenir. Otomutilasyon(kendisinin

organlarını kesme) söz konusudur. Bipolar bozuklukta duygudurum kusuruyla ani haksızlığa

dayanamama durumu belirtilerek kişiye yönelik fi iller işlenir(7). İçselleştirilmiş damgalaması olan

hastaların işlevsellik puanları daha düşük, iyilik dönemleri daha kısa, depresif dönem sayıları daha

dazla bulunmuştur(8).

Şizofrenlerin % 80.7’si paranoid alt tiptedir. İlk defa suç işleme yaşı diğerlerinden daha yüksek

yaştadır. Fiil gündüz yakın çevresindeki kişiye karşı işlenir(9). Kısıtlı duygulanım, duygusal erimde

azalma, konuşma yoksunluğu, amaç duygusunda azalma, sosyal dürtüde azalma belirgindir(10).

Psikotikler hezeyanı doğrultusunda insan öldürür(11). Hezeyanı doğrultusunda sıklıkla akrabasını,

bakıcısını öldürür. Kişi yaşlandıkça kıskançlık hezeyanına bağlı öldürme davranış etkisi azalır.

Othello sendromunda kıskançlık deliri gözlenir. Zeka özürlüler engellenmeye toleransı az

olduğundan kişiye yönelik fi il işler. Organize suçlarda başkalarına yardım ve yataklık eder. Bipolar

bozukluk için risk taşıyan ergenlerin dikkat ve yürütücü işlevleri bozulur.

Deliryum tremens akut başlangıçlı ani kontrolsüz hareketler gözlenir. Dezorganize düşünce

içeriği vardır. Bilinç durumu değişir. Oryantasyon ve dikkat bozulur(12). Demansta eşini perseküte

duygularla öldüren kişiler vardır. Suç saçma olup unutulduğundan inkar edilir. Kişinin yaşam

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

166

koşullarıyla suç bağdaşmaz. Sifi liste muhakeme kusuruyla insan yaralar. Dilde ve elde tremorlar,

dizartri, anizokori, Argyl-Robertson pozitifl iği gözlenir. Epileptikler hunharca (pek çok bıçak

yarasıyla) insan öldürür.

Otomatizmde iken farkında olmadan bir takım normal gibi hareketler yapar. Bu hareketleri

dışarıdakiler amaçsız olduğunu değerlendirir. Kişi şaşkın, konfüze, dezoryantedir. İntrakaniyal

basınç artışına yol açan hastalıklar, beyin tümörleri, endokrin hastalıklar, Tiamin yoksunluğu,

ensefalitis, travma, uyku bozukluğu otomatizme yol açabilir. Epileptik karakterde ilgi alanında

daralma, inatçılık, apati, mistisizm, perseverasyon, bencillik, hiperseksüalite olabilir. Epileptik

psikozda kişi varsanı ve delir etkisiyle saldırır. Kişinin amnezik olması, laboratuar tekniklerinde

toksik madde bulunması, radyolojik değerlendirmede travma bulunması konfüzyonu akla getirir.

Kişi fi ili impulsif, ani ve kontrolsüz yapmıştır. Kişinin bilincinin geri dönmesi müteakiben kaçma

gizlenme hareketleri gözlenmez. Olaya amneziktir.

Ergenlerin bildirdiği sorun artıkça, onaylanmadıkları durumlar arttıkça endişelenmekte ve

dürtüsellikleri artmaktadır. Çocuk refahı ve üstün yarar sistemi için caba harcanır(13). Madde

kullanımı ve kendine zarar verme sorunları yüksektir. Umutsuzluk, düşmanlık, anksiyete,

depresyon, olumsuz benlik, hostilite, rahatsızlık ciddiyet indeksi bozulur(14). İntikam duygusuna

bağlı davranış değişiklikleri kolay geliştirirler.

Cinayet: 2012 yılında dünyada 437 000 kişi öldürülmüş. Mağdurların % 80’i ve katillerin % 95’i

erkektir. Cinayetlerin % 15’i aile içi sorunlardan kaynaklanır. Erkekler tanımadıkları kişilerce

öldürülürken, kadınlar tanıdıklar tarafından öldürülmüştür.

Töre cinayetleri: Namusa leke gelmesi halinde temizlenmesi gerekir diye düşünürler. Bekaretle

namusu eş değer tutan tutumlar geliştirilmiştir. Zorla evlendirmek,

Nehre atma, traktörle ezmek, boğazını kesmek, ateşli silahla öldürmek cinayet yöntemleridir(15).

Berdel akrabalık bağını güçlendirmek, kan davasını sonlandırmak için tafraların karşılıklı

birbirinden gelin almalarıdır. Nüfus Planlaması kanununa göre 10 gebelik haftasına kadar kadının

isteği ile kürtaj yaptırılabilir. 10-20 gebelik haftasında hukuki işlem koşulu ile kadının rızalığı ile

çocuk düşürtme yaptırılabilir(TCK m 99). Başka türlü korunma olanağı bulunmayan ağır ve mutlak

tehlikede iken yetkili hekim düşük yaptırır(TCK m 25). Hata kaçınılmaz olduğunda (11 haftalık

fötusu 9 haftalık zannetmek) hekim cezalandırılmaz(TCK m 30). Nüfus Planlaması Hakkındaki

kanunun 5. maddesine göre anne hayatını tehdit eden, doğacak çocuğu ve onu takip eden nesil

için ağır maluliyet durumunda ise küretaj her an yapılabilir. Hileli evlenme, fuhuş ve birden çok

evlilik için TCK m 230 etkilidir. Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğü yerine getirmeyen kişi

TCK M 233 e göre yargılanır. Berdel, başlık için reşit olmayan evlendirmede ayrıca TCK 103, 80,

230 değerlendirilir(16,17).

Siyasi cinayet: Cinsel saldırı, işkence, yaralayarak toplu öldürme durumunda organize suçun

sadistik durumlarla birlikteliği gösterilmiştir(18).

İşkence: Bir şahsa veya bir üçüncü şahsa, bu şahsın veya üçüncü şahsın işlediği veya işlediğinden

şüphe edilen bir fi il sebebiyle, cezalandırmak amacıyla, bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayırım

gözeten herhangi bir sebep dolayısıyla bir kamu görevlisinin veya bu sıfatla hareket eden bir başka

şahsın teşviki veya rızası veya onayı ile uygulanan fi ziki veya manevi ağır acı veya ızdırap veren

bir fi ildir(19). TCK m 94’e göre ceza verilir. Görüşme ortamına eğer bi sakınca yoksa güvenlik

güçleri alınmamalı. Gerekirse güvenlik güçlerine odanın fi ziksel yapısı tanıtılmalı, pencereleri

gösterilmeli. Odanın kapısının dışına konuşlandırılmalı. Hasta saldırgansa tespit edilmeli, hasta

ile kooperasyon sağlamak adına hasta kademeli olarak rahat ettirilmeli. Hekim mümkün olduğu

kadar mahrem, güvenli ve rahat bir görüşme ortamı oluşturmaya çalışmalıdır. Görüşmeye yeterli

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

167

zaman ayrılmalı. Koşullar sağlanamadığında, eksiklikler ve sınırlamalar rapora kaydedilmelidir.

Uyku bölünmeleri, karabasanlar, anksiyete, depresyon, bellek kaybı, konsantrasyon eksiklikleri ve

kimlik farklılaşmalarıdır. Posttravmatik stres bozukluğu, major depresyon, anksiyete bozuklukları,

psikosomatik hastalıklar, madde bağımlılığı ile hastalıkların belirtilerinin açığa çıkış zaman ve

etkisi değerlendirmeli, uydurma durumlardan ayırıcı tanı yapılmalıdır(20). İşkence öyküsünün

doğruluğunu belirlenirken, tek tek lezyonların uyumluluğu değil, tüm bulguların birlikte değerlendirilir:

Uyumlu değil, Uyumlu, Yüksek derecede uyumlu, Tipik, Tanı koydurucu olarak rapor edilebilir(20).

Soykırım:1948 tarihli BM kararı madde 2’ye göre ulusal, etnik, ırksal ve dinsel bir grubun bütününün

ya da bir bölümünün yok edilmesi niyetiyle girişilen grup üyelerini öldürmek; grup üyelerine ciddi

fi ziki veya zihinsel zarar vermek; grup üyelerini bilerek tamamen ya da kısmen fi ziksel yok oluşa

götürecek yaşam şartlarına tabi tutmak; gruptaki doğumları kasıtlı olarak engellemek; grubun

çocuklarını zorla başka bir gruba transfer etmektir.

Soykırım kendisi zulüm ve superordinate yetkilisi tarafından onaylanmış herhangi bir tanımlanabilir

grup eleme daha genel bir kampanyanın özel bir durumdur. 1948 BM kararı Madde 2 olarak

Ruanda, Bosna Hersek, Halepçe katliamları zihinlerde derin iz bırakmış. Toplum için seçilmiş

travma niteliğindedir.

Olumlu duygularla bağlantılı imgelerle özdeşleştirilen paylaşılmış hazne, paylaşılmış olumlu

özdeşleştirme, ötekilerin olumsuz özelliklerinin kimliğe dahil edilmesi, liderlerin özelliklerinin

içselleştirilmesi, seçilmiş zafer, seçilmiş travma, grubu ifade eden semboller gerekir(24,30).

Fanatizm aşırılık, dışlayıcılık, karşıtlık, dogmatizm içeriği vardır. Fanatizmde öğretiye sıkı

taraftarlıkla, sadakatla, gönülden bağlanışla, adanmışlıkla ilgisi vardır. Gerçeğin bilgisini iddia

etmektir. Kuşkuculukta eminliktir. Kanıtlamak için uğraşır. Dogmatizm kendiliğinden, varoluşundan

dolayı doğru olduğu iddiasıdır. Değer verme angaje olma, yokluğuna dayanamama düzeyindedir.

Değer verme düzeyi kişisel özelliklere göre aşırıdır. Kendiliğinden, öz değerden ziyade dış değer

yargısı önceliklidir. Kontrolsüzlükle, şiddetle bağlantısı yüksektir. Ego psikolojisi, nesne ilişkileri

kuramı, kendilik psikolojisi, bağlanma kuramı incelendiğinde ayrışma-bireyselleşme süreçinde

sorun olduğu, ilkel savunma düzenekleri kullandıkları; toplum psikolojisi açısından büyük grup

gerilemesi, temel varsayım grupları gibi kavramların işlevsel olduğu bildirilmiştir. İdealizasyon

ve değerden düşürme savunma düzenekleri sıkça kullanılır. Savunma düzenekleri projeksiyon,

yansıtmalı özdeşim sıktır. Narsistik, paranoid elemanlar belirgindir. Geçiş nesnesi dışsal gerçekliğe

kapalı narsistik doyuma yoğunlukludur(21).

Dini motifl i cinayetler: 2011 yılında Norveçte 77 kişi dini, etnik farklılık nedeniyle toplu

öldürülmüştür(22).

Volkan’a göre travmanın toplumsal etkileri şunlardır(23-25):

Büyük bir travma olduktan sonra paylaşılmış yeni uğraşlar ortaya çıkıyor.

Var olan kültürel normlar değişiyor. Zaman çöküşü ile olay devamlı algılanır.

Paylaşılmış bağlantı nesneleri (anıtlar) oluşur. Travmanın yanıtları nesilden nesile devam eder.

Soykırım yapanların aşamaları şunlardır: Sınıfl aştırma, simgeleme, dehümaniazasyon,

örgütlenme, kutuplaşma, hazırlık, imha ve inkardır. Kişiler bizler, onlar diye farklılaştırılır. Onlar,

mücadele ettiklerimiz diye simgelenir. Sırlar gerçekci olmayan sahte bir “ayrılma-bireyselleşme

yoludur(26). Nefret söylemi çerçevesinde grup üyeleri hastalık, böcek, hayvan gibi tanımlamalarla

isimsizleştirilir. Anılan kişilere karşı silahsızlanarak, komisyon kurarak ayrımcılık belirginleştirilir.

Kişilere karşı yaptırım yapılma gereği belirtilerek kimlikleri vurgulanarak şiddet uygulanır. Suçlarını

inkar ederler(27). Anonim durum kişinin içgüdülerine teslim olmasına yol açar. İkna olur, büyülenmiş

gibidir, kolay tahrik olur. Duygular abartılı ve basittir(28). Bir kişi bir olayı anlamlandırırken şu

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

168

tarzlardan biriyle belirtir. Baba imajından dolayı kişiyi özdeşleştirir. Duygusal sertliği idealize

eder. Zayıfl arın şiddeti uygulama gereğini hoş karşılar ve uygular. Günah keçisi kavramına göre

otoriteye bağlılığını gösterir. Yoğun latent homoseksüel eğilimi vardır. Psikomotor şikayetle kendine

yönelir(29). Kimlik adına başkasını öldürür. Toplumda ise yeni toplumsal uğraşlar, varolan kültürde

değişiklik, ortak bağlantı nesneleri olarak anıtlar inşa etmek ve travma kuşaktan kuşağa aktarımı

geçekleşir. Bu alanda ağaç modeline göre özentili planlar yapılmalıdır(30).

İnsan öldüren kişide üç dönem izlenmektedir.

1. Başlangıç: Ani, yoğun ruhsal gerilim, ajitasyon, dezorganizasyon, algı bozulması, detaylara

oryantasyonun aniden bozulmasıdır.

2. Eylem anı: Ani, kesin ve yoğun agresivite; bilinçte daralma, duruma kesin yoğunlaşma, farklı

seçenekleri değerlendirme yetisinde bozulma, kontrolsüz davranışlar, stresle başa çıkma

stratejilerinde engellenme ve vejetativ semptomlar gözlenir.

3. Tükenme fazı: Sinirlilik, gerilmede düşüş, bitkinlik hissi, uyku ve bellek sorunları gözlenir.

Suç incelemesinde meclis soruşturması yerine mahkeme kuralları önemlidir. Yargılama birliği

vardır. Siyasetin fi nansmanı saydam hale getirilir. Görevde yükseltme objektif ölçütlüdür. Organize

suçlarda ceza sorumluğu grup normuna aittir. Genel müsadere cezası organize suçta verilebilir.

Anayasanın 38. maddesinde belirtilen duruma göre amirin sorumluğu vardır. Kamu görevlilerinin

görev harici (Anayasa 129.m) suçları için izin alınmaz. Devlet güvenliği siyasi çıkarla bağlantısızdır.

Türk Ticaret Kanunu m 57-64’e göre ticari sır tanımlıdır. Özel soruşturma hükümlerine tabi olanların

sınırlığı görevle ilgili suçlardır. Kara para aklamada kıyı bankacılığı, paravan şirket olayı dikkatle

izlenir. TCK m 38/6’ya göre ceza sorumluğu şahsi olma durumları sınırlıdır. 4422 sayılı çıkar amaclı

suç örgütü ile mücadele kurallarına uyulur.

KAYNAKLAR

1. Keçelioğlu E. Ceza hukukunda haksızlık, hareketin ve neticenin haksızlığı. Ceza Hukuku Dergisi 23:21-32, 2013.

2. Şen E, Şenyurt MC. Ceza sorumluluğunu azaltan sebep olarak haksız tahrik. Ceza Hukuku Dergisi 22:7-17, 2013.

3. Şen E, Şenyurt MC. İHAM kararlarında polisin zor kullanma yetkisi ve biber gazı. Ceza Hukuku Dergisi 22:19-26, 2013.

4. Tozman Ö,Kanbur MN. Türk ceza kanunu madde 301 ve ifade özgürlüğü üzerine düşünceler. Ceza Hukuku Dergisi

22:27-61, 2013.

5. Ersan A. Gizliliğin ihlali suçu (TCK m 285). Ceza Hukuku Dergisi 22:117-145, 2013.

6. Özbek VÖ. Başıbüyük İ. Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararlarına itirazın inceleme usulülün mağdur/suçtan

zarar gören bakımından ortaya çıkardığı sorun üzerine. Ceza Hukuku Dergisi 23:7-19, 2013.

7. Karakurt MN, Karabekiroğlu MZK, Yüce M, Baykal S, Şenses A. Bipolar bozukluk tanısı olan ve bipolar bozukluk için

yüksek riskli ergenlerin nöropsikolojik özellikleri. Türk Psi Dergisi 24/4: 221-230, 2013.

8. Üstündağ MF, Kesebir S. İki uçlu bozuklukta içselleştirilmiş damgalanma: Klinik özellikler, yaşam kalitesi ve tedaviye

uyum ile ilişkisi. Türk Psi Dergisi 24/4: 231-239, 2013.

9. Ural C, Öncü F, Belli H, Soysal H. Adli psikiyatrik süreç içindeki şizofreni hastalarının şiddet davranışı değişkenleri: Bir

olgu kontrol çalışması. Türk Psi Dergisi 24/1: 17-24, 2013.

10. CıtakS, Oral ET, Aker T, Şenocak M. Şizofreni’de Eksiklik Sendromu Çizelgesi (ESÇ)’nin Güvenilirlik ve Geçerlik

Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 17(2):115-128, 2006.

11. Bo S, Akel AA, Kongerslev MS, Haahr UH, Bateman A. Mentalizing Mediates the Relationship Between Psychopathy

and Type of Aggression in Schizophrenia. J Nerv Ment Dis 202: 55Y63, 2014.

12. Uluğ B, Özkan B, Kurt G. Yaşlıda psikiyatrik sorunlar. Geriatri. Güneç Kitabevi, 2004, Ankara.

13. Bağcı O. Çocuk Yargılaması İstanbul Barosu Yayınları 2006.

14. Öner Ö, Ergüder T, Çakır B, Ergun U, Erşahin Y, Erol N, Özcebe H. Ergenlerin bildirdiği dürtüsellik belirtileri ve ruhsal

sorunlar: Epidemiyolojik bir çalışma. Türk Psi Dergisi 24/1: 35-43, 2013.

15. Yılmaz BO, Geleneklerin ardındaki ölümler. Töre cinayetleri. Kadın araştırmaları Dergisi 69-86, 2012.

16. Topaç TH. Çocuk düşürtme suçu. Ceza Hukuku Dergisi 22:147-157, 2013.

17. Tarımeri N. Çocuk gelin Esranur’un dramı, imam nikahı ve sorumsuz sorumluluk. Ceza Hukuku Dergisi 22:201-211,

2013.

18. Dutton DG, Boyanowsky EO, Bond MH. Extreme mass homicide: From military massacre to genocide. Aggression and

Violent Behavior10/4:437-473, 2005.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

169

19. Bayraktar K. İşkence suçu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Zabunoğlu Armağanı 316: s 16-198, 2011.

20. Bilge Y. Adli tıp. İstanbul Tıp kitabevi, İstanbul, 2012.

21. Göka E, Göka S. Fanatizmin psikodinamiği. Anadolu Psikiyatri Dergisi 10:325-331, 2009.

22. Paul LS. Theology after the Massacre in Norway. A Journal of Theology 52/2: 110-120, 2013.

23. Volkan VD, Zintl E. Gidenin ardından. (Çeviri Vahip I, Kocadere M). 1. Baskı, İstanbul: Epsilon Matbaası; 2003.

24. Volkan V Charlottesville, VA, . Kör güven: kriz ve terör zamanlarında Büyük gruplar ve onların liderleri. Charlottesville,

VA, ABD: Zift taşı Yayıncılık, Ankara,2004.

25. Volkan VD, Itzkowitz N. Ölümsüz Atatürk. Bağlam Yayıncılık, 2006, İstanbul.

26. Volkan VD. İntihar bombacıları. Çev. Çevik BS. Akademik Orta Doğu 4/2: 1-8, 2010.

27.Çevik A. Politik psikoloji. Dost kitabevi, Ankara, 2010.

28. Le Bon G. Kitleler psikolojisi. Tutku Kitabevi, 2014, Ankara.

29. Teber S. Politik psikoloji notları. Ara Yayıncılık, Ankara, 1990.

30. Volkan VD. Kimlik adına öldürmek. Everest Yayınları, 2009, İstanbul.

İNSAN ÖLDÜRME:

Kardeş katili (fratrisit), anne katili (matrisit), baba katili (paternisit) olarak bilinir(1).

Anne veya baba öldürme enderdir. Cinayette çocuğun sorun kaynağı olarak görülmesi söz

konusudur. Şiddet anne veya babadan öğrenilir. Onun korunması, kendisini geliştirmesi adına

istenmeyen davranışı, tutumu için bazen hakaret, şiddet, tehdit unsurları izlenir. Gençlik döneminin

antidepresan (seçici serotonin gerialım ilaçları) ilaçı psikoterapi yokluğunda bazısında uyku hali,

terleme, titreme, asteni, ağız kuruluğu, cinsel fonksiyon bozukluğu, baş dönmesi, kabızlık, ishal

ve iştah kaybı, aritmi, halüsinasyon, hipomani huzursuzluk, öfke nöbetlerinin artmasına yol açar.

Karışık madde kullanımı bu durumu artırır. Kişiyi intihar, cinayet işlemeye meyil kılar. Kendini

suçlama (otoaccusion) günahtan kurtulma, acı çekmeye son verme gibi durumlarda kısır döngüyü

artırır.

SEBEP İLKESİ: Yeni doğan bebeğin öldürülmesi: Anne tarafından doğum sonu psikoz etkisiyle

olursa ceza ehliyeti yoktur. Anne harici kişiler çocukta mevcut fi ziki hastalık, ailenin tek çocuğu

olması, aileye karşı husumet, ailenin namusunu kurtarma saiki gibi farklı faktörlerle çocuk

öldürüldüğü gibi terk sureti ile de ölüme ihmal sureti ile yol açanlar da vardır.

Kuvvetler ayrılık ilkesine uymamak suretiyle ceza vermek: Yetki aşımıdır. Görev dışı suçtur.

Linç kültürü: Vatan için öldürmek gerekir. Din için öldürmek elzemdir.

Namus için: Severek yatarım.

Değersiz olduğundan: Tohumuna para mı saydım.

Değerliği fazla: Onsuz yaşayamam. Çok seviyorum. Yaşatmam. Ona gününü göstereceğim.

Karartma, karıştırma: Teröristler öldürmüş olabilir. Suçu kime yüklerim.

Yakalanma merakı: Ne gibi deliller var.

Yakalanma korkusu: Dokunmayın, yanarsınız.

Ussallaştırma: Paramı almaya gittim, gaspcı ve katil oldum. Param yok, banka gibi olan tefeciyi

öldürdüm. Aldatma ve ihanetin sonu budur?

Sağlık çalışanı acı çekmeyi engellemek, ölümü denetimde tutma isteğini gerçekleştirmek için

ötenazi uygulayabilir. Ötenazi akılcı istemi için üç kriter gerekir. 1. İlgili tüm olguların bilgisine sahip

olmak 2. Konuya ilişkin bir mantık hatası yapmamak 3. Sonuçları gözünde canlandırmak. Hastaya

destek sağlayan sağlık çalışanı için bu durum ödev değil görevdir(3).

Kültürel: Kan davalımı elbette öldüreceğim.

Duygusal: Ağlatmazsan ağlatılırsın.

Suç işlemek için durum değerlendirme, hazırlık: X rayden geçtiği halde belirlenemeyen silah

var mı? Nereden vurursak hemen ölür? İz bırakmadan insan öldürülebilir mi? Zehir verildiğinde

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

170

anlaşılmaz mı? Delilleri yok etme yolları nelerdir? Nerede saklanırım? Gizli tanık ifadesi geçerli mi?

Nefret: Kin duyduğumu öldürmem elzemdir. İntikamımı aldım.

Zorunluluk: Yapmam gerekeni yaptım, başka yolu yoktu. Tehdit edemez.

Öfke: Kimin koynundan geldin s…dedi öldürdüm.

Ekonomik: Kiralık katil oldu.

Paranoid: Biri bizi gözetliyor. Peygamber istediği için öldürdüm.

Organize: Akrabalık, hemşeri, arkadaşlık, tertip, etnik gibi bağlarla organize olanlar vardır.

Bilimsel araştırma yapıyordum. Ölürken insan güler mi? Kulağını keserken bağırmasını izledim.

Seçilmeme, kavga, anlayışsızlık, buluş ve arayışkan kaçınma(5-7,14).

MAĞDUR:

Sıklıkla mağdur genç, kadın, yaşlı biridir. Zihinsel engellidir. Göçmendir. Azınlıktadır. Sönük

çökkündür. Açgözlü, hafi f meşref denilmiştir. İşkencecidir. Mücadele edendir. Seçilmesi arzu edilen,

ulaşılan, incinebilen, koruma eksiği olmasındandır(14).

Biri bizi gözetliyor’dan habersizdir.

Israr etmiştir, kaçmamış, direnç göstermiştir.

Kontrolün tümünün diğerinde olması engellenememiştir.

İnanmıştır, ikna olmuştur.

Kaçma fırsatı değerlendirilmemiştir.

Donakalma durumundan hızlı çıkış olmamıştır.

Öfke ve ayrımcı fi illerle ilgili süreç yönetimi yanlıştır.

Celladına aşık olan kişidir.

Gelir adaletsizliği alanında karmaşa içindedir.

Yineleme zorlaması ve mağduriyetin gücüne inanmıştır.

CİNAYET MEKANİZMA:

Kontrol etme sorunundan kurtulunur.

Tüme varım ile kişi ile bağlantılı diğer sorunlardan kurtulunur. Zincirleme kıyas suçla örüntülüdür.

Çıkar ilişkisi belirgindir. Ekonomik edinim sağlanır. İhtiyaç çözülür.

İkna ve Kurallara kesin uyum gereği sağlanmıştır.

Atıf sorun modeline göre değişmeyen sorunun devamında etkili olan unsurdan kurtuluş olmuştur.

Grup aidiyeti sağlanmıştır. Fanatik bağlılık gösterilmiştir.

Seçilmiş travmadan kurtulunmuştur. Geleceğe aktarılan travma intikam suretiyle söndürülmüştür.

Nefret, ayrımcılık durumundan kurtulunur.

İktidarda kalma ve taraftar edinme sağlanır.

Çelişkiden kurtulmada otorite olunduğu belirlenmiştir.

Tanrıya bağış, ona kendini kabul ettirme süreçi yaşanmıştır.

Aldatma, yalandan kurtulunmuş, sadeliğe erişilmiştir.

TOPLU CİNAYETLERİN NEDENLERİ SINIFLANDIRILMASI ÖNLENMESİ:

Terör baskı, cebir, şiddet, korkutma, yıldırma, sindirme, tehdit yöntemlerinden biri ile toplumsal

düzeni değiştirmek, devletin bölünmez bütünlüğünü bozmak, devletin varlığını tehlikeye düşürmek,

devlet otoritesini zayıfl atmak, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, devletin güvenliğini, kamu

sağlığını bozmak amaçlı eylemlerde bulunmaktır(1). Öldürülecek kişinin namı, sayısı, toplum

üzerine etkisi öncelikli değerlendirilmiştir. Böylelikle örgüt üyeleri güçünü ispatladığından bütünlük

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

171

devamı sağlanır. Üyelerin davranışı pekiştirilir. İdeoloji örgüte meşruyet kazandırma, birliğini koruma,

propoganda amacı, devamı sağlama, diğer örgüt bağlantılarını sağlama, insani duygusal arayışlara

cevap verme amaçlı hazırlanmıştır(1). Propoganda Hedef kitleye bilgi kaynağının aktarılmadığı

yapay strateji ile sembollerin maniplasyonu ile tutumları kontrol edilebilir hale getirmektir.

Terörizmde kişisel, siyasal, uluslar arası etkilerle insanlar toplu öldürülmektedir. Terörist eylem

sırasındaki kişilerin davranışı incelendiğinde korku ve şaşkınlığa bağlı donakalmadan sonra

kaçış, panik hali gözlenir. Mağduriyetin uzağındaki kişiler durumu anlamaya sormaya kalkışmakta,

diğeri ise lal olma (konuşamama) halindedir. Yüksek ton ve frekanslı ses insanı irkiltmekte, elini

yüzüne doğru götürterek korunma içgüdülü davranışa yöneltmektedir. Metropol insanı sıklıkla

kaçış, tanık olmama, mağdur olmama durumunu korumak için davranmaktadır. Kırsal bölgedeki

ise yalnızlık, terk edilmişlik duygusuyla yardım etmeye daha kolay yönlenmektedir. Terör örgütü

taraftar toplama, düşüncelerini yayma, sosyal dayanışmayı azaltma hedefi gerçekleştiğinden kısa

zamanda toparlanıp, delil toplamak ve suçluyu yakalama çalışması yapmak önemlidir. Bu yönde

çevrenin otontik durumuna dönme çalışmasını da sürdürmek gerekir.

Ülkemizde terör örgütüne katılım sıklıkla 15-21 yaş grubu, erkek, bekar, işsiz, kardeş sayısı 5-9

olduğu bildirilmiştir. Teslim olma yaşı 24 yaş altıdır. Terör örgütüne katılım gerekçeleri şunlardır:

Kişisel açıdan değer gösterilme, takdir edilme, statü arzusu önemlidir. Kaçırılma, zorlama, tehdit,

kandırılma söz konusudur. Ailevi açıdan: Otoriteden kurtulma, zorla evlendirilmeden, berdelden

ve şiddetten kurtulma arzusudur. Akraba ve arkadaş etkisi yüksektir. Genç suça itilerek sabıklı

hale getirilir. Güvenlik birimleri tarafından aranıyor olma kurtuluşu güçleştirdiği düşündürür. Etnik

milliyetcilik ve intikam alma arzusu önceliklidir(2).

KAYNAKLAR

1. Alkan N. Gençlik ve terörizm. EGM, Ankara, 2002.

2. Utsam Raporlar Serisi. Terör örgütlerinde militan kimlik inşası ve eleman profi li. Polis Akademisi, Ankara, 2012.

3. Oğuz Y. Yaşamın sonlandırılmasına ilişkin isteme ve eyleme üzerine düşünmeler. Biyoetik araştırmaları, 53-56, İstanbul, 2012.

OLGU SUNUMU YÜZLEŞME ÜZERİNE: Sağlık çalışanları 1960’lı yıllarda Marilyn Monroe’nun

özel yaşantısına, bilinçaltını inceleme kasdı ile yapılan tıbbi uygulamalarla karışmışlardır. Uyku

ilaçları veren hekimler Monroe’nun sorununu azaltmak istemişlerdir. Otopside ölenin kanında % 4.5

oranında Nembutal saptanmıştır(1).

KAVRAMLARARASI İLİŞKİLER

Önermeler eşitlik, tam girişimlik, eksik girişimlik ve aykırılık ile birbiri ile ilintilidir.

Kıyas, analoji, tüme varım, gözlem ile akıl yürüterek tanımlanır.

RİSK ANALİZİ: Hukuka bağlı olunur. Egemenlik devredilemez. Kuvvetler ayrılığı esas alınır.

Meşruyet ilkesine göre yetkili ve yeterliği olan bağımsız mahkemelerce sorgulama yapılır. USUL:

Dilde tanımlamaların anlaşılması ve analizde farklı bakış açılarının sunumu için çalışılacaktır.

Konunun tarafl arı farklı usulde inceleyebilir. Bu yazı Monroe’nun kişilik haklarına saldırı mahiyeti

olsun diye hazırlanmamıştır.

TAHAAHHÜTNAME

Özel yaşam alanına, kişi-çevre haklarına, yasalara saygı duyarak uyacağım. Kişilerin bu alandaki

etkinliklerine karışmayacağıma, tehdit, tehlike oluşturmayacağımı bildiririm. Sır çerçevesinde

değerlendirdiğim bilgileri üçüncü şahıslara ve topluma aktarmayacağım. Kişi yada kişilere bu

yönde yapılan, yapılacak müdahale, tehdit ve tehlikeleri yetkilerim çerçevesinde eşdeğerli sistemle

bağımsız, özerk, otonom yapımla sistematik ortadan kaldıracağıma, önleyeceğime, yetkililerden

yardım isteyeceğime söz veririm. Eğer bu yönde davranış gerçekleştirmezsem bana müdahale

edilmesini, sırlarımın açıklanmasını kabul etmekteyim. Diğer durumlarda sizin gibi davranacağıma,

beklentim olmayacağına, sıradan doğal özelliklerim ile yaşayacağıma yemin ederim(2).

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

172

SANIK HAKLARI

1-Kişi ne ile suçlandığını bilir, anlar, sonuçları ile ilgili değerlendirme yapar.

2- Susma hakkı vardır. Kendisini suçlamama hakkı vardır.

3-Makul sürede yargılanır. Yakınlarına haber verilir. Avukatı bulunur.

4-Delil toplanmasını isteme, yaptırma hakkı vardır.

5- Sanık ve avukatı, kovuşturma aşamasında sözlü savunma yapma, soru sorma ve tüm

söylenenlerin kayda geçirilmesi hakkına sahiptir.

6- Sanık, yüz yüzelik ilkesi gereğince yargılanır.

7-Lekelenmeme hakkı vardır.

8-Şüpheden sanık yararlanır. İspat yükü yüklendiriciye aittir.

9-Eş değer yargılama beklenir.

Kişi haklarının sınırlanması;

1) Ulusal güvenliğin korunması;

2) Kamu emniyetinin korunması;

3) Ülkenin ekonomik refahının korunması;

4) Düzenin korunması, suçun önlenmesi;

5) Genel ahlakın ve sağlığın korunması;

6) Üçüncü şahısların özgürlüklerinin ve hakların korunması için yapılabilir(3).

HUSUMET: Sanık, Tanık ve 3. şahıslarla çıkar ilişkisi, hukuki bağlantı durumu tanımlanmıştır.

Meşru müdafaa öncelikle bizzat kişiye yakın ve gerçek tehlike uygulandığında orantılı ve haksız

fi ili durdurmaya, önlemeye yöneliktir. Haksız tahrik muhatapa yönelik hukukça kınanan eylem

için mağdurun karşı eylemde bulunmasında cezadan indirimdir. Şantaj, tehdit, hakaret, şiddet

için hukuki işlem yapılır. Soybağı, işkence, soykırım, alıkoyma, taammüd, organize fi il, eşzamanlı

olaylar fi ilin niteliğini etkiler.

SIR: Kişinin kendisine, yakın çevresine sakladığı ve bildirilmesini istemediği bilgilerdir.

ÖLDÜRME VE YARALAMA OLAYLARI: TCK m 76-78 insanlığa karşı suçlar; TCK m 81-83 kasdi

öldürme; TCK m 84 intihar yardım; TCK m 85 taksirle öldürme; TCK m 86-89 yaralama; TCK m 90

insan üzerinde deney; TCK m 94-96 işkence; TCK m 102-105 cinsel saldırı-cinsel istismar ve cinsel

taciz; TCK 106-124 hürriyete dair suçlar; TCK m 125-131 şerefe karşı suçlar; TCK m 132-140 özel

hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar; TCK m 141-169 malvarlığına karşı suçlar yasaklanmış,

işlenmesi halinde cezalandırılır.

Sürpriz olarak bir yere götürülme olayı, tükenme durumunda olma, şiddete maruz kalma, ölüme

tanıklık etme, şantaj, tehditin uygulanabilir ve yakın olma hali, aşırı uyarılmışlık hali, organize suç,

mağdurun sosyal bağlantılarının ve iletişimin engellenmesi, nefret, madde kullanımı durumlarında

öldürülme riski yüksektir. Pek çok ünlü silahla, zehirle öldürülmüştür. Belgin Sarılmışer veya bilinen

adıyla Bergen şarkıcı 31 Ekim 1982’de kocası tarafından yüzüne atılan kezzap sonucu kör oldu.

27 yaşında hayatını kaybeden İngiliz şarkıcı Amy Winehouse’un ölümü alkol entoksikasyonu

olduğu bildirildi. Michael Jakson stres, beklenti ve tutku sonrası gelişen kalp krizinden ölmüş

olabilir. Uykusuzluk tedavisinde kullandığı çok güçlü anestezi ilacı propofol olduğu açıklanmıştır.

Propofol ve lorazepam ilaçlarının Jackson’ın ölümünde etkili bulunmuş. Ayrıca Jackson’ın kanında

midazolam, diazepam, lidocaine ve ephedrine ilaçları da saptanmıştır. Olayın cinayet olmasından

şüphenilmiş. Jackson’un doktoruna Şubat 2010’da “kazara ölüme sebebiyet verme” suçundan

dava açılmış ve cezalandırılmıştır(4).

SONUÇ: Psikiyatristler hastanın özel yaşamına müdahale etme yetkisi yoktur. Merak da

etmemeliler. Bu durum tıpta uygulama hatasıdır(5). Modern dünyada zalimliğe karşı koruma olasılık

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

173

geliştirme adına yapılan ahlakileştirme sorunsalı belirgindir(6). Eğer birine bir şey söyleceksem

nasıl söylersem yükümlüğüm az olur sorusuna yanıt aramaya devam etmeliyiz(7). Kendimizi

denetlenmeye hazır hissetmeliyiz(8).

KAYNAKLAR

1. http://www.keremdoksat.com/index.php/entry/marilyn-monroe-olum-nedeni-freud-un-psikanalizi (ET 05.05.2014).

2.Bilge Y. Tıp Düzleminde Adalet, Asmat Matbaacılık, Ankara, 2013.

3.Dülger MV, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Organize Suçla Mücadelede

Özel Koruma Tedbirleri. http://www.dulger.av.tr/assets/pdf/aihmorganizesuclamucadele.pdf (ET 20.08.2013).

4.Michael Jackson. Vikipedia. http://tr.wikipedia.org/wiki/Michael_Jackson (ET 20.08.2013). Bilge Y, Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

5. Şemin S, Aras Ş. Psikiyatride etik. Dokuz Eylül Yayınları, 2004, İzmir.

6. Bauman Z. Postmodern etik. Çev Türker A. İstanbul, 1993.

7. Tepe H. Etik ve metaetik. Meteksan, Ankara, 1992.

8. Britanya Tabipler Odası. İhanete uğrayan tıp. Cep kitapları, İstanbul, 1992.

OLGU SUNUMU: AB …tarihinde teyzesini bıçaklayarak öldürmüş. 12 senedir cezaevindedir.

Hastalığı böbrek yetmezliğidir. BC adeta hipnoz uygulayarak koğuştaki herkesi kontrol altına

almaktaymış. Bunu yaparken kutsal kitap ve duadan yararlanmaktaymış. Yiyecek ve içeceklerine

ilaç koymaktaymış. Talimatına uymayanları şeytan, iblis, deccal olarak değerlendirerek öldürerek

cezalandırmakta imiş. Ölüm anında AB’nin durumunu Gardiyana söylememiş. Anksiyete bozukluğu

ve kendisine kötülük yapılacağından dolayı AB ilaç içerek intihara kalkışmış. Ölüm sebebi çoklu ilaç

alımına bağlı zehirlenmedir. Bu durumda mahkumun doktor tarafından cezaevine gönderilmesinden

dolayı görevini ihmal ettiği, yeterince gözlem yapılmaması nedenleri ile özen göstermediğinden

dolayı kusurlu olduğu kanaatine varılmıştır.

OLAY ANALİZİ: Bir kişi birine tokat atar. Aşağıdaki davranıştan hangisini yaparsınız. Neden?

1. Kimsenin canı yanmamalı. Ona gününü gösteririm, diyerek öfkelenilir.

2. Kötüler ceza hak eder. Kim bilir ne yaptı diyerek gülümsenir.

3. Bu insan tehlikeli. Bana da vurabilir. Korkulur ve kaçılır.

4. Tokat yediğini görüp gidersem etraftakiler ne der? Korku, kaygı ile duraksanır.

5. Yaşamda şiddetle karşılaşmak var. Dayak yiyenleri çok gördüm. Umursamazlık olduğundan

tepki verilmez.

6. Tokat yemek aşağılayıcıdır. Üzüntü duyularak duraklanır.

7. İnsanlar böyle davranmamalı? Ona yardım etsem mi? Tereddüt, tedirginlik çerçevesinde tedbirli

davranılır.

8. Olay güvenlik elemanına telefonla bildirilir.

İNSAN KAÇAKÇILIĞI: Küresel bir halk sağlığı sorunu olarak ihlaldir. Psikolojik travma, şiddet ve

cinayet, göç, ve madde kötüye kullanımı sorunsalı içerir(4).

Göçmen bir ülkeden başka ülkeye yerleşmek amacıyla giden kişiye göçmen denir.19.09.2006 tarih

ve 5543 sayılı İskan Kanununa göre anarşistler, casuslar, sınır dışı edilmişler göçmen değildir.

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 28821 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikle yönetilir. Türk

Ulusal Polisi (EGM), 2006 yılı verilerine göre 1742 durumlarda oluşan organize suçlar, toplu veya

bireysel kaçakçılık, nükleer malzeme kaçakçılığı kaydedilmiştir(1). Göçmen Kaçakcılığı TCK m

79’e göre cezalandırılır. İltica hakkı çoğrafi sınırla ilgili olmaması gerekir. Kişinin yaşamını tehdit

iddiası yakın ve gerçek ise korunmalıdır(7). Mülteci ırkı, dini, milliyeti, aidiyeti veya siyasi düşüncesi

nedeniyle takibata uğrayacağı korkusunun yakın ve gerçek tehlike nedeniyle haklı olunması

halinde başka ülkedeki kişinin ülkesine dönmek istememesidir. Öteki ülkede bulunması geçici

süreli ise sığınmacıdır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

174

5237 sayılı TCK’nın 80. maddesinde insan ticaretini zorla çalıştırmak, hizmet ettirmek, fuhuş

yaptırmak veya esarete tabi kılmak ya da vücut organlarının verilmesini sağlamak maksadıyla

tehdit, baskı, cebir veya şiddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, kandırmak veya kişiler

üzerindeki denetim olanaklarından veya çaresizliklerinden yararlanarak rızalarını elde etmek

suretiyle kişilerin ülkeye sokulması, ülke dışına çıkarılması, tedarik edilmesi, kaçırılması, bir yerden

başka bir yere götürülmesi veya sevk edilmesi ya da barındırılması olarak tarif etmiştir(2). İnsan

kaçırma suçu Türkiye’de yılda yaklaşık olarak yüz binde 11,6

civarındadır. Türkiye’de insan kaçırma suçu sıklıkla 18 yaş üstü erkekler tarafından

işlenmektedir ve sıklıkla 12-18 yaş aralığındaki kişiler mağdur (kız kaçırma) olmaktadır(3,4).

Terörizmde meşru savunma silahlı saldırı, gerekli, orantılı ve aciliyet durumuna göre yapılır. Devlet

insancıl ve önleyici yöntemler üzerinde yoğun çalışır(5,6).

KAYNAKLAR

1.Keser N, Özel A. Geo-Political Position and Importance of Turkey in the Crime Traffi cking Between the Continents Asia,

Europe and Africa. International Journal of Environmental & Science Education 3(2), 75 – 81, 2008.

2.Renk B, Demir OÖ. İnsan Ticareti Ve Yasal Düzenlemeler: Eski Sorunlar, Yeni Çözümler. Polis Bilimleri Dergisi Cilt:13

(1):51-75, 2011.

3. Toprak S, Çetin İ, Akgül E, Gümüş B. Türkiye’de insan kaçırma suçu ve sosyodemografi k

Özellikleri. Cumhuriyet Tıp Dergisi 31: 220-225, 2009.

4. Alempijevic D, Jecmenica D, Pavlekic S, Savic S, Aleksandric B. Forensic medical examination of victims of traffi cking in

human beings. Torture. 17(2):117-21, 2007.

5. Alkan N. Gençlik ve terörizm. EGM, Ankara, 2002.

6. Tezer Ö. Sınırı aşmak. Öncü Basımevi, 2012, Ankara.

7. Sivil Toplum Örgütleri. Hukukun üstünlüğü demokrasi insan hakları. Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1999.

ÇOCUK İSTİSMARI

Kişinin kendisiyle uyumlu olması kaygı, kuruntu ve kuşkudan uzak kendine güveni olması,

çevresindekilerle ilişkiler kurup sürdürebilmesi, yeni görevleri yerine getirmesi, güç durumlara

uymada esneklik gösterebilmesi ve bağımsız girişim yapabilmesi, sanat-sporla ilgilenmesi,

paylaşımda bulunması ruh sağlığının yerinde ve sürdürülebilir nitelikte olduğunu gösterir. Çocuk

anne ve baba ile gelişimini devam ettirir. Anne veya baba yokluğu kimlik gelişimini ciddi olumsuz

kılar. Özerklik döneminde engellemeler, ayıplamalar bağımlılığı artırır. Oyun dönemi özdeşim

ve gelişiminin vazgeçilmezlerindendir. Arkadaş ilişkilerinde kişi kendini gerçekçi değerlendirir.

Çocuğun okul bağlantısı çevreye uyumun devamlılığını sağlar(1-4). İletişim düzeyi kabullenme,

red, umursamama tarzındadır. Eşit olmayan ilişkilerde gönüllülük, zorunluluk seviyesi doğru zaman

ve yerde belirlenir. Uyarıcılar, alıcılar, işlem düzeyi şu tarzda değerlendirilebilir. Manzara, müzik,

koku, lezzet, ateş gibi gibi durumlar dış uyarıcıdır. Uyarıcının şiddeti, büyüklüğü, hızı, tekrar sayısı,

diğer uyarıcılarla ilişkisi alıcıyı etkiler. Alıcının duyularının yapısına, işlevine ve duyarlık derecesine

göre (heyecan, yorgunluk, gereksinim, fi zyolojik durumu) kişi etkilenir. Kişide algısal değişmezlik

(nesnel, sosyal, benlik bilinci), algıda organizasyon(örüntüleme, kümleme, şekil-zemin ilişkisi),

algıyı doğrudan etkileyen faktörler (beklentiler, sosyal roller ve değerler) ve algıyı indirekt etkileyen

unsurlar (dil, kültür, tutum) ile işlem yapılarak algı seçiciliğine göre cevap verilir(5). Kitle iletişim

amaçları haber vermek, yönetime katılımı sağlamak, öğretmektir.

Tartışma uygun yer ve zeminde seçilir. Sorun soru sorarak çözümle ilgili süreç üretimi ile ailede

işlenir. Sorunlar örtbas edilmez. Kişi suçlanmaz. Günah keçisi kavramı ile genelleştirmelerden

kaçınılır. Kavga sorunu ilgili tarafl arın dışındakileri ilgilendirmez. Davranış bozuklukları çatışmanın

gergin ve sürtüşmeli olmasındandır. Duygusal bozukluk saplantılı düşünce, korku, iletişim becerileri

ile ilgili süreçlerle değerlendirilebilir. Alışkanlık bozuklukları ve psikotik ruhsal bozukluklar uzman ile

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

175

çok yönlü değerlendirilir(6-10). Olumsuz tartışmalar kaçınma (kaybetme korkusu, kötü insan olma

korkusu), hasıraltı etmek, suçlu hissettirmek, konuyu değiştirmek, eleştirmek, akıl okuyuculuk,

tuzak kurmak, ima etmek, bardağı taşırmak, tedirgin etmek, şakaya boğmak, yaraya dokunmak,

değişime izin vermemek, yoksun bırakmak, yardımı esirgemektir(5).

Duygusal istismar: Kişinin yeteneklerinin üzerinde istek ve beklentiler içinde olunması,

duygusal birlikteliğin olunmaması, çocuğa lakap, küfür ile olumsuz özelliklerin yüklenilmesi, kasıtlı

olarak sözel ve davranışsal negatif uyarı verilmesi, izole edilmesi, korkutulması,

haksız yere suçlanmasıdır. Eksibisyonizm cinsel tacizdir.

Fiziksel istismar: Kişinin çimdiklenmesi, ısırılması, vurulması, tekmelenmesi, yakılması, ağzı

kapatılarak boğmaya teşebbüs edilmesi, sarsılması ya da diğer herhangi bir araçla veya araçsız

başka şekilde çocuğun bedenine zarar verilmesidir.

Cinsel istismar: Duygusal ve bilişsel olgunluğa erişmemiş bir çocuk ve gencin tam

olarak anlayamadıkları, bilerek onaylamadıkları tarzda erişkinin cinsel ihtiyaçlarını karşılamasıdır.

İhmal: Kişinin barınak, yiyecek, giyecek, eğitim,

denetim, sevgi, tıbbi bakım gibi ona gerekli olan gereksinimlerinin karşılanmamasıdır.

Meslek sahiplerinin istismar veya ihmal belirtisi gördükleri zaman TCK’nın 278-279-280.

maddelerine göre ihbar etmesi gerekir.

Cinsel istismarda risk: Demografi k özellikler, madde kullanımı, erken yaşta cinsellik, etnik azınlıktır.

Kişinin diğerinin istediği yere gitmesi yiyecek verilmesi, koleksiyon gösterilmesi, oyun programı

verilmesi ifade edilerek kandırılmak suretiyle olur(3). Video kayıtları yeniden travma oluşturmayı

engeller. Travmatik deneyimlere göre bir görüşmeci ve bir çocuk ve çocuk duygusal durumu

geliştirmede yararlıdır. Bilgi üretimini sağlar. Kendini ifade etmesini artırır(4,6).

Akran şiddetinde mağdur mutsuz, stresli, endişeli, utangaç, somatik şikayetlerini takiben

posttravmatik bulgular geliştirebilir. Zorbalığın hedefi korkutmak, kızdırmak, hayal kırıklığı

oluşturmak, küçük düşürmek, reddetmek, izole etmek, umutsuzluk ve endişe oluşturmaktır. Çözüm

önerileri: İddialı disiplin, şikayet kutuları, danışmanlık yapma, arabuluculuk yapma, paylaşılan ilgi

ve katılımcı yönetimdir(10).

ENSEST: Ensest, yıllardan beri istisnalar dışında tabudur. Tarihsel açıdan bakıldığında Peru,

Mısır ve Japonya’da kraliyet ailesinin safl ığını korumak için bu yol meşru sayılmıştır. Baba veya

üvey baba çocuğu ile cinsel ilişkisinde sıklıkla yalnız yaşayan, cezaevinden yeni çıkan, madde

kötü kullanımı olan, evlilik birlikteliği sorun olan kişidir. Aile kalabalık, bir arada yaşamaktadır.

Anne ile oğul, kardeş ile kardeş cinsel ilişkisinde sıklıkla psikoz bağlantısı sıktır. Fail olayı iftira

olarak tanımlamaktadır(7). Uyumsuz rolde baba kaotik duruma yol açar(11). Kayıplar ve yastan

kaçınma süreci olayın yinelenmesinde etkilidir. Mağdur yadsıma, bölünme, bağımlılık savunma

düzeneklerini kullanır. Saldırganla özdeşim olarak idealizasyon olabilir(12). Ensest olgularında delil

toplanması ve tanı koyma güçlüğü bulunmaktadır(13). Ergenlerde tanısı ruhsal patolojiler travma

sonrası stres bozukluğu, major depresif bozukluk, intihar ve dissosiyatif amnezi sıktır. Hamileliğe

bağlı psikolojik ve sosyal zorluklar bulunmaktadır(14).

KAYNAK:

1. Akdeniz F, Aldemir E. Kadınlara özgü ruhsal hastalıklar. Klinik Gelişim 22/4:80-83, 2009.

2.Şahin D, Ertekin E. Fiziksel Hastalıklar ve cinsel işlev bozukluğu. Klinik Gelişim 22/4:75-79, 2009.

3.Davies EA, Jones AC. Risk factors in child sexual abuse. Journal of Forensic and Legal Medicine 20/3: 146-150, 2013.

4.Katz K. Hamama L. Draw me everything that happened to you”: Exploring children’s drawings of sexual abuse. Children

and Youth Services Review 35 (2013) 877–882.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

176

5. Cüceloğlu D. Yeniden insan insana. Remzi Kitabevi, İstanbul, 1994.

6. Ko¨pse´n S, Nystro¨m S. Learning in practice for becoming a professional forensic expert

Learning in practice for becoming a professional forensic expert. Forensic Science International 222:208–215, 2012.

7.Faulk M. Basic forensic medicine. Blackwell Scientifi c Publications, London, 1994.

8.Taktak S, Uzun I, Balcıoğlu İ. Gender differences in completed suicides in Istanbul, Turkey Journal Of Affectıve Dısorders

145/3:394-399, 2013 .

9. Yörükoğlu A. Çocuk ruh sağlığı. Özgür Yayınları, 2003, Ankara.

10. Ural B, Özteke N. Okulda zorbalık. Kök yayıncılık, Ankara, 2007.

11. Kaos GL. Lezbiyen ve geylerin sorunları. Ayrıntı Basımevi, Ankara, 2003.

12. Vahip I. Psikoanalitik açıdan yasak-sevi (insest) eylemi. Türk Psikiyatri Dergisi 6/1:54-60, 1995.

13.Atılmış ÜÜ,Gündüz T, Karbeyaz K, Balcı Y, Oral R. Olgu Sunumu: Ensest Yüksek Şüphe ile Bir Olgu Tanısında zorluk.

Türkiye Klinikleri J Foren Med 5 (3) :124,132, 2008.

14. Aktepe E, Kocaman O. Gebelikte ortaya çıkan kardeş ensest. Anadolu Psikiyatri Dergisi 14/2: 177-180, 2013.

RAPOR

İlgi 01.12.2013 tarih ve… tarihli yazınız.

AB’nin beyanlarına başlı başına veya yan delillerle desteklendiği takdirde itibar edilip edilmeyeceği,

olay tarihinde iddia edilen cinsel saldırı eylemine beden ve ruh bakımından kendisini savunabilecek

durumda bulunup bulunmadığı, eylemin ahlaki redaetini idrak edip edemeyeceği ve ruh ve beden

sağlığının bozulup bozulmadığı hususunda rapor istenmesi üzerine adı geçenin muayenesi

yapılarak ekte gönderilen dosyası incelendi.

…tarihinde evlendirilmek istendiğinden baskı görerek Trabzon’a kaçmış. Trabzonda otoparkda

dolaşırken biri öpmeye kalkışmış. Kafasına taş vurmuş. Polis karakola götürmüş. Evden kaçtığına

pişman olmuş.

Ruhsal muayenesi: Görünümü yaşına uygun, kaygısı nedeniyle konuşmaktan kaçınan, saygılı

kadın. Duygu durumu depresif. Affekti düşünce içeriği ile uyumlu. Aynı olayları tekrar yaşayacağına

dair korkuları mevcut. Yoğun suçluluk duyguları mevcut. Gelecekle ilgili kaygıları ve umutsuzlukları

bulunmakta. Olayla ilgili hatırlatıcı uyaranlarla ortaya çıkan yoğun sıkıntı ve huzursuzluk hali,

dikkatini yoğunlaştırma güçlüğü, aşırı irkilme tepkisi gösterme, uyku sorunları ve stres belirtileri

saptanmıştır. Zekası hafi f derecede zeka geriliği mevcut. …’nın yaşı, bilgi, görgü ve sosyal durumu

itibariyle iddia olunan cinsel fi ile gösterdiği rıza’nın geçersiz olduğu anlaşıldı.

Dosyasının incelenmesinde …isimli şahsın öpmeye kalkıştığı ve bu sırada taş vurulduğundan canı

yandığını bildirdi.

SONUÇ: Yukarıda muayene bulguları bildirilen Ali ve Ayşe’den olma 14 yaşındaki AB’nin

1. Beyanlarına başlı başına veya yan delillerle desteklendiği takdirde itibar edilebileceği;

2. Olay tarihinde iddia edilen cinsel saldırı eylemine beden ve ruh bakımından kendisini

savunabilecek durumda bulunmadığı,

3. Eylemin ahlaki redaetini idrak edemeyeceği,

4. Ruh ve beden sağlığının bozulduğunu bildirir rapordur.

CİNSEL SALDIRI: Cinsel saldırı failin cinsel arzularını tatmin amacıyla mağduru uygun yere

götürme uğraşısı ve bu yönde davranışlarını gösterme sürecini tamamlamasıdır.

Cinsellikle ilgili korkular hamile olma, saldırı, işe yaramama, hayır dediğinde reddedilme, partnerini

itici bulma, kendine olan saygısını kaybetme, bağımlı olma, istemediği halde cinsellik, orgazm

olmama gibi duygusal süreç sık yaşanır. Erkeklerde ise değişik partnere sahip olma arzusu,

kadınların sıkılganlığı, av peşinde olma, istediği zaman cinsellikte bulunamama, red edilmeye

dayanamama, sevildiğine dair cümleler söylenilmesi, cinsel ihtiyacını söylemede zorluk tarzı çelişki

ve endişe taşımaktadır(1-4).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

177

Nefret, karşı cinsi nesne görme, sosyopati, kendini ispatlama aracı olarak yapılır. Kötü dokunuş

korkmuş, üzgün, kafası karışmış, kızgın, kafası karışmışlığa yol açar. Hayır yapma, istemiyorum,

söylerim denilir. Sırlarla kandırırlar, tehdit ederler. Söylersen sana kızarlar. Söylemezsen sana

oyuncak alırım derler. Söylersen seni sevmem diyenler vardır. Sen istedin, hoşuna gitti söylenir.

Başın derde girer denir. Bu tür cümlelere hayır diyerek uzaklaşmak gerekir. Başkasına söylemeye

devam edilir. İstismar anlatan çocuk sakince çocuğu dinlenir. Kişinin anlaşıldığı belirtilir. Üzüntü,

kızgınlık belli etmeden ve sorgulamadan uzmana giderek yardım istenir(5-7).

Cinsel saldırıya uğrayan kişilerde ruhsal değişlimler kişiye göre değişmekle beraber kişilik

değişimleri, kaygı bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu (korku reaksiyonları, kabuslar,

uyku bozukluğu, ağlama nöbetleri, dikkat eksikliği), disosiyatif bozukluklar (zihinsel kaçış, bilinç

düzeyinde bozulmalar, amneziler), konversiyon bozuklukları (inkar, duygunun izole edilmesi,

bölünme), depresyon ve düşük benlik saygısı, yoğun suçluluk düşlük güven duygusu ile cinsel

davranış bozuklukları ve cinsel kimlik bozuklukları bulunabilir(8-10). Olay yerine gidememe, buraya

benzer yerleri artırma meyli bulunur. Saldırgana ait korku ve aşırı uyarılmışlık diğer insanlara da

yönelir. Olay gözünün önünde yeniden canlanır. Beslenme bozuklukları, madde kötüye kullanımı,

uyku bozuklukları, psikosomatik hastalıkları ile birlikte sorun artar. Ayırıcı tanı adli olgunun

sınırlarını belirlemek, öznelliği artırmak için yapılır. Yapay bozukluk: Varsayarak, amaclı, taklidi

abartarak, ya da kendini uyaran fi ziksel ve / veya psikolojik rahatsızlıkları sonucu yapay pedofi li

olguları oluşturulabilir(11-14). Münchausen sendromu, fi ziksel ya da ruhsal belirti ve bulguların

amaçlı olarak ortaya çıkarılması veya bu tür belirtiler varmış gibi davranılmasıyla karakterizedir.

Munchausen by proksi aileler ya da çocuğa bakmakla yükümlü kimseler çocukta hastalık yaratmakta

ya da uydurmaktadır(15). Hastanın hastane değiştirmesi, hekim değiştirmesi tanı güçlüğü yaratır.

Velayetin kaldırılması, çocuk bakımının devlet tarafından yapılmasını gerektirir.

Aktif psikopatolojileri olmayan faillerin, akraba dışı tanıdıklara cinsel saldırı yaptıkları % 32.50’sinde

posttravmatik stres bozukluğu olduğu ve ailelerin % 91’inin çocuklarını destekleyip, korudukları

anlaşılmıştır(1).

Bazı kişiler etrafına inandırmak, iftira çürütmek, güçlü oldu¬ğunu göstermek isteme nedeniyle

vajina muayenesi isterler. Varlık nedeni, yara, olguların özelliklerine göre kişinin özel ya¬şamını

gizlilik ilkesi gereğince muayene yapmamak, kişiye destek olmak muaye¬neden daha önemlidir.

Muayene savcılığın istemiyle yapılması tercih edilir(16). Ebeveyne karşı kışkırtma, yaban¬cılaştırma

durumlarında çocuğun ruhsal durumu bozulur. Çocuk tutarsız, zayıf, saçma mantığa sürüklenmiş

olabilir. Ço¬cuk ebeveyne karşı ambivalan duyguları eksiktir. Bir kişiye koşulsuz destek verir.

Çocukta belirgin bir suçluluk yoktur. He¬def kişi ve yakınlarına yoğun kin, nefret duyguları belirgindir.

Sert cinsel ilişki, cinsel saldırı ve taciz, penovajinal orantısızlık, premenerşal ve postmenapozal

dönem, puerperium, kadınların cinsel ilişki için yetersiz duygusal ve fi ziksel hazırlığı, geçirilmiş

vajina ameliyatları, pelvikradyoterapi, afrodizyakların vajinal lumbrikan olarak kullanımı ile

intravajinal yabancı cisim kullanımı, düşmeye bağlı yaralanmalar kadın ve erkek cinsel organında

yırtılmaya yol açabilir. Cinsel saldırı olarak değerlendirilmemelidir(6). Kalp krizi sonrası cinsel ilişki

kişinin yaşam süresini azaltmaz.

CİNSEL SALDIRILARDA İLAÇ KULLANIMI: Acil servise getirilen entoksike kişi kırılgandır,

beklentileri ve fantezileri nedeniyle iletişim kurma sorunu bulunur. Olabilecek yeni yaralanmaların

ve zararların önüne geçmek için hospitalize edilir.

Cinsel saldırıların % 3-10’unda entoksikasyon bildirilmiş olup en sık kullanılan madde eroin,

esrardır(22,23). Cinsel ilişkiyi kolaylaştırmak için rohypnol, gamahidroksibütirik asit, ketamin,

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

178

hipnotikler, zopiclone, zolpidem, kloral hidrat, histamin H1 antagonistleri, etanol, esrar, ekstazi,

kokain, LSD, antikolinerjikler, barbitüratlar, ketamin, dekstrometorfan, gama-hidroksibütrat,

opioidler, skopolamin, oxymetazoline, diğer ilaçlar kullanılır(22,23).

Bilinç bulanıklığı, oryantasyon bozukluğu, anterograd bellek bozukluğu, dikkat dağınıklığı,

diskalkuli, soyutlama yeteneğinde bozulma, konuşma, hareket, denge bozuklukları, apraksi

bulunur. Akut başlangıçlıdır. Hastada utanma, aşağılanma, anksiyete, konfüzyon, donakalma,

olayı anlatmak istememe, çoğu hastada suçluluk duyguları olabilir. Bilgilendirilerek delil idrar, kan

laboratuara gönderilmek üzere alınır(24,25). Bir kurban utanç, korku, şüphe ve güvensizlik gibi

duygusal travma nedeniyle birkaç gün sonra polis ya da diğer yasal güçlere şikayet olabilir(26).

Kişi otoerotik asfi ksi sonucu ölebilir. Kokusuz, tatsız olduğundan cinsel saldırı öncesi kullanılır(23).

Failin ceza artma nedenidir. Mağdurun bilmeden, tehditle madde alması suç değildir.

Ebeveyn yabancılaştırma sendromu: Çocuğun velayeti ile ilgili anlaşmazlıklarda ortaya çıkan

bilinçli ve programlı olarak yönlendirilen çocuğun diğerine karşı yabancılaştırılması ile seyirli bir

hastalıktır. Çocuğun babasına karşı gösterdiği ifadelerin günlük hayatın ve cinsel ilişkinin özellikleri

içerisinde çelişkilidir. Bu nedenle olayla ilgili yaşamsal temalar hakkında bilgi toplanmıştır.

Ötekileştirilmiş, yabancılaştırılmış baba veya annenin, insan haklarının korunması açısından

tarafl arın bilgilendirilme, tedavi edilme gereksinimlerinin adli tıp uzmanlarınca usulüne uygun

vurgulanması gerekir. Ço¬cuğun üstün yararı da bunu gerektirir. Anne veya babadan birinin

çocuğu geçici diğerine gösterilmeme durumlarında çocuğun haczini öngören İcra İfl as Kanunu

hükümlerinin uygulanması yanlıştır.

Hastalığın özellikleri:

1. Hedefteki ebeveyne karşı iftira kampanyası

2. Hedefteki ebeveyni reddetmek için çocuğu tutarsız, mantıksız, zayıf ve saçma bir mantığa

sürükleme.

3. Çocuğun yaşantısı ve gelişimsel süreci ile tutarsız ifade, terim ve senaryolar üreretilmesi.

4. Çocuğun ebeveyne karşı ambivalan duygularının eksikliği.

5. Hedefteki ebeveynin ret kararının çocuğun kendisi tarafından verildiği iddiası

6. Çocuğun yabancılaştıran ebeveyne karşı koşulsuz otomatik desteği

7. Çocukta belirgin bir suçluluğun olmaması

8. Hedefteki ebeveynin geniş ailesine karşı yayılan kin ve nefret duyguları

Çocuk sonuçta; zihinsel uğraşı olaya yönelik yoğunlaşır. Travmatik olay sanki yeniymiş

yaşanıyormuş gibi davranır veya hisseder. Çözülme, bedenine yabancılaşma, insanlardan

uzaklaşma, duygulanımda kısıtlılık, yaratıcılıkta azalma ve hayal oyunlarına yönelme, korku,

irkilme, rüyalanmada artış, geleceğe ilişkin karamsarlık ve evden uzaklaşma oluşur.

Ayırıcı Tanı:

1. Cinsel istismar: Kişi olay sonrası irkilme, korku, kaçınma, tekrarlayan korkulu bellek durumları

belirgindir. Posttravmatik stres bozukluğu tanısı vardır. Fizik muayene bulguları sıklıkla pozitiftir.

2. Duygusal istismar: Kişi sıklıkla uyum sorunlarından bahseder.

3. Sanrısal Bozukluk: Çocuk diğer ebeveyne karşı bilinçli ve kasıtlı yalan ve iftira üretir.

4. Paylaşılmış psikotik bozukluk:

5. Kişilik bozukluğu: Paranoid kişilik bozukluğu, borderline kişilik bozukluğu, narsistik kişilik

bozukluğu olabilir. Gergin, genelleştiren, uygun olmayan davranış sergileyen tutarsız kişiler için

düşünülebilir(17-20). Fail olayı sıklıkla zararsız, önemsiz vurgular. Çocuğun provoke ettiğini bildirir.

Öğretici etkinlik, bilgilendirme olduğunu açıklar. Küçüğün hoşuna gittiğini bildirir(21).

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

179

KAYNAKLAR

1. Aktepe E, Işık A, Kocaman O, Eroğlu FÖ. Bir üniversite Hastanesinde değerlendirilen cinsel istismar mağduru çocuk ve

ergenlerin demografi k ve klinik özellikleri. Yeni Symposium 51/2:115-119, 2013.

2. Bilge Y. Tıp Düzleminde adalet. Atlas Kitapcılık, Ankara, 2013.

3. Sayıl I, Türkiye’de intihar sorunu. Kriz Dergisi 2:293-298, 1994.

4. Ruhsal ve Davranışsal Hastalıklar Ruh Sağlığı Bölümü Dünya Sağlık Örgütü Cenevre .2000. İntiharın Önlenmesi

Hapishane Çalışanları İçin Kaynak. Sağlık Bakanlığı, 2004, Ankara.

5. Tarkan N. Psikolojik savaş. Timaş yayınları, İstanbul, 2012.

6. İkiz FE, Totan T, Karaca R. Sorumluluk inançlarını artıran faktörleri belirleme ölçeğinin uyarlanması. Yeni Sempozyum

51/2: 105-114, 2013.

7. Savaş A, Efesoy O, Çayan F, Çayan S, İstemli cinsel aktivite sırasında oluşan cinsel yaralanmalar. Ulus Travma Acil

Cerrahi Derg 18 (6):519-523, 2012.

8. Bildik T, Somer O, Başay BK, Başay Ö, Özkarar B. Kendine zarar verme davranışı değerlendirme envanterinin Türkçe

formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psi Dergisi 24/1: 49-57, 2013.

9. Bilge Y. Adli tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

10. Çevik A. Mağduriyet psikolojisi ve toplumsal yansımaları. 21. yüzyılda Sosyal Bilimler 2:65-83, 2013.

11. Herman J. Travma ve iyileşme. Çev. Tosun T. 2007, İstanbul.

12. Bahar Hİ. Suç mağdurları. Adalet Yayınevi, Ankara, 2006.

13. Balcıoğlu İ, Kocabaşoğlu N. Öcek T. Mağdur ve Mağdur Psikolojisi. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 4(1):9-

14, 2011.

14. Türkçüer İ, Serinken M, Sengül C, Özen M. Munchausen Sendromu mu? Yoksa Temaruz mu? Türkiye Acil Tıp Dergisi

10(1):38-40, 2010.

15. Demir K. İmaj yönetimi. Sandal yayıncılık. Ankara, 2003.

16. Yaşar Teke H, Birincioğlu İ, Bilge Y. Cinsel Suç Olgularında Mağdur Profi li: Ordu Örneği. 15. Ulusal Adli Tıp Günleri, 3-7

Kasım 2010, Antalya.

17. Torun F. Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu. Psi¬kiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

3(3):466-482, 2011.

18.Erdoğan E. Boşanmayla ilişkili Art Niyetli Anne Sendrom. http://www.belgeler.com/blg/2pt6/bo¬sanmayla-iliskili-artniyetli-

anne-sendromu. (ET: 18.07.2013).

19.Dottan F, Goldblatt R, Orlee CM. The experience of motherhood for alienated mothers Child and Family Social Work 17/

3: 316-325, 2012.

20.Anna Lubrano L, Stefano F, Malagoli TM. Parental Alienation Syndrome in Italian legal judgments: An exploratory study.

International Journal of Law and Psychiatry 35/4: 334-342, 2012.

21. Alay C, Polat O. Pedofi li nedir, ne değildir? Değişen dünyada Biyoetik 208-216, İstanbul, 2012.

22. Bilge Y, Adli Tıp, İstanbul yayınevi, Ankara, 2012.

23. http://en.wikipedia.org/wiki/Drug_facilitated_sexual_assaultm (ET 28.05.2014).

24.http://egeweb.ege.edu.tr/med/fi les/re%C3%A7ete%20g%C3%BCnleri%20sunumlar/Psikiyatrik%20aciller%20-%20

%C3%96.%C3%96.%20Sert%C3%B6z.pdf (ET 26.05.2014).

25. Bilge Y. Tıp Düzleminde adalet. Atlas Kitapcılık, Ankara, 2013. http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/862.pdf (ET

26.05.2014).

26. Efeoğlu P, Dağlıoğlu N, Hilal A, Gülmen MK. Cinsel Saldırı Kullanılan İlaçlar: Özellikleri ve Toksikoloji Araştırmalar. Arşiv

Tıbbi Değerlendirme Dergisi . 22 (3) : 418-425, 2013.

MALA YÖNELİK SUÇLAR: Hırsızlık başka bir kişiye ait taşınırı sahibine haber vermeksizin

yararlanma kastıyla almaktır. TCK 141-147’ye göre hırsızlık, nitelikli hırsızlık, cezayı arttıran

ve azaltan haller malın değerden az olması, kullanma hırsızlığı, zorunluluk hali tanımlanmıştır.

Gece, birden fazla kişi ile, fahiş değeri olan cismi almakla, kişinin malını koruyamayacak durumda

olmasından, kişinin kendisini savunamayacak durumda olmasından, doğal afet ve sosyal olaylarda,

taklit anahtarla almasında, bilişim suçunda, resmi sıfat takınmasında ceza arttırılır. Açlık, hastalık

nedeniyle hırsızlık zaruret hali olarak değerlendirilerek ceza azaltım gerekçesi olabilir(1-3).

Politik, intikam, aidiyet(gençler arkadaş grubu içerisinde kahraman olma), sigortadan para alma

kastıyla da hırsızlık yapılır. Kişinin spor ile kahraman, ünlü olma durumu aklımızdadır. Simülatörler

bilmiyorum kelimesini sık söyler. Yüz ve mimik hareketleri birbirine uymaz. Tereddütlüdür.

Tasarlayarak acayip hareketler yapar.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

180

Depresyon dalgınlıkla, aşırı yorulmayla birlikte hırsızlık işleyebilirler. Anksiyete bozukluğunda

dalgınlık olabilir. Mani de yükselmiş duygu durumu, hareket ve enerji artışı, cinsel ilgi artışı, uyku

azalması, irritabilite, konuşma hız ve miktar artışı, düşünce yapı bozukluğu, düşünce içeriğinde

çeşitlenme, saldırgan davranış, dış görünümde değişiklik ve içgörüde farklılık gözlenir(4-6). Bipolar

bozuklukta heyecanlı pervasız açıklamalarla hırsızlıklarını güçlü olduklarını bildirmek için açıklarlar.

Kleptomanide hırsızların %3,8 ile 10’u kleptoman oldukları bildirilmiş. Önüne geçilmez gerilim

hissiyle ve istekle impulsif birden fazla hırsızlık söz konusudur(7). Fetişizm en az 6 altı ay süreyle

kadın çamaşırlarının çalınması söz konusudur. Patolojik kumar oynama kişinin toplumsal ve mesleki

işlevini olumsuz etkileyen bir tarzda engellenemeyen hırsızlık söz konusudur. Psikozlarda suç

işleniş tarzının basit ve anlamsız olması, kişinin suç işlemekten pişmanlık duymayışı, suç işlememiş

gibi hareket etmesi ceza sorumluluğunu ortadan kaldırır. Zeka özürü: Parlak büyük eşya toplamaya

meyillidirler. Çaldıklarının neye yaradığını ve ne yapacağının genellikle bilmezler. Konfüzyon

mentalede kısa süreli impulsif olaya amnezik hırsızlık yapılır. Çalınan eşya gizlenilmez. Epileptikler

izah edilemeyen tuhaf hırsızlık işler. Kötü madde kullanımı: Madde temin etme maksadıyla sıklıkla

soy bağı olan kişinin para ve eşyalarını çalar. Anne babayı savurganlık nedeniyle yoksunluğa

düşürdüğünden kişi vesayet altına alınır. Kişilik bozuklukları: Antisosyal kişilik bozukluğu sıklıkla

gasp ve hırsızlığı işlerler. Demans: Kişinin toplumsal saygınlığıyla bağdaşmayan ve ihtiyacı

olmayan eşyaları toplamasıdır. Hasta neyi niçin çaldığını bilmez. Çalma gerekçesi bulunamaz.

Endokrin sistem bozukluğu olan hipotiroidi, hipertiroidide dikkat ve affekt kusuruyla hırsızlık yapılır.

Bu durumlarda ceza sorumluluğu azaltılır veya olmaz.

Yağma tehdit veya cebir kullanma ile hırsızlık fi ilinin bileşik halidir. Özel hayatın gizliliği, konut-işyeri

dokunulmazlık ihlali de söz konusudur.

Hırsızlıkta üçüncü kişinin hırsızlık malını alması halinde malın müsadere edilmesi ile şu koşullar

araştırılır(TCK m 54): 1. Alış fi yatı ve alma koşulları nedir? 2. Neden yetkili kişi veya bayiden

alınmamıştır. 3. Kayıt dışılık sorunu nasıl aşılabilir.

Çocuklarda hırsızlık sebepleri şunlardır:

1. Zayıf dürtü kontrolü, anlık haz istemelerinden olabilir.

2. Yetişkin dikkatini çekmek istemiştir.

3. Çalmanın yanlış olduğu öğretilmemiştir.

4. Başkasına ait eşya hata ile alınmıştır.

5. Aile yakınlık eksikliği ve ihmal hissini çalıntı nesnenın bağlantı nesnesi olduğundan almış olabilir.

6. İstismar nedeniyle ihtiyaç duyduğu yardımı böyle aldığını düşünebilir.

7. Yeni bir eve, okula taşınma nedeniyle kaygı, öfke nedeniyle almıştır.

8. Ebeveyn boşanması gibi büyük bir yaşam değişikliğinden kaynaklanan yabancılaşma için

yerinden duygularını ifade ediş tarzı hırsızlık olabilir.

9. Akranları tarafından reddedilen kişi intikam maksadı ile zarar vermek için almış olabilir.

10. Ekonomik kıtlık nedeniyle satın alamadığı popüler marka giyim ya da elektronik cihazlar

çalınmış olabilir.

11. Sert ve önemli görünmek için çalmış olabilir.

12. Akran grup üyesi veya uyumu için çalınmış olabilir.

13. Çalmak heyecan verici olabilir.

14. Daha ağır suç veya durumdan kurtulmak için çalmış olabilir.

15. Otoriteye karşı isyan nedeniyle hırsızlığa yönelmiş olabilir.

16. Uyuşturucu satın almak için paraya ihtiyaç olduğundan çalmıştır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

181

Kundaklama nedenleri şunlardır:

Davranış bozukluğu: Cinsel haz duyma, eğlenme, can sıkıntısı, kendini kanıtlama isteği yangın

çıkararak yerine getirilir. Dürtü kontrol bozukluğunda kişi rahatlar. Piroman yangını dikkatle izler,

yanlış yangın alarmı verir, yangın söndürme araç ve gereçlerine ilgi gösterir.

İntikam, kin, nefret, gözdağı vermek için ayrımcı nedenle yangın çıkarırlar.

Kıskançlık nedeniyle memmun olmayan kişi evini, çiftliğini yakar. Kibirli veya kahraman kişi rolü

hissedilebilir.

Suçu gizlemek, delilleri yok etmek için katil yangın çıkarır.

Sigorta şirketinden para almak için çıkar sağlanır.

Akıl hastalıkları: Alkolizm, madde bağımlığı, kişilik bozuklukları olan vandallar vardır.

Siyasi ve politik nedenle yangın çıkarıp sabotajcı teröristler vardır.

Mali sıkıntısı olan, kısa vadeli iş sorunu olan, planlanmış ifl as etmek isteyen, iş rekabetini önlemek

isteyen, yıldırı iddiası olan da yangın çıkarır.

VANDALİZM:

Kişinin isteyerek ve bilerek eşyayı, doğayı bozması, yıkması, dağıtmasıdır. Mağdur davranışı: Bu

olmamalıydı. Bu son olsun. Burası hepimizin. Nedir bu düşmanlık? Kentimize acıyın. Neyin zaferini

kutluyorsunuz? Bu nasıl sevgi? Araçtan ne istediniz? Bayrağımızı bile yaktılar. Küfür etmemeliydiler.

KAYNAKLAR

1.Bilge Y, Hırsızlık Fiillerinde Cezai Sorumluluk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 45/1-4: 153-159, 1998.

2. Bilge Y. Adli Tıp, İstanbul Tıp, İstanbul, 2013.

3.Sercan M. Adli psikiyatri uygulama kılavuzu, Bilimsel Çalışma Birimleri Dizisi No 5, 2007, Ankara.

4. Seyisoğlu R. Konuşma bozukluklarının adli tıp bakımından değerlendirilmesi. Adlî-Tıbbî Ekspertiz Iı: 33-34, 1955.

5. Çam Z, Seydoğulları S, Çavdar D, Çok F. Ahlak Gelişimine klasik ve yeni kuramsal yaklaşımlar. Kuram ve Uygulamada

Eğitim 12 (2): 1211-1225, 2012.

6. Karadağ F, Oral T, Yalçın FA, Erten E. Young Mani Derecelendirme Ölçeğinin Türkiye’de

Geçerlik ve Güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 13(2):107-114, 2001.

7.Kandemir F. Büken B, Büken E, Erkol Z. Kleptomani (Çalma Deliliği)’ye Yol Açan Faktörler ve Ceza Sorumluluğu’nun

Değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 4(2): 21-24, 2014.

SONUÇ: Kitapı okuyunca aklımda kalanlar nelerdir?

YANIT: Kendisiyle barışık değerliği olan kişi özgüven ve özerkliğini korur, geliştirir, değişir.

Kişinin değerleri temel özgürlükleri geliştirmek, ayrım gözetmemek, esnek olmaktır. Eşit davranır.

Kişi dayanışma ve güçlendirilmiş işbirliği içindedir. Sorumluluk dürüstlüklük çerçevesinde kayıt

belgeleri ile değerlendirilir. Etkinlik samimi, konuya hakim, tanımlayıcı, inandırıcı, samimi, uygun

giyim kuşam ile yapılır. Kişilerin etkili kanun yoluna başvurma durumunda illiyet bağı şart, etkin

sebep, en çok etkileyen sebep, uygun sebebe göre değerlendirilir. Etkinlik sırasında yalnızlık,

suçlama, utanma durumu açısıdan duygu durum değerlendirmesi hesap verebilirlik ve kurala

uyma koşulu ile yapılmaktadır. Kaygı, endişe, umutsuzluk, öfke, kırgınlık, ezilmişlik, engellenirlik,

dışlanmışlık, yargısız infaz, susturulmuşluk, yalnızlık sorunu ağırlaştırır. Tehdit, tahrik ve agresyon

tanımlaması karşısında şaşırma, korkma, donakalma, öfke yerine sosyal tanımlanmalar ve zaruret

hali (istisna) yapılır. Suçlama ve utanç ek sınırlar getiren, karıştıran, genelleştiren, yapay, baskılayanyön

değiştirttiren, yansıtan, merkezileştiren, korku-panik oluşturan, karar alma süreçini bozan, biat

kültürü oluşturan olay sorundur. Bir sorunla karşılaşınca yapılandırarak, örüntüsel değerlendirmesi

tahaahhüt ve gizlilik çerçevesinde yapılır. Problem açık tanımlanmıştır. Olan ve ölen kabul edilir.

Red alındaki inkar, suçlama,, utanma, öfke, pazarlık, kabul tarzlı sorun alanına da dikkat edilir.

Alternatif durumlar ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Seçim zaman ve çıkar sorunsalı olmadan net ve

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

182

değişmez niteliktedir. Her şey bilinmez, onaylanmaz, düzeltilmez, sevilmez. Epidemiyoloji, etyoloji,

patogenez, klinik ve prognoz bağımsız değişkenlerdir. Risk tehlike, olasılık, girişim tipi, izlem ve

olayla ilgili geri bildirimle ölçülür. Şimdi burada ilkesine göre olayı düzelten-kontrol eden, baskılayan,

kolaylaştıran (predispozan), hızlandıran (presipitan) durumlar bağımlı değişkenlerdir. Kritik kontrol

noktaları değerlendirilmiştir. Görevli olan misyon ve vizyon gereğini öngörmeye göre düzenleyen

yetkilidir. Basit, doğal, kendiliğinden, içten, samimi, çoklu, derin, çeşitli, dürüst, özerk ve otonom

olan gerçektir. İzin verilen risk öngörülmeyen, öngörüpte engellenemeyen, paylaşılan, süpervizyona

açık ise sorumsuzluk gerektirir. Olayın normalden sapması, olay yerinin alt yapı uygunluğu, neden

sonuçta ihmal veya özen eksikliği (güvenlik tedbirleri (kritik kontrol noktaları), önleme, zamanında

müdahale, sonrasında konsultasyon istekliliği); tehdit, tahrik durumları kayıt belgeleri incelenir.

Çalışan yetkili ve yeterliğine göre kusur belirlenir. Sosyal öğrenme, öğrenilmiş çaresizlik, seçim

zorunluluğu, önyargı, mantık bölünmesi, tekrarlı üstünlük, yönetici açığı, itimat durumu, anlam

yükleme, koşullanma gibi modeller sorun tanımlanmasında yararlıdır. Minimal entropi gereği şimdi

burada toplam kaliteye göre yaşayabiliriz. Olumsuz durum göz ardı etmeden yeterli ve sınırlı

önemseyerek zamanla, model geliştirerek yapılandırılmış süreçle içgörü çerçevesinde geliştirilir.

POLİTİKA, TIP VE HUKUK ALANINDA ERDEM ÜZERİNE

Suç kabul edilmediğine göre insan adaleti arar. Bu konuda baz insan haklarıdır.

Politikacılar örnektir. Öfke kontrolünde topluma liderdir. Politikacı liderler tarafından söylenen

“Yüz karası”, “kimsin”, “diplomayı nereden aldın?” tarzı tümcelerin hukukçular için anlamını

değerlendirmek maksadı ile yazmaktayım.

Sağlık çalışanı çok yakınının katilini bile zor olsa da tedavi eder. Nitekim doktor katilinin de tedavisini

düzenledik. Ülkemizde bir öğretim üyesini öldüren evladın olması da bu konunun yadsımadan

çözümü gerektiğini de göstermektedir. Tıpkı hukukçuların yaptıkları hukuki değerlendirmelerde

olduğu gibi hekimler de tarafsız ve bağımsız hizmet vermektedir.

Kişi kendisine veya yakınının canına veya malına (zararı durdurma, engelleme öncelikli) yönelik

yakın ve gerçek bir tehlikeyi tehlikeyle orantılı bir tepkiyle o anda ortadan kaldırmak maksadı

ile insan öldürebilir(meşru savunma). Bu durum istisna olup, dar manada yorumlanır. Cezada

üst sınır yaşam hakkı ihlalidir. Katil ile karşılaşan mağdurun kurtulma imkanı vardır. Ancak idam

mahkumunun umutsuz durumu çıldıracak tarzda algılanması olduğu durumda bir işkence aracı

olarak algılanır. İdam cezası çoğu ülkede kaldırılmasının nedeni suçlunun yeniden yargılanma

hakkı, suçlunun düzelerek değişim, topluma yararlı olma ve cezaevinden nadiren çıkma hakkıdır.

Yakınlarının suçlu ile görüşme ve sahiplenme hakkı da vardır. Nadiren mağdur yakınları da ceza

uygulanma koşulu ile faili affedebilir. Toplumun suçlunun tretmanını öğrenme, geliştirme hakkının

da korunması gerekir. Toplum suçludan üstün olduğundan öldürerek suçlu ile özdeşim göstermez.

İnsan haklarına göre vatandaş sorumluluk alma koşulu ile öfkelenir, hırçınlaşır, acımasızlaşır,

haksızlık yapar, gücenir, kin tutar, böler, ayrıştırır. Yönetici, politikacı muhatap kişiyi doğru belirler.

Tepki usulü uygundur. Bu nedenle olguya özgü davranır. Yetkilerini sınırlar. Onların sınırlı yetkileri

yanı sıra yükümlülükleri ve görevleri vardır. Bu sebeplerle yönetici uysal, hoşgörülü, acıları

paylaşıcı, bağışlayıcı, adil, sabırlı, katlanıcı, kucaklayıcı, yapıcı ve birleştiricidir. Acıları yarıştırmaz.

Düzenleyici ve kontrol eden lider öngörücüdür. Disiplinlerarası çalışır.

SONUÇ: Politikacı sağlık çalışanı ve adalet temsilcisinin yaptığı gibi humanist düşüncelerle

konuşabilmeli. Travmayı etkin dinleme, empati ile anlayacağız. Çözümü ise sosyal, hukuki

değerlendirmelerle beraber bulacağız.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

183

EDEPSİZLİK, TERBİYESİZLİK ÜZERİNE DEĞER ÜRETME

Hepimiz diğerine, ötekine gününü gösterme, öğretme, nasihat verme meraklısıyız. Sebep:

Omnipotentiz. Çoklu alanda güçlüyüz. Uzantılı yapıdayız. Ulaşmak, birleşmek, simbiyotik yaşam

istiyoruz. Bunu az kişi yapıyor. Örnek Sakıp Sabancı, Vehbi Koç. Narsistiz. Böylelikle kimlik,

bireyselleşme sağlıyoruz. Babadan, anneden ayrılıyoruz. Ölümsüz zannı ile yaşıyoruz. O yüzden

sürekli düzeltiyoruz. Politikiz. Böylelikle egemen ve hakimiyet alanımızı genişletiyoruz. İlke değer

gibi izafi olmayıp, kabul edilen, olmazsa olmazdır. İstisnası dar manada değerlidir.

Suçlayarak, utandırarak lider olduğumuzu göstermek isteriz.

Başkasına gününü göstermek, dersini vermek isteriz. Karışık değerler sisteminde basit nasıl

düşünülür? İzafi yeti şimdi burada kullanarak değer oluşturmak rasyonel düşünceye ulaşımı sağlar.

Zorluklar yeniliğe, sistem oluşturmaya açılmak içindir. O halde nasıl çözüm üretelim. Öngörü kriter

ölçütleri neler olduğu anlaşılması için bu yazı hazırlanmıştır.

ÖRNEK OLAY: Bazı kişiler “ …” diye bağırdılar. Hemen Başkan A…“Terbiyesizlik etmeyin” dedi.

Başkan “Edepsizlik yapma” dedi. O halde bu sorun hepimizin olduğuna göre nasıl çözüm üretelim.

Model teorisine göre yönetim açığı.

PATTERN: Edepsizlik.

HİPOTEZ: Lider ile nasıl hangi ortamda konuşulur?

İlkelerim için eleştirmeliyim.

ÖLÇÜTLER: Benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nitelik, ölçütlük, nitelik derecesi, karşıtlık,

neden-sonuç ilişkisi.

UYGULAMA SÜREÇİ: Tüme varım veya tümden gelim izafi yette yeri yoktur. İkilik veya yüzlük

sistem çeşitlik, derinlik, farklılık anlaşılması için kullanılır. Ölçütü anlamlandırınız.

VERİLER:

1. Maslov ihtiyaçlar: Fizyolojik (beslenme, cinsellik), Güvenlik (Başkası ile sorun oluşturma mı

yoksa kendimiz mi olmak), Aidiyet (Grup oluşturma)

2. SWOT: Strength (Güç: Omnipotentiz...), Weakness (Kendi zayıf alanlarımız yerine başkasının

alanına müdahale ederek genişliyoruz. “Sen kimsin” Kendi zayıf alanım:Çıplaklık ), Oportunity

(Fırsat; Okuyoruz, eğitim alıyoruz), Threats (Tehdit: Bana karışırsan başına…gelir.)

3. Haklar: Bireyiz, farklıyız. İfade etme özgürlüğümüz var. Sırlarımız, mahrem alanımız var. Ödevimizi

yerine getiririz. Yükümlülüğümüz yapmadığımızda sorumluluktur. İstemedikçe, sorun yok dediğimiz

ölçüde öteki bize karışamaz. Ötekinin karışılmayacak hakları: İfade özgürlüğü, Yaşam özgürlüğü…

Negatif alanımızdır. Ötekinin bu alanına haklı olsak bile karışamayız, karışmayız. Oluşturulmuş

kendilik değerimize başkası biz istemediğimiz, izin vermediğimiz sürece karışamadığı alandır.

Parça bütünün kısmıdır. Parça bütün adına konuşamaz. Parça ötekinin bilmediği yaşantısını kör

olarak değerlendirir. İletişim istememize rağmen öteki kabul ederse iletişim başlar. Aktif dinleme

gereği unutulmamalıdır. Kişi değişir. Hırsız bir kerelik yapmıştır, değişimi kabul etmiş ve değişmişse

(samimiyet testi) hırsız değildir.

4. Kim: Özne sıralaması yaparız. Rol: Sen ötekisin. Üçüncü kişi gözlemci, seyircidir. Seçilirsek

özgürleşiriz. İktidar mı, muhalefet mi, seçmen mi olmak istiyoruz? Ne: Nesne sıralaması yaparız.

Nerede: Cismin zamanda yeri ve hızı biliniyorsa başlangıcı bilinir. Zaman: Başlangıcı bildirdiğimiz

yerel değerimizdir. İzafi dir. Diğerini bağlaması için başlangıç ve ölçümü belli olması gerekir. Hangi:

Hangi nesneyi seçeyim. Nasıl: …süreci uygularsam belirsiz başlangıç koşullarını anlarım? Boşluk

doldururum?

5.Model: Simülatör oluşturduğun zaman anlamlıdır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

184

6. Ahlaki, moral, etik, dini değerler: Hangi seviyedeyiz:

Piaget’nin Ahlak Gelişim Basmakları şunlardır:

ÖZELLİKLERİ

BAŞKASINA BAĞIMLI BAĞIMSIZ BASAMAK

1. Mutlaktır. Kurallar sorgulanmaz. Görecelidir. Her yer ve zamanda

uygulanmayabilir.

2. Davranışın sonuçları amaçtan Sonuçlara, daha çok amaç itibari ile

daha önemlidir. bakılır.

3. Kurallar asla değişmez. Eğer istişare edildiğinde kabul edilirse

değişir.

4. Her yerde mevcut, adalet hakimdir. Haddini aşanlara karşı eşit davranılmaz.

Cezalandırılır. İzafi davranılır.

KOHLBERG’İN AHLAKİ GELİŞİM KURAMI

Aşağıda belirtilen örnek konunun anlaşılması için uyarlanarak hazırlanmıştır.

Avrupa’lı bir kişi kanserden ölmek üzeredir. Doktorlar bir ilacın onu kurtaracağını söyler. İlaç

Eczanelerin yalnız birinde mevcuttur. Eczacı telif hakkına göre ilaç için 80.000 TL istemektedir.

A…eşi için tanıdığı herkesten para isteyerek 40 000 TL tamamlar. Eczacıya 40 000 TL vererek

ilacı almayı, kalanı sonra vereceğini bildirir. Eczacı ilacı bulduğunu ve ondan para kazanacağını

bildirerek satmayı ret eder. Anlatılanlara göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. A… ilacı çalmalı mıydı? Doğru davranış mıdır? Niçin?

2. Eğer başka yolu yoksa eşi için ilaç çalmak eşin görevi midir? İyi eş bunu yapar mı?

3. Eczacının karını sınırlayan bir yasa olmasa bile, bu kadar çok para isteme hakkı mıdır? Niçin?

4. A…. Eşini yakın hissetmiyor, sevmiyorsa ilacı yine çalmalı mı?

5. A…. Yakın arkadaşı, arkadaşı için ilacı çalmalı mıdır? Niçin?

6. Eşinizin hayatını kurtarmak için için siz olsaydınız çalar mıydınız?

7. Kanserden ölen siz olsaydınız ve ilacı çalacak kadar gücünüz olsaydı ilacı kendiniz için çalar

mıydınız?

8. A…. Eşi için ilaç çalarken yakalandı ve hakim önüne çıkarıldı. Yargıç A…. ‘ı hapse mi yollamalı,

serbest mi bırakmalı? Niçin?

KULLANMA KILAVUZU:

1. EVRE: Bağımlı evre, otoriteye, itaate, cezadan kaçmaya bağlı devir

2. EVRE: Bireycilik, karşılıklı çıkara dayalı alışveriş

3. EVRE: Bireycilik, karşılıklı çıkara dayalı alışveriş

4. EVRE: Kişilerarası beklentiler, bağlılık, kişilerarası uyum

5. EVRE: Sosyal anlaşma, yararlılık, bireysel haklar

6. EVRE: Adalet, eşitlik, insan hakları(1).

SÜREÇ:

Başkan: Söyledikleriniz baştan aşağı yalan. Böyle edepsizlik olmaz.

A….: Neyi yalan konuşuyorum sayın Başbakanım? Ben kimseye edepsizlik yapmadım. Kimseye

de Edepsizlik ediyorsun demeyi kendime yakıştırmam.

Başkan: Tamamen siyasi bir konuşma yapıyor.

Başkan..: Oturun lütfen, zaten konuşması bitti.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

185

Başkan: Tribüne yönelik konuşma.

Başkan…: Yönetme ehliyetini kaybetti.

Başkan…: Başkan’ın bulunduğu bir yerde protokol Başkana uygun düzenlenir.

Başkan: Cübbeni çıkar da gel. Bundan sonra …olduğu yerde olmam. Değer kaybetti.

Örnek: Araç sürerken fren tertibatınız bozulur. Duramadığınız takdirde aracı duvara mı, yaşlı

insana mı, beş kişinin olduğu yöne mi çevirirsiniz soru yanıtı suç ile rol kavramının bağlantısının

anlaşılmasına yardımcıdır.

YARGILAMA: İdeali: Tarafl ar görüşsün. Uzlaşsın.

KARAR DÜŞÜNCELERİ:

1. Edepsizsin sözü ahlaki gelişim evresinden hangisinde değerlendirilir?

Durum ifade özgürlüğü içinde değerlendirilir. Diğer insanlar karışmaz.

2. Eleştiri hakkı içerisinde “1 saat değil, 20 dakika konuşabilirsin.” Denilebilir. Konuşma cevap hakkı

gerektiriyorsa bu hak mağdur veya temsilci tarafından kullanılabilir.

KAYNAKLAR

1. Aydın MZ. Ahlak öğretiminde örnek olay incelemesi yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım, 2005, Ankara.

YÖNETİM PLANI

Hipotez: Aile, iş yaşamı devamlılık veya dağılmayı gerektirir. Gemideyken nasıl çalışılırı anlatmak

için yazmaktayım.

1.Kişi özel yaşamı gizlidir. Açıklanamaz. Karışılamaz.

2. İfade özgürlüğü sonuna kadar savunuyorum.

3. Arzularını istersem yerine getiririm. Uzlaşı alanımızdır. Bu yüzden iletişim kurmaktayım.

4. En çok iki kere söylediğinde değişmiyorsa artık konuşma(tekrarları önle kuralı. Lütfen konuşulanın

arkasında şiddet olduğunu unutma). O konuşana kadar bekle. Sana dedim ki yerine “anlaşılacağı

üzere; belirttiğin gibi denilir.

Pekiştireç: Olumsuz yerine olumlu sistem kullanılır. Kesin yerine olası.

Aile içi şiddet yerine aile korunması.

Odan dağınık yerine aradığını bulamıyorsun.

Ödül evde tutulmaz. Kutlaman gerektiğinde dışarı çıkıp alırsın. Efor gereğini görür.

Oturuş pozisyonları direnç olduğundan bazen yer değiştir. Sen buraya diyerek değil, istediğin yere

oturarak. Sorulursa özgürlük hakkımı kullandım denir.

5. Koşullu olasılık: 2, 5, 6, 100 lük sistem kullanılır.

Kendim için ikilik sistem, başkası için koşullu olasılık gereği 5,6,100 lük sistem kullanırım.

Örnek: Kendimi seviyorum. (ikilik sistem) 100 puan. Sevgilimi, annemi veya babamı 99 puan

seviyorum. Gerekçesi: Katlanamayacağım haksız fi il olduğunda cinayet işlemem veya intihar

etmem gerekir. Yüzleşirken katille seni hukuka sevk ediyorum derim.

Sevdiceğim OSYM başarısızım dedi. (İsim yazmama sebebim savunma hakkı

veremeyeceğimdendir). Ağladı, sustum. Başını omzuma yasladı(İkilik sistem). Sonra konuşmak

istiyorum dedim(çoklu sistem). Başkasına söyleme, seni bilirim dedi. Sustum. (Dürüstlük). Günler

sonra herkes konuşunca olayın çoklu yönünü, o zaman ben de açıldım.

Amcam birine yumruk atmış. Adam yüzüne bakmış. Sinirlendiğini anlamadığım için, bu yeteneğimi

geliştirmediğim için özür dilerim. Demiş.

Bir insanın en çok kızdığı zaman ihtiyaç engellenmesidir. Örnek yemek yemesine, cinsel ilişkisine

ses çıkarılması gibi (Maslow).

6. Her soruya yanıt verilmez. Bazen yüzüne bak, anlamamış gibi. Çünkü boş sözler olduğunu

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

186

bazen kişi böyle anlar. Kişinin başkaları tarafından doğru olana yöneltilmesi anlam kaybıdır. Kendisi

bulur. Sorun çözümüne katkıda bulunulur. Ancak sorunu soran kişi çözer.

7. Yönetici kararlarını beğenmesek de saygılı olmak zorundayız(Katlanma yükümlüğü).

8. Bazen şizofren, tembel olurum. Böylelikle ruhsal rafl arımı düzenlerim. Şizofrenlerin düzeltemediği

rafl arın nasıl sorun olduğunu görür ona acırım, çözüm üretirim.

9. Bana akıl verenlerin değer üretimi doğru ise neden karşı çıkayım ki? (Dışa açıklık prensibi).

Dağılma korkum yok. Birleşme bütünleşme, birleşik kap modelini severim.

RASYONEL DÜŞÜNCE ÜZERİNE

HAKİMİYET, EGEMEN OLMA ARZUSUNDA EŞİTLİK HİKAYESİ BU

Akıl hastalığının doğası üzerine:

1. Doğal ayıklanma düşüncenin kendisi üzerinden değil, fi ziksel yapı ve eylemle ilişkilidir.

2. Organizmanın sağ kalımı, kendisini yok edebilecek tehlikelerden kaçmasına ve çevreden enerji

elde etme çabaları arasındaki dengeden kendi lehine enerji artımının sağlamasına bağlıdır (En iyi

kullanma optimizasyon ilkesi).

3. Zaman harcama, enerji kaybıdır. En az çaba harcama ilkesi gereği sanrı, varsanı yolu ile güçlü

olunur. Bu hastalık yolu olduğu için yokluktan değil (nihilistik) varlıktan, sistemden değer üretilir.

4. Bilişsel etkinlikler enerji ve zaman harcama etkinliğidir(katlanma yükümlüğü).

5. Uyumsal yeterlik az bilinçlilikle yerine getirilir. Bu sebeple çoklu sistem çeşitli ve derinlik üzerinden

çalışılır.

6. Kişi özgül ögeleri fark ederek duyarlaşır.

7. Olasılıklara göre değil, genelleştirmeye göre karar verdiğinden yanılır. Avcı avına yüzde seksen

yaklaşmışsa % 80 kaçınma tepkisi oluşturulmaz. Avcı yada av olmak değil gereğini izleme, takip

durumunda olmak önemlidir. Bu durum toplum hayatında sadece bir kısım olayı açıklamada olgu

olabilir. A…lokantasında B yemeği önerildiğinde C ve D kişisi yemeği yiyip beğenmeme nedenleri

şunlardan hangisidir? a)aşçıbaşının izinde olması b) kişilerin farklı tad zevki c) yanlış lokantaya

gitmeleri d) o gün o yerde istatistiksel açıdan ortalamaya göre ender durum gözlenmesi ve ortalama

regresyon nedeniyle tekrarlamama eğiliminde olmaları. Cevap verenlerin az kısmı d şıkkını

söylemişlerdir. Bir ceket 125 dolar, hesap makinesi 15 dolar olan mağaza satış memuru diğer

şubemizde hesap makinesi 10 dolar demektedir. Diğer gruba ise ceket 120 dolar denilmektedir.

Ceket için diğer şubeye gidenlerin sayısı hesap makinesindekinden daha fazladır(2). İyi giysili

bir kişi yere düştüğünde yardım edenlerin sayısı, kötü giysili olanınkinden daha fazladır. Para

büyüklüğünü fakir kişi sıklıkla zengin kişiye göre daha büyük görür. Yöneticinin yanında taraftar

olmak muhalefetin yanında olmaktan daha kolaydır. İnançlar, zorunluluklar, beklentiler akılsal

çıkarım yapmayı engeller.

İkili seçimler, çoklu seçimlere nazaran iddiada tercih, seçim nedenidir. Tamamlayıcı kanıtlar esas

kanıtlara göre dışlamada öncelikle değerlendirilir. Varlığı yokluğa, ölüme göre yadsıyarak yaşamak

uzlaşı kültür gereğidir. Otantik yaşantı arzusu, öyle hissederek yaşantılanma geride kalarak,

basit, çocuk yaşantısındaki sorumsuzlukla yaşantı arzusunun yerine getirilmesidir. Düşünce basit

ve kolaydır, herkes kullanır, çünkü dinamik, mekanik, kimyasal düzen ağı gereksinimine ihtiyaç

duymaz. Bu yüzden herkes akıl verir, emek vermez. Analizde kişileri konuşmam, olayların analitik

değerini belirtirim.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

187

KENDİLİK BİLİNCİ

1. Duyumsal içerik: Bedensel, sözcükseldir.

2. Ben-siz dile getirilen içerik: Dış nesnelere, bedensel içeriğe, zihinsel edinime ilişkindir.

3. Özünü bir algısal yargılar kompleksinin oluşturduğu Ben-siz odaksal bilinç

4. Ben’e sahip, kendilik ve nesne arasındaki karşıtlığı dile getiren içerik

5. Ben’e sahip, Kendilik ve başkaları arasındaki karşıtlığı dile getiren içerik

6. Ben’e sahip, Kendilik ve başkaları arasındaki karşıtlığı dile getiren içerik

7. Ben’e sahip, Kendilik ile sen ve bunun kadar da Kendilik ile bulunmayan kişiler arasındaki bir

etkileşimi dile getiren içerik(2).

Seviye 1. Kuramsaldır. Bilinç nesne ve olayları algılamaz. Duyumsal çokluk vardır. Parçalı algılar

beyne gelir.

Seviye 2. Özne-yüklem, mantık yoktur. Nesneler bilinçsiz renk, biçim, uzaklık farklılıklarına tepki

veren hayvana ait davranış tarzıdır. Beyin kabuğu çalışmayan insandaki kör görüştür. Görsel içerik

birleştirilemez. Kişi görmediğini tahmin eder. Görülmeyeni ayırt etme gücünü geliştirir. Demek ki

bilinç kapsayıcıdır, bütünleştirir.

Seviye 3. Dışsal, içsel algısal dönüşüm olur. Dikkate yansır. Şimdi buradaya örtük gönderim yapar.

Seviye 4. Açık dönüşüm gözlenir. Ben, bu, şu, o gibi kavramları birleştirir, biçimler.

Seviye 5. Tekbenci bilinçtir. Nedensel bağımsızlığı, bağımlılığı, kronolojik sıralama yapamaz. Uç

olguları algılar. İçsel dönüşe ihtiyaç duyar.

Seviye 6. Kendilik gönderimin içselliğinde artış vardır. Birbirini gözlerler, fakat bir başkası ile

konuşmazlar. Kendi zihinsel niteliklerinin paylaşımını tasarlayabilirler.

Seviye 7. Kendilik gönderimi dönüşlüğü, içselliği artar. Bütünleşme, bağımsızlık, doğallaşma,

güdüleme kayıtlı sistemi gözlenir. Akıl kuşatıldığını hissederse karanlığa gömülür. Kendiliğin içine

alınmış yabancı yaşantı gözlenir.

KAYNAKLAR

1. Aydın MZ. Ahlak öğretiminde örnek olay incelemesi yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım, 2005, Ankara.

2. Spitzer M, Maher BA, Felsefe ve psikopatoloji. Çev. Karaçam Ö. Gendaş AŞ, İstanbul, 1998.

STRES İLE GİZEM İLİŞKİSİ

Stres tehlikeyi tanımlama, ona uygun tepki vermede etkilidir. O halde konunun önemli, incelenmesi

gereken bir yanı olan gizemle ilişkisini inceleyeyim. İnsan politik hayvandır. Politika egemenlik

sınırımızı genişletir.

TANIM: Gizem, sır ile eşanlamlıdır. Aklın erişemediği, açıklanamayan veya çözülemeyen şey,

gizdir(1).

Amaç: Konuyu gündeme getirme sebebim belirsizlik, boşluk ile yakın ilişkisi ve çözemediğim,

anlamadığım için ciddi stres kaynaklarımdan biri olduğudur.

Epidemiyoloji (Sıklığı): İçimden kaynaklanan stres bunun yanında etki ve önemi azdır. Bu konu

toplumun çoğunu da ilgilendirmektedir. Açılan davlarda da tartışılmaktadır. Aydınlatılmış onam

içerisinde dava açılması halinde kişinin kendisini savunmak maksadı ile sır saklamayacağı da

bildirilmektedir.

Hipotez: Stresimin Önemli Miktarı Gizemi Anlamak, Çözmek İçin Harcadığım Zamandan

Kaynaklanır.

Patogenez ve hastalıkla ilişkisi: Başkasının yaptıklarını anlayıp onu geçmek, önde olmak,

egemenlik sahamı genişletmek arzumdur. Başkasını incelerken kendi amacımı gerçekleştirmem

engellenmekte, durumum karmaşıklaşmaktadır. Başkasına benim işimi yap, çözüm getir demem

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

188

de bundan kaynaklanır. Oysa konuyu başkasına açtığımda ben olmadığı için eksik anlaşılma

olmakta, kaos, kriz gözlenmektedir. Bu durum beden dilime yansımakta, iletişimimim önlenmekte,

iletişim kalitem bozulmaktadır. Bu sebeple bu konu hakkında bilgi sahibi olmam gerekir. Bu durumu

vücuduma yayarak psikosomatik hastalık oluşturabilirim.

Klinik durum: Ötekini anlamaya çalışmamın sakıncasını yukarıda anlattığım için hukuk kuralları

konulmuştur. Süreç yönetimini iş yeri amiri, öğretmen, diğeri yürütecektir. Bu konuyu tanımlarken

başkasının işine karışma ilkesini kullanacağım. Yönetim kararlarına karışmayacağım.

Gizemi merak etmem öğrenme kaynaklarındandır. O halde bunu nasıl düzenlemeliyim?

1.Lider olma arzumu geliştirme isteğimi bilen yaşam koçu liderlikle ilgili eğitim ve öğretim düzenler.

Bu konudaki yeteneklerimi bir kere onlardan dinleyebilirim. Bununla birlikte daha sonra kendim

yeteneklerimi geliştireceğim.

2.İletişimde hiyerarşik yapı varsa yöneticinin yaptığımı beğenip beğenmediğini merak ederim.

Öncelikle yönetici bu konuda paylaşımda bulunmaz. Çünkü paylaşım ile sıradanlaşır. Olayı

yönetemez. Bu sebeple bu alanda bilgiyi alır ama “bana bilgi verirseniz memnun olurum” dememe

rağmen akıllı yöneticiler hiç bilgi vermedi. İktidar paylaşılmaz. Demek ki bu alanda sahiplenilme

arzum giderilmiyormuş. Bana ulaşan kişilere bu bilgiyi verince konuyu karıştırdılar. Huzurum kaçtı.

Sonuç bu alanda bilgi paylaşılmaz. Karar: Yönettiğin olayla ilgili üçüncü şahıslara bilgi verme.

Sadece amirle ilgilen. Aynı seviyede veya üst olduğum kişi ile ilgili dosya gelince iade ederim.

Hukuk dışı delil incelenmez. Bu delili yayınlayana değil hazırlayana ceza verilir.

3.Suçlama, utanma: Nadiren bu alanı kullanacağım. Tüm söz üzerinden değil konuşulmasını

istediğim, yararlı bir kelime seçeceğim. Örneğin edepsizlik gibi. Mahkeme gibi kurallı olursam rahat

ederim. Bunlar şunlardır:

Kabul edilirlik: Hukuki yarar olmalı. Deliller hukuka uygun toplanmalı. Çözümü bir sorunun

fonksiyonel özelliğini düzeltmeli. Pragmatik olmalı. Ücret, maliyet karşılanabilir olmalı. Yetkili ve

yeterli hakim karşısında olmalı.

Muhatap: İkinci, üçüncü şahıs, tanık, fail, mağdur, izleyici tanımlaması etkin yapılmış olmalı. Bir kişi

iki rol alamaz. Rol tanımlaması önceden değerlendirilir.

Usul: Tarafl arın ve hakimin önceden belirttiği ve anlaştığı metin üzerinedir.

Esas: Amaç neden sonuç ilişkisi ile incelenmeli.

Karar: Bağlayıcılık, itiraz edilebilirlik özelliği öncelikli olmalı. Dava açılma, seyir, kararında yer,

zaman uygunluğuna dikkat etmeliyim.

4. Gizem kabul etmediğim alanlar: Hakimiyet ve egemenlik sahası kurma ihtiyacım olmayan

durumlarla uğraşmamalıyım. İfade özgürlüğü çerçevesinde çalışmalıyım. Olayları savcı gözüyle

takip edersem işimi yapamam. O yüzden mağdur olma özelliğinde “istismar, sömürü” kavramları

ile hareket edip uygun stilde işlem yapmalıyım. Bu alan yaşamımda çok geniş yer aldığından kendi

işime bakacağım. Başkasından, başkasının özgürlük alanından bana ne diyeceğim. Sorarsa sorunu

çözmeyeceğim. Çünkü ben ötekiyim. Bana aktarılan anlam yitirilmesine yol açmış konudur. O kişi

çözer. Olumsuz, kötü tanımlamasında ölüm tarifi tekillikten uzaklaştırılarak anlaşılabilir. Tutarlılık

için hangi iletişim kanalında isek sınıfl andırmada sadakat, inanç, samimiyet ve dürüstlük ölçütleri

geliştirilebiliriz(2,3,4). Kötü haberi yetkili kişi uygun yer ve zaman belirlenmesi ile “iyi haberlerim

yok, tanınızı söylemem kolay değil. Röntgen inceleme sonuçları ciddi” diyerek iletişimin devam

gerekliği aktarılır.

5. ÖLÇÜTLER: Benzerlik, özdeşlik, zaman-yer ilişkisi, nitelik, ölçütlük, nitelik derecesi, karşıtlık,

neden-sonuç ilişkisi. Zaman için hızlılık hayati tehlike, kriz doğru değerlendirmesi ile ilgilidir.

Zaman için yavaşlık uzlaşı kültür gereğini yerine getirmek ve konuyu etrafl ı incelemek içindir. Yer

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

189

bulunduğum yer öncelikli tercih nedenidir.

6. Öteki meslek alanı ile ilgili değerlendirmede öncelik nasıl belirlenir?

Öteki: Beynimiz kendimizdir. Mutlak değerdir. Değiştirilemez. Sahiplenilir. Değerler sisteminde

diğerlerine (eş, anne, baba, kardeş, evlat) öncelik verilerek değer üretilir. Böylelikle anlam yüklenir.

Bu değerde yetersizlik varsa diğerlerinin uygunluğu önceliklenir. Böylelikle paydaş geliştirilir.

Sır kavramı da bu alanın diğeri ile ayrımı ile anlaşılır. Kanun hükmünü yerine getirme, bildirimi

zorunlu durumu açıklama (bulaşıcı hastalık), kişi haklarını koruma öncelikli durumlarda sır istisnai

uygulanmaz(5). Varlığın durumsal durumu nicesellik açısından değiştirilebilir yönüyle anlamlıdır.

Yani niçin yerine nasıl sorusu ile oluşum, değişim hazırlanır.

Geçerlilik çalışması: Garantilik, tehlike analizinde çözüm üreten durum için farklı zamanlarda

benzer sonuçlar veren değer önemlidir. Farklı zamanlarda konuşurum.

Güvenilirlik için: Sertifi ka, eski olgu çözüm referansları, alt yapı uygunluğu (ekonomik, fonksiyonellik,

adapte edilirlik, ulaşılabilirlik, çevreye uyum), garantinin niteliğine ve geliştirilme özelliğine, koşullu

olasılığa uymazsa tüketici haklarını sağlamadaki etkinliğinin ulaşılabilirliğine, önceki görevlerle ilgili

verilerin istatistiki analizi ile değerlendirme yaparım.

Sonuç: Stres alanını sınırlama, belirleme, kriterlerini öğrendim. Stres yapmam gereken alanın

en büyüğü birini öldürmemdir. Stres yapmam gereken alanın en küçüğü kritik kontrol tehlike

noktalarının analizi olan yerde minimal tehlike olandır. Stresimin Önemli Miktarı Gizemi Anlamak,

Çözmek İçin Harcadığım Zaman olduğuna göre bunun gerekliği, ihtiyacım kadar uğraşmalıyım.

Gerisi rasyonel düşünce değildir. Bu zaman katlanabileceğim, kabul edebileceğim kadardır. Bunun

ölçütlerini izafi yet teorem gereğine göre değerlendireceğim. Teknoloji ile eksikliklerimi gidereceğim.

Paylaşımla katlanacağım.

KAYNAKLAR

1. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option(ET 14.05.2014).

2. Badiou A. Etik. Kötülük kavrayışı üzerien bir deneme. Çev: Birkan T. Yaylacık Matbaacılık, 2004, İstanbul.

3. Piaget J. Epistemiyoloji ve psikoloji. Çev. Selvi S. Sarmal yayınevi, 1992, İstanbul.

4. Bucka-Lassen E. Zor görüşme. Çev. Namal A. Deomed, İstanbul, 2010.

5. Sert G. Tıp etiği ve mahremiyet hakkı. Egebasım, 2008, İstanbul.

ÖZET:

Temel ihtiyaçlar: Fizyolojik, güvenlik, ait olma ve sevme, saygınlık, kendini gerçekleştirme, inanç.

DUYGU Haz alma hoşa gitme, sevinç, neşe, mutluluk, hoşnutluk, övgü, hayranlık.

Acı hoşa gitmeyen uyarıya verilen şaşkınlık, donakalma, kızgınlık, hayret, korku, öfke, nefret,

üzülme, sıkılmış, bıkkınlık, başka yerde olma, iletişimi durdurma, hınç, intikam.

DAVRANIŞ: Aktif davranış-Pasif davranış-Etkili eylem-Etkisiz eylem-İstemsiz davranış

İstemli (gönüllü) davranış-Zorunlu davranış-Suç davranışı-Sahte davranışları-Duygu davranışları .

Güdü: seçme, bekleme, yoğunluk, kararlılık, duygu.

İLETİŞİM Açık-kapalı; açık-gizlilik, birincil-ikincil anlamlılık, oluşuna muhataplığa, ihtiyaca, ideolojiye,

ilgililiğe, inanc. Suçlu, zorlayıcı, utandırıcı tanımlamaya göre de tehdit, şiddet, iletişimsizlik. Kibir,

gurur, tevazu, açgözlü, hoşgörü, nezaket, gafl et, beddua, argo, mizah, fıkra, anektot, benzetme,

telkine açık olma, irade, özenti, taklit. hesap verilebilirlik, şeffafl ık, etik davranış, paydaş haklarına

saygı, hukukun üstünlüğüne saygı, uluslar arası davranış normlarına saygı ve insan hakları.

Eşitlik varlıksal, fırsat, şartlarda ve sonuçlarda olmalıdır. Eşitlik tam, göreli, burjuva ve proleter

(ekonomik ve toplumsal) tiptedir. Eşitlik hayatın öznesi insan-toplum olduğunda yaşantı ile bireyin

gereksinimlerinin karşılanmasıdır. Ölçüm araçı her yerde her zaman ve her kişi için aynı birimle

yapılır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

190

HASTA YETERLİĞİ DEĞERLENDİRMEK İÇİN:

Belirli bir eylem biçimini tüm ilgili olguların bilgisine sahip olarak, mantıksal bir hataya düşmeksizin

ve sonuçlarını gözönünde tam olarak canlandırarak isteme beceri ve tutumuna sahip olmaktır.

Kötü adaptasyonlu başa çıkma stratejileri şunlardır:

1. Affekt: İmpuls kontrol bozukluğu, öğrenilmiş çaresizlikle bozulmuştur.

2. Kişi amneziktir.

3. Kendilik değeri suçlama veya utanma ile bozulmuştur. Kişi sahiplenilmez, paylaşılmaz,

yabancılaşır. Onaylanmamak gerginlik kaynaklarındandır.

4. İzolasyon söz konusudur.

6. Somatizasyon belirgindir.

7. Anlamlılık değişimi ihmal, saptırma, yer değiştirme, komplo, sihirli güç gibi kavramlarla

karıştırılmıştır.

Nesnenin ölçüm değerleri şunlardır:

1. Kendisini anlamaya yönelik uygunluk araçları vardır.

2.Ayrıklı durum ve sınırlamaya elverişlidir.

3.Eş zamanlı uygulamaya elverişlidir.

4. Köken, gelişim, etkileşim açısından yöntem geliştirmeye uygundur.

5. Siyasi, sosyal değer ve yarar anlamı vardır.

6. Dilde simgesi (göstergesi), sembolü bir dizinle açıklanır

Değer üretimini etkileyen unsurlar şunlardır:

a) İhtiyaç: Fizyolojik ihtiyaç karşılama esastır. İtibar ve saygınlığı sürdürme davranışı çeşitlendirir.

b) Hastalıklar predispoze durumlarla kolaylaşır. Yaşam kalite ölçeği

Tanı: Gözlem, test ve inceleme, konsultasyon

Tedavi: Zamanında evreleme, fark etme, komplike durumlardır.

c) Misyon-vizyon: Triaj kurallarında prognoz, yaşamsal tehlike, maluliyet

d) Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit analizi:

e) Öteki: Beklenti: Acele-Yavaş, Damgalama-çeşitlilik

İhtiyaç: Acele-Yavaş, Gereklilik-zorunluluk

İnanç: Acele-Yavaş-Engelleme-Kolaylaştırma

Tercih: Seçenek, zorunluluk

Ölçüt: Kanıt değeri, kanıt önemi

Endike-endikasyon dışı-Kontrendike

DEĞER SİSTEMİNDE USUL: Önerme doğrudur. Önerme hariçini dışlar. Önermenin diğer

durumlarla ilişkililik derecesi vardır. Başlangıç koşulları belirsiz. Boşluk bulunur. Boyut değiştirme

karışıklığa yol açar. Hiçbir olay aynı anda iki yönü ile ölçülemez. Değişiklik durumları dengesizliğe

sürükler. Karar gereği varsa kişi haklarına, kuvvetler ayrılığına ve hukukun üstünlüğüne göre karar

verilir. Meşruyet yeterlik ve sınırlı yetkili durumuna göre belirlenir. Kişi tahahhütüne uyar. Tehlike

kritik kontrol analiz noktalarının incelenmesi ile izafi , kabul edilen riskle gerekli danışmanlık alarak

ile yapılmıştır.

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

191

KAYGI MODELLERİ

Yapısal fonksiyonalist

Gerilim teorisi

Ayırıcı birleşimler teorisi

Alt kültür teorisi

Ayırıcı fırsat teorisi

Etiketleme teorisi

Sosyal kontrol teorisi

Sosyal bağlantı teorisi

İhtiyaç beklenti teorisi

Sorumluluğun paylaşılması

Atıf sorunsal teorisi

Kontrol etme teorisi

Ödül ceza uygunsuzluğu

Belirsizlik

YÖNTEM

1-Hata türü ve etkileri analizi

2-Kök Neden Analizi

3-Tehlike ve İşletmede Kritik Kontrol Noktalarının Değerlendirme Metodolojisi

4- Sıfır hata programı

5- Pareto analizi, balık kılçığı vb. sorun belirleme yaklaşımları

6-İhtiyaç Uygunluk Modeli

7- Toplam Kalite

ÖLÇÜM: Ağrı, beslenme bozuklukları, bakımın sürekliliği, iatrojenik risk (enfeksiyon, allerji),

hasta memnuniyeti, takip ve uygulama kılavuzları, insan kaynakları yönetimi ve erişilebilirlik, işlev

ve fonksiyon kaybı, prognoz (terminal dönem bulguları), predispozan faktörler (lokus minöris

rezistansiya), presipitan faktörler, asosiye durumlar, maliyet etkinlik üzerinden sağlık kalitesi

ölçülebilir.

Sorun çözümü:

1.Uyarı tepkisini fark edilir. Hipotez kurulur.

2.Sorunları önem sırasına sokulur(Öncelikle: Haklar-Güçlü yönler belirlenir. Kendini gerçekleştirme

yönündeki süreçlerin kanıt değerliği önceliklidir. Zayıf olan durumlar saptanır. Onaylanma ve fark

edilme hissinin giderilme ihtiyaçının fazla olma sorunsalı gözlenir. Fırsat durumlar değerlendirilir.

Özlük haklarının düzenlenmesi hakkındaki uygulamalar değerlidir. Tehditler tehlikeyi önleme,

ortadan kaldırmaya yöneliktir. Kritik kontrol noktaları uygun zaman ve yerde incelenir). En az ortak

olunması gereken sınır belirlenir.

3.Başkalarının yardımına gerek olup olmadığını saptanır. Bağlanma stilleri denetlenebilir, kontrol

edilebilir, deneyime açıklık ve duygusal uygunlukla hayatın doğal akışına uygun tarzdadır. Sıfatlara

dayalı kişilik durumları tehlikelik tanımlamasının ilişki düzeyi bağlantısına göre değerlendirilir.

4.Olumlu ve olumsuz fırsat ve durumların farkına varılır.

5. Merkezde buluşulacak tarzda olay yakınlaştırılır. Geçerlik ve güvenilirlik durumuna göre gruplama

yapılarak istatistiki değerlendirme yapılır. Kanıt değeri ve kanıt önemine göre tehlikelilik zaruret,

seçim, rastgelelilik kıyaslanır. Hipotez red veya kabul durumuna göre değerlendirme yapılarak

boşluk, belirsizlik giderilir. Karar uygulanır.

Prof. Dr. Yaşar BİLGE

192

OKUYUCU DÜŞÜNCELERİ

Ruhsal Değer Sisteminde Seçim Zamanı

193

https://draft.blogger.com/blog/posts/1776420986319199618?tab=jj

25 Temmuz 2022 Pazartesi

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder